رێبوار سیوەیلی: قارەمانی كردەیی و مەیدانییە مێژووییەكە هەمیشە ژنان بوون، نەك پیاوان، بەڵام چونكە ژنان هەمیشە خەباتەكەیان لێ دزراوە، ئەوا پیاو وەك قارەمانی نەتەوە پێناسە كراوە
ره‌وش و پێگه‌ی كچان و ژنانی كوردستان و ئه‌و چه‌مكانه‌ی پێناسه‌ی ئافره‌ت به‌گشتی ده‌كه‌ن، هه‌روه‌ها هۆكاره‌كانی جیاكاریی له نێوان مێینه و نێرینه‌ی كۆمه‌ڵگه و ڕێكاره‌كانی چاره‌سه‌ر و چه‌ندین پرسی هاوشێوه، بوونه ته‌وه‌ری سه‌ره‌كیی ئه‌م دیمانه‌یه له‌گه‌ڵ نووسه‌ر و كه‌سایه‌تیی ئه‌كادیمی ڕێبوار سیوەیلی و به‌مجۆره وه‌ڵامی پرسیاره‌كانی گوڵانی دایه‌وه.
گوڵان: كۆمەڵایەتی
* خەریكە چەمكی «ژن» لە كۆنتێستی لۆكاڵی و ناشناڵیزم دەردەهێنرێت و بەرگێكی گلۆباڵی لە ژێر ناوی «فێمنیسم»ی بە بەردا دەكرێت، هەر وەك چۆن پێشتر ئەو بەرگە گلۆباڵییە بە بەری كرێكاراندا كرابوو لە ژێر ناوی «پڕۆلیتاریا»دا، ئەمەش بەو مانایەی خەم و ژانەكانی ژنان لە جیهاندا وەك یەكن. ئایا دەكرێت چەمكی «ژن» لە كۆنتێكستە لۆكاڵی و ناشنالیزمییەكەی دەربهێنرێت و لە دەرەوەی ئەم چوارچێوەیە ڕاڤە بكرێت؟
- پێویستە ئێمەی كورد لە چوارچێوەیەكی سرووشتی و فراواندا تەماشای وشەی ژن بكەین و باسی ژنان بكەین. ئەمەش لەبەر ئەوەی لە زمانی ئێمەدا ڕەگی وشەی ژن، ئەوەندە ڕەسەن و ڕەگاژووە، كە ڕاستەوخۆ دەچێتەوە سەر وشەكانی وەك: «ژیان، ژینگە، ژینوار، ژان، زان، زاد و زایەند و...»، هەموو ئەم وشانەش ئەو جیهانبینییە سرووشتییە دەخەنە ڕوو، كە كورد پێش پەیدابوونی ئایینە تاكخواداییەكان هەیبووە و ئێستە و لەم سەردەمەدا لێی دابڕاوە و پێی نامۆ بووە. بەپێی ئەو جیهانبینییەش ژن و ئەوەی پەیوەندی بە تواناكانیەوە بۆ زانەوە و ژیانەوە و وەچەخستنەوە هەبووە، وەك تواناییەكی پیرۆز تەماشای كراوە و وەك خواوەند پەرستراوە. ئەمە جگە لەوەی كە بە توندی گرێ دراوە بە زمانەوە و زمانی بۆ ئێمە كردووه‌تە «زمانی دایك».
كەواتە وشەی ژن لە زمانی ئێمەدا چەندین دەلالەتی هەیە، كە گرنگترینیان ئەوەیە پەیوەستی دەكاتەوە بە ژیان و زانەوە و ژینگە و ژینوارەوە. تەنانەت لە كوردیدا وشەیەك هەیە بۆ هاوسەر بەكار دەهێنرێت و دەگوترێت: «ماڵەكەم»، بەم پێیەش ژن و ماڵ و بگرە ژن و سامانیش پێكەوە گرێ دەخۆن و ئەمانەش پێگەی ژن دەبەنە سەرێ. كەواتە پێشینەیەكی پیرۆز لە وشەكەدا خۆی شاردووه‌تەوە، ئەمەش بێجگە لە پێگە كۆمەڵایەتییەكەی ژن، كە بە شایەتی زۆرێك لە گەڕیدە و كوردناسان و گەشتیاران، هەروەها بەپێی ئەو بەڵگانەی بۆمان ماونەتەوە، ژنانی كورد لەچاو ژنانی دەوروبەردا پێگەیەكی بەرزتریان لە خێزان و كۆمەڵگەدا هەبووە. مەلامەحموودی بایەزیدییش ئاماژەی بەوە كردووە، كە لە نێو كورددا ئەگەر ژن بكەوێتە نێوان دوو لایەنی كێشەیەكەوە، خاتریان دەگیرێت. لە ڕووی جلوبەرگ و خۆڕازاندنەوەیشەوە پۆشتە و پەرداخ بوون و پەچەیان لەسەر نەبووە و ئازاد بوون و پێشوازییان لە میوانیش كردووە.
بەم پێیەش بێت، ژن هەرگیز لە كۆنتێكستی لۆكاڵی و ناشناڵیزم دەرناهێنرێت بەرەو دونیای گڵۆباڵی، چونكە ژن خۆی پێكهێنەرێكی سەرەكیی هەردوو ئەو دونیایەیە و هیچ بەرگێكیشی بە بەردا ناكرێت، چونكە ژن خۆی شوناسێكی سەربەخۆیە و ناچێتە ژێر باری هیچ شوناسێكی لە خۆی بچووكترەوە. فێمینیزم گوزارشە لە دۆخێكی ژنانە و بەسەنتەركردنی ژن، نەك شوناس بە ژن ببەخشێت، یان گوزارشی لێ بكات. هێندەی ئەوەی لە ناو خەباتی ژنانەوە، فێمینیزم ئاراستەیەك بەیان دەكات، كە بوونی مێینەیی دەخاتە پێش بوونی نێریینەییەوە. هەركات فێمینیزم لەوە زیاتر بانگەشەی كرد، دەبێتە ئایدیۆلۆژیا و شوناسی ژن كە پێكهاتەییە لە چوارچێوە دەدات.
ئێوە لەوەشدا ڕاست دەكەن، كە بەشێكی زۆری خەم و ژانەكانی ژنان لە جیهان و هەر شوێنێكی دیكەی ئەم ژیانەدا وەكو یەكن و جیاوازییان ئەگەر هەشبێت، زۆر كەمە. بۆ نموونە ژانی منداڵخستنەوە و ژانی جەرگ سووتان و ئازاری جیابوونەوە و لەدەستدانی هاوسەری خۆشەویست و.. ئەمە جگە لەو ژان و ئازارانەی كە چەوساندنەوە كه‌لتووری و نێرسالاری و كۆمەڵایەتییەكان بەسەر ژناندا دەیانسەپێنن. نابێت ئەو جیاكارییانەشمان لە بیر بچێت، كە لە هەموو جیهاندا لە دژی ژنان، بە ئاشكرا و نادیار جێبەجێ دەكرێن و دەوڵەتان و كۆمەڵگەكانیش لە ئاستیاندا بێدەنگن، وەك: جیاكاریی لە مووچە و دابەشكردنی كار و پێگە و پۆستەكان.
بە بڕوای من كە هەموو ئەمانە لەپێش چاو دەگرێت، ئەمجا دەكرێت بگوترێ بوونی جەوهەری ژنێتی و ژنان لە جیهاندا یەك بوونی هەیە و بوونی ژنانی جیهان جیاوازییەكی ئەوتۆی نییە و ئەوەی وا دەكات ژنان وەك خاوەنی یەك كێشە تەماشایان بكرێت، مێینەبوونی ئەوانە لە ناو جیهانیكی پیاو و نێرسالاردا. بەڵام ئەگەر بێینە سەر ژنانی نێو هەر كه‌لتوور و كۆمەڵگەیەك، دەبینین هەر كۆمەڵگە و كه‌لتوورێك جۆرە شوناسێكی بە ژنان بەخشیوە، لەمەشدا كه‌لتوورەكان و وردە كه‌لتوورەكانیش كاریگەریی خۆیانیان هەیە. كەواتە ژنان شوناس و بوونێكی كه‌لتووری، كۆمەڵایەتی و تایبەتمەندیی خۆیانیان هەیە بەپێی ئەو كه‌لتوور و كۆمەڵگەیەی تێیدا دەژین. بەمجۆرەش، كاتێك باسی جەوهەری ژنێتی و كێشە جیهانگرەوەكانیان دەكەین، پێویستە ئەو كێشانە باس بكەین، كە ڕوخسارە جیهانیی و گڵۆباڵییەكەی ژن ئاشكرا دەكەن، وەلێ كاتێك باس لە چەوسانەوە كه‌لتووری و كۆمەڵایەتییەكانیان دەكەین، پێویستە تایبەتمەندیی ئەو كه‌لتوور و كۆمەڵگەیە لەبەرچاو بگرین كە بەو جۆرەی هەیە مامەڵە لەگەڵ ژنان و كێشەكەیاندا دەكرێت.
من هەرگیز لەگەڵ ئەوەدا نیم، كە ڕوانگەی كۆمەڵگەیەك، یان ئایدیۆلۆژیایەك كە لە شوێنێكی دیكەی جیهان سەریهەڵداوە، بكەینە پێوەر بۆ سەرنجدان و تێگەیشتن لە كێشەی ژنان و چارەسەركردنیان لە شوێنەكانی دیكەی جیهان. ئەمە دەمانخاتە بەردەم جۆری لە دووپاتەكردنەوە و كۆپیكردنەوە و ڕاگواستنی كۆمەڵێك بیروڕا كە لە شوێنكی دیكە بەرهەم هاتوون. لە كاتێكدا دەبێت ئێمە بۆ خۆمان ڕوانگەیەكی تایبەت بە خۆمان بەرهەم بهێنین لەسەر كێشەی ژنان لە وڵاتەكەماندا. ئەوەی كێشەی ژنان لە كۆمەڵگەیەكی دیاریكراودا چارەسەر دەكات، هێنانی چارەسەر و پاكێجی ئامادەی وڵاتانی دیكە نییە، بەڵكو بیركردنەوە و بەرهەمهێنانی چارەسەرن لە دەروونی كۆمەڵگەی خۆماندا بۆ كێشەی ژنان.
* لەگەڵ ئەوەی ژنان لە هەموو قۆناغەكانی مێژووی نەتەوە بەشێكی تەواوكاری پیاو بووە لە هەموو سەختی و ناخۆشییەكاندا، بەڵام ئەوەی تێبینی دەكەین لە سیاقە نەتەوەیی و ناشناڵییەكەیدا تەنیا باسی قارەمانیەتی پیاو دەكرێت و، ژن وەك بەشێك لە مێژووی نەتەوە سەیر ناكرێت. ئایا لەگەڵ ئەم بۆچوونە هاوڕایت، یان سەرنجێكی دیكه‌ت هەیە؟
- من لەگەڵ ئەم بۆچوونە تەواو هاوڕام و هەر ئەمەش ڕوخساری دووڕوویی پیاوسالاری و نێرسەنتەریمان پیشان دەدات، كە چۆن لە ژیانی كردەیی و مێژوویدا ئەركێكی زۆر دەخاتە سەر ئەستۆی ژنان و دایكان، كەچی لە نووسینەوەی ئەو مێژووەدا ڕۆڵی ئەوان بە پەراوێز دەخات! ئەمە فێڵی مێژوویێكە بە دەستی نێرسالاری دەنووسرێتەوە. بەڵام هەر ئەم فێڵەش بەشی یەكەمی پرسیارەكەش دەخاتە ژێر گومانەوە، كە گوایە «ژنان لە هەموو قۆناغەكانی مێژوویی نەتەوە بەشێكی تەواوكاری پیاو بووە لە هەموو سەختی و ناخۆشییەكاندا». لە ڕاستیدا پێ ناچێت ئەمە هەرگیز ڕاست بێت و پێچەوانەكەی ڕاستە. واتە ئەوە پیاوان بوون كە لە مێژوودا هەمیشە مشەخۆربوون بەسەر ڕەنجی ژنانەوە و لە پەراوێزی ڕەنجی ئەواندا پێگەی خۆیانیان بەرز كردووه‌تەوە، بەبێ ئەوەی بە هەمان ئەندازە زەحمەت بكێشن. ئاخر چۆن دەبێت زەحمەتەكانی ژن، لە بوارەكانی وەك منداڵبوون، پەروەردە، ماڵڕاگرتن، میوانداری، ئاژەڵداری، ئاوهێنان، ئاودێری، چێشت لێنان، جلشۆرین، ڕستن و چنین، سێكس و ڕازیكردنی مێرد، دروستكردنی بەربانگ و پارشێو و ژەمەكانی دیكەی بۆنەكان، لەگەڵ زەحمەتەكانی پیاو لە بواری جەنگ و كشتوكاڵ و ڕاوكردن و هەندێ پیشەی دەستیدا بەراورد بكەین؟ ئەگەر مێژوو بە وردی بخوێنینەوە و ئەركەكان لێكتر جیا بكەینەوە، بە ڕوونی دەبینین، ئەوە پیاوە تەواوكەری ئەركەكانی ژن بووە، نەك بە پێچەوانەوە. كەواتە قارەمانی كردەیی و مەیدانییە مێژووییەكە هەمیشە ژنان بوون، نەك پیاوان، بەڵام چونكە ژنان هەمیشە خەباتەكەیان لێ دزراوە، ئەوە پیاویش وەك قارەمانی نەتەوە پێناسە كراوە.
* كە باس لە پەیوەندیی نێوان ژن و پیاو لە كۆمەڵگەدا دەكرێت، یەكسەر ئەو وێنایە لەبەرچاومان دووبارە دەبێتەوە كە باسی «كۆیلە و ئاغا»كەی هیگل دەكەی، ئەمەش بەو مانایەی ژن وەك كۆیلەی پیاو وایە و پێویستە لە بەرانبەر پیاودا بڵێت: «نەخێر، نەك بەڵێ»، بەڵام پەیوەندیی نێوان ژن و پیاو لە كۆمەڵگەدا، پەیوەندییەكی دیالیكتیكییە و ناكرێت لێك جیا ببنەوە. ئایا بۆ ئەوەی ئەو پەیوەندییە تەندروست و بەردەوام بێت، جێگرەوەی «بەڵێ و نەخێر» دەبێت چی بێت؟
- من لەو بڕوایەدام خوێندنەوەی پەیوەندیی نێوان ژن و پیاو لەو ڕوانگەیەی كە پەیوەندییەكی ئاغا و كۆیلەیە، خوێندنەوەیەكی گونجاو دەرنەچێت. چونكە كێشەی نێوان ئاغا و كۆیلە كێشەی ددانپێدانانی بەرانبەرە بە یەكتر، لە كاتێكدا كێشەی ژنان و پیاوان كێشەی ڕێزگرتن و تێگەیشتنە لە بوونی یەكتر. ئەوە ڕاستە لە مێژوودا زۆر تیۆری و فەلسەفەمان ناسیوە كە بوونی ژنانی لە پەراوێزی بوونی پیاودا پێناسە كردووە، بەڵام وەك ئێوەش دەڵێن، ئەم پەیوەندییە پەیوەندییەكی تەواوكارییە، نەك شتێكی دیكە. پەیوەندییەكیش تەواوكارییانە بێت، پەیوەندییەكی بیناكەرانەیە و پەیوەندییەكی پێویست و ناچاریانەیە بە یەكتر. لەم پەیوەندییەدا پێویستە پیاوان و ژنان ددان بە بوونی سەربەخۆی یەكتردا بنێن و بوونێكی هاوبەشی لەسەر بینا بكەن. لێرەشەوە پەیوەندییەكەیان وا دەخوازێت، لەو زمانە دوور بكەونەوە كە پێگەی یەكێكیان دەباتە ژێر پێگەی ئەوی دیكه‌یانەوە. لە مەسەلەی ژن و پیاودا پێگە نابێت ئەوە بێت شەڕی لەسەر بكرێت، چونكە هەركەیان پێگەی تایبەت بە خۆیانیان هەیە. ژنبوون پێگەیە و پیاوبوونیش پێگەیە. ئەوەی پێویستە شەڕی بۆ بكرێت، ئەو داهاتووەیە كە هەردووكیان بۆی تێدەكۆشن و لەوێدا ئەو ئامانجانە دەپێكن، كە پێكەوە كاری بۆ دەكەن. شەڕەكەش لە نێوان بەڵێ و نەخێردا نییە، بەڵكو بۆ یەكخستنی بەڵێیه‌كان و دووبارەكردنەوەی نەخێرەكانە بە هەمان ئامانج. لێرەشەوە، وشەكانی وەك گوێگرتن، تێگەیشتن، هێنانەپێشچاو، هێنانەدی چاوەڕوانییەكانی یەكتر، زۆر گرنگترن وەك لە سەرخستنی نەخێرەكان لە ئاست یەكتردا و بە زۆر بەڵێ گوتنەكان بە یەكتر.
* وەك ئەوەی «ژنبوون» تاوان بێت، كاتێك ژنان دێنە ناو كایەكانی كاركردن لە كۆمەڵگە، كۆمەڵێك ئاستەنگیان بۆ دروست دەكرێت، گەلێك جار تووشی گێچەڵی سێكسی و هەراسانكراو ده‌بن، ئەمەش وەك ئەوەیە ژن تەنیا كاڵایەكی سێكسی بێت بۆ دامركاندنەوەی ئارەزووی پیاوان، ئایا ئەو نەرێتە ڕەگ داكوتراوەی ناو كۆمەڵگە چییە كە «ژنبوون» وەك تاوان سەیر دەكرێت؟
- بە بڕوای من نابێت سێكس وەك چالاكییەكی هاوبەش لە نێوان ژنان و پیاواندا بكرێتە قەدەغەیەك و ببەسترێت بە گێچەڵی سێكسییەوە. گێچەڵی سێكسی نیشانەی بیمارییەكی لەمێژینەی شاراوەیە و دەكرێت ژنانیش گێچەڵی سێكسی بكەن. بەڵام سێكس چالاكییەكی نێوان ژنان و پیاوانە و بەهەر مەبەستێك بێت، هەردووكیان تێیدا بەشدارن. بەڵام بۆ وەڵامدانەوەی پرسیارەكەت دەبێت بڵێم، ئەو دیاردەیە پەیوەندیی هەیە بە كەلێنێكی قووڵ و درزێكی گەورەی پیاوبوونەوە. پیاو كاتێك هەست بە لاوازیی خۆی دەكات، كاتێك ناتوانێت بە شێوەیەكی سرووشتی پەیوەندیی بە ژنەوە بكات، بۆ پڕكردنەوەی ئەم كەلین و درزانەی پەنا بۆ ئەو هێرشانە دەبات و بە هۆی فریودان، هێرشی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ، ناچاركردن و جۆرەكانی دیكەی توندوتیژیی سێمبوولییەوە، هێرش دەكاتە سەر ژنان. ئەمەش پەیوەندیی بە گرێی كۆنتری كەسایەتی و شێوازگرتنی كەسێتی نێرێنەییەوە هەیە،لەلایەكی دیكه‌شەوە پەیوەندیی بەو ڕوانگە كه‌لتوورییەوە هەیە كە كۆمەڵگە دەیداتە پیاوان بۆ ئەوەی لێوەی تەماشای ژنان بكەن، كە بێگومان ئەو ڕوانگەیەش شەرعییەت دادەتە ئەو ڕەفتارانەی پیاوان.
هەموو ئەو كه‌لتوورانەی ناتوانن كار لەسەر ناسینەوەی ژن، یان كەسایەتیی مێینە بكەن و تێگەیشتنیان لە ئاست بوونی ژنێتیدا لاوازە، پێگەی نێرینەیی خۆیان دەكەنە پێوەر بۆ شكاندنەوەی پێگەی ژن. واتە ئەمەش بەڵگەیە لەسەر نەبوونی هوشیاری و ئاگایی بەرانبەر بە مرۆڤبوونی ژن. لێرەوە ئەمجۆرە كەسانە بە ئاسانی دەتوانن بەو جۆرە تەماشای ژن بكەن، كە هەڕەشەیەكە بەسەریانەوە و ئیتر بۆ چەسپاندنی ئەم گریمانە هەڵەیە، پەنا بۆ جۆرەها شێوەی پاساوهێنانەوە و سەرخستنی ڕوانگەكەیان دەبەن. بێگومان لەمەشدا كه‌لتووری كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئایینی یارمەتیدەری پیاون، كە چاونەترسانە ئەم كارە بكات.
* ئەگەر سەیری ڕێژەی قوتابیانی كچ بكەیت لە هەموو قۆناغەكانی خوێندن (بە قۆناغی خوێندنی باڵاشەوە)، دەبینین ژمارەی قوتابیانی كچ لە كوڕان زیاتر نەبن، كەمتر نین، بەڵام لە بواری كاری حكوومی و سیاسی و بازاڕدا، دەبینین ئەو ده‌رفەتەی بۆ كوڕان و پیاوان فەراهەم دەبن، بۆ كچان و ژنان فەراهەم نابن، هەروەها لەسەر ئاستی كاری ئەكادیمی و زانكۆكانیشدا هیندەی پۆستەكان بەر پیاوان دەكەون، هێندە بەر ژنان ناكەون. ئایا وەك ئەكادیمییەك چۆن سەیری ئەم پرسە دەكەیت و ئایا پێتوایە توانای ئەقڵی ژنان لە پیاوان كەمترە؟
- ئەم پرسیارە لە بواری زانستە مرۆییەكاندا لەمێژە بەهای خۆی لە دەست داوە، چونكە ئەوە پیاوان نین دەستنیشانی توانای عەقڵیی ژنان دەكەن، بەڵكو ئەوە بوونی ژن خۆیەتی وەك بوونێكی هۆشمەند ئەو پێگەیەی دەداتێ. پاشان خوێندن و بڕوانامە و ڕێژە و ژمارەی كچان و ژنان لە قۆناغەكانی خوێندندا دەستنیشانی توانایی ژنان و كچان ناكات، بەڵكو دەبوو حكومەت پێوەری دیكەی هەبایە بۆ هەڵسەنگاندنی توانای كچان و ژنان. كێشەكە ئەوەیە حكومەتیش ئەو جیاكارە كۆمەڵایەتی و كه‌لتوورییانەی كۆمەڵگە سەپاندوونی، بە هەند دەگرێت و بگرە پەیڕەوییان لێ دەكات، نەك پێوەری دیكەی كردەیی و تیۆری لە دەرەوەی كۆمەڵگە بگرێتە بەر. حكومەت هیچ ناچار نییە لە پێگەبەخشین بە ژنان و كچان هەمان پێوەرە كۆمەڵایەتی و كه‌لتوورییەكان بەرهەم بهێنێتەوە، كە بەرژەوەندیی نێرسالاری و ئایینسالاری و سیاسەتسالاری دەپارێزن. ئەو ترسەی پیاو لە بڕیارەكانی حكومەتیشدا ڕەنگی داوەتەوه و دەبینین كە چۆن نایەكسانییە كۆمەڵایەتییەكان دزە دەكەنە نێو پێگە ئیداری و حكوومییەكانیشەوە و خۆیان بەرهەم دەهێننەوە. بۆیە بە بۆچوونی من ئەم دیاردەیە یەكێكە لە دزیوترین دیاردەكانی نێو كۆمەڵگەی ئێمە، لە كاتێكدا بینیمان لە كاتی قەیرانی شەڕەكانی نێوخۆ، لە كاتی ئاوارەبوون و شۆڕشەكانی ئازادیخوازی و بگرە لە كاتی كۆڕۆناشدا، چۆن ژنان بوونە هێزی ڕزگاركەر و خۆڕاگری كۆمەڵگە. تەنانەت لە شوێنێك خوێندمەوە، لە كاتی قەیرانی كۆڕۆنادا ئەو دەوڵەتانەی سەرۆكەكانیان ژن بوون، خۆیان زۆر ئاسانتر لە قەیرانەكە ڕزگار كرد. كەواتە ئەوە حكومەتە دەبێت نەهێڵێت لە میانەی ئۆرگان و دائیرەكانیەوە كه‌لتوورە خراپە كۆمەڵایەتییەكە دزە بكاتە نێویەوە و نایەكسانییەكان بەرهەم بهێنرێنەوە.
* ئەگەر چەمكی ژنی كورد لە چوارچێوە لۆكاڵی و ناشناڵییەكەی پێناسە بكەین، ئایا دەبێت چۆن وەبەرهێنان لە كچاندا بكەین، بۆ ئەوەی ژنانی دوارۆژی كوردستان لێهاتوو بن و شان بەشانی پیاو هەموو ئەركەكان ڕاپەڕێنن؟
- من بڕوام بەوە نییە هەمیشە كاتێك قسە لەسەر كچان و ژنان دەكەین، ئەم «شانبەشانی پیاوە»ی بخەینە پاڵ. بەڵكو دەبێت ژنان و كچانی ئێمە لەم شانبەشانبوونە ڕزگار بكرێن و لە سەربەخۆیی و ئازادیی خۆیاندا ئەركیان پێ بسپێردرێت. هەتا ئەو ئازادییە نەبێتە كه‌لتووری باوی كۆمەڵگەكەمان، ژنان و كچان هەر لەژێر سێبەری پیاوسالاری و بەهانەكانیدا دەمێننەوە و سوود لە تواناییەكانیان وەرناگرین.
بە بڕوای من پێویستە سەرەتا كچانی خۆمان بە ڕابردووی كه‌لتوور و شوناسی ژنانەیی كوردستان لە كۆن و نوێدا ئاشت بكەینەوە. ئەو ڕابردووە هێزێكی زۆر بە كچانی ئەمڕۆی وڵاتەكەمان دەبەخشێت، بۆ ئەوەی شوناسی خۆیان بدۆزنەوە و متمانەیان بۆ بگەڕێتەوە. زانینی مێژووی ژنێتی لە كوردستاندا بۆ ئەوە نییە، مێژوو دووبارە بكەینەوە، بەڵكو بۆ ئەوەیە جیاوازییەكان بزانین و بیانپارێزین. بەداخەوە ئێمەی كورد بەگشتی و كچانی ئێمە بەتایبەتی بە هۆی تەكنەلۆژیای مۆدێرن و بازاڕی كۆسماتیك و دروستبوونی كۆمەڵگە و كه‌لتوورێكی نمایشییەوە، لە ڕابردووی مێژوویی ژنانی كوردستان دابڕاون و پێی نامۆ بوون. ئەمە بۆ كوڕانی ئێمەش هەر ڕاستە و هیچ جیاكارییەك ناكەم. بۆیە هەنگاوەكانیشیان بە ڕێیەكدا دەڕۆن كە بناغەیەكی پتەویان نییە و ئەوەش كاریگەریی لەسەر شوناسی ئەوان زۆرە.
لایەنێكی دیكە ئەوەیە كە بەڕاستی ئێمە لە كۆمەڵگەدا چیمان لە كچانی خۆمان دەوێت؟ ئەو بەهایانە چین كە پێویستە كچانی ئێمە لە دەوریان كۆ بكەینەوە؟ پلانی حكومەت چییە و نەخشەڕێی چۆنه بۆ سوودوەرگرتن لە توانایی كچانی ئێمە؟ ڕاستییەكەی ئەوەیە، كاتێك ئاوا تەماشای كچانی كۆمەڵگەی خۆمان لەم دۆخی تۆڕە كۆمەڵایەتییەدا دەكەین، وا دەزانین كچانی ئێمە تەنیا خەریكی سناپچات و بەكارهێنانی تۆڕی كۆمەڵایەتین، ئەمەش ڕاست نییە و كچانی ئێمە زیاتر لە كوڕانمان بەكاربەری ئەم تۆڕە نین. ئەوەی كە ئەو بڕوایەی بۆ ئێمە دروست كردووە، ئەفسانەیەكی دیكەی نێرسالارییە بۆ ئەوەی هێرشێكی دیكە لە دژی ژنان و كچان بەرپار بكات. ڕەنگە ئەوەش بگەڕێتەوە بۆ دابەزینی ئاستی خوێندەواری و بەهێزبوونی ڕەوتە توندڕەوەكان. بەڵام واقیعی كچانی كوردستان، وێڕای مانەوەی گوشارە نێرسالارییەكانیش لەسەریان؛ شتێكی دیكەمان پێ دەڵێت: ئەمڕۆ لە هەر كات زیاتر كچاكی ئێمە بەشداری كاری دەرەوەی ماڵن و لە ئاستی بەڕێوەبەری پڕۆژەی تایبەت و بچووك، كارامەیی خۆیانیان سەلماندووە. هەروەها ئەوانەش كە لە كەرتی تایبەتی كار دەكەن، شوێندەستی پرۆفێشناڵانەیان دیارە. لە بواری پیشەی دەستی و بازاڕیشدا ساڵانە كچانی ئێمە داهێنانی گەورەیان كردووە. لایەنی ڕۆحیی و كاری ئەدەبیی و هونەری پڕ بووە لە كاریگەریی كچان و ئەوەش هەموو ئەو دەرفەتانەن خراونەتە بەردەمیان. كەواتە هەر ئەو شوێنەی ئەوان بەمجۆرە خۆیانیان تێدا نمایش كردووە، هەر ئەو شوێنانەشن كە دەبێت سەرمایەگوزاری و وەبەرهێنانیان تێدا بكرێت. ئەمەش دەكەوێتە سەر حكومەت كه چۆن سوود لەم دەرفەتە وەربگرێت.
