مەلا مستەفا بارزانی رابەرێكی گەورە بوو، ستەمیان لێ كرد

 

یاسر عەرەفات

 

 

سەرەتا دەبێت كە گەواهیدانی سەرۆكی كۆچكردوو یاسر عەرەفات بەرانبەر بە مستەفا بارزانی ڕوون بكرێتەوە، كە من لە ساڵی ١٩٧٢ دوای ئەوەی یەكەم جار بوو پێی ئاشنا بووم لە بەیرووت ئەو قسەیەم لێی بیست، كە ماڵئاواییم لێ كرد ڕایگرتم و گوتی: من دەڵێم: ئایا تۆ بە دیداری مەلا مستەفا بارزانی گەیشتوویت؟ وەڵامم دایەوە بەڵێ، پاشان بەردەوام بوو: ئایا دەكرێت لە كۆبوونەوەكانی داهاتووماندا بە وردی سەرنجەكانت لەبارەی بارزانی بۆم بخەیتە ڕوو؟ بۆیە بە خۆشحاڵییەوە وەڵامم دایەوە. ئەو دیدارانەی من لەگەڵ عەرەفات سێ جار لەسەر یەك دووبارە دەبووەوە و تەوەری سەرەكییش مستەفا بارزانی بوو، لە دوایین كۆبوونەوەشدا لەسەر بابەتەكەمان، هەستم كرد قەناعەتی بە هەموو ئەو شتانە هەیە كە من بۆم باس دەكرد، دواتر نامەیەكی (كوردێكی ناسراوی عێراقی)ی پیشان دام، كە تیایدا بە توندی هێرشی كردبووە سەر كەسایەتیی بارزانی، بە دڵسۆزی بۆ زایۆنیزم و ئیسرائیل و دوژمنایەتیكردنی عەرەب تۆمەتباری كردبوو، ڕووی لە من كرد و وتی: «ئەگەر من لە جێگە و پێگەی ئەو بوومایە و لە بەردەم ئەو ستەمەی كە گەلەكەم بە دەست ڕژێم و فەرمانڕەواكانی ناوچەكە دەناڵێنێت، یەكسەر پەنام بۆ ئیسرائیل دەبرد، ئەو پیاوێكی گەورە بوو، نزیك و دوور ستەمیان لێی كرد».

 

 گەڕانەوە بۆ نیشتمان، قەدەری بەردەوامیی شۆڕش

مستەفا بارزانی هەر لە منداڵییەوە لە سایەی بنەماڵەیەكدا ژیاوە كە بە كوردایەتیی گۆش كرابوو، لە سایەی شێخ عەبدولسەلام بارزانیدا گەورە بووە، كە بە لێهاتوویی توانی نێوان فاكتەرەكانی هاوسەنگی ڕابگرێت، بەو پێیەی بەرپرس بوو لە ئەركی شێخایەتیی بارزان بەرانبەر بە هاوسەنگیی نێوان كاروباری ئایین و دنیادا، هەروەها پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریی كۆمەڵایەتی بۆ هەموو دانیشتووان بە بێ جیاوازی لە نێوان موسڵمان و كریستیان و جوو لە لایەك و، لە نێوان ئەركە فراوانەكانی بەرانبەر بە گەلەكەی لەلایەكی دیكەوە، هەر وەك ڕۆژهەڵاتناسێك ئەمەی دووپات كردووەتەوە، هەروەها لەگەڵ ئەو قەشە ئینگلیزییەی كە لە كۆتایی سەدەی هەژدەیەمدا سەردانی بارزانییان كردووە.

بە ویستێكی ئیقلیمی و سازانێكی نێودەوڵەتی، بە زۆرەملێ لەگەڵ سەدان پێشمەرگە كوردستانی عێراقی بەجێهێشت، بەڵام بۆ پشتیوانیكردن لە برایانی خۆی ڕووی لە كوردستانی ئێران كرد و، پشتیوانی لە كۆماری كوردستان لە مەهاباد لە ساڵی 1946كرد، وەك یەكەم دەركەوتنی سەربەخۆیی بەشێك لە خاكی مێژوویی نیشتمان، كە ئەمەش زۆری نەخایاند، دواجار خۆی و هاوڕێكانی گەیشتنە یەكێتیی سۆڤیەتی پێشوو، دوای نزیكەی یازدە ساڵ و هەڵگیرسانی شۆڕشی تەمموز، بەتایبەتی لە ساڵی ١٩٥٩دا، گەڕایەوە نیشتمان و زۆریشی نەخایاند شۆڕشی ئەیلوولی لە ساڵی ١٩٦١ ڕاگەیاند، ئەمەش دوای ئەوەی حوكمڕانان لە پرەنسیپەكانی شۆڕش لایان دا.

گومانی تێدا نییە كە سیمبولیزمی شۆڕشی نیشتمانی- نەتەوەیی- دیموكراسیی ئەیلوول لە دروشمە سەرەكییەكەی (دیموكراسی بۆ عێراق و ئۆتۆنۆمی بۆ كوردستان) پەڕییەوە بۆ گوزارشتكردن لە تۆڵەكردنەوە بۆ شكستەكانی ڕابردووی كوردستانی عێراق، پاكتاوكردنی كۆماری كوردستان لە مەهاباد، وازهێنان و پشتێكردنی یەكێتیی سۆڤیەت، بێدەنگیی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، پاشان هەوڵێك بۆ دووبارە چەسپاندنی ڕۆحی شۆڕشگێڕانە لە كۆمەڵگەی كوردستانی عێراقدا كە ماوەیەكی زۆر بوو لە بێبەشی و زەلیلیدا دەژیا.

لە هەمان كاتدا و ناڕاستەوخۆ،شۆڕش زیادكردنی دۆزی شۆڕشگێڕانە بوو بۆ زیندووكردنەوەی هیوای نیشتمانپەروەرانی كورد لە نێو كوردستاندا، هەروەها بۆ دووبارە بەجۆشهێنانەوەی هیممەت دوای چەقبەستنێكی درێژخایەن كە دەیان ساڵی خایاند، بۆ ئەوەی جارێكی دیكە بوونی كورد بە گوێی جیهاندا بدات، ئەو گەلەی كە پەراوێز خرابوو، لەو كاتەوەی ڕۆژئاوای كۆلۆنیالیزم فەرامۆشی كردبوو، لە سایكس پیكۆ و لۆزان و لە هەموو بڕیارنامەكانی نەتەوە یەكگرتووەكاندا، هەروەها لە ڕیزبەندیی گەلان و نەتەوەكان لە ئاسیا و ئەفریقا و ئەمریكای لاتین پشتگوێیان خستبوو.

مستەفا بارزانی شێوازێكی نوێی لە خەباتدا لە هەردوو لایەنی نەتەوەیی و نیشتمانیدا داڕشت لە ڕووی سەركردایەتیكردنی خەباتی ڕزگاریخوازی و دیموكراسییانەی خەڵكی كوردستانی عێراق و، لە پرۆژە سیاسیەكەیدا و لە دواقۆناغی ژیانیدا، هەروەها لە بەرنامەی بەرجەستەكراوی حزبەكەی و هاوكات لە ئامانجەكانی شۆڕشی ئەیلوول كە هەر خۆی سەركردایەتیی دەكرد، وەك چۆن بنەما و پرەنسیپەكانی بەرجەستە كرد، كە تەنیا لە پیادەكردنیان لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستانی عێراقدا پیادە نەدەكران، تەنانەت لە ئەزموونی بەشەكانی دیكەشدا گونجاو و بەسوود بوون، هەرچەندە ئەوان پێوەیان پابەند نەبوون، گومانیشی تێدا نییە كە هەندێك لەم پرەنسیپانە دوای تێپەڕبوونی دەیان ساڵ هێشتا كاریگەرن، وەك: پابەندبوون بە خاڵە جێگیرەكانی وەك پرەنسیپی مافی چارەی خۆنووسین، لێبووردەیی و خۆڕاگری بەرانبەر ناخۆشییەكان، وەلاوەنانی توندوتیژی و تیرۆر و شەڕی خۆبەخۆیی، پاڵپشتیی ئافرەت و سەرجەم ستەملێكراوان، دداننان بە بەرانبەری جیاواز، پارێزگاریكردن لە پەیوەندیی دۆستایەتی و پێكەوەژیان لەگەڵ عەرەب و هەموو پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینی و ئایینزاییەكان، هەروەها گرتنەبەری چارەسەری ئاشتییانەی دیموكراسی بۆ دۆزی كورد، لەپاڵ بڵاونەكردنەوەی دروشمی موزایەدەی سیاسی، یان بەكارهێنانی ناوی خۆی بۆ بەرژەوەندیی تەسكی حزبایەتی، بارزانیی نەمر و ڕێبازەكەی موڵكی هەموو كوردە لەهەر شوێنێك بن، دەتوانن سوود لە ئەزموونی تێكۆشانی ئەو سەركردەیە وەربگرن.

 

 تایبەتمەندییەكانی ئەزموونی بارزانی

لە ڕۆژهەڵات بەگشتی و لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیادا بەتایبەتی، كەسایەتی و سیمبول و سەركردەی زۆر دەركەوتن، كە ڕۆڵی كاریگەریان لە نێو بزووتنەوەكانی ڕزگاریخوازیی نەتەوەیی و نیشتمانیی گەلانی ناوچەكەدا هەبوو، بەشێكیشیان هاوسەردەم بوون لەگەڵ ئەزموونی خەباتی بارزانیدا. بەڵام زۆربەیان لە واقیعی دەوڵەتە سەربەخۆكانەوە دەستیان پێ كردووە، بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانیان لە یەكگرتوویی گەلاندا و بەدیهێنانی ئەركەكانی گەشەپێدانی ئابووری، كۆمەڵایەتی، كولتووری، یان سوودیان لە پاڵپشتیی براكانیان وەرگرتووە.

بەڵام بارزانی خەباتی شۆڕشگێڕیی ڕزگاریخوازی لەپێناو ئازادیدا بەرجەستە كرد، هەروەها بۆ پتەوكردنی ژێرخانی تێكۆشانی شۆڕشگێڕانە و ڕووبەڕووبوونەوەی دوژمنان لە هەموولایەكەوە بە پشتبەخۆبەستن، هەروەها قوربانیدان و نەبوونی هاوپەیمانێكی جێگیری نێودەوڵەتی و مامەڵەكردن لەگەڵ هەندێ لایەنی ئیقلیمیی ناڕاستگۆ و تەنانەت ستەمكار، تەنیا بارزانی لەپێناو گەلەكەی لەخۆبردوو بوو، ڕەزامەندی نە لە سۆڤییەتی ڕۆژهەڵات و نە لە ئەمریكای ڕۆژئاوا وەرگرت، یەكەمیان بە نزیك لە ڕۆژئاوای دادەنا، ئەوەی دووەمیش بە مەلای سوور ناوی دەبرد.

 

 تیۆری ڕۆڵی (هەرێم – بنكە) لە ئەزموونی بارزانیدا

وەك پێشتر باسمان كرد، بەرنامەی پارتی دیموكراتی كوردستان بە ڕابەرایەتیی مستەفا بارزانیی تەنیا وەك مەرجەعییەتێكی فیكریی سیاسی بوو، هەروەها ئامانجەكانی شۆڕشی ئەیلوول بە سەرۆكایەتیی بارزانی وەك بزووتنەوەیەكی شۆڕشگێڕی گۆڕانكاریی جێبەجێكار بوو لەسەر جوگرافیای كوردستان، پێچەوانەی هەندێ حزبی كوردی لەو سەردەمە و دواتریش، كە بانگەشەی (یەكێتی و ڕزگاركردنی كوردستانی مەزنی مێژوویی)یان دەكرد، دواتر شكستیان هێنا، لەبەر هۆی بابەتی و خودی پاشەكشەیان كرد، ئەمەش گرەوی ڕاستەقینەی كوردی ناوچەكە بوو لە دەرەوەی عێراق، لەسەر سەركەوتنی ئەزمووونی بارزانی كە فاكتەرەكانی سەركەوتنی لە یەكەم چركەوە بۆ دابین كرابوو، هەروەها چاكترین پاڵپشتی لەپێناو داڕشتنی بناغەیەكی پتەو، نموونەیەكی ڕەسەن و دروست بوو، لەگەڵ هاندانێكی بەهێز، وەك دەستپێكێكی بەردەوامبوونی خەباتی كورد لەپێناو ئازادی و مافی چارەی خۆنووسیندا، لەبەر ئەم هۆیە نیشتمانپەروەرانی كورد لە هەموو شوێنێكدا، هەڵوێستێكی دڵسۆزانەی پتەویان بۆ ئەم ئەزموونە سەركەوتووە دووپات كردەوە، بگرە هەر لەوەتەی شۆڕشی ئەیلوولەوە تا دوای چەسپاندنی فیدڕاڵی، بەڵام دوژمنانی كورد و مافی چارەی خۆنووسین لە ناوەوەو دەرەوەدا، هەر لە یەكەم ڕۆژەوە تا ئێستاشی لەگەڵدا بێت، هەڵوێستێكی دوژمنكارانەیان بۆ لێدانی ئەم ئەزموونە گرتووەتە بەر.

لەم سۆنگەیەوە لەبیرمە كاتێك یەكەم جار بە دیداری بارزانیی نەمر گەیشتم لە حوزەیرانی 1967 لە ناوچە ئازادكراوەكانی كوردستانی عێراق، كاتێك هەندێ پرسیارم كرد لە بارەی مەسەلەی یەكخستنی بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد و دامەزراندنی ناوەندێكی سەركردایەتی، وەڵامەكەی ڕوون بوو، مستەفا بارزانی گوتی: «ئێمە مەحكوومی ویستی جوگرافیا و واقیعی دابەشكردن و دەوڵەتانی زلهێزین لە ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوادا، كە پشتگیریی دۆزەكەمان ناكەن، بۆیە هەر بەشێك قەدەر و هەلومەرجی خۆی هەیە، لەسەر كوردیش پێویستە یەكیان خۆش بوێت، یارمەتیی یەكدی بدەن، كاتێك پێویست بوو بەپیر بانگەوازەكەوە هاتین لە كۆماری كوردستان لە مەهاباد، ئێستاش ئەركی كوردە لە هەموو شوێنێك یارمەتیی شۆڕشی ئەیلوول بدەن لە كوردستانی عێراق».

ئێستاش لەم قۆناغەدا، كورد لە دەرەوەی عێراق شانازی بە سەركەوتنی ئەزموونی مستەفا بارزانی دەكەن لە چەسپاندنی بناغەیەكی پتەودا، لەگەڵ هەستكردن بەوەی كە بە زۆرینەی حزبی و مەدەنی و تاكەكەسی، لە پێشكەشكردنی پاڵپشتیی ماددی و مانەوی و مرۆیی و میدیایی و كەلتووری لە ماوەی شەش دەیەی دواییدا بۆ پاراستنی ئەم ئەزموونە بەشداریشیان كردووە، هیواداریشن كە براكانیان لە سایەی فیدڕاڵی و بنیادنانی دەوڵەت و دامەزراوەكانی دیموكراسی كە ئێستا هەن، هاوكات توانا و داهاتی خێروبێری سرووشتیی كوردستان، درێغی ناكەن لە پێشكەشكردنی پاڵپشتیی سیاسی لەپێناو بیادنانەوەی بزووتنەوەی كوردی سووریا و یەكخستنی لە ڕێی كۆنگرەی گشتیی كوردی سووریا، دوای ئەوەی لەلایەن ملهوڕیی حزبەكان هەر دوو لای جەمسەرەكە هەرەسی هێناوە، بەتایبەتی گرووپەكانی پەكەكە بە هەموو ناوەكانیانەوە كە لە (برای پاڵپشتەوە) گۆڕان بۆ داردەستی كاولكاری و دابەشكاری.