خەلیل وەندی یەكێكە لەو هونەرمەندانەی كە لەسەر دەستی هونەرمەندی مەزن عەلی مەردان پێی ناوەتە نێو كاروباری هونەرییەوە و بە قوتابی ئەو دادەنرێت، ئێستاش هەر كەسێك گوێی لە گۆرانی (خۆشەویستەكەم) بێت كە لەساڵی 1971 وتراوە، وا هەست دەكات كە هی ئەم سەردەمەیە و هەمان تاموچێژی هەیە، خەلیل وەندی كوڕی لادێ و هونەرمەند و مامۆستای زانكۆیە، نزیكەی 85 گۆرانی دیكەی بۆ رادیۆی كوردی بەغدا ‌و 20 گۆرانی بۆ تەلەفزیۆنەكان تۆمار كردووە، بە گۆرانی‌و ئاوازە رەسەنەكانی لە ناو دڵ‌ و دەروونی خەڵكی كوردستاندا جێگەی خۆی كردەوە ‌و هەوادارێكی زۆری بۆ خۆی پەیدا كرد‌و، تا ئێستا بە تاسەوە گوێی لێ دەگرن.
لە پیاسەیەكی دەمەو ئێواران ئەم گفتوگۆیەمان لەگەڵی سازدا

* حەز دەكەین باس لە كورد و مەقام بكەین، لە رووی مێژوو، پێكهاتە، بەش و جۆرەكانی مەقام؟
- میللەتی كورد خاوەنی چەند مەقامێكە تایبەت بە خۆی، كە هاوبەشە لەگەڵ مەقامی نەتەوەكانی چواردەورمان لە توركیا، ئێران، عێراق و تەنانەت لە میسریش، بۆیە لەو مەقاماتانەش كورد شارەزایی وەك بەیات، صەبا، حیجاز، سێگا هەیە. لە دەڤەری بادینان لاوك و حەیران هەیە، راستە لاوك بەیاتە و حەیران هەندێك جاربە حیجازیش دەست پێ دەكات، بەڵام شێواز و جۆری وتنەكەی كوردییە، لای خۆمان قەتار و خاوەروخورشیدی و ئەڵوەن و ئای ئای هەیە، تا دەگاتە هۆرەی جافی و سیاچەمانە، ئەمانە موڵكی كوردن.
بە كوردێك بڵێ ئەڵاوەیسیم بۆ بڵێ، بەو شێوازە دەیڵێت كە سێ بەشە، بۆیە دەتوانین بڵێین ئەو مەقامە موڵكی كوردە، یان خورشیدییەك كە دوو حیجاز لەسەر یەكە لە بەرزەوە دەست پێ دەكات، ئینجا دەچێ بۆ نزمەكە، ئەمە لە مۆسیقادا هەیە، بەڵام ئەم دوو حیجازە تۆنێكی تەنینییان لە نێواندا نییە، بۆیە تایبەتمەندێتیی كوردییە، ئەڵوەنمان هەیە كە خوالێخۆشبوو خوداداد عەلی لە ئێزگە تۆماری كردووە بە رەسم، پێموایە ئەمە لە نەغمەی نەهاوەند دەردەچێت، لە ئێزگە ئەگەر شارەزا نەبیت، شتت بەسەردا فەرز دەكەن، بۆیە ناچار دەبی لەگەڵیا بڕۆی بێ ئەوەی بزانی.
* لە ئێستادا هونەرمەندانی كورد مافی مەقامیان داوە؟
- دەتوانم بڵێم مەقام لەبیر كراوە، یان باوی نەماوە لای هونەرمەندانی دوای ئێمە، ئەو بۆشاییەی دوای عەلی مەردان، خوداداد عەلی، حوسێن عەلی، محمد عارف جزیری كە ئێمە توانیمان پڕی بكەینەوە، هونەرمەندانی نەوەی ئێمە مەقام و هونەری كوردی لە ناخ و دڵیاندا چێنرابوو و، ئەوان تەقدیری مەقام دەكەن و دەزانن گرنگی و بەهای مەقام چەندە، ئێستا ئەو پەیوەندییە پچڕاوە و لاوازە، ژمارەیەكی كەم هەن مەقامێك، یان مەیانێك دەڵێن، بۆ نموونە هونەرمەند ئاگرین دەنگی خۆشە، بەڵام لە شوێنێك بیستم لە جیاتی ئەوەی لە قەتارەوە دەست پێ بكات، یەكسەر چووە بۆحیجاز كە خاوكەرە.
* كەواتە هونەرمەندە لاوەكان وەكو پێویست شارەزاییان لە مەقام نییە؟
- بە بڕوای من ئاگرین شارەزایی هەیە، شارەزایی لە مەقام خوێندن و دیراسەت و ماندووبوونی زۆری دەوێت، ئێمە وەختی خۆی لەگەڵ خوالێخۆشبوو عەلی مەردان وەكو شاگردێك هەفتانە سەردانی چەند شوێنمان دەكرد، وانەی بە نابینایان دەگوت، هەروەها لە ئێزگە پێكەوە بووین زۆر شتی لێ فێر بووم، ئەمە سەرەڕای ئەو مامۆستا بەڕێزانەی شارەزای بواری مقامن وەك (مامۆستا خالید سەركار، ئەنوەر قەرەداغی، مامۆستا ئەلبێرت)، ئەم بەڕێزانە گرووپێك بوون لە بەغدا دیراسەتی مقامیان كردووە و پرس و ڕایان گۆڕیوەتەوە بۆیە شارەزاییان لە مقامات زۆر بووە.
* ئایا نەوەی ئێوە نەیتوانیوە نەوەكانی ئێستا ئاشنای مقامات و گرنگیی مقام بكەن، یان خۆیان هۆكارن، ئایائەو دابڕانە هۆكارەكەی چییە؟
- لای هونەرمەندە گەنجەكان وەك سەردەمی ئێمە باوی مقام نەماوە، ئەوان زیاتر گوێ دەدەنە ئەو میلۆدییانەی كە زیاتر لە تورك و فارس و هەندێ جار لە عەرەبەوە وەری دەگرن، و خۆیان زۆر لە مقام نادەن، نازانم هۆكارەكەی چییە لێی نازانن، یان پێیان ناگوترێت، چونكە هەندێ مقام بە هەموو كەس ناوترێت و شارەزایی زیاتری دەوێت، بۆیە دەبینین زیاتر گوێیان داوەتە پەستەكان و ئەو ئیقاعانەی لە كەناڵەكان گوێ بیستی دەبن، دەیهێنن و دەستكاریی دەكەن و بە حیسابی ئەوان خۆشە.
* ئەی رۆڵی كۆلێژ و پەیمانگەكان لە هێشتنەوە و زیندووكردنەوەی مقام چی بووە؟
- هەوڵ دراوە، بۆ نموونە بنكەی مقاممان هەیە كە چەند كەسێك خۆبەخشانە تێیدا كار دەكەن و هونەرمەندان ئاشنا دەكەن بە رۆڵ و گرنگیی مقام، كە سامانێكی نەتەوەییە، بەڵام نازانم تا چەند گرنگیی بەم بابەتە دەدرێت، لە كۆلێژەكانیش وانەیەكی تایبەت بە ناسینی رەگەزەكانی مقام هەیە، چونكە مقام چەندین رەگەزی هەیە، بۆ نموونە ئەڵا وەیسی سێ رەگەزی هەیە، خورشیدی دوو رەگەزی هەیە، ئای ئای بە هەمان شێوە، ئەمە بابەتێكی دوور و درێژە، بەشێوەیەكی گشتی ئەوەندە بایەخ بە زیندووكردنەوە و پاراستنی مەقامی كوردی لە نەفەوتان نەدراوە.
* ئامۆژگاریت چییە بۆ هونەرمەندە گەنجەكان سەبارەت بە گرنگیدان بە مقام؟
- رەنگە بە بابەتێكی كلاسیكیی وەربگرن و بڵێن بۆمان گرنگ نییە، چونكە نۆت هەیە ئێمە دەیخوێنینەوە و دەربارەی ئیقاع و موزیك و نەغمە بەشەكانی لەسەر كاغەز هەیە، ئەو عەرەزیاتەی لە مقامدا هەیە خۆی فەرز دەكات، بەڵام هەر لە كۆنەوە مقام گرنگیی هەبوو، بڕۆ سەیری تورك و فارسەكان بكە گرنگیی زۆری پێ دەدەن، لە عێراق مقام زۆر بەناوبانگە.
پێویستە هونەرمەندە گەنجەكان بزانن كە مقام سەرچاوەی نەغمەكانە، پێویستە لە سەرچاوەی زانینی ئەو رەگەزانە شارەزا بن كە مقامی لێ پێك دێت، مەرج نییە دەقاودەق وەك هونەرمەندانی دیكە بیڵێن، تۆ كە نەغمەكەت وەرگرت و خۆت مانوو كرد شارەزاییت دەبێت، بەڵام ئەمەش وریاییەكی مۆسیقیی پێویستە، بە هەمان شێوە پێویستە شارەزای پوستەكانیش بن.