ڕێككەوتنی نێوان هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵیی عێراق بە پاڵپشتی و پشتگیریی ڕاستەوخۆی ڕێزدار مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و محەمەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق، هەنگاوێكی مێژوویی گرنگ بوو بۆ چارەسەركردنی كێشەی نەوت و گاز و، لە دوای ڕاگرتنی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان هات، بەمەش قۆناغێكی نوێی متمانە و پەیوەندیی نێوان هەر دوو حكومەت دروست بوو، كە دەكرێت ببێتە نەخشە ڕێگەی چارەسەری كێشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان هەردوو لا، ڕێككەوتنەكە دەنگدانەوەیەكی گەورەی ناوخۆیی و هەرێمی و نێودەوڵەتیی بەدوای خۆیدا هێنا و، لە ئێستادا هەمووان لە چاوەڕوانیی جێبەجێكردنی ڕێككەوتنەكەدان، ئەم ڕێككەوتنە كاتییە، دەكرێت ببێتە نەخشەڕێگەی بەهێزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا و كردنەوەی گرێ كوێرەی چارەسەری كێشە هەڵپەسێردراوەكان و، لە ناویشیاندا دەرچوونی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی و پرۆژە یاسای بودجەی گشتیی عێراقی فیدڕاڵ و جێگیركردنی پشكی هەرێمی كوردستان لە ماوەی سێ ساڵی داهاتوودا، گوڵان ئەم دیمانەیەی لەگەڵ ئەندازیار كەمال محەمەد ساڵح وەزیری كارەبا و وەزیری سامانە سرووشتییەكان بە وەكالەت لەسەر گرنگیی ڕێككەوتنەكە و وردەكارییەكانی ئەنجام دا، كە بەم جۆرە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

 

 

 

* سەرەتا دەمانەوێت لە ڕێككەوتنی كاتیی نێوان هەولێر و بەغدا بۆ هەناردەكردنەوەی نەوت دەست پێ بكەین، بەو پێیەی واژۆت لەسەر ڕێككەوتنی هەناردەكردنەوەی نەوت لەگەڵ هاوتای فیدڕاڵییەكەی عێراق كرد، ئایا دەكرێت بیروبۆچوونیتان لەبارەی گرنگیی بۆ ئەم ڕێككەوتنە بۆ خەڵكی هەرێمی كوردستان بزانین؟

- ڕێككەوتنی 4ی نیسانی ساڵی 2023ی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی عێراق بۆ هەناردەكردنەوەی نەوت لە دوای وەستانی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان هات، كە زیانی بە خەڵكی كوردستان و خەڵكی عێراق گەیاند. ئەم ڕێككەوتنە بەرهەمی ماندووبوون و ئیرادەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانە و گرنگیی زۆری هەیە، هەر لە دەستپێكی كابینەكەدا ڕێزدار مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاساییبوونەوەی پەیوەندییەكان و كاركردن بۆ چارەسەركردنی كێشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان هەرێم و عێراقی لە ڕیزبەندی پێشەوەی كارەكانی دانابوو، بەم ڕێككەوتنەش قۆناغێكی نوێ لە پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا دەستی پێ كرد، هەروەكو سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاماژەی پێ دا: «سەردەمێكی نوێی متمانە و هاوكاریی نێوان هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ دەستی پێ كردووە»، بەم بۆنەیەشەوە پیرۆزبایی لە هەموو خەڵكی كوردستان و خەڵكی عێراق كرد و ڕایگەیاند: ڕێككەوتنەكە دەتوانرێت وەكو بناغەیەك بەكار بێت بۆ خێر و خۆشیی گەلی كوردستان و گەلی عێراق، چونكە ڕاوەستانی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان زیانێكی گەورەی بۆ سەرجەم داهاتی فرۆشتنی نەوتی عێراقیش دەبێت، كە لە ڕەشنووسی پرۆژە یاسای بودجەی فیدڕاڵیی عێراقدا ئەو داهاتە جێگیر كراوە بۆ سێ ساڵی داهاتوو، بەمەش كورتهێنانی بودجە زیاتر دەبێت، ئێمەش وەكو تیمی ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان و وەزارەتی دارایی و چاودێریی دارایی و لایەنە پەیوەندارەكانی دیكە، بە درێژایی ماوەی ڕابردوو لەسەر دوو ئاست، هەم لە ڕووی ڕێككەوتنی نەوتی و هەمیش لە ڕووی ئامادەكردنی ڕەشنووسی یاسای نەوت و گازی فیدراڵیی عێراق لەسەر ڕاسپاردەی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان كارێكی باشمان كرد، لە قۆناغێكی هەستیار و ناسكدا هەردوو تیمی حكومەتی هەرێم و حكومەتی فیدراڵی بەسەر هەموو كۆت و بەربەستەكانی بەردەم داڕشتنەوەی ڕێككەوتنەكەدا زاڵ بووین، ڕێككەوتنی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم جددییەت و ڕاستگۆیی و متمانەیەكی گەورەی لەخۆ گرتووە لە نێوان هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی عێراقدا و، دەبێتە هۆی باشبوونی پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا لە پێناو تێپەڕاندنی ناكۆكییە سیاسییەكان، لێرەشدا نابێت ڕۆڵی بەڕێز محەمەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق باس نەكەین، كە توانی لەپێناو هەموو گەلانی عێراقدا كۆتایی بەو چەقبەستووییە بهێنێت و زۆر جددییە لە جێبەجێكردنی ڕێككەوتنەكەدا و بە هەموو هێزیەوە پاڵپشتی دەكات و ڕێگە نادات لە ناوخۆدا ئاستەنگ و گرفت بۆ جێبەجێكردنی ڕێككەوتنەكە دابنرێت و، زیان بە سەرجەم گەلانی عێراق بە گەلی كوردیشەوە بگات. من نامەوێت باسی ڕابردوو بكەم، بە هەموو ناخۆشی و كێشە و ئاستەنگەكانەوە ئەو قۆناغە تێپەڕی و لاپەڕەیەكی نوێ و سەردەمێكی نوێ دەستی پێ كردووە، ئەمڕۆ پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و عێراق لە ناوخۆی كوردستان و لە عێراق و لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیشدا پاڵپشتییەكی زۆری لێ دەكرێت، بەتایبەتی لەسەر ئاستی ئەمریكا و زۆربەی وڵاتانی دیكەی جیهان، كە پێشوازییەكی باشیان لە ڕێككەوتنەكەش كرد.

* ئەم پاڵپشتییە گەورەیەی لە ڕێككەوتنەكە كرا، بەتایبەتی لەلایەن ئەمریكا و نەتەوە یەكگرتووەكانەوە، ئایا هێزێكی یاسایی و نێودەوڵەتیی زیاتر بە جێبەجێكردنی ڕێككەوتنەكە نابەخشێت؟

- گەورەترین پاڵپشتی كە لە ڕێككەوتنەكە كرا، لەلایەن هاووڵاتییانی كوردستانەوە بوو، ئەو هاووڵاتییانەی بە هۆی بڕینی بودجە و قەیرانی دارایی و بڕیارە نادەستوورییەكانی دادگای فیدڕاڵی و دژایەتیكردنی نەیارانی كوردەوە ئازار درابوون، حكومەتی هەرێمی كوردستان لەم ناخۆشی و مەینەتییانەدا بەرپرسیارێتیی مێژوویی لەئەستۆ گرت، هەروەكو چۆن پێشتر بە هۆی بڕینی مووچە و شایستە داراییەكانی هەرێم و شەڕی داعش و هاتنی زیاتر لە ملیۆنێك ئاوارەوە بە ناچاری حكومەتی هەرێمی كوردستان پەنای بۆ هەناردەكردنی نەوت برد و ڕێگەی نەدا مووچە و قووتی خەڵك بكەوێتە مەترسییەوە، ئەمە وێڕای ئەوەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان یاسایی و دەستوورییش بوو، هاوكات هەر یەك لە ئەمریكا و ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان و چەندین وڵاتانی دیكە پێشوازییەكی گەورەیان لە ڕێككەوتنەكە كرد و ڕۆڵی باشیان هەبوو لە گەیشتن بەم ڕێككەوتنە، بە تەئكید پاڵپشتیی هاووڵاتیانی عێراق و هەرێمی و نێودەوڵەتی هێزێكی دیكە دەبەخشێتە جێبەجێكردنی ڕێككەوتنەكە، هەروەكو چۆن حكومەتی عێراق بە فەرمی ددانی بەوەدا نا كە هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان یاساییە، هەرواش لە ناوەندە نێودەوڵەتییەكاندا دەركەوت كە وەبەرهێنان و دەرهێنان و ناردنە دەرەوە و فرۆشتنی نەوتی كوردستان دەستووری و یاساییە، ئەمەش پشتگیرییەكی زیاتر بە هەرێمی كوردستان دەدات كە وەبەرهێنانی زیاتر لەم كەرتەدا بكەن و دواجار هەموو هەناردەكردنی نەوت و فرۆشتنی داهاتەكەی بۆ سەرجەم گەلانی عێراق و هەرێمی كوردستانیش دەبێت، پاڵپشتی و پشتگیریی دەرەكی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی گرنگییەكی زۆر بە پێگەی هەرێمی كوردستان دەدات و لە چەند هەفتەی ڕابردوودا بینیمان چۆن داوای ڕێككەوتن و هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستانیان كرد.

* زۆر باسی وردەكاریی ڕێككەوتنەكە كرا، دەكرێت گرنگترین خاڵەكانی ڕێككەوتنەكەمان بۆ باس بكەیت؟

- ڕێككەوتنی كاتیی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان نەخشەڕێگەیە بۆ پەسەندكردنی پرۆژە یاسای بودجەی فیدڕاڵی بۆ سێ ساڵی داهاتوو، هەروەكو چۆن ئەم ڕێككەوتنە گرنگە بۆ دەربازبوون لە كورتهێنانی بودجە و ڕێخۆشكەرە بۆ دەركردنی یاسای نەوت و گازی فیدراڵی، لە نزیكترین دەرفەتیشدا خاڵەكانی ڕێككەوتنەكە جێبەجێ دەكرێت، بۆ ئەوەی ببێتە بنەمایەك بۆ قووڵكردنەوەی متمانە و بەهێزبوونی پەیوەندییەكان و ئاسانكاری بۆ داڕشتنەوەی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی بە هەماهەنگی و هاوبەشی لە نێوان هەرێم و ناوەند، بەپێی ئەم ڕێككەوتنە پۆستی جێگیری بەڕێوەبەری گشتیی كۆمپانیای سۆمۆ دەدرێتە هەرێمی كوردستان و لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە دادەنرێت و ئەرك و پسپۆڕایەتییەكەشی بۆ دیاری دەكرێت، لێژنەیەكی چوار كەسییش لە ئەندامێتیی وەزارەتی نەوتی عێراق و وەزارەتی سامانە سرووشتیەكانی هەرێمی دادەمەزرێت، كە كاری فرۆشتنی نەوتە بە باشترین نرخ لە بازاڕە جیهانییەكاندا، كارەكانی ئەم لێژنەیەش كاتییە تا ئەو كاتەی یاسای بودجەی فیدڕاڵی، یان یاسای نەوت و گاز دادەمەزرێت، ئەمە و لە ڕێككەوتنەكەدا چەندین خاڵی دیكەی تایبەت بە هاوكاری و پاڵپشتیی نێوان هەر دوو وەزارەتی نەوتی فیدڕاڵی و وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان هاتووە، چ لە ڕووی دانوستاندن و ڕێككەوتنەكانەوە بێت لەگەڵ گەورە كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنەری نەوت، یان لە ڕووی گرێبەستەكانەوە بێت، هەروەها لە خاڵێكی ڕێككەوتنەكەدا هاتووە، سەرجەم داهاتی نەوتی هەناردەكراوی هەرێم لە هەژمارێكی تایبەتدا دادەنرێت، كە سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەسەڵاتی مامەڵەكردنی بەو هەژمارە دەبێت.

* باسی گرنگیی ئەم ڕێككەوتنەت كرد بۆ ئامادەكردنی ڕەشنووسی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی و پەسەندكردنی، ئایا گەرەنتی چییە ئەم یاسایە لە پەرلەمانی كوردستان وەكو خۆی پەسەند بكرێت و تێپەڕ ببێت، بێ ئەوەی دەستتێوەردانی هەرێمی و دەستكاریی نادەستووری و نایاسایی نەكرێت؟

- یەكێك لە گرنگیی ڕێككەوتنەكە گەڕانەوەی متمانە و پێكەوەكاركردنی نێوان هەر دوو حكومەتەكەی هەرێمی كوردستان و حكومەتی محەمەد شیاع سوودانییە، هەمووان ئەو ڕاستییەیان بۆ دەركەوت كە ڕاگرتنی هەناردەكردنی نەوت دەبێتە زیانیش بۆ عێراق و كورتهێنانی بودجە زیاد دەكات، بۆیە عێراقیش پێی خۆش نییە نەوتی هەرێمی كوردستان ڕابگیرێت، لە لایەكی دیكەوە ئێمە بەپێی دەستوور و یاسا بەركارەكانی حكومەتی عێراق مافی دەستووریمان لە پشكی بودجەی عێراقی فیدڕاڵ هەیە، بۆیە سیاسەتی نەوت و گاز لە وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان ئەوەیە خۆمان بگونجێنین لەگەڵ ژینگەی ناوخۆیی عێراق و نێودەوڵەتیدا بێ ئەوەی دەستبەرداری ماف و شایستە داراییەكانی خەڵكی كوردستان بین، ماوەی 20 ساڵ زیاترە لەسەر مافە دەستوورییەكانی هەرێم ناكۆكیمان هەیە و دۆسێی نەوت و گاز یەكێكە لە چەندین دۆسێی دیكەی وەكو جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستووری و پشكی هەرێم لە بودجە و مووچە و شایستە داراییەكانی پێشمەرگە و قەرەبووی ئەنفال و وێرانكردنی گوندەكان و سەرنج و تێبینییەكانی دیكەمان لەسەر دادگای فیدڕاڵی و یاسای دادگاكە و، دامەزراندنی چەندین دامەزراوەی دیكەی فیدڕاڵی و نەبوونی ئەنجومەنی فیدڕاڵی و.. هتد، دەستوور بۆ هەموو گەلانی عێراق نووسراوەتەوە و بۆ ئێمەی كوردیش وەكو پێكهاتەیەكی سەرەكی و هاوبەش، فەلسەفەی مەركەزی و شمولی ڕەت دەكەینەوە، چونكە لەگەڵ ماددە و بڕگە دەستوورییەكاندا یەك ناگرێتەوە، لە ئێستادا تیمێكی شارەزا و پسپۆڕ سەرقاڵی گفتوگۆكانن لەگەڵ تیمە عێراقییەكە بۆ داڕشتنەوەی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی و هەنگاوی باش نراوە و لێكتێگەیشتنی هاوبەش هەیە، بۆیە بڕیارە لە دوای شەش مانگ بە هەماهەنگی لە نێوان هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقدا ئەم ڕەشنووسە ئامادە بكرێت.