لە ماوەی چەند دەیەی ڕابردوودا، زۆر كەس باسی ژیاننامە و لایەنی ڕێبازی شۆڕشگێڕیی مەلا مستەفا بارزانیی نەمریان كردووە، بە گرنگییەوە ئاماژەیان بە شۆڕشی نەتەوەیی و دیموكراسیی ئەیلوول كردووە، هاوكات بە ڕێزو پێزانینەوە هەڵوێستە سیاسییەكانیان هەڵسەنگاندووە لە ڕووی خەباتی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیی كوردەوە لەگەڵ دراوسێكاندا، هەروەها لەگەڵ كێشە و دۆزی گەلی كوردستانی عێراق و ڕژێمی سیاسی لە عێراقدا و پرسی شەڕ و ئاشتی و پەیوەندییەكانی كورد و عەرەب، لەگەڵ بارودۆخی ئیقلیمی و گشتیی نێودەوڵەتی، بەڵام كەم كەس بە وردەكاری و دوورودرێژییەوە چوونەتە قووڵایی پەرەسەندنی بیری نەتەوەیی لای ئەو ڕابەرە مەزنە و ئەو گۆڕانكارییانەی لە قۆناغە جیاجیاكانی ژیانیدا ڕوویان داوە.

 

 لە پاڵپشتیكردنی كۆماری كوردستانەوە لە مەهاباد بۆ كۆنگرەی باكۆ

پێش هەرەسهێنانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی كە دەستی بەسەر هەموو خاكی مێژوویی كوردستاندا گرتبوو، جگە لەو بەشەی كە بە دەوڵەتی سەفەوی – ئێرانییەوە لكا بوو، ئامانجی گشتی بانگەوازەكان و بزووتنەوە ڕۆشنبیری و سیاسییەكانی كورد بریتی بوون لە ڕزگاركردنی كورد و نیشتمانەكەیان لە هەموو شوێنێك، بەڵام دوای قۆناغی دابەشكردن، بزووتنەوەی هەر بەشێك مەحكووم بوو بە چەند مەرجێك و واقیعی تازەی سنوور و جیۆسیاسییەوە، هەروەها بە یاساگەلێكی نوێی لای دەوڵەتانی سەربەخۆ، لەوانە سووریا و توركیا و عێراق و ئێران و هەندێ بەشی یەكێتیی سۆڤیەتی جاران، بە شێوەیەك كە بەرنامەكانی هەموو بزووتنەوەكانی خەباتی كوردی تایبەت بوون بە كێشەی هەر بەشێكیان بە تەنیا، لە چوارچێوەی قەوارەگەلێكی تازەدا، بۆیە بزووتنەوەی كوردی مۆركی سەرتاپاگیری نەتەوەیی و مێژوویی خۆی لە دەست دا، كە لە سەردەمی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی گەشەی كردبوو، بەمەش گۆڕا بۆ قۆناغی مامەڵەكردن لەگەڵ تایبەتمەندییەكانی هەموو بەشێك، بێ ئەوەی هەستی نەتەوەیی بەرانبەر بە یەكدی لە دەست بدرێت، بە حوكمی یەك كەلتووری و ئیرادەیەكی هاوبەش و مێژووی كۆكەرەوەی نێوان كورد لە هەموو شوێنێك.

بیری نەتەوەیی لای بارزانیی نەمر لەم چوارچێوەیە دەرنەچووە، ئەو لە ژینگەیەك پەروەردە بووە كە هەستی سەرتاسەریی نەتەوەیی باڵی بەسەردا كێشابوو، ئەو ژینگەیەی كە لە پێكەوەڕۆیی دانەبڕابوو، كارلێك بوو لەگەڵ بزووتنەوەی(خۆیبوون)ی كوردستانی كە لە كوردستانی سووریاوە سەری هەڵدا، هەروەها لەگەڵ هەردوو ڕاپەڕینەكەی عوبەیدوڵڵا نەهری و شێخ سەعیدی پیران لە كوردستانی توركیا، لە بەرجەستەبوون و دەركەوتنیدا بەشداریكردنی كردەیی لە پڕۆژەی دامەزراندنی كۆماری كوردستان لە مەهابادی ئێراندا، سەرەتاكان بەم شێوەیە بوون، كاتێ بیری نەتەوەیی لەلای بارزانی سەری هەڵدا، بە ئەزموونیش دەوڵەمەند بوو، هاوكات بە ئاگابوو لە تایبەتمەندییەكانی فرەیی و لایەنە هاوبەشەكانی خەباتی كورد و ئاشنابوون بە ڕەوشی گەلی كورد لە هەموو شوێنێكدا.

لە میانی وتارە مێژووییەكەیدا لە كۆنگرەی باكۆ- كە لە تاراوگە بوو- لە 19/ 1/ 1948، كە كوردانی ئێران و عێراق و سووریا ئامادەی بوون، لەم كۆنگرەیەدا بۆ یەكەم جار و بە ئاشكرا و ڕاشكاوی بارزانیی نەمر باسی پرسە سیاسی و فكرییەكان و پرەنسیپی مافی چارەی خۆنووسینی كرد، دەقی وتارەكەی لە كتێبەكەی بەڕێز مسعود بارزانی بڵاو كراوەتەوە، كە تێیدا ستراتیژیەتی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیی كوردی خستووەتە ڕوو، لەم قۆناغەشدا دوژمنان و دۆستانی لە یەكدی جیا كردووەتەوە، ناوەرۆكی ستراتیژیی هزری و بنەڕەتی لە فیكری هەمەلایەنەی نەتەوەیی بارزانی بە ڕوونی لە كۆنگرەی باكۆ بەدەركەوت.

زۆرینەی مێژوونووسان دووپاتی دەكەنەوە كە ئەمە یەكەم جار بووە كە بارزانی ئاماژە بە بواری فیكری دەكات، باس لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بزووتنەوە و ململانێیەكانی ناوچەكە دەكات. بە ڕای من ئەمە هەوڵێك بووە بۆ دۆزینەوەی پێگەی كورد لە ناوچەكە، چونكە كورد پێش ئەوە هیچ پێگە و ڕۆڵێكی نەبووە كە باس كرابێت. بارزانی هەوڵی دەدا لە یەكێتیی سۆڤیەتی جاران بگەیەنێت كە 20 ملیۆن كورد - ئەو كاتە – لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەبوون، دەتوانن ڕۆڵی گرنگ لە ناوچەكە ببینن، كورد پاپەندن بە شۆڕشی جیهانییەوە دژی كۆلۆنیالی داگیركار، ئەوان ئاشتیخوازن، ئەم وتارە چووەتە نێو ئەرشیڤی یەكێتیی سۆڤیەتی جاران و باس و خواستی زۆری لەسەر كراوە.

بەڵام وتارە سەرتاپاگیرییەكەی لە – كۆنفڕانسی سیاسی و سەربازیی كانی سماق لە 15/4/1967(بە ڕێكەوت من لەوێ بووم، یەكەم سەردانم بوو بۆ لای بارزانی و ناوچە ئازادكراوەكان، ئاگاداری ئەو كۆنگرەیەی سەركردەكانی هێزی پێشمەرگە و ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندی و مەكتەبی سیاسی بووم)، وتارەكە زیاتر جەختی كردەوە لە كاروبار و ئایندەی هەرێم، گواستنەوەی لە گشتی نەتەوە بۆ تایبەتیی كوردی عێراق بەرجەستە كرد. بارزانی سەرۆكی حزبێكە سەركردایەتیی شۆڕش دەكات لە جوگرافیای كوردستانی عێراقدا، شۆڕشیش دروشمی(دیموكراسی بۆ عێراق و ئۆتۆنۆمی بۆ كوردستان) بەرز دەكاتەوە، كاتێكیش شۆڕش بەرپا بوو، كە بە بڕیاری سەركردایەتیی پارتی بوو لە عێراق، كوردیش سەركردایەتی كرد، بەڵام كاروباری گشتیی نەتەوەیی كوردستانی لە چوارچێوەی پەیوەندییەكانی هەماهەنگی و هاوكاری بە سەرپەرشتیی ئیدریس بارزانیی هەمیشە لە یاد ڕێكخرا، ئەمەش بێ ئەوەی هاوسۆزیی نەتەوەیی كورد لەگەڵ شۆڕش و خەباتی گەلی كوردستانی عێراق فەرامۆش بكرێت لە هەموو شوێنێكدا، لە سۆنگەی ئەوەی كە كوردی ناوچە و جیهان دەركیان بەوە دەكرد كە ئەم ئەزموونە خەباتگێڕ و درێژخایەنە گرنگ و پڕ لە پەند و وانەیە، كە بەڕاستی سەركەوتنی بەدەست هێنا لە وەدیهێنانی مافەكان لە چوارچێوەی پرەنسیپی مافی چارەی خۆنووسین، بەپێی ئیرادەی گەلی كوردستانی عێراق.

بزووتنەوەی كورد لە كوردستانی عێراق بە سەرۆكایەتیی مستەفا بارزانی لە ساڵانی سەردەمی ئەودا، سیاسەتێكی دروستی پەیڕەو كرد، لەبەر ڕۆشنایی پابەندبوون بە جەوهەری هزری نەتەوەیی و دیموكراسی كە لەسەر زەمینەی واقیعدا بەم شێوازنەی خوارەوە بەرجەستە بوو:

یەكەم- پەنانەبردن بۆ بەرزكردنەوەی دروشمی توندڕۆیی نەتەوەیی، دووركەوتنەوە لە پڕۆپاگەندەی ڕاگەیاندن، بانگەشەی نوێنەرایەتیكردنی كورد لە هەموو شوێنێك، بەڵكو بەرجەستەبوونی بابەتییانە لە كاروباری گەلی كوردستانی عێراق، هەروەها قبووڵكردنی تایبەتمەندیی بزووتنەوەكانی كورد لە بەشەكانی دیكە و مامەڵەكردن لەگەڵیدا لەسەر ئەم بنەمایە.

دووەم- دداننان بە پێكهاتەی نەتەوەیی، كەلتووریی فرەیی لە كۆمەڵگەی كوردستانی عێراقدا، قبووڵكردنی یەكدی بە جیاوازیی ئیتنی و ئایینی و ئایینزایی بە هەبوون و بە ماف.

سێیەم – پارێزگاریكردن لە پەیوەندیی تەواوی نەتەوەیی و نیشتمانی لەسەر ئاستی عێراق، پەیوەندیی دۆستایەتی و پێكەوەژیانی نێوان گەلانی عێراق و بە دەستپێكێك دابنرێت بۆ ئەوەی ئێستا و ئایندەی لەسەر بنیاد بنرێت.

چوارەم- پابەندبوونی هەمیشەیی و بەردەوام بە پرەنسیپی سامی كە لای گەلانی جیهان و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و یاساكانی نەتەوە یەكگرتووەكان و مافی مرۆڤ و مافی چارەی خۆنووسین ناسراوە و لەسەری ڕێككەوتوون، تا ئێستا بووەتە بنەمای بنەڕەتیی دۆزینەوەی چارەسەر بۆ كێشەی گەلان لە ئازادی و سەربەخۆیی و بنیادنانی دەوڵەت. 

لەبەر ئەو ڕێبازە نەتەوەیی و دیموكراسییە، بارزانیی نەمر بوو بە مایەی ڕێز و خۆشەویستی و پێزانینی گەلی كوردستانی عێراق، هەروەها لەلای كورد لە بەشەكانی دیكەی كوردستان و ئازادیخوازانی ناوچەكە و جیهان.

بە داخێكی زۆرەوە دەبینین لەم هەلومەرجەی ئێستادا چەند ڕەوت و گرووپێكی سەركێش لە هەندێ بەشی كوردستان بەتایبەتیش لە گۆڕەپانی كوردی سووریادا گەشە دەكەن، كە زیان و تەگەرە بۆ كێشەكانی كورد دێننە ئاراوە، چارەسەری ئاشتییانە و دیموكراسی بۆ كێشەی نەتەوەیی كورد بەپێی پرەنسیپی مافی چارەی خۆنووسین ڕەت دەكەنەوە، هەروەها نەریتی ڕێزگرتن لە تایبەتمەندییەكانی بزووتنەوە لە هەموو بەشەكان دەبەزێنن، تەنانەت بە زۆری زۆردارەكی دەست دەخەنە نێو كاروباری تایبەت بۆ بەرژەوەندیی ئەجێندای ڕژێمە شۆڤینییەكانی هەرێمەكە، لە كاتێكدا هەر ئەوان دەستەوەستانن لە پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری بۆ بزووتنەوەكە لە وڵاتە ڕەسەنەكانی خۆیاندا، ئەوانە چارەنووسی بزووتنەوەكانی كورد لە وڵاتەكانیان دەخەنە بەر مەزادی بەرژەوەندییە حزبی و ئایدیۆلۆژییەكان، هەروەها مەیلی بەسەربازیكردنی ناكام و بێ تواناكان لە ئافرەتان و پیاوان بڵاودەكەنەوە، ئاژاوە و ململانێ دەنێننەوە لە ناوەندە كوردییەكانی بەشە جیاوازەكانی كوردستاندا.

بزووتنەوەی سیاسیی كورد لەم هەلومەرجەی ئێستادا چەند پێویستی بەوەیە كە سوود لەو ڕێڕەوە خەباتگێڕییە ببینێت كە بزووتنەوەی كورد لە عێراق بە سەرۆكایەتیی بارزانیی نەمر پەیڕەوی كرد، هەروەها پابەندبوون بەتایبەتیش بە شێوازی ئیدارەدانی سەركەوتووانەی پەیوەندییە نەتەوەییەكان لەسەر بنەمای هاوكاری و هەماهەنگی، هاوكات ڕێزگرتن لە تایبەتمەندییەكانی ئەوانی دیكە لە ڕووی سیاسەت و بیروبۆچوون و بەرژەوەندییەكان.