ئەڵقەی چواره‌م

 

رۆژی 26ی ئاداری 2023 بە ئامادەبوونی د.سالار عوسمان بەرپرسی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان، لێژنەی بازنەی گفتوگۆ چوارەمین كۆبوونەوەی خۆی ئەنجام دا و، لەم كۆبوونەوەیەدا چەندین بابەت و پرسی گرنگ تایبەت بە ژیانی خەڵك و پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەكان تاوتوێ كران، بە ئامانجی ئەوەی كە یەكێك لەو پرسانە بكەینە تایتڵی ئەڵقەی چوارەمی بازنەی گفتوگۆ و لەگەڵ پسپۆڕان و ئەكادیمی و شارەزایانی وڵاتی خۆمان گفتوگۆی ورد و جددی لەسەر بكەین.

لە كۆبوونەكەدا ئەوە لەبەر چاو گیرا، كە ڕۆژی 22ی نیسان ساڵیادی ڕۆژنامەگەری كوردییە و، ڕۆژنامەگەری و میدیاش لەگەڵ ئەوەی بە درێژای شۆرشی ڕزگاریخوازیی گەلەكەمان ڕۆڵێكی كاریگەری لە جۆشدانی هەستی نەتەوەیی و نیشتمانی گێڕاوە و، گیانی مقاوەمەتی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی دوژمنان دروست كردووە، بەڵام لە ئێستادا كە بەشێوەیەكی گشتی هەڵوەستەی لەسەر دەكرێت، هەست دەكرێت ئەرك و بەرپرسیاریەتی میدیای كوردی گۆڕانی گەورەی بە سەردا هاتووە و، لە ئاستی ئەركە نیشتمانییەكانی ئەم قۆناغەدا نییە، هەر بۆیە لەم ڕوانگەیەوە لێژنەی بازنەی گفتوگۆ بڕیاری دا:

1- تایتڵی ئەمجارەی بازنەی گفتوگۆ «میدیای كوردی . قۆناغ و بەرپرسیاریەتی» بێت.

2- لە بری ئەنجامدانی ڕاپرسی، تیمێك لە میدیاكارانی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندن پێكبهێنرێت بۆ ئەوەی بە شێوەیەكی مەیدانی ڕای خەڵك و ڕای ڕاگەیاندنی حزبە سیاسییەكان لەسەر ئێستای ئەرك و بەپرسیاریەتیی میدیای كوردی وەربگرن. هەروەها بڕیار درا، تیمەكە لە هەر چوار پارێزگا (هەولێر، سلێمانی، دهۆك، هەڵەبجە) و لە هەر چوار ئیدارەی سەربەخۆی (ڕانیە، زاخۆ، سۆران، گەرمیان) دابەش بكرێن و كارەكانیان ئەنجام بدەن.

3- دوای وەرگرتنی ڕای خەڵك و حزبەكان، هەموو ئەم ڕایانە مونتاج بكرێن و بكرێنە ڕاپۆرتێكی 30 خولەكی بە ناونیشانی «میدیای كوردی بەرەو چ ئاراستەیەكمان دەبات؟» لە گفتوگۆی بازنەدا پێشكەش بكرێت، بۆ ئەوەی ئامادەبووان لەسەر ڕای خەڵك و حزبەكان گفتوگۆی جددی بكەن و پێشنیار و ڕێگەچارەی پێویست بخەنە ڕوو.

پاش دەستنیشانكردنی تایتڵی «بازنەی گفتوگۆ» و وەرگرتنی ڕێوشوێنی پێویست بۆ ئامادەكردنی تیمی میدیاكارانی بەش، بۆ وەرگرتنی ڕای خەڵك و حزبە سیاسییەكان، لێژنەی بازنەی گفتوگۆ ئەم بەڕێزانەی دەستنیشان كرد، بۆ ئەوەی لەم گفتوگۆیەدا بەشدار بن:

1- د.سالار عوسمان بەرپرسی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان.

2- ئازاد جندیانی سیاسەتمەدار و ڕۆژنامەنووس.

3- ئازاد حەمەدەمین نەقیبی سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستان.

4- د. سادق حەمە غەریب مامۆستای بەشی ڕاگەیاندنی كۆلێژی ئەدەبیاتی زانكۆی سەڵاحەدین.

5- نەرمین سندی میدیاكار و ڕاوێژكار لە ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان.

6- د.سامان جەلال مامۆستای بەشی ڕاگەیاندن لە كۆلێژی ئەدەبیاتی زانكۆی سەڵاحەدین.

7-  بەفرین سالم بەرپرسی بەرنامەكانی تەلەفزیۆنی دهۆك.

8- شڤان حەمدی ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان.

9- د. نەزاكەت حسێن ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان.

10- د. جەلال ئەحمەد ئەندامی بازنەی گفتوگۆ.

11- فەرهاد محەمەد ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان.

 

 

 

 

 

بازنەی گفتوگۆ لە ناو خەڵكدا

 

میدیای كوردی كۆمەڵگە

بەرەو كوێ ئاراستە دەكات؟

 

تیمی میدیاكارانی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندن كە ڕاسپێردرابوون بە مایك و كامێرەوە بچنە ناو خەڵك (لە زاخۆ تا گەرمیان) ڕای خەڵك بۆ گفتوگۆی ئەمجارەی بازنەی گفتوگۆ وەربگرن، بە كۆمەڵێك پەیام و پرسیاری ڕاشكاوانە مایك و كامێرایان ڕووبەڕووی هاووڵاتیان كردەوە و پێیان گوتن: «میدیا و ڕاگەیاندن بە یەكێك لە هۆكارە گرنگەكانی جووڵەی كۆمەڵگە و دروستكردنی ڕای گشتی دادەنرێن، ئەوجا ئەگەر میدیاكاران پڕۆفیشناڵانە و نیشتمانییانە پابەندی پرانسیپ و ئیتیكی كاری ڕۆژنامەوانی بن، ئەوا ڕای گشتی بەرەو ئاراستەیەكی ئەرێنی و نیشتمانییانە دروست دەبێت، ڕێگەچارەش بۆ هەموو تەنگژە و قەیرانەكانی كۆمەڵگە دروست دەبێت، بەڵام ئەگەر ڕاگەیاندن ئەو پرانسیپە نیشتمانی و ئیتیكییانەیان فەرامۆش كرد، ئەوا ڕای گشتی بەرەو ئاژاوە و شپرزەیی دەچێت و كێشە و قەیرانەكانی كۆمەڵگە بەرەو ئاڵۆزتر و بنبەست دەچن. لەم ڕوانگەیەوە ئەو پرسیارانە ورووژێنران:

1- ئایا میدیایی كوردی كۆمەڵگە بەرەو كوێ ئاراستە دەكات؟

2- ئایا میدیای كوردی لە بەرانبەر پرسی خاك و نیشتمان بەرپرسیارانە مامەڵەیان كردووە؟

3- چی بكەین بۆ ئەوەی میدیای كوردی بەرپرسیارانە مامەڵە لەگەڵ كێشەكانی كۆمەڵگە بكات؟

- لە وەڵامی ئەم پرسیارنەدا، سەلام عەبدوڵا سەرنووسەری ڕۆژنامەی خەباتی ئۆرگانی فەرمی پارتی دیموكراتی كوردستان دەڵێت: «ڕاگەیاندنی كوردستان لە ئێستادا بەسەر دوو بەشدا دابەش بووە، بەشێكیان میدیای پابەندبووی حزبین و بەشێكیشان ڕاگەیاندنی ئەوانەیە كە بە خۆیان دەڵێن ئەهلی و سەربەخۆ، بەڵام ئەوانیش هەر سێبەری حزبەكانن، بۆیە ڕاگەیاندن بەو جۆرە هەڵدەسووڕێت كە حزبی پاڵپشتی مەبەستیەتی هەڵیبسووڕێنێت، ئەمەش فەوزا و پاشاگەردانییەكی گەورەی لە كوردستان دروست كردووە و، ئاشتیی كۆمەڵایەتی خستووەتە مەترسییەوە».

- ئاوارە دێلۆیی مامۆستای زانكۆ، لەبارەی ڕەوشی میدیای كوردی دەڵێت: «لە دوای ڕاپەرینەوە میدیای كوردی بە چ قۆناغێكدا تێپەریوە و، لەگەڵ ئەوەی كە ڕۆڵ و كاریگەریی میدیا زۆر گرنگە، بەڵام نەمانتوانیوە وەك پێویست گرنگی بە میدیا بدەین و دەستمان لێ بەردواە، لە ئێستاشدا كە پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا گەیشتووەتە ئەو ئاستەی هەموو تاكێك خاوەنی میدیای خۆی بێت، ئەوا ئەمە وای كردووە، میدیا نەتوانێت پابەندی پرسە نیشتمانییەكان و بەهاكانی كۆمەڵگە بێت».

- كانیاو بایز بەرپرسی ڕاگەیاندنی حزبی شیوعیی كوردستان زۆر ڕاشكاوانە دەستی خستە سەر برینەكە و گوتی: «ڕاگەیاندنی كوردی لە هەندێك قۆناغدا زۆر باش توانیویەتی لە پرسە كۆمەڵایەتی و سیاسییەكان ڕۆڵی یەكلاكەرەوە بگێڕێت، هەروەها لە دەستنیشانكردنی هەڵە و كەموكورتییەكانی وڵاتدا، بەڵام ئەم كاریگەرییەی میدیا گرێدراو بووە بە سەقامگیریی ژینگەی سیاسی و كۆمەڵایەتییەكە، كە ئەو ژینگەیە تێكچووبێت، ئەوا میدیاش نەیتوانووە ڕۆڵێكی ئەرێنی بگێڕێت».

- عەبدولكەریم ئەحمەد بەڕێوەبەری گشتیی كەناڵی سپێدەی سەر بە یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان وای دەبینێت كە «هەنگاوی یەكەم بۆ ڕێكخستنەوەی میدیای كوردی هەنگاوهەڵگرتنە بەرەو پاپەندبوون بە پیشەییبوونی كاری ڕۆژنامەگەرییەوە، كە ئەم هەنگاوە هەڵگیرا ئیدی ڕۆژنامەنووس پابەند دەبێت بە ئیتیكی ڕۆژنامەوانییەوە و هەست بە بەرپرسیاریەتیش دەكات».

- عوبید سوبحی ڕۆژنامەنووس لە پارێزگای دهۆك، ڕای وایە «میدیای كوردی میدیایەكی بێ پلانە و پلانی كورت مەودا و درێژخایەنی نییە، ئەمەش وادەكات میدیا بەرچاوی ڕوون نەبێت لەوەی كە دەیەوێت كۆمەڵگەكەی خۆی بەرەو چ ئاراستەیەك دەبات».

- سەڵاحەدین كوردستانی ڕۆژنامەنووس لە پارێزگای سلێمانی، جەخت لەوە دەكاتەوە «بۆ ڕاگەیاندن چوارچێوەیەك هەیە، دەبێت لەبەر چاو بگیرێت و نابێت ببەزێندرێت، ئەو چوارچێوەیەش ئاسایشی نەتەوەییمانە، بۆیە كاتێك سەیر دەكەین، دەپرسین: ئایا میدیای كوردی ئەو چوارچێوەیەی پاراستووە، یان نا؟ بەداخەوە بەشی هەرە زۆری میدیاكان بە گشتی و دیجیتاڵ میدیای ئەم سەردەمە چوارچێوەی ئاسایشی نەتەوەییان بەزاندووە و، تەنانەت هەندێك جار زانیاریی ئەوتۆی نیشتمانییان بڵاوكردووەتەوە كە مەترسی لەسەر سیستمە سیاسییەكەش دروست كردووە».

- ئاواز عەبدول سەمەد قوتابی لە زانكۆی سەڵاحەدین، دەڵێت: «ڕاگەیاندن توانیویەتی ڕای گشتی دروست بكات، بەڵام زۆر جار بە ئاراستەی نەرێنی ئەو ڕای گشتییەی ئاراستە كردووە، واتە زۆر كەم بە ئاراستەی ئەرێنی ڕای گشتییان ئاراستە كردووە».

- بەختیار زێباری ڕۆژنامەنووس لە پارێزگای دهۆك، ئاماژەی بەوە كرد «بەرپرسیاریەتی میدیا بەندە بە سیاسەتی دەزگای ڕاگەیاندن، بۆیە دەبێت ئەو پرسیارە بكەین: ئایا میدیای كوردی توانیویەتی سیاسەتێكی دروستی لە بەرانبەر پرسە نیشتمانییەكان هەبێت؟ بێگومان نەیتوانیوە، ئێستا لە كوردستاندا میدیا و كەناڵ هەن، كە خەڵك نازانێت كێ خاوەنداریەتی دەكات، بە دەیان پەیج و ئەكاونت هەن، خاوەنداریەتییان دیار نییە و گرێدراوی دەزگا هەواڵگرییە ترسناكەكانی دەوروبەر و جیهانن».

- د.ئاراس ڕەمەزان، مامۆستای زانكۆیە و پسپۆڕ و تایبەتمەندە لە بواری ڕاگەیاندن، ڕاشكاوانە جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە «یەكێك لەو كێشە هەرە سەرەكییانەی كە میدیای كوردی نەخۆش خستووە، ئەوەیە كە نەیتوانیوە بەرپرسیارانە مامەڵە لەگەڵ ڕووداو و پێشهات و پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەكان و كێشەكانی كۆمەڵگەی كوردستان بكات، هۆكاری سەرەكییش ئەوەیە ڕۆژنامەنووسی پڕۆفیشناڵمان زۆر كەمە و ناتوانن وابەستەی بەها كۆمەڵایەتییەكان و پرسە نیشتمانییەكان و ئیتیكی كاری ڕۆژنامەوانی بن. هەر بۆیە میدیای كوردی هێندەی هەوڵ دەدات كێشە و قەیران دروست بكات و زیاتر قەیرانەكان قووڵتر بكاتەوە، هەوڵی نەداوە ڕێگە چارە بۆ تەنگژە و قەیرانەكان بدۆزێتەوە و ئاشتیی كۆمەڵایەتی بپارێزێت».

لێرەدا دەبێت ئاماژە بەوە بكەین كە ئەو ڕایانەی تیمی میدیاكارانی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندن بۆ بازنەی گفتوگۆیان ئامادە كردبوو، زۆر لەم ڕایانە زیاتر بوون كە لەم ڕاپۆرتە بڵاوی دەكەینەوە، بەڵام لەبەر ئەوەی بە شێوەیەكی گشتی ڕای هەموو لایەنەكان و پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆ و جیاوازەكان ڕایەكی نەرێنی و ڕەشبینییە بەرانبەر بە ئەو قۆناغەی ئێستا كە میدیای كوردی پێدا تێدەپەڕێت، بۆیە تەنیا گوڵبژێرێك لە بۆچوونەكان لەم ڕاپۆرتەدا بڵاو دەكەینەوە.

 

 

 

د.سالار عوسمان

بەرپرسی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان:

 

جیهانگیری و پۆپۆلیزم هەڕەشەیەكی مەترسیداری لەسەر میدیای كوردی دروست كردووە

 

د.سالار عوسمان بەرپرسی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و یەكێكە لە ڕۆژنامەنووسە بەئەزموونەكانی كوردستان و لە هەموو بوارەكانی كاری ڕۆژنامەنووسی (بینراو، بیستراو، نووسراو) بە پراكتیكی كاری كردووە و، ماوەی چەندین ساڵیش بریكاری وەزارەتی ڕۆشنبیری حكومەتی هەرێمی كوردستان بووە، كە یەكێك لە كارە گرنگەكانی وەزارەتی ڕۆشنبیری ڕێكخستنی میدیا بووە، لە ڕوانگەی ئەم ئەزموونە كەڵەكەبووە لە گفتوگۆی ئەم جارەدا بەم جۆرە بۆچوون و پێشنیارەكانی خستە ڕوو:

«لە ڕوانگەی ئەو ئەزموونەی لە بواری كاركردنم لە میدیا پەیدام كردووە، دید و تێڕوانینی من وایە كە پرسی میدیا و كێشەكانی پرسێكی زۆر گرنگن، بۆیە دەمەوێت زۆر ڕاشكاوانە قسەی لەسەر بكەم و قسەكانیشم بە سەر سێ تەوەری سەرەكیدا دابەش دەكەم:

- تەوەری یەكەم:

ڕاشكاوانە من لەگەڵ ئەو بەڕێزانە كۆك نیم كە تەنیا‌ بە شێوەیەكی تیۆری لەسەر ئەم پرسە گرنگە قسە دەكەن، ڕاستە تیۆر زۆر گرنگە و دەروازەیە بۆ بوارەكانی دیكە، بەڵام كە بە تەنیا دەچینە ناو تیۆر و باسكردنی كێشەكان بە شێوەیەكی تیۆری، ئەوا خۆمان لەبیر دەكەین كە ئێمە لە كوێین و لە كام جوگرافیادا قسە دەكەین؟ بۆیە گرنگە بزانین ئێمە لە كوێ قسە لەسەر میدیا دەكەین و لە چ سەردەمێكدا قسە دەكەین.

لەسەر ئەم بنەمایە ئێمە لە كوردستانەوە قسە لەسەر كێشەی میدیا دەكەین و، قۆناغ و سەردەمەكەشمان زۆر ئەركی خستووتە سەرشانمان، كەواتە ئەم واقیعە فەرزی دەكات لە سەرمان جەخت لەسەر میدیای كوردی و كێشەكانی ئەو میدیایە بكەینەوە، نەك تەنیا بە موجەڕەدی باسی میدیا بكەین، بە تەنیا قسەكردنیش لەسەر میدیا بە گشتی وای دەبینم دەرەقەتی خەمەكانی ئێمە نایەت، كە ببێتە هەوڵێك بۆ دۆزینەوەی ڕێگە چارەیەك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی میدیای كوردی.

- تەوەری دووەم:

ئەگەر لەسەر ئەم بنەمایە ئەگەر نەخۆشییە سەرەكییەكانی میدیایی كوردی زۆر بە وردی دەستنیشان بكەین، ئەوا بە دیدی من میدیای كوردی لە بەردەم دوو هەڕەشەی زۆر گەورەدایە، ئەو دوو هەڕەشەیەش بریتین لە:

1. هەڕەشەی جیهانگیری.

2. هەڕەشەی پۆپۆلیزم و حزبی پۆپۆلیستی.

سەبارەت بە هەڕەشەی یەكەمیان، وەك دەبینین جیهانگیری بە هەموو ئەو بزۆزی و هەژموونەی هەیەتی، ‌بە جۆرێك میدیای كوردی بچووك كردووەتەوە، كە لەژێر هەژموونی جیهانگیریدا نیشتمانی خۆی نەبینێت، ئەمەش لەبەر ئەوەی جیهانگیری كێشەی قووڵی لەگەڵ چەمكەكانی «ڕەسانەیەتی و ناسنامە» هەیە و تەنانەت بەهاكانیش لەناو جیهانگیریدا پێناسەكانیان دەگۆڕێت.

سەبارەت بە هەڕەشەی دووهەمیان كە «پۆپۆلیزم و حزبی پۆپۆلیستی»یە، ڕاشكاوانە دەڵێم: چەمكی سیاسەت و سیاسەتكردن لە كوردستان، لەژێر كاریگەریی پۆپۆلیزمدا تووشی نەخۆشییەكی گەورە بووە، هەر بۆیە ڕاگەیاندنیش لەژێر كاریگەریی ئەم ئاراستەیەدا تووشە ئەوە بووە كە نازانێت چی دەڵێت، بۆ كام كۆمەڵگە قسە دەكات، ئەركەكانی چییە، نازانێت لە پەیامەكەیدا چ چارەسەرێكی تێدایە».

لەو ڕاپۆرتەی بازنەی گفتوگۆ ئامادەی كردبوو، پرسیارێك هاتبوو: «ئایا میدیای كوردی كۆمەڵگە بەرەو كوێ ئاراستە دەكات؟» بە ڕاستی ئەمە پرسیارێكی زۆر گرنگە، بەڵام بەداخەوە سیاسییەكان لەبەر كێشمەكێش و ناكۆكییەكانی خۆیان ناپەرژێنە سەر ئەوەی لەسەر ئەم پرسە پێكەوە دانیشن و بە پراكتیكی و زانستی چارەسەرێكی بۆ بدۆزنەوە و كاری لەسەر بكەن، بۆیە دەبێت ئێمەی دەستەبژێری كۆمەڵگە هاوكارییان بكەین، بەردەوامیش جەختم لەسەر ئەوە كردووەتەوە كە دەبێت دەستەبژێری كۆمەڵگە بە هەموو جیاوازییەكانیانەوە هاوكاریی سیاسییەكانی وڵاتی خۆیان بكەن، بۆ ئەوەی بەرچاویان ڕوون بكەنەوە، گرنگە هانی ئەوە بدەین كە بەردەوام ڕایەڵەیەكی تەبایی لە نێوان دەستەبژێر و سیاسییەكان هەبێت، بۆ ئەوەی بتوانین ئەم وڵاتە بەڕێوەببەین.

- تەوەری سێیەم:

ئەگەر زیاتر هەر دوو هەڕەشەی «جیهانگیری و پۆپۆلیزم» لەسەر میدیا و كاریگەرییەكانی لەسەر هەر دوو ئاستی «وڵات و كەسی و تایبەتی» هەڵوەستەی لەسەر بكەین، ئەوا ئەم مەترسییانە لەبەر چاون، كە بەم جۆرەن:

• لەسەر ئاستی وڵات:

1. ڕەسەنایەتی لە مەترسیدایە، ناسنامە و نیشتمان پیرۆزییەكانی لاواز كراوە.

2. ئارامیی گشتیی كۆمەڵگە شێوێندراوە و دردۆنگی زیادی كردووە.

3. میدیای خراپ بووەتە هۆكاری دەمارگیریی زیاتر بە هەموو جۆرەكانیەوە.

4. شێواندنی ڕاستییەكان لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوە و بە بەردەوامی، هەموو بەها و پیرۆزییەكان و سیمبولەكان ناشیرین دەكات.

• لەسەر ئاستی كەسی و تایبەتی:

1. میدیای خراپ بووەتە هۆكاری دوورەپەرێزی و تەنیایی هاووڵاتی.

2. میدیای خراپ و پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا بووەتە هۆكاری ئەوەی كاتێكی زۆرمان بە فیڕۆ بچێت.

3. ئەم میدیا خراپە بووەتە فاكتەرێك بۆ ئەوەی دیاردە ناشیرینەكانی كۆمەڵگە جوان پیشان بدات، خەڵكانی گەندەڵ بە وێنایەكی جوان پیشانی كۆمەڵگە دەدەن. كە ئەمەش خاڵێكی دیكەی خراپیی میدیایە كە كاریگەریی سایكۆلۆژیی خراپ لەسەر ناخی هاووڵاتی بەجێ دەهێڵێت.

4. میدیای خراپ ناخی تاكی كوردستانی پڕ كردووە لە ڕق و كینە، هەر بۆیە كاتێك دەتەوێت دیالۆگی لەگەڵ بكەی، دەبینین تووڕە و ماندووە.

5. لە كوردستاندا میدیا لە هەر دوو كایەی سیاسەت و ژیاندا بوونی هەیە، بەڵام میدیا بە هەمان نەفەسی كایەی سیاسەت، كایەی ژیانیش هەڵدەسووڕێنێت، ئەم ئاراستەیەی میدیای خراپ ئەوەمان پێ دەڵێت كە مانای ژیانی بێ مانا كردووە.

لە دوماهیدا دەمەوێت دووبارە جەخت لەسەر ئەوە بكەمەوە، كە پێویستە میدیا بگێڕینەوە ناو كۆی سێكتەرە گرنگەكانی ژیانی ڕۆژانەمان و ڕێگە نەدەین بەو ئاراستە خراپە كۆمەڵگە زیاتر بە سیاسی بكات. بەداخەوە ئەم میدیایەی ئێستامان لەبەر ئەوەی پارەی سیاسی بەڕێوەی دەبات و لەناو پارەی سیاسیشدا پارەی ئەم لا و ئەو لاش هەڵیدەسووڕێنێت، زۆر بە بەردەوامی كاری شكاندن دەكات و دەیەوێت بەرانبەر بشكێنێت، بۆ ئەوەی سیمبول و پیرۆزییەكان پێشێل بكات، یان دەیەوێت هیچێك گەورە بكات، ئەم حاڵەتە تاڵەیە پێمان دەڵێت: میدیای ئێمە لەناو پاشاگەردانی و نەخۆشییەكی زۆر گەورەدایە، بۆیە ئەركی سەرشانی هەموو لایەكمانە میدیا ڕزگار بكەین و بێگێڕینەوە بۆ ناو ژیان، پرسیار ئەوەیە ئایا لەناو ژیاندا سیاسەت هەیە؟ بێگومان بوونی هەیە، بەڵام ئەو سیاسەتەی كە ژیان پێویستی پێیەتی، نەك ئەو سیاسەتەی براكان بە گژ یەكدا دەكات.

 

 

ئازاد جندیانی

سیاسەتمەدار و ڕۆژنامەنووس:

 

لە ناو میدیای كوردیدا ئانارشیزم هەیە و بە ئەنقەست دەیانەوێت ئاژاوەگێڕی لە كۆمەڵگە دروست بكەن

 

ئازاد جندیانی سیاسەتمەدار و پێشمەرگەیەكی دێرینی قۆناغە سەختەكانی خەباتی گەلەكەمانە، لە هەمان كاتدا ڕۆژنامەنووس و میدیاكارێكی بەئەزموونی قۆناغی خەباتی شاخ و هەروەها قۆناغی دوای دامەزراندنی پەرلەمانی حكومەتی هەرێمی كوردستانە، بە بیرێكی نەتەوەییانە سەیری پرسە نیشتمانییەكان دەكات و، لەسەر هەموو پرسێكی نیشتمانی و نەتەوەیی هەڵوێستی جوامێرانە و قسەی جددیی خۆی هەیە، لەم گفتوگۆیەشدا بە پەرۆشییەوە بۆچوون و پێشنیار و چارەسەركانی لەسەر كێشەی میدیا بەم جۆرە خستە ڕوو:

ئەمڕۆ گفتوگۆ لەسەر پرسێكی گرنگ دەكەین، ئەویش «میدیای كوردی و قۆناغ و بەرپرسیاریەتی»یە، بەڵام گرنگە پێش هەموو شت ئەوە لەبەر چاو بگرین، كە ئێمە لە دونیایەكی داخراودا ناژین و پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا و جیهانگیری، جیهانی كردووەتە گوندێكی بچووك.

د. سامان جەلال، ئاماژەی بەوە كرد، كە میدیا بووەتە هۆكاری فەوزا و پاشاگەردانی، بەڵام من وای دەبینم، ئەوەی ئێستا لە كوردستاندا هەیە، دیاردەی ئانارشیزمە، واتە دەستێك هەیە، دەیەوێت ئاژاوەگێڕی دروست بكات، هەروەها من لەگەڵ ئەو دەستنیشانكردنەش نەبووم كە بەشێكی ئەم فەوزایە پەیوەندی بە قۆناغی ڕاگواستنەوە بۆ دیموكراسی هەبێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە، هەموو قۆناغێك جۆرێك لە فەوزای خۆی هەیە و بە شێوازی جیاجیا دەردەكەوێت، بۆیە ئەو پاشاگەردانییەی ئێستای كوردستان «پاشاگەردانیی كۆمەڵگە»یە، هۆكاری ئەم پاشاگەردانییەی ناو كۆمەڵگە حزبە سیاسیەكان و پێشكەوتنی خێرای تەكنەلۆژیا و بەربڵاویی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانە، كە ئەو تۆڕە كۆمەڵایەتییانە بە ڕاستی هەموو شتێكی گۆڕیوە، هەر بۆیە پێش هەموو شت پێویستمان بە دووبارە پێناسە كردنەوەی «كۆمەڵگە، سیاسەت و دیموكراتی» هەیە. هەروەها نەقیبی سەندیكای ڕۆژنامەنووسانیش لێرە دانیشتووە، پێویستمان بە دووبارە پێناسەكردنەوەی «ڕۆژنامەنووس»یش هەیە.

من زۆر لەگەڵ پرسی دیموكراتی كۆك نیم، هەر بۆیە پێم وا نییە ئەم كێشانەی ئێمە پەیوەندی بە ڕاگواستنەوە هەبێت، ئەم بۆچونەی خۆیشم لە دیمانەكەمدا لەگەڵ گۆڤاری گوڵان بە درێژی باس كردووە. ئەمڕۆ ئێمە گیرۆدەین بە كۆمەڵێك كێشەوە كە لەوانەیە لە هەندێك ڕووەوە ئەگەر بە وردی سەیری بكەین، دەبینین هەر خودی ئەوەی پێی دەڵێن «سیستمی دیموكراتی» سەرچاوەی دروستكردنی ئەو گرفتانە بووە، بۆیە من لەگەڵ ئەو بۆچوونەش ناكۆكم كە ئاماژەیان بەوە كرد «بۆ چارەسەركردنی كێشەی میدیا، پێویستە حكومەت ڕێنمایی دەربكات و پەرلەمان یاسا دەربكات»، من وای دەبینم، ئەمانە چارەسەری دەردی ئێمە ناكەن، لەبەر ئەوەی دەردەكەی ئێمە لەوە گەورەترە.

لە دەستپێكی قسەكانمدا گوتم، ئەو بارودۆخەی لە كوردستان دروست بووە ئانارشیزمە و بە ئەنقەست دەستێك ئاژاوە لە كۆمەڵگە دروست دەكات، لەسەر ئەمە ئاماژە بە چەند ڕووداوێك دەكەم، كە بۆ هیچ لایەك شاراوە نییە و بینیومانە، بۆ نموونە: خەڵكانێك هەبوون بە دەستی ئەم لا و ئەولا و لە ڕێگەی سۆشیال میدیاوە هەوڵیان داوە ئارامی و سەقامگیریی كوردستان تێك بدەن، لە بەرانبەردا حكومەت بە ڕێگەی داواكاری گشتی هەوڵی داوە، ڕێوشوێنی یاسایی لەگەڵ ئەو كەسانە بگرێتە بەر و بە یاسا مامەڵەیان لەگەڵ بكات، بەڵام بینیمان چ هەڵایەكی ئیعلامییان لەسەر حكومەت دروست كرد، چ گوشارێك لەلایەن كونسووڵخانەكان و ڕێكخراوە نێودەوڵەتییەكان و ڕێكخراوە نێودەوڵەتییە ناحكومییەكان لەسەر حكومەتی هەرێمی كوردستان دروست كرا. لەسەر ئاستی ناوخۆی سیاسیی كوردستانیش كرایە توخمێك بۆ تێكدانی بارودۆخی سیاسیی كوردستان، هەروەها لەمەش زیاتر كە باس لەوە دەكرێت، بە یاسا و ڕێنمایی حكومەت مامەڵە لەگەڵ نابەرپرسیاریی میدیا بكرێت، ئەوە زۆر زەحمەتە، ئەمەش لەبەر ئەوەی چەمكی ئازادی لای ئێمە مانایەكی هەیە و لای كونسووڵ و ڕێكخراوە نیودەوڵەتی و ناحكوومییەكان مانایەكی دیكەی هەیە، ئەوان ئەوە لەبەر چاو ناگرن، ئێمە دەوڵەت نین و قەوارەكەمان زۆر بە ئاسانی دەكەوێتە مەترسییەوە، لەمەش زیاتر ڕێكخستنەوەی ئەم پرسە بە یاسا پێویستی بەوەیە كۆمەڵێك لایەنی وەك مافی مرۆڤ و مافی ئازادیی ڕادەربڕین لەبەر چاو بگیرێت، تەنانەت خۆم گفتوگۆم لەگەڵ هەندێك یاساناس و ئەكادیمی كردووە، دەڵێن: ئەگەر بە یاسا ئەم پرسە ڕێك بخەین، خودی یاساكە بەریەككەوتن لەگەڵ چەمكەكانی مافی مرۆڤ و ئازادیی ڕادەربڕین و پێدانی زانیاری دروست دەكات.

ئەو ڕاپۆرتەی بازنەی گفتوگۆ بۆ ئەم گفتۆگۆیە ئامادەی كردبوو، من سەرنجم خستە سەر، بۆیە زۆر گرنگە فیدباكی كاریگەریی ئەو میدیا خراپە لەناو هاووڵاتیانی ئاسایی بدۆزینەوە و كاری لەسەر بكەین، ئەمەش كارێكی هێجگار قورسە و لە توانای دەستەبژێر گەورەترە، كە ئێمە ئێستا دەمانەوێت قسەی لە بارەوە بكەین و چارەسەری بۆ بدۆزینەوە. سۆشیال میدیا توێژی دەستەبژێری تێپەڕاندووە و بە ئاسانی كۆنتڕۆڵ و لغاوگیر ناكرێت، ئێستا هەموو تاكێك میدیا و ئەكاونتی تایبەتیی خۆی هەیە و، هەرچی بیەوێت، بڵاوی دەكاتەوە و، هیچ سانسۆرێكیشی لەسەر نییە و، بە شتێك پارەش سپۆنسەری دەكات، پاشانیش ئەو ناوچانە دیاری دەكات، كە دەیەوێت تێیدا بڵاو ببێتەوە و بە ئاسانی دەچێتە لای هەموو كەسێك.

لە دوماهیدا ئەو خاڵەی دەمەوێت ئاماژەی پێ بكەم و وەك خاڵێكی پۆزەتیڤ و گەشبین لێی دەڕوانم، ئەوەیە كە ئێمە ئەم گفتوگۆیە لەبەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان دەكەین و لە یەكێك لە ئۆرگانەكانی ئەم بەشەش كە گۆڤاری گوڵانە، بڵاو دەكرێتەوە، ئەمەش ئەوەی لێ دەخوێندرێتەوە كە ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان، گەیشتووەتە ئەو قەناعەتەی كە خراپیی میدیا و كاریگەرییەكانی لەسەر كۆمەڵگە، كێشەیەكی گەورەیە و كۆمەڵگە گەیشتووەتە ئاستی مەترسییەكی نیشتمانی و دەیەوێت لەم پرسەدا هەوڵێك بدات، بۆیە لێرەوە دیسان جەخت لەسەر ئەوە دەكەمەوە، كە دەبێت پارتی دیموكراتی كوردستان زیاتر ڕۆڵی لە چارەسەركردنی ئەم پرسە گرنگەدا هەبێت و هاوشانی ئەو پرسە گرنگە نیشتمانییانە سەیری بكات، كە پێشتر ڕۆڵی گەورەی تێدا گێڕاوە.

 

 

 

 

 

ئازاد حەمەدەمین

نەقیبی ڕۆژنامەنووسانی كوردستان:

 

كێشەكانی میدیا بە ئاسانی چارەسەر نابن و دەبێت پێش هەموو شت پلانمان هەبێت و بزانین خەڵك و حكومەت چییان لە میدیا دەوێت

 

ئازاد حەمەدەمین جیا لەوەی نەقیبی ڕۆژنامەنووسانی كوردستانە، لە هەمانكاتدا یەكێكە لە ڕۆژنامەنووسە دیارەكانی كوردستان و ئەزموونی كاری ڕۆژنامەگەری لە قۆناغی خەباتی شاخ هەیە، هەروەها لە دوای ڕاپەڕینیشەوە یەكێك بووە لەو ڕۆژنامەنووسانەی كە جێ پەنجەی لە كاروانی ڕۆژنامەگەریی كوردی دیار بووە. لە بواری ڕۆژنامەگەریی نووسراو، بەرێوەبەری نووسینی ڕۆژنامەی برایەتی بووە و لە بواری میدیای بینراویشدا، ئامادەكار و پێشكەشكاری یەكێك لە گرنگترین بەرنامە سیاسییەكانی كەناڵی سەتەلایتی كردووە و بەردەوامیش پێش ئەوەی بۆ پۆستی نەقیبی سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستانیش هەڵبژێردرێت، پارێزەری دەزگای ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان بووە و بە یاسا بەرگری لە ڕۆژنامەنووسان كردووە، لەم گفتوگۆیە «میدیای كورد و قۆناغ و بەرپرسیاریەتی» بەم جۆرە بۆچوون و پێشنیارەكانی خستە ڕوو:

سەرەتا دەمەوێت لەو خاڵەوە دەست پێ بكەم، كە بەشداربووان هەڵوەستەیان لەسەر ئەوە كرد، كە ئێستا بارودۆخی ڕۆژنامەگەریی كوردی بە قۆناغێكی فەوزا و پاشاگەردانیدا تێدەپەڕێت، ئەم دەستنیشانكردنە پرسیارێك دەورووژێنێت: ئایا هۆكاری ئەم پاشاگەردانییە چییە؟ ئایا دیدوبۆچوونمان بۆ چارەسەركردنی ئەم فەوزایە چۆنە؟

بەشداربووان هۆكاری ئەم پاشاگەردانییەی ناو میدیایان گرێ دایەوە بەوەی ئێمە لە قۆناغی ڕاگواستنین بەرەو دیموكراسی و ئەم حاڵەتەش دەرهاوێشتەی ئەم قۆناغەیە، لەمەدا من لەگەڵ ئەو بەڕێزانە یەك ناگرمەوە و پێم وایە بەستنەوەی ئەم فەوزایە بە قۆناغی ڕاگواستنەوە، دەمانباتە ناو بازنەی بۆش و لەوێشدا هیچ چارەسەرێك نادۆزینەوە.

لێرەدا ئاماژە بە پێناسەیەكی فەلسەفەی جوانناسی دەكەم كە دەڵێت: «ناوەڕۆك ڕوخسار دیاری دەكات»، پرسی ئێمەش لەم گفتوگۆیەدا «میدیا»یە و دەبێت بزانین ئەو ناوەڕۆكە چییە كە ڕوخساری میدیا دیاری دەكات. بێگومان ناوەرۆكی میدیا پێش ئەوەی سیاسی و كۆمەڵایەتی بێت، ئابوورییە، ئەمەش واتە میدیا بۆ میدیاكار و ڕۆژنامەنووس پیشەیە، هەروەك چۆن پزیشكی و پارێزەری و.. هتد، پیشەن و خاوەنەكەی بەو پیشەیە دەژی. هەر بۆیەشە هەر یەك لەو پیشانە بە جۆرێك كارەكانی خۆیان ڕێك خستووە، لەمەوە ئێمەش دەبێت هەوڵ بدەین، بۆ ئەوەی پیشەی میدیاكار و ڕۆژنامەنووس ڕێك بخەینەوە.

بۆ ئێمە وەك سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستان و خۆیشم وەك نەقیبی ئەو سەندیكایە، چارەسەركردن و ڕێكخستنی پرسی میدیا، ئەرك و بەرپرسیاریەتییە، هەر بۆ ئەم مەبەستەش لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا سەردانی دەیان وڵاتی ئەم جیهانەمان كردووە، بۆ ئەوەی بزانین ئەو وڵاتانەی دەوروبەر و هەروەها وڵاتانی ڕۆژئاواش چۆن مامەڵەیان لەگەڵ ئەم پرسە ئاڵۆزە كردووە و چۆن چارەسەریان بۆ دۆزیوەتەوە.

ئێمە لە كوردستان یاسای ژمارە 35ی پەرلەمانی كوردستانمان هەیە بۆ پاراستنی مافەكانی میدیاكار و ڕۆژنامەنووس، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە میدیاكار و ڕۆژنامەنووس كێن؟ بێگومان وەك پێشتر ئاماژەم پێ كرد، لای ئێمە وەك سەندیكا، میدیاكار و ڕۆژنامەنووس ئەو كەسانەن كە وەك پیشە لە دەزگایەكی ڕاگەیاندن كار دەكەن، بەڵام پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا و بەربڵاویی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، واقیعێكی ئاڵۆز و پەرتەوازەیی لە ناو میدیا دروست كردووە، هەروەها ناڕوونییەكیشی لەسەر پێناسەی «میدیاكار و ڕۆژنامەنووس»دروست كردووە. واتە ئێستا هەر تاكێك دەتوانێت ئەو كارە بكات كە میدیاكار و ڕۆژنامەنووسێكی نەریتی پێشتر ئەنجامی دەدا، هەر بۆ نموونە بە ڕێگەی مۆبایل و لاپتۆپەكەی دەتوانێت هەرچی بیەوێت لە هەواڵ و وتار و وێنە بڵاوی بكاتەوە، هەروەها دەتوانێت لایڤ بكاتەوە و گوتار بدات و تەنانەت بەرنامەش پێشكەش بكات، لەمەش زیاتر هەموو بەرهەمەكانی كاری ڕۆژنامەگەری و میدیا «بینراو، بیستراو، نووسراو» جارێكی دیكە لە ڕێگەی پەیج و ئەكاونتی خودی ئەو دەزگایانەوە، دەخرێنەوە ناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، ئەمەش ئەوەمان پێ دەڵێت، كە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان جیا لەوەی بووەتە فەزایەك بۆ تاك كە ئەوەی دەیەوێت، دەتوانێت تیایدا بڵاوی بكاتەوە، لە هەمان كاتدا بۆتە فەزایەكیش بۆ دووبارە خستنەڕووی هەموو بەرهەمە میدیایی و ڕۆژنامەنووسییەكان، ئەمەش فەزایەكی تێكەڵاو پێكەڵاوی ئەوتۆی دروست كردووە، كە زۆر بە زەحمەت دەتوانرێت ئەرك و بەرپرسیاریەتی میدیا لەگەڵ ئەو بێسەروبەرییەی ناو سۆشیال میدیا لێك جیا بكرێتەوە، هیچ یاسایەكیش نییە لێپرسینەوە لەگەڵ ئەم حاڵەتە بكات و لە دەرەوەی دەسەڵاتی یاسای سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستانیشە.

لەناو ئەم واقیعەدا، پرسیار ئەوەیە: ئێمە دەبێت چی بكەین؟ بە بۆچوونی من هەنگاوی یەكەممان دەبێت ئەوە بێت كە میدیا و سوشیال میدیا لێك جی بكەینەوە، بۆ ئەوەی بزانین لەگەڵ چ پرسێك مامەڵە دەكەین و چۆن چارەسەری بۆ دەدۆزینەوە، چۆن ئەرك و بەرپرسیاریەتی بۆ میدیا دیاری دەكەین؟ لەسەر ئەم پرسە ئێمە چەند هەوڵێكمان داوە بە چەند خاڵ ئاماژەیان پێ دەكەم:

1. لەگەڵ پەرلەمانی كوردستان دانیشتووین بۆ ئەوەی پرۆژەیەك بۆ هەمواركردنەوەی یاسای ژمارە 35 دابنرێت، لەبەر ئەوەی ئەم یاسایە ناتوانێت مامەڵە لەگەڵ ئەو خەڵكانە بكات كە وەك تاك لە ڕێگەی مۆبایل و لاپتۆپەكەیەوە بە ئارەزووی خۆی چی دەوێت، بڵاوی بكاتەوە.

2. لە زۆربەی وڵاتان ئەنجومەنێك هەیە بە ناوی «ئەنجومەنی میدیا» و ئەم ئەنجومەنە پێكدێت لە «وەزارەتی داد، سەندیكای ڕۆژنامەنووسان، دەستەی مافەكانی مرۆڤ»، ئەمەش واتە لەو دامودەزگایانە پێكدێت كە لە ناو حكومەت و كۆمەڵگە بوونیان هەیە، ئێمەش هەوڵمان دا ئەنجومەنی میدیا لە كوردستان دابمەزرێنین، بەڵام بەداخەوە سەركەوتوو نەبووین.

3. بۆ ئەوەی میدیایەكی نیشتمانیمان هەبێت، وەك سەندیكا پێشنیارێكمان هەیە بۆ پرۆژەی باربوكردنی میدیا، پێویستە حكومەت بودجەیەك بۆ میدیایەكی سەربەخۆ دیاری بكات، هەتا ئەو كاتەی ئەو میدیایە دەتوانێت لەسەر پێی خۆی ڕابوەستێت، ئەم جۆرە باربووە لە زۆر وڵاتی پێشكەوتووی ڕۆژئاواش هەیە.

4. نەخشەڕێگەیەكمان داڕشتووە و داومانە بە پەرلەمانی كوردستان لەلایەن پەرلەمانەوە لێژنەشی بۆ دروست كراوە و، بیر لەوەش كراوەتەوە كە هەندێك ڕێكخراوی نێودەوڵەتییش وەك یونسكۆ ئەم نەخشەڕێگەیە لە ئەستۆ بگرن، هەتا ئێستا لەسەر شێوازی جێبەجێكردنی ئەم نەخشەڕێگەیە لە دانوستانداین.

5- یەكێك لە گرفتە جەوهەری و بنەڕەتییەكان لە هەرێمی كوردستان، پێناسەكردن و جیاكردنەوەی ڕۆژنامەنووسی پیشەییە لە ڕۆژنامەنووسی هاووڵاتی كە لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەشداری دەكات.

6- گەرەنتیی گوزەرانی ژیانی ڕۆژنامەنووسان زۆر گرنگە بۆ داهاتووی خۆی، چ لە میانی دۆزینەوەی چارەسەرێك وەكو پێوەری نێودەوڵەتی لە خانەنشینیی ڕۆژنامەنووسان، یان ڕیفۆرمی یاسای كار، یان لەناو گرێبەستی خاوەن كارەكانی ڕاگەیاندن.

7- ناسنامەی موزاوەلەی كاری ڕۆژنامەنووسی، واتە بتاقەی ڕۆژنامەگەری، یان تەرخیسی ڕۆژنامەگەری، چ لە ئەنجومەنی میدیا وەكو هەندێ وڵات، یان جۆری دی.

ئەوەی دەمەوێت لە دوماهیی قسەكانماندا ئاماژەی پێ بكەم، ئەوەیە كە كێشەكانی میدیا بە ئاسانی چارەسەر نابن و دەبێت پێش هەموو شت پلانمان هەبێت و بزانین خەڵك چی لە میدیا دەوێت، حكومەت چی لە میدیا دەوێت، پاشانیش دەبێت حكومەتیش بەرنامەیەكی هەبێت بۆ ئەوەی بزانێت میدیا چی لە حكومەت دەوێت.

 

 

 

 

 

د.سادق حەمە غەریب

مامۆستای بەشی ڕاگەیاندن لە كۆلێژی ئادابی زانكۆی سەلاحەدین:

 

میدیای كوردی بێجگە لە پاشكۆیەتیی حزبە سیاسییەكان هیچی دیكەی تێدا نابینینەوە

 

پ.ی.د.سادق حەمە غەریب، مامۆستای بەشی ڕاگەیاندنی كۆلێژی ئادابی زانكۆی سەڵاحەدینە و نامەی دكتۆراكەی لەسەر «ڕۆڵی ڕاگەیاندن لە بەڕێوەبردنی قەیرانی سیاسیدا» بووە، لەم چوارچێوەیەشدا هەوڵی داوە كە مۆدێلێكی پەیوەندیی نێوان ڕاگەیاندن و سیستمی سیاسی لە هەرێمی كوردستان دەستنیشان بكات، كە ئەویش «مۆدێلی دیموكراتیزەكراوە» و، هەوڵی داوە مامەڵە لەگەڵ ئەو میدیایە بكات و، ڕێگە و چارەسەری گونجاوی بۆ بدۆزیتەوە و، هەتا ئێستا چەندین توێژینەوەی زانستی لەسەر میدیای كوردی ئەنجام داوە، لە ئێستاشدا سەرقاڵی توێژینەوەیەكە بۆ چۆنیەتیی چارەسەركردنی ئەو پاشاگەردانییەی كە میدیای گرتووەتەوە، لەم گفتوگۆیەدا بەم جۆرە بیروبۆچوون و پێشنیار و چارەسەرەكانی خۆی خستە ڕوو:

ئەم پرسەی ئەمڕۆ گفتوگۆی لەسەر دەكەین، پرسێكی زۆر گرنگە و بووەتە كێشەیەكی سەرەكیی كۆمەڵگەی ئێمە، بەڵام من لەو پرسیارەی كاك ئازاد جندیانییەوە دەست پێ دەكەم، كە داوای كرد پێناسەی میدیا بكەین، واتە «میدیا چییە؟» لە وەڵامی ئەو پرسیارەدا دەڵێم: میدیا لە سەرەتاوە ئامرازێك بووە بۆ بڵاوكردنەوەی هەواڵ و زانیاری، پاشان لە دوای شۆڕشی ڕۆشنگەری و دەركەوتنی بیرمەندەكانی فەرەنسا، میدیا گۆڕا بۆ بڵاوكردنەوەی بیروڕا، لە ماوەی هەر دوو جەنگی یەكەم و دووەمی جیهانی، بووە ئامرازێك بۆ دروستكردنی ڕای گشتی و ئاراستەكردنی ڕای گشتی، لە شەستەكانی سەدەی ڕابردوو، بوو بە ئامرازێك بۆ بەڕێوەبردن و چارەسەركردنی قەیرانەكان، لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا میدیا بووە ئامرازێك بۆ بەڕێوەبردنی ئەو شەڕە ساردەی كە لەنێوان هەردوو جەمسەری ناتۆ و وارشۆ هەبوو.

لە كاتی نووسینی نامەی دكتۆراكەم كارم لەسەر مۆدیلەكانی میدیا كرد، كە میدیا چوار جۆری هەیە، كە بریتین لە میدیای «دەسەڵات، لیبڕاڵی، سۆشیالیستی و كۆمونیستی، لەگەڵ میدیای بەرپرسیارێتیی كۆمەڵایەتی»، بێگومان میدیا لە كوردستان پەیڕەوی هیچ كام لەم تیۆری مۆدێلانە‌ ناكات، ئەوەی كە‌ میدیا لە هەرێمی كوردستان پەیڕەوی لێ دەكات، بریتییە لە «مۆدێلی دیموكراتیزەكراو»، ئەم مۆدێلەش تایبەتە بەو كۆمەڵگەیانەی لە قۆناغی وەرچەرخاندان لە ڕژێمێكی دیكتاتۆرییەوە بەرەو كۆمەڵگەیەكی ئازاد. لەم مۆدێلەدا پڕۆفیشناڵی لە ئاستێكی نزمدایە، پارالێڵی سیاسی جووڵاو و ناجێگیرە، دەستتێوەردان لە هەموو ئاستەكانی ڕاگەیاندندا هەیە، میدیا ورووژێنەرە و، لە پەرەسەندنی بەردەوامدایە كە هەموو ئەو خەسڵەتانە لە میدیای ئەمڕۆی هەرێمی كوردستاندا بوونی هەیە.

لێرەوە كە باس لە بەرپرسیاریەتیی میدیا دەكەین، گرنگە ئاماژە بەوە بكەین، كە میدیا تەنیا بەپرسیاریەتیی ناوخۆیی نییە، بەڵكو بەرپرسیاریەتیی ناوچەیی و نێودەوڵەتیشی هەیە. تەنانەت ئێمە لەسەر ئاستی جیهان جۆرە میدیایەكی دیكەمان هەیە، پێی دەگوترێت «میدیای دیپلۆماتی»، ئەمەش واتە میدیا یەكێكە لە فاكتەرە گرنگەكان بۆ دروستكردنی پەیوەندی و تێكدانی پەیوەندیی نێوان دەوڵەتان كە پێی دەوترێت دیپلۆماسییەتی میدیایی.

لە ڕووی بازاڕی میدیایی و جەماوەرییەوە، د.سامان ئاماژەی پێ كرد، بازاڕێكی میدیایی گۆڕاوی خێرامان هەیە، ئەمەش ئەگەر سەیری میدیاكانمان بكەین «نووسرا و بینراو و بیستراو»، هەروەها ئەگەر سەیری تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانیشمان بكەین، دەبینین كە میدیایەكی جێگیرمان نییە، میدیای ئێمە لە پڕێكدا دەردەكەون، بەڵام دوای ماوەیەك، یان نامێنێت، یان بینەر و بیسەر و خوێنەری نامێنێت.

د.سالار لە سەرەتاوە پێی گوتین بە ڕاشكاوی قسە بكەین و خاڵ بخەینە سەر وشەكان، بۆیە منیش دەڵێم بارودۆخێكی سیاسیی سەقامگیریشمان لە كوردستان نییە، ئەوجا لەبەر ئەوەی میدیاكانی ئێمە لە كوردستان حزبین و من لەو باوەڕەدام میدیای ئەهلی و سەربەخۆ لە كوردستاندا بوونی نیە، ئەوا ئەم ناسەقامگیرییە سیاسییە ڕەنگدانەوەی گەورەی لەسەر ناسەقامگیریی میدیاش هەیە، هەر بۆ نموونە كاتێك پارالیڵی سیاسیی ئێمە بە شێوەیەكی ئەرێنی بەرزە، ئەوا دەبینین ئاستی سەقامگیریی میدیاش بەرزە، كە كێشەیەك لەناو حزبەكان دروست دەبێت و سەقامگیری نامێنێت، سەقامگیریی ناو میدیاش تێك دەچێت، ئەمەش كێشە سەرەكییەكەیە‌، چونكە میدیای ئێمە سەر بە حزبە سیاسییەكانە، ئەمە لە كاتێكدا چەمكی دەسەڵاتی چوارەم لە ساڵی 1787 دوو ساڵ دوای دەرچوونی ڕۆژنامەی تایمزی لەندەنی لەلایەن «ئەدمۆند بورك» سەری هەڵدا و هەتا ئێستا كاری پێ كراوە، میدیا وەك دەسەڵاتی چوارەم، هێزێكە لە پاڵ دەسەڵاتی سیاسیدا، هێزێكە لە پاڵ هەر دوو دەسەڵاتی جێبەجێكردن و یاسادانان، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە: میدیای ئێمە چ هێزێكە؟ بێگومان پاشكۆی حزبەكانە، ڕاشكاوانەتر، واتە میدیایەكی نیشتمانیمان نییە كە لە ئاستی ئاسایشی نیشتمانیی ئێمەدا بێت، یان بیپارێزێت.

لێرەدا حەزدەكەم ئاماژە بەو چەند بەیتە شیعرە بكەم، كە لەسەر لاپەڕەی یەكەمی هەموو ژمارەكانی ڕۆژنامەی ئومێدی ئیستقلال نووسراوە، ئەم ڕۆژنامەیە لە بیستەكانی سەدەی ڕابردوو دەردەچوو و دەڵێت:

 

خودایە بەسیە ئیتر لابرێ دەیجوولی ئیزمحیلال،

تلووعی پێ بكەی خورشیدی ڕۆژی پاكی ئیستقبال

لەگەڵ خولیایی هیجرەت بەسەر چوو عومری شیرینم

دەسا نۆبەی ویسالە ئاه. ئەی ئومێدی ئیستقلال 

 

كاتێك هەر كەسێك ئەم ڕۆژنامەیە بخوێنێتەوە، پێش هەموو شت ئەو دوو بەیتە شیعرە دەخوێنێتەوە، ئەو شیعرە چ هەستێكت لا دروست دەكات؟ بێگومان هیوای سەربەخۆیت بۆ دروست دەكات، ئینتیمات بۆ دروست دەكات، چۆن ڕووبەڕووی دوژمن دەبیتەوە، با لە خۆمان بپرسین: ئەی كە ڕۆژنامەكانی ئێستا دەخوێنینەوە چی دەبینین؟ بێگومان ڕەسمی بەرپرسێك، كۆبوونەوەی حزبێك.

هەروەها لە ڕۆژنامەی (ئیتحاد و تەرەقی)یش نووسراوە لە « ئیتیحادا قوەت . لە برایەتیدا سەعادەت، لە حكەمەتدا سەلامەت هەیە»، هەر بۆیە لەم ڕوانگەیەوە كە سەیری میدیا و ڕۆژنامەكانی ئێستامان دەكەین، بێجگە لە پاشكۆیەتیی حزبی شتێكی دیكەیان تێدا نابینین. ئاستی پڕۆفیشناڵی نزمە، یان لەنێوان دوو كەوانەدا دەتوانم بڵێم ئێمە كادری پڕۆفیشناڵمان هەیە، بەڵام لە ناو دەزگاكانی ڕاگەیاندن دەستیان بەستراوە، بە سەدان پەیجی فەیك هەیە، كە هەمووی دەستی حزبەكانی لە پشتە، كە من ئێستا توێژینەوەی لەسەر دەكەم، تەنیا ئامانجیان سووكایەتیكردنە بە كەسایەتی و سیمبولەكانی نەتەوە و نیشتمان و دەیانەوێت پیرۆزییەكان هیچ بەهایەكیان نەمێنێت.

لە دوماهیدا دەمەوێت جەخت لەسەر ئەوە بكەمەوە، بانگەشەكردن بۆ ورووژاندنی سیاسی گەیشتووەتە ئاستێكی بێ مانا و گەیشتووەتە ئاستێك كە بووەتە هەڕەشە لەسەر ئاسایشی نیشتمان و نەهێشتنی ئینتیما لای تاكی كوردستان، بۆیە زۆر گرنگە حزبەكان واز لە قۆرخكردنی میدیا بێنن، موڵكداری میدیا دیار بێت و ئاراستەیەكی هەرێمی هەبێت، بۆ ئەوەی ڕێوشوێنی پێویست بەرانبەر ئەو میدیایانە بگرێتەبەر كە پیرۆزییەكان دەبەزێنن، هەروەها لە ساڵی 2011وە كارمان كردووە كە ئەنجومەنێكی باڵای ڕاگەیاندن بۆ ڕێكخستنی میدیا دابمەزرێت، ئەگەر ئەنجومەنێكی باڵای سەربەخۆمان هەبێت بۆ ڕێكخستنی میدیا، ئەوا دەتوانێت ئەو بۆشاییە یاساییانە پڕ بكاتەوە و، میدیا لەو فەوزا و پاشاگەردانییە ڕزگار بكات.

 

 

 

 

 

نەرمین سندی

میدیاكار و ڕاوێژكار لە ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان:

 

لە ئێستادا جۆرێك لە میدیا پەیدا بووە كە خاوەنداریەتییەكەی دیار نییە و بە خۆشیان دەڵێن ئەهلی و سەربەخۆ

 

نەرمین سندی، یەكێكە لە خانمە میدیاكارە بەئەزموون و دێرینەكانی كوردستان و ساڵانێكی زۆر لە بوارەكانی ڕۆژنامەگەری (بینراو، بیستراو، نووسراو) كاری كردووە و، جێگە پەنجەی لە كاروانی ڕۆژنامەگەریی كوردی دیار بووە، ئێستاش ڕاوێژكارە لە دیوانی ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و سەبارەت بە كێشەكانی میدیای كوردییش لەم گفتۆگۆیەدا بەم جۆرە بۆچوون و پێشنیارەكانی خۆی خستە ڕوو.

بابەتی پرسی میدیا و كێشە و كەموكورتییەكانی بابەتێكی هێندە ئاڵۆز و هەستیارە تەنانەت قسەلەسەركردنیشی بەرپرسیارێتییە، هەر بۆیە لەم ڕوانگەیەوە دەبێت ڕاشكاوانە دەست بخەینە سەر برینەكان و بڵێین: ئەزموونی میدیا لە كوردستان وابەستەیە بە ئەزموونی پارتە سیاسییەكانەوە، كە ئەویش دوو قۆناغە، قۆناغی یەكەمیان قۆناغی خەباتی شاخ و قوربانیدانەكانە، كە ئەم ڕۆژە ئازادەیان بۆ دروست كردووین و ئێستا ئێمە تیایدا دەژین، قۆناغی دووەمیش قۆناغی دوای ڕاپەڕین و دامەزراندنی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستانە، لەم قۆناغەشدا بارودۆخ و بەرپرسیاریەتیی میدیا بە سەر حزبەكاندا دابەش بوو، گۆڕانكاری بە سەردا هات، یان دەتوانین بڵێین هەر پارتێكی سیاسی میدیای خۆی هەیە و دەڕبرین لە ڕا و بۆچوونی دەكات و سیاسەتی میدیاییان لەسەر سیاسەتی پارتەكە بنیاد دەنرێت و خاوەنداریەتی میدیاكە دیارە، بەڵام میدیا هەیە خاوەنداریەتییەكەی نادیارە و نابەرپرسانە مامەڵە دەكات، لەم ڕوانگەیەوە ڕاشكاوانە دەڵێم، كە میدیای ئێستامان دەبینین، خۆزگە بە سەردەمی میدیای شاخ دەخوازین، كە ئەركی سەرەكیی میدیا، ئەو كات هاندانی پێشمەرگە بوو بۆ بەرگری و بۆ بەرزكردنەوەی هەستی نەتەوەیی و نیشتمانی بوو لای هاووڵاتیان بەگشتی و گەنجەكانمان بەتایبەتی.

لێرەوە ئەگەر بە خێرایی لەسەر میدیای قۆناغی ئێستامان هەڵوەستەیەك بكەین، ئەوا ڕاستە لە ئێستادا بە ئاشكرا میدیای حزبی دەبینین، بەڵام لە هەمان كاتدا میدیایەكی دیكەش دروست بووە، كە هیچ خاوەندارییەكی دیار نییە، یان ئەو میدیایانەی بە خۆیان دەڵێن ئەهلی و سەربەخۆ، ئەوانیش ناسنامەیان ڕوون نییە، میدیای ئۆپۆزیسیوۆنیش هەیە كە هێندەی دیكە بارودۆخەكەی ئاڵۆز كردووە، بەداخەوە ئەو لایەنانەی بە خۆیان دەڵێن ئۆپۆزیسیۆن، هەر وەك چۆن خۆیان مانای ئۆپۆزیسیونیان بە لاڕێدا بردووە، بە هەمان شێوە میدیاكانیشیان پرانسیپی ڕای ئازاد و ئازادیی ڕادەربڕینیان بە لاڕێدا بردووە. ئەم بەلاڕێدا بردنەش بووە هۆی ئەوەی كە دەستدرێژی بكرێتە سەر هەموو بەها و پیرۆزییەكانی نەتەوە و نیشتمان و ئەو بەهایانەی كە لە سەردەمی شاخ پێشمەرگە خۆی لە پێناویدا دەكرد بە قوربانی و پارتە سیاسییەكان شەڕیان لەسەر دەكرد.

هەر بۆیە كە دەگەڕێینەوە بۆ ئەم باكگراوندە، بە ڕاستی هەست دەكەین كە میدیای كوردی لەم قۆناغەدا نەخۆشە و شێواوە و پێناسەیەكی ناڕوونی هەیە، لێرەوە ئەگەر هۆكارەكان بۆ ئەم بارودۆخە شێواوەی میدیا دیاری بكەین، ئاماژە بەم خاڵانە دەكەم:

1. نەبوونی میدیای نیشتمانی.

گرفتی سەرەكیمان نەبوونی میدیای نیشتمانییە كە بووەتە هۆكاری كەمكردنەوەی هەستی نەتەوایەتی و كەمكردنەوەی ئینتیمای هاووڵاتیان بۆ خاك و پیرۆزییەكانی نیشتمان.

2. نەبوونی میدیایەكی تایبەتمەند.

لە ناو ئەو پێشكەوتنەی ئێستا لەسەر ئاستی جیهان دەبینین هەموو بوارێك بەرەو تایبەتمەندێتی ڕۆیشتووە، بێگومان دەبێت میدیاش بەرەو تایبەتمەندێتی هەنگاو هەڵبگرێت، بەڵام بەداخەوە لە كوردستان میدیای تایبەتمەند زۆر كەمە و ئەگەر هەشبێت كەموكورتیی زۆری هەیە، هەر بۆیە ئەگەر میدیای تایبەتمەند بە هەموو چین و تویژەكانی كۆمەڵگە و بە بواری تایبەت بوونی هەبێت، ئەوا بەرپرسیاریەتیش بە دیار دەكەوێت.

3. نەبوونی جیاوازی لەنێوان كەناڵە لۆكاڵی و ئاسمانییەكاندا.

بەداخەوە هیچ جیاوازییەك لە نێوان ناوەرۆكی كەناڵە ئاسمانی و لۆكاڵییەكاندا بەدی ناكرێت، ئەمە لە كاتێكدا دەبێت پەیامی هەر یەكەیان لەوی دیكەیان جیاواز بێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە كەناڵە ئاسمانییەكان مەودایان فراوانترە و دەبێت ناوەرۆك و پەیامیان بۆ جەماوەرێكی فراونتر بێت، بەڵام ئەوەی دەیبینین ئەوەیە هەر دوو لا بە یەك ناوەرۆك و یەك پەیام كار دەكەن.

4. نەبوونی میدیای ئاراستەكراو بە زمانەكانی غەیرە كوردی، بەتایبەتی بۆ وڵاتانی دەوربەرمان بە هەر سێ زمانی «عەرەبی و توركی و فارسی»، هەروەها بە زمانی ئینگلیزی لەسەر ئاستی جیهان، هەر بۆیە ئەگەر ئەو جۆرە میدیایەمان هەبێت، بەرپرسیاریەتییەكەش زیاتر دیار دەبێت‌.

لە نەبوونی ئەو خاڵانەی ئاماژەمان پێ كردن، بێگومان هی دیكەش هەن، بەرپرسیاریەتی نابیندرێ و بە چارەسەركردنیان دەچینە قۆناغێكی دی، بەڵام پرسیار ئەوەیە: ئایا ئێستا جێگرەوەیان بووە بە چی؟ ئەوەی دەبینین ئێستا كەناڵەكانی ڕاگەیاندن، یان لە نەزانین، یان لە زانین و بە مەبەست، بوونەتە هۆكاری تێكچوونی زۆر شت، لە پرسی زمانەوە بگرە، تا دەگاتە پرسی ئینتیما و بابەتە كۆمەڵاتییەكان، بابەتی بەرهەمی بیانی بۆ نموونە دۆبلاژكردنی ئەو دراما و زنجیرە تەلەفزیۆنییانەی كە دەوڵەتان بە مەبەستی تایبەت و وەك هێزی نەرم بۆ كارتێكردنی نەتەوەكانی دیكە بە كاری دەهێنن، بەداخەوە كەناڵەكانی ئێمە كەوتوونەتە ژێر كاریگەریی ئەو دراما تەلەفزیۆنییانە، ئەمانەش كاریگەرییەكی زۆریان لەسەر بیركردنەوەی گەنجەكانی ئێمە كردووە و، كاریان لەسەر تێكدانی شیرازەی خێزانی كوردەواری كردووە.

لە توێژینەوەیەكدا كە لە ناوەندێكی ئەكادیمی ئەنجام درابوو و، باس لە ڕێژەی جیابوونەوەی هاوسەران و زیادبوونی ڕێژەی توندیژیی ناو خێزان دەكات، دەگەڕێتەوە بۆ بەراوردكردنی كەلتووری ئێمە لەگەڵ كەلتووری بیانی، لە ڕێگەی ئەو دراما دۆبلاژكراوانەی كە لە كەناڵەكانی خۆمانەوە پەخش دەكرێن، هەر بۆیە ئەو كەناڵانەی خۆمان كە بەبێ ئاگایی ئەو كارە دەكەن، بیانەوێت، یان نەیانەوێت، ژەهرێكی كوشندە لە ناو كۆمەڵگەی ئێمە بڵاو دەكەنەوە كە كۆمەڵگەی بە جارێك نەخۆش خستووە.

لەم ڕووەوە ئێمە پێویستمان بە ڕێكخستنەوەی میدیا هەیە و هەروەها پێویستمان بە دەستتێوەردانی دەسەڵاتی دامەزراوە شەرعییەكانی كوردستان هەیە لەسەر هەر سێ ئاستی «یاسادانان، جێبەجێكردن، دادوەری»، هەروەها گرنگە پشتگیریی سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستان بكرێت، بۆ ئەوەی ڕۆڵێكی ئەكتیڤتر لە بەرەوپێشەوەبردنی كوالێتیی ڕۆژنامەنووساندا بگێڕێت، هەروەها گرنگە كە لێكنزیكبوونەوە و لێكتێگەیشتن لەنێوان ڕۆژنامەنووسانی ئەكادیمی و ڕۆژنامەنووسانی خاوەن ئەزموون بێتە ئاراوە، چونكە وەك سەیر دەكرێت، ئێستا وەك پێویست هاریكار و هەماهەنگ نین پێكەوە، هەروەها گرنگە بە هاریكاری و هەماهەنگیی هەموو لایەك و پشتگیریی حكومەتی هەرێمی كوردستان كۆنفڕانسێكی نیشتمانی بۆ چارەسەركردنی پرسی میدیا ڕێك بخرێت و لەو كۆنفرانسەدا ستراتیژیەتێكی نیشتمانی بۆ كاری میدیا لە كوردستاندا دابڕێژرێت.

 

 

د.سامان جەلال

مامۆستای بەشی ڕاگەیاندنی كۆلێژی ئادابی زانكۆی سەڵاحەدین:

 

ئەگەر كوالێتیی میدیای نیشتمانی بەرز نەكەینەوە، میدیای ئێستا پاشاگەردانیی زیاتر دروست دەكات

 

پ.ی.د.سامان جەلال، مامۆستای بەشی ڕاگەیاندنی كۆلیژی ئادابی زانكۆی سەڵاحەدینە و بڕوانامەی دكتۆرای لە بواری ڕاگەیاندن لە بەریتانیا بەدەست هێناوە و یەكێكە لەو ئەكادیمییانەی كە لە هەر دوو بواری تیۆری و پراكتیكی كاری كردووە و، یەكێك لە پسپۆڕان و ڕۆژنامەنووسە دیارەكانی كوردستان و چەندین توێژینەوەی زانستی لەسەر ئەزموونی ڕۆژنامەگەری لە وڵاتانی جیاجیای جیهان هەیە، لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستانیش یەكێكە لەو خەمخۆرانەی كە هەوڵی داوە، بە هەماهەنگی لەگەڵ سەندیكای ڕۆنامەنووسانی كوردستان و پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان، چوارچێوەیەكی یاسایی بۆ كاری ڕۆژنامەگەری و ئەرك و بەرپرسیاریەتی میدیا لە كوردستان دروست بكرێت، لەم گفتوگۆیەشدا بەم جۆرە بۆچوون و پێشینار و چارەسەرەكانی خستە ڕوو:

گرنگیی ئەم پرسەی ئەمڕۆ بۆی كۆبووینەتەوە و قسەی لەسەر دەكەین، لەوەدایە كە هەموومان گەیشتووینەتە ئەو قەناعەتەی كە خودی «میدیا» بووەتە كێشە بۆ حزبە سیاسییەكان، بۆ حكومەت و لە سەرووی هەمووشیانەوە بۆ خەڵك، ئەمە پێمان دەڵێت: میدیا بۆ هەمووان بووەتە كێشە و هۆكاری سەرەكیی ئەو پاشاگەردانی و پەرتەوازەییەش كە ئێستا لە ناو میدیای كوردی دەیبینین، بە بۆچوونی ئەمانەن:

- بەشێكی ئەم پاشاگەردانی و پەرتەوازەییەی میدیا پەیوەندی بە قۆناغی ڕاگواستنەوە هەیە، كە پێی دەڵێن: «قۆناغی دەركەوتنی دیموكراتی - Emerging Democracy»، ئەمەش واتە لەم قۆناغەدا كێشەی هەموو ئەو نەتەوانەیە كە بەو قۆناغەدا تێدەپەڕن، نەك تەنیا میدیای كوردی.

- بەشێكی دیكەی پەیوەندی بە دەركەوتنی «میدیای ورووژێنەر»ـەوە هەیە و، لەگەڵ دەركەوتنی ئەم جۆرە میدیایەش جۆرێك لە پاشاگەردانی دروست دەبێت و، سرووشتی ئەم میدیایە بەو جۆرەیە كە بە خێرایی وەرگرانی زیاد دەبن، بەڵام تەمەنیان كورتە، لە كوردستانیش لەم جۆرە میدیایە هەبوون و تەمەنیشیان كورت بووە.

- بەشێكی دیكەی پەیوەندی بە ناوەرۆك و كوالێتیی نزمی ئەو میدیایانەوە هەیە، كە خۆیان بە میدیای جددی و پابەند بە پرسە نیشتمانییەكان ناوزەد دەكەن، هەر بۆیە كاتێك ناوەرۆك و كوالێتیی ئەم میدیا نیشتمانییانە لاواز بێت، لە بەرانبەردا زیاتر میدیای ورووژێنەر دەردەكەوێت.

- بەشێكی دیكەش پەیوەندی بە پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا و بەربڵاویی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە هەیە، كە هەر تاكێكی كردووەتە ڕۆژنامەنووس و لە بنەڕەتیشدا ڕۆژنامەنووسی كاری ئەو نییە.

لە ناو ئەم ژینگە ئاڵۆزەدا چەند خاڵێك وەك چارەسەر دەخەمە ڕوو:

1- دەبێت حكومەت لە پرسی میدیادا دەست بە ڕیفۆرم بكات.

حكومەت بەرپرسە لە هەموو ئەو كێشانەی كە لە ناو سێكتەرە جیاوازەكانی ژیانی ڕۆژانەی هاووڵاتیاندا دروست دەبێت، ئەمەش واتە چۆن حكومەت كۆبوونەوەی تایبەت لەسەر كێشەكانی تەندروستی و گەندەڵی و كەمئاویی و نەبوونی كارەبا و...هتد» ئەنجام دەدات و هەوڵ دەدات چارەسەریان بۆ بدۆزێتەوە، ئەوا ئەمڕۆ كێشەی میدیا كە بووەتە كێشەی هەمووان، لەو كێشانە كەمتر نییە، بۆیە دەبێت حكومەت بایەخ بەم كێشەیە بدات و دەست بە ڕیفۆرمی میدیایی بكات، ئەمە لە زۆربەی وڵاتە پێشكەوتووەكانی جیهان لە سەرووی هەموویانەوە ئەمریكا پەیڕەو دەكرێت و توانراوە چارەسەر بۆ كێشەی میدیا بدۆزێتەوە.

2- لەسەر ئاستی پەرلەمانی كوردستان دەبێت ئەوە ڕەچاو بكرێت ئەو یاسایانەی بۆ بواری میدیا دەردەكرێن، دەبێت یاسای كراوە بن، ئێمە لە كوردستان یاسای كراوەمان نییە، بۆیە لە بەرانبەر ئەو ژمارە بێشومارەی میدیا كە لە كوردستان هەیە، پێویستمان بە كۆمەڵێك یاسا هەیە، لە ناو ئەو یاسایان پێویستە ئەو ڕێوشوێنانە فۆرمەلە بكرێن كە بۆ ئێستا پێویستن و ئەوانەشی كە بۆ ئێستای سەردەمی سۆشیال میدیا ناگونجێن، هەموار بكرێنەوە.

3- پێویستە وەزارەتە پەیوەندیدارەكان وەك «وەزارەتی ڕۆشنبیری و وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندن» كۆمەڵێك ڕێنمایی پێویست بۆ واقیعی ئێستای میدیا لە كوردستان دەربكەن.

4- گرنگە سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستان بودجەیەكی باشی بۆ تەرخان بكرێت، بۆ ئەوەی بتوانیت لە ناو ئەو ژمارە زۆرەی ڕۆژنامەنووسان كە ئەندامن لەو سەندیكایە چاكسازی بكات و كوالێتیی ڕۆژنامەنوسان بەرز بكاتەوە، ئەمە بە كردنەوەی خولی ئەكادیمی لە ناوەوە و دەرەوەی وڵات بۆ ڕۆژنامەنووسان دەبێت.

5- پێویستە سیستمی فلتەركردنمان هەبێت، ئەمەش لە پێناوی ئەوەیە كە میدیا نەتوانێت نابەرپرسیارانە بكەوێتە وێزەی كۆمەڵگە و هیچ بەها و دابونەریتێك ڕەچاو نەكات، ئەم سیستمە لە وڵاتانی زۆر پێشكەوتوو پەیڕەو دەكرێت و تەنانەت سیستەمێك هەیە كە ناوی سەیركردنی تەلەفزیۆنە بە بەرپرسیاریەتییەوە.

6- بەشێكی زۆری كارمەندانی ڕاگەیاندن لە دامەزراوەكانی حكومەتدا كراون بە ڕاوێژكاری میدیایی، كە لەو جۆرە میدیاكارانەن لە بری ئەوەی پەیوەندی و لێكتێگەیشتن لەنێوان حكومەت و خەڵك و لایەنەكان دروست بكەن، لێكتێنەگەیشتن و دوڕدۆنگی دروست دەكەن، بۆیە ئەم لایەنەش پێویستی بە گۆڕانكاری هەیە و گرنگە خەڵكانی پسپۆڕ و ئەكادیمی میدیایی لەو شوێنانە دابنرێن.

لایەنێكی دیكە كە دەمەوێت ئاماژەی پێ بكەم، ئەو حاڵەتە بوو كە د.سالار ئاماژەی پێ كرد و گوتی: «میدیاكانی ئێمە شتی ناشیرین جوان دەكەن»، ئەمە دەستنیشانكردنێكی زۆر جوان بوو، بە ڕاستی ئەم دیاردەیە وەك پەتایەك هەموو ناوەرۆكی میدیای ئێمەی داگیر كردووە، هەر بۆیە ئەگەر ئێمە بمانەوێت ئەم دیاردەیە بنبڕ بكەین، كە میدیای ورووژێنەر دروستی دەكات، دەبێت كار بۆ ئەوە بكەین ناوەرۆك و كوالێتیی میدیای جددی و بەرپرس بەرز بكەینەوە، بۆ ئەوەی ببێتە سەرچاوەیەكی گرنگی زانیاری و مەعریفە بۆ هاووڵاتیان و چیتر هاووڵاتیان پێویستیان بەو كەناڵە ورووژێنەر و نابەرپرسانە نەبێت، كە ئێستا هاووڵاتیان لە نەبوونی میدیایەكی جددی و بەرپرسیار بە دیار ئەو كەناڵانەوە دادەنیشن، دیسان دووبارەی دەكەمەوە، كۆمەڵگە پێویستی بە بەرزكردنەوەی ناوەرۆك و كوالێتیی میدیای نیشتمانی هەیە، بۆ ئەوەی فۆكس بخاتە سەر پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەكان و چارەسەریان بۆ بدۆزێتەوە، هەروەها هەوڵ بدات چارەسەر بۆ كێشەكانی كۆمەڵگە بدۆزێتەوە، ئەگەر بە جددی كار بۆ بەرزكردنەوەی ناوەرۆك و كوالێتیی میدیای جددی و نیشتمانی نەكەین، میدیا پاشاگەردانی زیاتر دروست دەكات و ئەوەی هەشمانە لە دەست دەچێت.

 

 

 

 

بەفرین سەلمان

بەڕێوەبەری بەرنامەكانی تەلەفزیۆنی دهۆك:

 

هەندێك دراما و زنجیرەی تەلەفزیۆنی بیانی دۆبلاژ دەكەن كە لە ناویدا ژەهرێكی ئایدیۆلۆژی دژ بە مێژوو و دابونەریت و ڕەسەنایەتیی نەتەوەیی ئێمە شاردراوەتەوە

 

بەفرین سەلمان هەڵگری بڕوانامەی ماستەرە و بەڕێوەبەری بەرنامەكانی تەلەفزیۆنی دهۆكە و ڕۆژنامەنووس و میدیاكارێكی بەئەزموون و لێهاتووە و جێگەی دەستی لە ناو كاری ڕۆژنامەگەریدا دیارە، هەر ئەو ئەزموون و لێهاتووییەشی وای كردووە كە متمانەی بەڕێوەبەری بەرنامەكانی تەلەفزیۆنی دهۆكی پێ بسپێرێت و ڕۆژانە سەرپەرشتیی هەموو ئەو بەرنامەیانەی تەلەفزیۆنی دهۆك بكات، كە تەلەفزیۆنەكە بۆ ژیانی ڕۆژانەی هاووڵاتیان و پرسی خاك و نەتەوە و ئاڵا بەرهەمیان دەهێنێت، لەم گفتوگۆیەشدا زۆر بە پەرۆشی بۆ كێشەكانی میدیا بەم جۆرە بۆچوون و پێشنیارەكانی خستە ڕوو.

كاتێك ئەم پاشاگەردانی و پشێویەی نێو میدیای كوردی دەبینین، خۆزگە بۆ میدیای قۆناغی خەباتی بزاڤی ڕزگاریخوازیی كوردستان دەخوازم، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەركی میدیا لەو قۆناغە هاندان و جۆشدانی میللەت بوو بۆ ئەوەی هەست بە ئینتیمای نیشتمانی بكات و ڕێز لە بەها و پیرۆزییەكان و سیمبولەكانی نەتەوە بگیرێت، ئومێدی ئێمە ئەوە بوو، دوای سەرهەڵدانی بەهاری 1991 ببێتە قۆناغی بووژاندنەوەی زمان و كەلتووری كوردی و بەرەو پێشەوە بچین، بەڵام بەداخەوە میدیا نەیتوانی لەو قۆناغە هەستیارەدا ئەو ئەركە نیشتمانیە ڕاپەڕێنێت، لە دوای ئەویش قۆناغێكی دیكە لە 2003 كە ئەویش قۆناغی ڕووخانی ڕژێمی دیكتاتۆریی عێراق بوو، لەم قۆناغەشدا ئومێد ئەوە بوو كە میدیای كوردی باشتر بەرگری لە دەستكەوتەكان بكات و هانی هاووڵاتیان بدات، بۆ ئەوەی زیاتر پێداگری لەسەر مافە دەستوورییەكانی گەلی كوردستان بكات، بەڵام لەم قۆناغەشدا گەلێك جۆری دیكەی میدیا بە ناو سەربەخۆ و ئەهلی و ئۆپۆزیسێون دەركەوتن، كە ئێمەی بردە قۆناغێكی خراپتر لە كاری میدیایدا.

لە قۆناغی ئێستادا كە قۆناغێكی هەستیارە و دەبێت زۆر بە هۆشیاری مامەڵە لەگەڵ پرس و كێشەكانی میدیا بكەین، دەبێت ڕاشكاوانە ئاماژە بەوە بكەین، كە تەنیا میدیاكار و ڕۆژنامەنووس لە بواری میدیا كار ناكەن، بەڵكو پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا و بەربڵاویی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەموو تاكێكی كردۆتە میدیاكار و خاوەن میدیا و هەر تاكێكی ناو كۆمەڵگە خاوەنی پەیج و ئەكاونتی تایبەتیی خۆیەتی و چی مەبەست بێت، دەتوانێت بڵاوی بكاتەوە و هیچ سانسۆرێكیشی لەسەر نییە. ئەم واقیعە حاڵەتێكی شێواو و شپرزەی لە ناو میدیا دروست كردووە، كە بووەتە هۆكاری ئەوەی:

1. هەست دەكەین هەستی نەتەوەیی و ئینتیمای نیشتمانی زۆر نزم بووەتەوە.

2. كۆمەڵێك كێشەی پێكەوە لە ناو كۆمەڵگە دروست كردووە، كە نازانین لە كامیانەوە دەست پێ بكەین.

3. ئەو بابەتانەی لە ناو سۆشیال میدیا بڵاو دەكرێنەوە، بەشێكیان لە هەموو ئاكار و ڕەسەنایەتییەكی نەتەوەیی و نیشتمانی داماڵدراون و، ئەوەی جێگەی مەترسیشە ئەوەیە كە گەنجانی ئێمە زیاتر ئالوودەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بوون و كاریگەریەكی زۆر خراپی لەسەریان دروست كردووە، كە گەنج سەرمایەی مرۆیی هەموو نەتەوە و نیشتمانێكە.

4- كەناڵەكانی ڕاگەیاندن بە گشتی و كەناڵە لۆكاڵەكانی تەلەفزیۆن بە جارێ پشتیان لە كەلتووری خۆماڵی و سەروەرییەكانی نەتەوە و نیشتمان كردووە و، پشت بە بەرهەمی بیانی و دەوڵەتانی دراوسێ دەبەستن و، هەندێك دراما و زنجیرەی تەلەفزیۆنی دۆبلاژ دەكەن، كە لەناو ئەو درامایە ژەهرێكی ئایدیۆلۆژی دژ بە مێژوو و دابونەریت و ڕەسانەیەتی نەتەوەیی ئێمە شاردراوەتەوە و، زۆر بە نەرمی ئەو ژەهرە دەكەنە ناو جەستەی كۆمەڵگەی ئێمەوە.

ئەم خاڵانەم وەك چوارچێوەیەك بۆ ناساندنی ئەو ژینگە ئاڵۆز و ترسناكە ئاماژە پێ كرد، بۆ ئەوەی بزانین لەناو ئەم ژینگەیەدا چۆن دەتوانین هەنگاو بۆ چارەسەركردن هەڵبگرین، كە بە بۆچوونی من هەنگاوەكانمان بۆ چارەسەرێكی جددی گەشبینانە نین، لە بەر ئەم هۆكارانە:

• كاتێك هەڵوەستە لەسەر كێشەكانی میدیا دەكەین، ئایا بەو مەبەستە هەڵوەستەیان لەسەر دەكەین، كە دەمانەوێت ئەو كێشانە چارەسەر بكەین، یان تەنیا دەمانەوێت كێشەكان بخەینە ڕوو؟ من وای دەبینم تا ئێستا ئەو كێشانە بەس خراونەتە ڕوو، هەوڵی چارەسەركردنیان بۆ نەدراوە.

• ئایا هەوڵمان داوە بە جددی جەماوەر هۆشیار بكەینەوە، بۆ ئەوەی هەست بە مەترسیی دەرهاویشتە خراپەكانی میدیا بكەن و پلانێك بۆ ئەم پرسە دابنێین، بۆ ئەوەی هاووڵاتیان نەكەونە بەر مەترسیی ئەو ژەهرەی میدیا بڵاوی دەكاتەوە؟ لەمەشدا كارێكی وا نەكراوە هەتا هەست بەوە بكرێت ئەم كارەشمان كردبێت.

• ئایا توانیومانە كارێك بكەین بۆ ئەوەی دامەزراوە شەرعییەكانی هەرێمی كوردستان وەك دەسەڵاتەكانی «پەرلەمان و حكومەت و دادوەری» بێنە سەرخەت و بە ڕێگەی یاسا و ڕێنمایی ئەم كێشەیە چارەسەر بكەین، ئەمەشیان وەك بەشداربووانی بەڕێز پێشتر ئاماژەیان پێ كرد، هەر خۆمان لەمپەرمان بۆ ئەوەش دروست كردووە.

لێرەوە بۆ ئەوەی ئەو ڕەشبینیەی تا ئێستا لە هەمبەر چارەسەركردنی كێشەكانی میدیای كوردی هەمانە بیگۆڕین بۆ گەشبینی و هاریكاریی هەمە لایەنە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی میدیا، ئەم خاڵانە ئاماژە پێ دەكەم:

- زۆر گرنگە دامەزراوە شەرعییەكانی هەرێمی كوردستان بە جددی بێنە سەرخەت و مەترسیی كێشەكانی میدیای كوردی وەك مەترسی لەسەر ئاسایشی نەتەوەییمان سەیر بكەن و بە یاسا و ڕێنمایی پێویست سنوورێك بۆ كێشەكانی میدیا دابنێن.

- گرنگە سنوورێك بۆ كەناڵە تەلەفزیۆنە لۆكاڵییەكان دابنرێت كە چیدیكە پشت بە بەرهەمی دراما و زنجیرە تەلەفزیۆنییەكانی دەوڵەتانی دراوسێ و بیانی نەبەستن و، زیاتر هەوڵ بدەن بەرهەمی خۆماڵی بەرهەم بهێنن، ئەو بەرهەمانە كە ڕەسەنایەتیی كەلتووری خۆمان دەپارێزیت و دەبێتە فاكتەرێك بۆ بەرزكردنەوەی ئینتیمای نیشتمانی و پاراستنی بەهاو پیرۆزییەكانی نیشتمان.

- گرنگە لێكتێگەشتنێك لە نێوان حزبە سیاسییەكان لەسەر مەترسیی كێشەكانی میدیای كوردی بێتە ئاراوە و زۆر بە ڕاشكاوی گفتوگۆی جدی لەسەر ئەم كێشانە بكەن و، كۆنفڕانسی ساڵانە گرێ بدەن، بۆ ئەوەی لەسەر كۆمەڵێك هاوبەشیی نیشتمانی ڕێك بكەون و ئەو هاوبەشییە نیشتمانییانە ببنە ستراتیژیەتێكی نیشتمانی بۆ میدیای كوردی.

- پێویستە پشتگیرییەكی جددیی سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستان بكرێت بۆ ئەوەی بتوانێت ببێتە چەترێك بۆ كۆی دەزگاكانی ڕاگەیاندنی كوردستان و داڕشتنی ستراتیژیەتێكی نیشتمانی بۆ كاری میدیایی لە كوردستاندا.

لە دوماهیدا دەخوازم ئەوە بڵێم، كێشەكانی میدیا گەیشتوونەتە ئاستێك كە خەریكە كۆمەڵگەی كوردستان تووشی كارەساتی گەورە دەكات و ئەم واقیعە فەرزی دەكات كە هەموولایەك هەست بەم مەترسییە بكات و بە جددی كار بۆ چارەسەركردنی بكەین.

 

 

شڤان حەمدی

ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان:

میدیا كاتێك دەبێتە دەسەڵاتی چوارەم

كە هێزێك بێت لە ناو پرۆسەی سیاسی و حوكمڕانیدا

 

 

شڤان حەمدی ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و، بەرپرسی ئاژانسی هەواڵی زاگرۆسیشە كە ماڵپەرێكی ئەلكترۆنییە و بایەخ بە هەواڵ و ڕاپۆرتە هەواڵی هەموو سێكتەرەكانی ژیانی ڕۆژانەی خەڵك دەدات، لە هەمانكاتدا ئەم ماڵپەرە بووەتە پانتاییەك بۆ بڵاوكردنەوەی بیروبۆچوونی جیاوازی نیشتمانی لەسەر هەموو ئەو بوارانەی كە پەیوەندی بە خاك و نیشتمانەوە هەیە، لە بواری كاری ڕۆژنامەگەریی كاغەز و نووسراویش یەكێكە لە هاوكارە چالاكەكانی گۆڤاری گوڵان و هەتا ئێستا بەشداریی زۆر كارای لە نووسین و چاپكردنی چەندین كتێبی گرنگ هەبووە، لە گفتوگۆی ئەم جارەی بازنەی گفتوگۆش بەم جۆرە بۆچوون و پێشنیار و چارەسەركانی خستە ڕوو.

لەم گفتوگۆیەدا بیروبۆچوون و پێشنیار و ڕێگەچارەی زۆر باش خرانە ڕوو، بەڵام وەك كاك ئازاد جندیانی ئاماژەی پێ كرد، «كێشەی میدیا بووەتە كێشەی كۆمەڵگە لە كوردستان» بۆیە ئەگەر لایەنی پەیوەندیدار و دامەزراوەكانی هەرێمی كوردستان نەیەنە سەر خەت و كێشەی میدیا وەك كێشەیەكی ناو پرۆسەی حوكمڕانی هەڵوەستەی لەسەر نەكەن، ئەوا ئەم كارە لەوە گەورەترە بە گفتۆگۆیەكی نێوان دەستەبژێر چارەسەر بكرێت.

خاڵێكی دیكە كە دەبێت هەڵوەستەی لەسەر بكەین، ئەوەیە كە پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا و بەربڵاویی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان وای كردووە ئەركی میدیا گۆڕانكاریی زۆر گەورەی بەسەردا بێت و، ئەگەر زۆر هەستیارانە مامەڵە لەگەڵ ئەم وەرچەرخانە نەكەین، لەوانەیە بە جۆرێك جڵەوی میدیا لە دەست دەربچێت، كە پاشان نەتوانین بە ئاسانی كۆنتڕۆڵی بكەینەوە.

یەك دوو لە بەڕێزان بەراوردی میدیای ئێستایان بە میدیای قۆناغی شاخ كرد و، ئومێدیان بۆ میدیای شاخ خواست، لەبەر ئەوەی لە سەردەمی خەباتی ڕزگاریخوازیی كوردستان، میدیا ئامرازێك بووە بۆ هاندانی جۆش و خرۆشی نەتەوەیی و نیشتمانی و بەرخۆدان و قوریانیدانی پێشمەرگە بۆ ڕزگاری و ئازادی لە كوردستاندا، بەڵام ئێستا لەگەڵ ئەوەی ئەو هەموو ئامێرە پێشكەوتووشمان لەبەر دەستە، میدیا بەو جۆرە خراپە بە كار دەهێنن كە دژی خاك و نیشتمان و كۆی پیرۆزییەكانی نەتەوەی خۆمانە، ئەمەش لە كاتێكدایە كە دەبێت زۆر بە وردی هەڵوەستە لەسەر ئەو خاڵە بكەین، كە ئێمە هەتا ئێستاش هەر لە قۆناغی ڕزگاریی نیشتمانیداین، ڕاستە لە ئێستادا هەرێمی كوردستان قەوارەیەكی سیاسییە لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا، بەڵام زۆر جاران وەك بینیومانە خودی دەستوورەكە هەڕەشەی لەسەر قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان دروست كردووە و ئەگەر قارەمانیەتی و قوربانیدانی پێشمەرگە و خەڵكی كوردستان نەبوایە، لەوانە بوو قەوارەكەمان نەمێنێت، بۆیە زۆر گرنگە میدیای كوردستان بە سەرجەم میدیای حزبەكان و ئەوانەشی بە خۆیان دەڵێن سەربەخۆ و ئەهلی، دەبێت بەخوداچوونەوەیەك بە خۆیاندا بكەن و، بەردەوام ئەو ڕاستییەیان لەبەر چاو بێت، كە ئێمە هێشتا قۆناغی ڕزگاریی نیشتمانیمان تێنەپەڕاندووە و هەرێمەكەمان لەبەردەم چەندین هەڕەشەی ناوخۆیی و دەرەكی و تەنانەت عێراقیشدایە، ئەم پرسەش تایبەت نییە بە لایەنێكی سیاسیی دیاركراو و چارەنووسی هەموومانی پێوە گرێ دراوە و، وەك پاپۆڕێك وایە لە گێژاوی زەریایەكدا، ئەگەر خوانەخواستە نقووم بێت، ئەوا هەموو پێكەوە نقووم دەبین.

لەسەر ئەم بنەمایە میدیای كوردی دەبێت ئاراستەی لە میدیاكی نەخۆش و شێواو و شپرزەوە بگۆرێت بۆ میدیایەكی نیشتمانی و پەروەردەیی بۆ ئەوەی نەوەكانی ئێستا و داهاتوو بەو شێوەیە پەروەردە بكات، كە ئاستی نیشتمانپەروەری و هەستی نەتەوەییان بگاتە ئەو ئاستە بەرزەی بەرەو ئەو ئامانجە هەنگاو بنێن، كە نەتەوەكانی دیكە پێی گەیشتوون، كە ئەویش سەربەخۆییە.

خاڵێكی دیكە كە دەمەوێت ئاماژەی پێ بكەم، ئەوەیە كە ململانێی ناتەندروستی نێوان حزبە سیاسییەكانە كە میدیایان كردووەتە ئامرازێك بۆ ئامانجی تەسكی حزبایەتی و بڵاوكردنەوەی ڕق و بوغز و كینە بەرانبەر یەكتری، ئەم حاڵەتەی حزبەكان دروستیان كردووە، بە جارێك میدیای لە ئەرك و بەرپرسیاریەتیی نیشتمانییان داماڵیوە، بۆیە زۆر گرنگە بە هەر ڕێگەیەك بێت، كەناڵێك دروست بكرێت، بۆ ئەوەی حزبەكان پێكەوە لەسەر ئەم پرسە قسەی جددی بكەن و پێكەوە چارەسەرێكی نیشتمانییانە بۆ پرسی میدیا بدۆزنەوە.

لایەنێكی دیكە پەیوەندی بە یاسای ڕۆژنامەگەریی كوردستانەوە هەیە، كە ئەویش یاسای ژمارە 35ی پەرلەمانی كوردستانە، ئەم یاسایە زیاتر لە 15 ساڵی بەسەردا تێپەڕیوە، كاتێك ئەم یاسایە دەرچووە، تۆڕی كۆمەڵایەتیی فەیسبوك تەنیا وەك هەواڵێكی زانستی باسی لێوە دەكرا و، لەسەر ئاستی گشتی خەڵك بوونی نەبوو، مۆبایلی زیرەك زۆر سەرەتایی بوو، ئایپاد نەبوو، لە ماوەی ئەم 15 ساڵەی دوای یاسای ڕۆژنامەنووسی هەرێمی كوردستان، پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا بە ئاستێك میدیای گۆڕیوە، كە ئێستا هەر تاكێك خۆی خاوەنی میدیایەكە كە هەر سێ ئەركە سەرەكییەكەی دەزگاكانی ڕاگەیاندن دەكات، كە ئەویش «بینراو و بیستراو و نووسراوە»، هەر بۆیە زۆر گرنگە پەرلەمانی كوردستان یاسایەك بۆ میدیا دابڕێژێت، كە ئەو یاسایە بتوانێت مامەڵە لەگەڵ واقیعی ئێستای میدیا و سۆشیال میدیا لە كوردستاندا بكات، لەمەش زیاتر گرنگە حكومەتی هەرێمی كوردستان ڕێنمایی و ڕێوشوێنی یاسایی پێویست بۆ ئاراستەكردنی میدیا و سۆشیال میدیا بگرێتە بەر.

لە دوماهیدا منیش هاوڕام لەگەڵ ئەو بەڕێزانەی پێشتر ئاماژەیان بەوە كرد، بەوەی ئێمە پێویستمان بە شۆڕشێك هەیە، پێویستمان بەوەیە هەنگاوی نوێ و جددی هەڵبگرین، ئەمەش نەك هەر لە بواری میدیا، بەڵكو بۆ چارەسەركردنی كۆی كێشەكان لە كایە جیاوازەكانی كۆمەڵگەدا، هەر لەم گفتوگۆیەدا پێشنیار دەكەم د.سالار عوسمان وەك بەرپرسی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان كەناڵێكی دیالۆگ و لێكتێگەیشتن لەسەر ئاستی میدیا و ڕاگەیاندن لەگەڵ كۆی حزبە سیاسییەكانی كوردستان بكاتەوە، بۆ ئەوەی بگەینە تێگەیشتنێكی هاوبەش لەسەر پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەكانمان، ئەمەش لەبەر ئەوەیە میدیا كاتێك دەبێت بە دەسەڵاتی چوارەم كە هێزێك بێت لە ناو پرۆسەی سیاسی و حوكمڕانیدا.

 

پ.د. نەزاكەت حسێن

ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان:

 

دەبێت دەست لە میدیا بەرنەدرێت و لەلایەن حكومەتەوە دووبارە میدیا ڕێك بخرێتەوە و بەرپرسیاریەتی

بۆ دیاری بكرێت

 

 

پ.د.نەزاكەت حسێن، ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و مامۆستای بەشی ڕاگەیاندنی كۆلێژی ئەدەبیاتی زانكۆی سلێمانییە و یەكێكە لەو ڕۆژنامەنووسە دیارانەی كە بە پراكتیكی كاری لە بواری ڕۆژنامەگەری و سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستاندا كردووە، هەروەها چەندین ساڵیشە وەك پسپۆر و تایبەتمەندێك هەستی بەوە كردووە كە میدیای كوردی بە قۆناغێكی مەترسیداردا هەنگاو هەڵدەگرێت و خەریكە پەیامە ژەهراوییەكانی، مەترسی لەسەر ئاسایشی نەتەوەییمان دروست دەكات، لەم گفتوگۆیەشدا سەبارەت بە بەرپرسیارێتیی میدیا بەم جۆرە بۆچوونەكانی خۆی خستە ڕوو:

ڕەشبینیی من بەرانبەر ئەو قۆناغە مەترسیدارەی میدیای كوردیی پێدا تێدەپەڕێت، لە ئاستێكی بەرزدایە و زۆر جاریش هاوڕێكانم ئەم ڕەشبینییەم وەك گوتارێكی توند پێناسە دەكەن، بەڵام لە واقیعدا توندی و ڕەشبینیمان بەرانبەر بەم قۆناغەی ئێستای میدیا لە كوردستاندا، ڕەنگدانەوەی پسپۆری و لەسەر بنەمای زانستییە و بەرەنجامی ئەو پراكتیكەیە كە خۆمان ڕۆژانە لە ناو میدیای كوردیدا ئەنجامی دەدەین.

ئەم واقیعەی ئێستا پرسیارگەلێك لەگەڵ خۆی دەورووژێنێت، ئەو پرسیارە سەرەكییانە ئەمانەن: «ئایا میدیایەكمان هەیە، لە دروستكردنی ناسنامەدا بەشدار بێت؟ ئایا میدیایەكمان هەیە، لە دروستكردنی پەروەردەیەكی خۆماڵیی تەندروستدا بەشدار بێت؟ ئایا میدیایەكمان هەیە، بتوانێت بەهاو پیرۆزییەكان و ڕەسەنایەتیی نەتەوەمان بپارێزێت؟ ئایا میدیایەكمان هەیە، سەقامگیریی دەروونیمان پێ بدات و گوتارێكی پڕ مەعریفەمان پێشكەش بكات و، زانیارییەكی ڕاست و دروست و دوور لە چەواشەكاریمان بداتێ؟ ئایا میدیایەكمان هەیە لە خزمەتی دۆزەكەماندا بێت و ئێمە بێین هەڵسەنگاندنی بۆ بكەین؟

لە وەڵامی ئەم پرسیارانەدا ئەوەی دەبینین، ئەوەیە كە هەست دەكەین لە ناو میدیای كوردیدا شڵەژان و شپرزەییەك هەیە، نازانیت لە كوێوە بۆ ناسنامەكەی بگەڕێیت و لە كوێوە هەڵوەستەی لەسەر بكەیت، خۆ ئەگەر میدیای كوردی بەراورد بكەین بە میدیای توركی و دەوڵەتانی ئەوروپای ڕۆژئاوا، هەر لە سەرەتاوە دەتوانیت پێناسەیەك بۆ ئەوان بدۆزیتەوە بۆ ئەوەی كاری لەسەر بكەیت و هەڵسەنگاندنی بۆ بكەیت، بەڵام كە دێیتە ناو میدیای كوردی پێناسەیەك نادۆزیتەوە.

ئەگەر باسی قۆناغبەندی بكەین، ئایا میدیای كوردی وەك میدیای نەتەوەكانی دیكە بە قۆناغبەندیدا ڕۆشتووە و قۆناغی دەسەڵاتی تێپەڕاندووە و هەنگاوی ناوە بۆ میدیای لیبڕاڵی و، پاشاگەردانیی ئەو قۆناغەشی چارەسەر كردووە، تا هەنگاوی نابێت بۆ قۆناغی بەرپرسیارێتی و میدیای كۆمەڵایەتی، بۆ ئەوەی میدیا پابەند و بەرپرسیار بێت، لەم ڕوانگەیەوە ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژووی میدیای كوردی، دەبینین قۆناغی خەباتی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستانمان هەبووە، كە میدیای وەك ئامرازێك بەكار هێناوە، بۆ گەشەپێدانی پرسی نەتەوەیی و هاندان بۆ بەرخۆدان و بەگژداچوونەوەی دوژمنان، بەڵام كە گەیشتینە قۆناغی مەدەنییەت و حوكمڕانیی خۆمان، دەستمان لە میدیا بەرداوە و لە هەمان كاتدا داوای بەرپرسیارێتی لە میدیاش دەكەین، بۆیە لێرەدا زۆر بە ڕاشكاوی لەسەر ئەو پرسە هەڵوەستە دەكەم و دەڵێم: بەرپرسیارێتی پێناسە و كار و ئەركی میدیا نییە، هەروەها سرووشت و وێنای میدیاش نییە، بەڵكو دەبێت ئێمە خۆمان بەرپرسیارێتی بۆ میدیا دروست بكەین.

میدیا لە بنەڕەتەوە سێ ئەركی سەرەكی هەیە، كە بریتین لە «گەیاندنی زانیاری، پەروەردە، كاتبەسەربردن»، ئەوجا لەم سێ بوارەدا ئەوە ئێمەین دەتوانین بەرپرسیارێتی بۆ میدیا دروست بكەین، ئەمەش واتە ئەوە ئێمەین میدیا وا لێ دەكەین كە زانیاریی ڕاست و گوتارێكی مەعریفیی ئاست بەرز پێشكەشی هاووڵاتیان بكات، بۆ ئەوەی هاووڵاتی لەسەر سندوقی دەنگدان بزانێت دەنگ بەكێ دەدات، ئەوە ئێمەین دەبێ بەرپرسیارێتی بۆ میدیا دروست بكەین، كە چۆن نەوەكانی ئێستا پەروەردە بكات و ڕێز لە پیرۆزییەكانی نەتەوە بگرێت و خاك و نیشتمانی خۆی خۆش بوێت، ئەوە ئێمەین بەرپرسیارێتی بۆ میدیا دروست دەكەین، كە چۆن كاتەكانی هاووڵاتیان بە شێوەیەكی ستاندەر و تەندروست پڕبكاتەوە بۆ ئەوەی هەست بە ئارامی و سەقامگیریی دەروونی خۆی بكات، ئێمە كە خۆمان هیچ كام لەمانەمان نەكردووە بە ئەرك و بەرپرسیارێتی میدیا و، بە جارێك دەستمان لێ بەرداوە چۆن دەتوانین داوای بەرپرسیارێتی لە میدیا بكەین؟

كەواتە بۆ ئەوەی میدیایەكی بەرپرسیار دروست بكەین، دەبێت حكومەت بەرپرسیارێتی بۆ میدیا دروست بكات و دەست لە میدیاكە بەرنەدات، ئەگەر میدیاكە ئەهلی بێت، دەبێت خاوەنی میدیایەكە بەرپرسیارێتی بۆ میدیاكەی دروست بكات و كۆدی ئەو بەرپرسیارێتییەی بۆ دابنێت.

پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئەم بەرپرسیاریەتییانە «نیشتمانی، پەروەردەیی، تەندروستی، سەلامەتیی هاووڵاتیان و...هتد». بۆ كام جۆری میدیا دیاری دەكرێن، پێشتر نەقیبی سەندیكای ڕۆژنامەنووسان ئاماژەی بە «ناوەرۆك و ڕوخسار» كرد و گوتی ناوەرۆك ڕوخسار دیاری دەكات، لەسەر ئەم بنەمایە كاتێك سەیری ناوەرۆكی میدیای كوردی دەكەین، دەبینین لە بری ئەوەی ناوەرۆكی ئەم میدیایە كەلتووری كورد و كوردستان بێت، كەچی كەلتووری بیانیی توركی و ئێرانی، یان مەكسیكییە، ئەمەش ئەوەمان پێ دەڵێت كە ئاستی پشتبەستنی میدیای كوردی بە بەرهەمی بیانی زۆر بەرزە و كەمتر پشت بە بەرهەمی خۆماڵی دەبەستێت، بەڕای من ئەمە كارەساتە.

لێرەوە چەند پێشنیارێك بۆ چارەسەری ئەم شێواوی و شپرزەییەی میدیای كوردی دەخەمەڕوو كە بە چەند خاڵ ئاماژەیان پێ دەكەم:

1- پرسی میدیا و كێشەكانی، بە تەنیا خەمی لایەنێك و یەك حزبی سیاسی نییە، خەم و پرسێكی نیشتمانییە و پێویستە پلانێكی نیشتمانیشمان بۆ چارەسەركردنی هەبێت، ئەمەش پێویستی بە هاوكاری و هەماهەنگیی هەموو لایەك هەیە.

2- دەبێت دەست لە میدیا بەرنەدرێت، بەتایبەتی لەلایەن حكومەتەوە و دووبارە میدیا ڕێك بخرێتەوە و بەرپرسیارێتی بۆ دیاری بكرێت.

3- گەڕانەوە بۆ كۆدی ئیتیكی و بەرپرسیارێتی بۆ كۆی كەناڵەكانی ڕاگەیاندن، ئەوجا ئەو ڕاگەیاندنە هی هەر كەس و لایەن و حزبێكە.

4- ئێمە هەموو لایەكمان بە ئەكادیمی و ڕۆژنامەنووسە خاوەن ئەزموونەكانیشەوە هەتا لە قۆناغی دەسنیشانكردنی كێشەكانداین، دەبێت هەنگاو هەڵبگرین بۆ قۆناغی چارەسەر.

5- میدیا دەبێت لە بناغەوە چاكسازی تێدا بكرێت و ببێتە بەشێك لە سیستمی حوكمڕانی و، وەك سێكتەرەكانی پەروەردە و كشتوكاڵ و تەندروستی و كۆمەڵایەتی و.. هتد، هەماهەنگ بێت لە ناو سیستمی حوكمڕانیدا، ئەو كات میدیا دەتوانێت هەماهەنگ و بەپرسیار بێت لەگەڵ كۆی سێكتەرەكانی ژیانی كۆمەڵگەدا.

 

د.جەلال ئەحمەد

بەرپرسی بەشی توێژینەوە و ڕاپرسی لە بەشی ڕۆشنبیری و

ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان:

 

بەشێكی زۆر لە میدیاكان بە بەرنامە كار بۆ پێشێلكردنی ئازادییە گشتییەكان دەكەن تا وێنەیەكی شێواوی كەتواری ژیان لە هەرێمدا نیشان بدەن

 

د.جەلال ئەحمەد، جیا لەوەی ئەندامی بازنەی گفتوگۆ و بەرپرسی بەشی توێژینەوە و ڕاپرسییە لە بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان، مامۆستایە لە بەشی كۆمەڵناسی لە كۆلێژی ئەدەبیاتی زانكۆی سەڵاحەدین و، لەسەر هەر دوو ئاستی تیۆری و پراكتیكی، زانستی كۆمەڵناسی و میدیای پێكەوە گرێ دەواتەوە، ئەم ئاراستەیەش بەرەو ئەوەمان دەبات ئێمە لە ناو خەڵك و جەماوەرەوە سەیری میدیای خۆمان بكەین، نەك لە میدیایەكی خراپەوە سەیری خەڵك و جەماوەری خۆمان بكەین، لە گفتوگۆی ئەم جارەشدا بەم جۆرە بۆچوون و پێشنیارەكانی خۆی خستەڕوو.

یەكێك لە بەرپرسیاریەتییە سەرەكییەكانی میدیا بەرانبەر بە كۆمەڵگە و هاووڵاتیان ئەوەیە، كە دەبێت داكۆكی لە ئازادییە گشتییەكانیان بكات، جا لە ڕووی مادییەوە بێت، كە خۆی لە دەستەبەركردنی ئازادییە كەسییەكان لە ڕووی ئازادیی هەڵبژاردنی كار و بژێوی و نیشتەجێبوون و مافی خاوەندارێتیدا دەبینێتەوە، یان لە ڕووی مەعنەوییەوە بێت، كە پەیوەستن بە ئازادیی خوێندن و بیروباوەڕ و ئەنجامدانی كۆبوونەوە و پێكهێنانی كۆمەڵەكانەوە، تا دەگاتە داكۆكیكردن لە ئازادییە سیاسییەكان لە ڕووی ئازادی لە خۆپاڵاوتن و دەنگدان و دروستكردنی پارتی سیاسی و ئۆپۆزیسیۆنبوون لە بەرانبەر زۆرینەدا و...هتد. بە داخەوە میدیای كوردی تا ئێستا نەیتوانیوە ببێتە ئەو پانتاییە گشتییەی كە پێویستە بۆ گەڵاڵەكردنی ڕایەكی گشتیی داكۆكیكار لەو ئازادییە گشتییانەی هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان، بەشێكی زۆر لە میدیاكان بە بەرنامە كار بۆ پێشێلكردنی ئازادییە گشتییەكان دەكەن تا وێنەیەكی شێواوی كەتوار (واقع)ی ژیان لە هەرێمدا نیشان بدەن.

بەرپرسیاریەتییەكی دیكەی میدیا بڵاوكردنەوەی مەعریفەیەكی ڕەخنەگرانەی بنیادنەرانەیە بۆ خەڵك، بەڵام دەپرسین میدیا چۆن و چ كاتێك دەتوانێت مەعریفەیەكی وەها بڵاو بكاتەوە؟ لە وەڵامدا دەتوانین بڵێین: كاتێك كە خۆی لە پەخشكردنی هەندێك پرس و ڕووداودا نەدزێتەوە و هەر تەنیا ئەو ڕووداو و پرسانە نەورووژێنێ كە لە خزمەتی لایەن، یا كەسانێكدان و، لە بەدواداچوونی زانیارییەكان و بڵاوكردنەوەیان سڵ نەكاتەوە و، بابەتییانە مامەڵە لەگەڵ زانیارییەكاندا بكات و بە لاڕێیاندا نەبات و، ئەمانەتپارێز بێت و لە چوارچێوەیەكی گونجادا بڵاویان بكاتەوە و، خۆی تەنیا بە ڕۆئیایەكی تاكڕەهەند و تاكلایەنەوە نەبەستێتەوە، بەڵكو سەكۆیەك بێت بۆ زۆرترین ڕای جیاواز و هاوسەنگییەك ڕابگرێت لە نێوان پێدانی چێژ و سەرنجڕاكێشی بەو زانیارییانەی كە هاووڵاتی دەبێ هەیبن و ئەویش پێویستە بڵاویان بكاتەوە، هەروەها ورد بێت، لە بڵاوكردنەوەی ژمارە و داتا و ڕووداوە مێژووییەكان و بەڵگەنامەكاندا، تا زانیاری هەڵە بڵاونەكاتەوە، لە ئەگەری ڕوودانی ئەمەشدا بەرپرسیار و هاوكار بێت لە ڕاستكردنەوەیاندا، میدیا دەبێت بە ئیتیكێكی پیشەییانە شیكردنەوەی پێویست كار بكات بۆ هەندێك لەو ڕووداو و بابەتانەی بڵاویان دەكاتەوە، تاوەكو بەدروستی بگەن و خراپ بەكارنەهێرێن، لە هەما كاتدا كۆمێنت و ڕۆئیای خۆی بڵێت لەسەر هەندێك لە زانیارییەكان ئەگەر پێویست بێت. هەندێجار بەشێك لە میدیاكان وەك بڵێی ئاراستە كراون و بۆ بەرژەوەندیی ماددیی كەسانێك، یان كۆمپانیایەك كار دەكەن، بە بڵاوكراوەیەك كێشە لە بازاڕ و بواری خزمەتگوزاریی نرخی كاڵاكاندا دروست دەكەن، بینیمان كە چۆن بوونە مایەی شڵەژان و هەستی مەترسییان لەسەر ئاسایشی خۆراك و وزە لە سەروبەندی ڕاگەیاندنی كەرەنتینەی كۆرۆنا و سەرەتای هەڵگیرسانی شەڕی ڕووسیا و ئۆكراین لای هاووڵاتیان دروست كرد، كە دواجار بە زەرەری زۆرینە و قازانجی كەمینەیەك كۆتایی هات.

جا ئەم قۆناغە ڕاگوزەرییەی ئێستا هەرێمی كوردستان، قۆناغیكی هەستیار و گرنگە بۆ بنیادنانی داهاتوویەكی باشتر و، هاووڵاتیان پێویستیان بە مەعریفە و لۆژیكێكی عەقڵانیی ڕەخنەگری بنیادنەرانە هەیە، كە سیما دیارەكانی لێبووردەیی و هەستكردن بە بەرپرسیارێتی بن لە ئاست پرس و ئاڵنگارییەكاندا، بەڵام بەداخەوە میدیای كوردی كە نەیتوانیوە ئەمە بكات، ئەو بڕە مەعریفەیەی كە هەشبوو شێواندی، كاری سەرەكیشی بوو بە دروستكردن و بڵاوكردنەوەی مەعریفەیەكی بەكاربەری كاتی، كە بە ڕواڵەت چێژبەخشە، لە ناوەرۆكیشدا درۆن و هەڵخەڵتێنەرە.

بەرپرسیارێتییەكی دیكەی میدیا سازكردن و گواستنەوەی موناقەشەیەكی جددیی ئازادانەی پیشەیی و بێلایەنە سەبارەت بە پرسە هەستیار و پێویستەكانی ژیان و گوزەران و داهاتووی خەڵكی لە هەموو بوارەكاندا، بەشێكی میدیای كوردی خۆیان لەو بەرپرسیارێتییە دزیوەتەوە، بەشەكەی دیكەش پرس و كێشە و ئاریشەكانیان بۆ بەرژەوەندییەكی سیاسی، یان ئابووریی بەرتەسك و هەندێك جاریش بۆ خزمەتكردن بە ئەجێندا دەرەكییەكان بەكاریان هێناوە، بۆ ئەم كارەشیان سڵیان لە بەركاهێنانی هیچ شتێك نەكردووەتەوە.

بەرپرسیارێتییەكی دیكەی میدیا ڕێزگرتنە لە بەها و دابونەریت و سیمبول و پیرۆزییەكانی كۆمەڵگە، هەرچەندە كە دەبوو هەستیارانە و دوور لە لێدانی وەتەری خەڵك، كاریگەریی ئەرێنییان هەبوایە بۆ ئەنجامدانی گۆڕانكاری، بەڵام نەدەبوو بە هێرشكردنە سەریان دەست پێ بكات و لە بری چاكسازیكردن پەرچەكرداری كوێرانە لای خەڵكی دروست بكەن، زۆربەی میدیا كوردییەكان لە بری ڕێزگرتن و زیندووهێشتنەوەی ڕەسەنایەتییەكانمان، شتگەلێكی بێ سەروبەر و ناكۆك و خەتەریان لەسەر زهنییەتمان هاوردە كردووە و بە هەرزانیش پێمان دەفرۆشنەوە و شیرازەی خێزان و پەروەردەشیان شێواندووە.

سەرباری هەموو ئەم بەرپرسیارێتییانە، میدیا دەبوایە لە خەمی ڕۆڵی كۆمەڵگەدا بوایە لە چەسپاندن و ئیدارەدانی دادپەروەریدا، دواجار دەمەوێت پێتان بڵێم: هۆكاری ئەم ڕەوشەی میدیای كوردی ئەوەیە كە لە هەرێمی كوردستان میدیا كراوەتە مەیدان بۆ دوو شت، یەكێكیان: بووتە ڕایەڵەی سەرەكیی پەیوەندیی خەڵك بە حزبەوە، بە جۆرێك ڕایەڵەكانی دیكەی پەیوەندییان فەرامۆش كردووە. دووەمیان: حزبەكان ململانێی ناعەقڵانی و تەسفیەی حیساباتی تاقەتپڕووكێنی ڕابردوویان بردووەتە ناو میدیا، كە ئەمە لە بەشی هەرە زۆری میدیادا خراپ ڕەنگی داوەتەوە، بۆیە دەبێت ڕاگەیاندن لە چنگی میدیای نابەرپرسیاری هەرێمی كوردستان دەربهینرێن، تا چیتر نەتوانێ خەڵكی بەسەر بەرەی پێچەوانە و دژ بە یەكتریدا دابەش بكات. میدیا دەبێت لە جیاتی دابەشكردنی شەقام و قووڵكردنەوە و ئیدارەدانی ململانێی حزبی و پۆپۆلیزمی شەقام، ببێتە دەسەڵاتی چوارەم و ڕای گشتی گەڵاڵە بكات و، ئەرێنییانە كۆمەڵگە ئاراستە بكات. كەواتە میدیای كوردی دەبێت ببێتە ئەو پانتاییە گشتییەی كە بە گوتەی هابەرماس دەبێت شوێنێك بێت بۆ گەنگەشەكردن و گفتوگۆیەكی عەقڵانیی بەكۆمەڵ لە نێوان دیدگە جیاواز و پێكناكۆكەكاندا، یان وەك هەنا ئارێنت دەڵێت: كەشێكی وەها بسازێنێت كە لە جیاوازییەكاندا دواجار جیهانێكی هاوبەش دروست بكات، دەبێت ئەو میدیا نابەرپرسیارە لە ڕێی دەركردنی یاسایەكی عەمەلی و ڕەخساندنی زەمینەی پێویست بۆ جێبەجێكردنی، كۆنتڕۆڵ بكرێت، بە یاساش ناچار بكرێن كە یەكەیەكی ڕاوێژكاریی یاسایی و ئاسایشی نەتەوەیی و نیشتمانی و كۆمەڵایەتی و دەروونییان هەبێت.

 

فەرهاد محەمەد

ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان:

میدیای خراپ و گێرەشێوێن ئاییندەی وڵات بەرەو كاولكاری و كارەسات دەبات

 

فەرهاد محەمەد ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و ئەزموونی نزیكەی سێ دەیەی لە بواری ڕۆژنامەگەریی كوردیدا هەیە و، چەندین ڕاپۆرت و لێكۆڵینەوەی لەسەر پرسی میدیا لەسەر ئاستی كوردستان و، میدیا و پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا و كاریگەرییەكانی لەسەر ئاستی جیهان ئەنجام داوە، لە ئەڵقەی ئەم جارەی بازنەی گفتوگۆ، بەم جۆرە بۆچوون و پێشنیارەكانی خۆی خستە ڕوو:

لەوانەیە ئەو ڕستەیەی لەسەر خەڵاتی پۆلیتزەر نووسراوە «ئاییندەی كۆمارە ئازادەكەمان (ئەمریكا) لە ئەستۆی نەوەی داهاتووی ڕۆژنامەنووسەكانمدایە»، دەروازەیەكی باش بێت بۆ ئەوەی باس لە كاریگەریی گەورەی «ئەرێنی و نەرێنی»ی میدیا لەسەر داهاتووی نەتەوە و نیشتمان بكەین.

جوزیف پۆلیتزر كە ڕۆژنامەنووسێكی دیاری ئەمریكا و خاوەن و سەرنووسەری ڕۆژنامەی «نیویۆرك وۆرڵد»ـە، لە سەرەتای سەدەی بیستەم گەیشتە ئەو قەناعەتەی كە خراپیی باری میدیا و ڕۆژنامەگەری گەیشتووەتە ئەو ئاستەی كە هەڕەشە لە ئاییندەی كۆمارە ئازادەكەی ئەمریكا دەكات و، تەنیا ڕێگەش بۆ ئەوەی ئەو مەترسییە تێپەڕێنرێت، ئەوەیە كە دەبێت دووبارە میدیا و ڕۆژنامەگەری ڕێك بخرێتەوە، چونكە تەنیا میدیای پابەند و نیشتمانی و ئازاد دەتوانێت ئاییندەی ئازادی بۆ وڵات مسۆگەر بكات، لەم ڕوانگەیەوە پێشنیاری بۆ زانكۆی كۆلۆمبیا كرد، كە ئەو ئامادەیە ڕۆژنامەكەی بفرۆشێت و پارەكەی بدات بەو زانكۆیە، بەو مەرجەی زانكۆی كۆلۆمبیا «كۆلێژی ڕۆژنامەگەری» بكاتەوە، بەڵام جوزیف پۆلیتزر كۆچی دوایی كرد و ئاواتەكەی نەهاتە دی، دوایێ كۆلێژی ڕۆژنامەگەری كرایەوە و لە ساڵی 1917یشەوە خەڵاتێك بۆ كارە باشەكانی ڕۆژنامەگەری دیاری كرا بە ناوی «خەڵاتی پۆلیتزر.»

كەواتە ئەم باسەی ئەمڕۆ ئێمە گفتوگۆی لەسەر دەكەین، باسێكە پەیوەندی بە ئاییندەی قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستانەوە هەیە و، بە هەردوو لایەنی ئەرێنی و نەرێنییەوە، ڕاشكاوانەتر ئەگەر دەستەوەستان بین و هەروەكو ئێستا دەست لە میدیای خۆمان بەر بدەین و ڕێگەچارەیەك نەدۆزینەوە بۆ ئەو پاشاگەردانی و پشێوی و شپرزەییەی میدیای ئەمڕۆی كوردستانی پێدا تێدەپەڕێت، ئەوا دەبێت چاوەرێی ئەوەش بكەین، ئەم ئاراستەیە كارەساتی گەورە بە سەر هەرێمەكەمان و ئاشتیی كۆمەڵایەتی و بەها و پیرۆزییەكانی نیشتماندا بهێنێت، ئەگەر وەك جۆزیف پۆلیتزریش ئەو ئامادەباشییەمان تێدا بێت، واز لە هەموو شتێك بهێنێن لەپێناوی میدیادا و ڕۆژنامەگەری ڕێك بخەینەوە، ئەوا ئاییندەی هەرێمەكەمان و دووبارە گێڕانەوەی بەهاكان بۆ نیشتمان و پیرۆزییەكانی، هەرێمی كوردستان دەكاتە نموونەیەكی ئەوتۆ كە نەك هەر خۆمان، بەڵكو جیهانیش شانازیمان پێوە دەكات.

بەڕێزانی ئەم گفتوگۆیە لەسەر خاڵێكی گرنگ هەڵوەستەیان كرد و پێشنیاریان كرد، میدیاش وەك هەر سێكتەرێكی دیكەی ژیانی كۆمەڵگە بەشێكە لە پرۆسەی حوكمڕانی و دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان چۆن دەستی كردووە بە ڕیفۆرم و چاكسازی لە بوارەكانی تەندروستی، كارگێڕی، تەندروستی، پەروەردە وخوێندن و...هتد، بە هەمان شێوە دەبێت ئەركی ڕیفۆرم و چاكسازیش لە سێكتەری میدیا بخاتە سەرشانی خۆی، كە ئەمە پێشنیارێكی گرنگە و دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان دەست بەم ڕیفۆرمە لە سێكتەری میدیا بكات، بەڵام دەبێت ئەو ڕاستییە لەبەر چاو بگرین، چۆن كۆی پرۆسەی حوكمڕانی پرۆسەیەكی لۆكاڵە و لە ناو واقیعی كۆمەڵگەوە پرۆسەی حوكمڕانیی باش دەست پێ دەكات، ناكرێت لە پرۆسەی حوكمڕانیدا كۆپیكردنەوەی ئەزموونی دەرەكی هەبێت، بە هەمان شێوە دەبێت پرۆسەی ڕیفۆرم و چاكسازییش لە سێكتەری میدیای كوردستاندا پرۆسەیەكی لۆكاڵیی ناو واقیعی ئێستای كوردستان بێت و، دوور بێت لە كۆپیكردنەوەی ئەزموونی وڵاتانی دیكە، لە ناو واقیعی ئێستای كوردستانەوە و لە ڕێگەی پەرلەمان و حكومەتەوە بكرێتە خەمێكی نیشتمانی و هەموو لایەك پێكەوە شان بدەینە بەر بەرپرسیارێتی.

هەر لەم گفتوگۆیەدا بەڕێزان ئاماژەیان بەوە كرد، ئەم پاشاگەردانی و پشێوییەی ناو میدیای كوردی دەرهاویشتەی ئەو قۆناغی وەرچەخانەیە كە بەرەو دیموكراتی هەنگاومان هەڵگرتووە، ئەم دەستنیشانكردنە لە ڕوخساردا دەستنیشانكردنێكی ڕاستە و هەموو ئەو وڵاتانەی لە دوای ڕووخانی دیواری بەرلین و لەبەریەكهەڵوەشانەوەی یەكێتیی سۆڤیەتی پێشانەوە، هەر وڵاتێك هەنگاوی بەرەو دیموكراتی و كرانەوە هەڵگرتبێت، سێكتەری میدیا و فەزای گشتیی ئەو كۆمەڵگەیە تووشی پاشاگەردانی و پشێوی و پەرتەوازەیی بووە، بەڵام پرسەكە لێرەدا ئەوە نییە كە هەنگاوهەڵگرتن بۆ پرۆسەی دیموكراتی بە سرووشتی خۆی ئەو پاشاگەردانییە بە دوای خۆیدا دەهێنێت، بەڵكو هۆكاری سەرەكیی ئەو دەستتێوەردانە نەرێنییەیە كە «باڵیۆزخانە و كونسووڵخانەكان، هەندێك لە ڕێكخراوەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان، ڕێكخراوە نێودەوڵەتی و ناحكوومییەكان و دەوڵەتانی ڕۆژئاوا»یە لە كاروباری ناوخۆیی ئەو دەوڵەتانەدا دەیكەن و دەیانەوێت هەمان دامەزراوە و هەمان مودێلی میدیا لەو دەوڵەتانەدا كۆپی بكەنەوە و بە هەمان پێوەر و تێگەیشتن مانا و چەمكی ئازادییەكان و ئازادیی ڕادەربڕین پێناسە بكەین، بۆ ئەمەش لە توێژینەوەیەكدا كە پڕۆفیسۆری پۆڵەندی (كارۆڵ جاكۆبیتچ) بە ناوی «تێڕوانینێك بۆ پەرەپێدانی میدیا لە دەوڵەتانی پۆست كۆمونیست»دا، ڕاشكاوانە هەڵوەستەی لەسەر ئەم حاڵەتە مەترسیدارە كردووە و نووسیویەتی: «دەستتێوەردانەكانی ڕۆژئاوا بۆ بونیادنانی میدیایەك بە هاوشێوەی ئەو میدیا لە ڕۆژئاوا هەیە، بە بێ ئەوەی واقیعی كۆمەڵایەتی و ئاستی دامەزراوەیی ئەو وڵاتانە لەبەر چاو بگرن، ڕێك لەو بەرنامەیە دەچێت كە كریستۆفەر كۆلۆمبۆس لە ئەوروپا بۆ دۆزینەوەی ڕێگەیەك بۆ هیندستان دایڕیشت، بەڵام لەبری ئەوەی بگاتە هیندستان، لە كیشوەرێكی تازە سەری دەرهینا، كە ئەویش ئەمریكای ئێستایە» و، ئاكامەكەشی ئەو پاشاگەردانییەی میدیایە كە لە كۆمەڵگەدا دروستی دەكات.

لە دوماهی قسەكانمدا، دەمەوێت جەخت لەسەر ئەوە بكەمەوە، بەوەی ڕاستە سێكتەری میدیا بەشێكە لە پرۆسەی حوكمڕانی و میدیای باشیش وەك «دەسەڵاتی چوارەم» هێزێكە لە پاڵ سێ دەسەڵاتەكەی دیكە «یاسادانان و جێبەجێكردن و دادوەری» ئەوا میدیای خراپ و گێرەشێوێنیش دوژمنێكە بۆ هەر سێ دەسەڵاتەكە و ئاییندەی وڵات بەرەو كارەسات و كاولكاری دەبات.