ستروان ستیڤێنسۆن سەرۆكی كۆمەڵەی ئەوروپییە بۆ ئازادیی عێراق و پێشتر ئەندامی پەرلەمانی ئەوروپا و نوێنەری سكوتلەندا بوو لە نێوان ساڵانی( 1999-2014) و، سەرۆكی شاندنی پەرلەمانی ئەوروپا بوو بۆ پەیوەندییەكان لەگەڵ عێراقدا ( 2009-2014). گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، كە پەیوەست بوون بە شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا و درێژەكێشانی ئەم شەڕە و لێكەوتە و دەرهاویشتەكانی لەسەر ئاستی جیهان بەگشتی و ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەتی و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار.

 

 

* دوای ئەوەی شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا شەش مانگی تێپەڕاندووە، ئەوەی لە ئێستادا بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە پێدەچێت شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا زیاتر درێژە بكێشێت، لەبەر ئەوەی هیچ ئاماژەیەك لە ئارادا نییە بۆ ئەوەی بەم زووانە یەكلا بكرێتەوە چ لە ڕووی سەربازی، یان لە ڕووی سیاسییەوە، ئێوە چۆن لەم پرسە دەڕوانن و ئایا بۆچی ڕووسیا دوای ئەو هەموو خەسارەت و ئەو سزایانەی بەسەریدا سەپێندراون، هێشتا درێژە بە شەڕەكە دەدات؟

- ئەوە ڕاستە كە هێشتا سەرۆكی ڕووسیا ڤلادمیر پوتین درێژە بە كوشتار و كاولكاری دەدات و پشێوی و خوێنڕێژییەكی زۆری لە ئۆكرانیادا بەرپا كردووە، لە هەمان كاتدا دەتوانین ئاماژە بەوە بكەین كە دەكرێت لەو ڕاستییە بڕوانین كە زۆرینەی وڵاتانی كۆمەڵەی گشتیی ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان (141 وڵات)، دەنگیان دا بە سەرزەنشتكردن و ئیدانەكردنی هێرش و پەلامار و داگیركارییەكەی ڕووسیا، ئەگەر لەم ڕووەوە لە پرسەكە بڕوانین، ئەوا ڕوونە كە بڕیارەكەی سەرۆك پوتین بە داگیركردنی ئۆكرانیا دەرئەنجامێكی پێچەوانە و نەخوازراوی لێ كەوتەوە، وەك لەوەی ئومێدی بۆ دەكرد و چاوەڕوانی دەكرد، هەروەها پوتین بە چەشنێكی بێ پێشینە بووە هۆی یەكڕیزكردن و یەكخستنی وڵاتانی ڕۆژئاوا و، لە هەمان كاتدا كارێكی كرد كە بووە هۆی ئەوەی وڵاتەكەی پتر بەرەو دابڕان و گۆشەگیری بڕوات. دواتر دەبێت ئەوەمان لە یاد بێت كە بە گوێرەی ڕاپۆرتێكی ناتۆ لە ماوەی دەیەی ڕابردوودا هێشتا وڵاتی ڕووسیا هەڕەشە و مەترسیی سەرەكییە لەسەر ئەو هاوپەیمانە سەربازییەی (ناتۆ) كە ئەمریكا سەركردایەتی دەكات و باڵادەستە بە سەریدا و بەڕێوەی دەبات، هەروەها ڕاپۆرتەكە جەخت لەوە دەكاتەوە كە ڕووسیا سەرچاوەی چەند هەڕەشە و مەترسییەكی جۆراوجۆرە، لە نێویاندا گرتنەبەر، یان بەرپاكردنی جەنگی تێكەڵاو، هەروەها هێرش و پەلاماری ئەلیكترۆنی و پەنابردنەبەر كوشتنی كەسایەتییەكان و ژەهرخواردكردن و بەكارهێنانی چەكی كیمیایی و سەركوتكردنی سیاسی و ڕێچكە و ڕێبازەكانی.  دواتر دەبێت ئەوەش بڵێین كە ئایا ڕۆژئاوا دەتوانێت چی بكات لە ئاست هێزێكی تاكڕەو و ملهوڕدا كە بڕیاری داگیركردن و دەستبەسەرداگرتنی دەوڵەتێكی سەربەخۆ و خاوەن سەروەریی داوە، هێزێك كە سڵی نەكردووەتەوە لە كاولكردنی شارەكان و لە بۆردومانكردنی تەنانەت قوتابخانە و نەخۆشخانەكانیش، كە لە دەرئەنجامی هەموو ئەوانەدا چەندەها ژن و منداڵ گیانیان لە دەست داوە و بە هەزاران و بگرە ملیۆنان كەس ماڵ و حاڵی خۆیان جێهێشتووە و ئاوارە و پەنابەر بوون، سەرەڕای هەموو ئەوانەش هێشتا حكومەتی ڕووسیا و خودی سەرۆكی ئەو وڵاتە ڤلادمیر پوتین بانگەشەی ئەوەیان كرد و دەكەن كە ئەوان شەڕی حكومەتێكی هاوشێوەی حكومەتی نازی دەكەن، بەڵام ئەوەی جێی سەرسوڕمانە و سەرنجە ئەوەیە كە خودی ئەو كاولكاری و كوشتار و پێشێلكارییانەی لە جەنگی دووەمی جیهانیدا و لەسەر دەستی نازییەكان ڕووی دا، ئێستا لە نێو خودی ئەوروپادا دووبارە دەبێتەوە و ئەمجارە ڕووسیا هۆكار و هەڵگیرسێنەریەتی، بەڵام لە پەیوەندی بە كاردانەوەكان لە ئاست ئەم شەڕەدا، ئەوا دەكرێت بڵێین كە تەنگژە و شەڕی ئۆكرانیا بووەتە هۆی ئەوەی ڕای گشتیی جیهانی بە چەشنێكی بێ پێشینە لە دژی سەرۆك پوتین و ڕووسیا گەڵاڵە ببێت. دواتر بۆ ئەوەی وەڵامی ئەو پرسیارەش بدەمەوە كە لە سەرەتای وەڵامەكەمدا ئاماژەم پێ كرد، ئەوا دەبێت بڵێین ڕووسیا پێشتر و لە ساڵی 2008دا و بە داگیركردنی چەند شوێنێك پەرچەكردار و كاردانەوەی ڕۆژئاوای تاقی كردووەتەوە و، بۆی دەركەوت كە ڕۆژئاوا تا چ ڕاددەیەك بەرهەڵستیی ئەم چەشنە هەڵسوكەوتە دەكات، لەم ڕووەوە بۆی دەركەوت كە ڕۆژئاوا خواستێك، یان ئامادەییەكی كەمی هەیە بۆ بەرهەڵستیكردن و ڕووبەڕووبونەوە، هەر ئەمەش بووە هۆی ئەوەی ڕووسیا سڵ نەكاتەوە و دوودڵی نەكات لە داگیركردنی هەرێمی كریمیا، ئەوە بوو توانی ئامانجەكانی بەدەست بهێنێت و كریمیا و شاری سێڤاستۆپۆل بكاتە بەشێك لە وڵاتەكەی.

* هەر لە پەیوەندی بەم شەڕەوە ناكرێت ئەوە نادیدە بگرین كە ئەم شەڕە، یان دەرهاویشتە و دەرئەنجامەكانی تەنیا لە نێوان هەردوو وڵاتی بەشەڕهاتوودا قەتیس نەبووە، بگرە ئەم لێكەوتانە ڕەهەندی جیهانییان هەیە و چەندین وڵاتی جیهان بە شێوەی جۆراوجۆر دەستێوەردانیان كردووە، ئایا ئەم شەڕە چ گۆڕانكارییەكی لە ئەوروپادا هێناوەتەئاراوە، یان دەیهێنێتەئاراوە؟

- لە ڕاستیدا لەشكركێشی و داگیركردنی ئۆكرانیا لەلایەن ڕووسیاوە بووە هۆی ڕاگرتن و ڕاوەستانی تەواوی بۆریی غازی (نۆرد ستریم 2) كە بە درێژایی 1230 كلم لە ڕووسیاوە بەرەو ئەڵمانیا ڕاكێشراوە، ئەوە بوو ڕاوێژكاری ئەڵمانیا ئۆلاف شۆڵتز ڕازی بوو بە داواكاری و خواستی سەرۆكی ولایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا (جۆ بایدن) بە بەگەڕنەخستنی بۆرییەكە، كە بە تێچووی 11 ملیار دۆلار تەواو كرا و دامەزرێنرا، لە هەمان كاتدا نابێت ئەوەش فەرامۆش بكەین، یان نادیدە بگرین كە ئەم سزایانە، یان هەوڵەكانی بایكۆتكردن و خۆدابڕین و دەستهەڵگرتن لە نەوت و غازی ڕووسیا بووەتە هۆی ئەوەی نرخی نەوت و غاز لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و جیهانی بەرەو هەڵكشان بچێت، كەواتە ئاشكرایە لەم ڕووەوە دەتوانین بڵێین كە دەستدرێژكاری و داگیركارییەكەی ڕووسیا كاریگەریی ڕاستەوخۆی هەبووە لەسەر سەرجەم وڵاتان، هەروەها ئەم بارودۆخە، یان ئەو شەڕە، ئەو ڕاستییەی بۆ وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا بە شێوەیەكی دیاریكراو ئاشكرا كرد، كە پشتبەستنی گەورە بە هاوردەكردنی وزە لە تاكە سەرچاوەیەكەوە، یان وڵاتێكەوە چەند مەترسیدارە، لەبەر ئەوە ئەم داگیركارییە ئەو قەناعەتەی لای وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا بە دیاریكراوی و ڕۆژئاوا بەگشتی دروست كردووە كە ئاسایشی وزەی خۆیان پتر تۆكمە بكەن.

* هەر لە پەیوەندی بە دەرهاویشتە و لێكەوتەكانی ئەم شەڕەوە لەسەر ناوچەیەكی وەك ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئایا پێت وایە ئەم شەڕە هیچ كاریگەرییەكی لەسەر ئەم ناوچەیە هەبووە، یان دەتوانین بڵیێن هیچ لێكەوتەیەكی دیاریكراو و بەرچاوی نەبووە؟

- ئەوەی لەم ڕووەوە تا ئێستا بەدی كراوە، ئەوەیە كە وڵاتە هەناردەكارەكانی نەوت و غاز لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا سوودمەند بوون لە بەرزبوونەوە و هەڵكشانی نرخی وزە بە هۆی داگیركردنی ئۆكرانیا و هەوڵەكانی بایكۆتكردنی كڕینی نەوت و غازی ڕووسیا، هەرچۆنێك بێت، بینیمان چۆن كاریگەرییە جیهانییەكانی ئەم شەڕەی ڕووسیا و ئۆكرانیا لەسەر ئاسایشی خۆراك چ لێكەوتەیەكی خراپ و نەرێنیی دەبێت لەسەر نرخەكانی خۆراك. هەر لە پەیوەندی بەم پرسەوە داگیركارییەكەی ڕووسیا بۆ ئۆكرانیا كاریگەریی زۆری لەسەر زۆربەی زۆری بازاڕە كشتوكاڵییەكان هەبووە و هەڕەشەی لەسەر ئاسایشی خۆراكی چەندان ملیۆن كەس دروست كردووە، هەروەها شەڕەكە بووە هۆی سنوورداركردنی هەناردەكردنی خۆراك لە ئۆكرانیا و ڕووسیا، بە تایبەتی گەنم و گەنمەشامی و زەیتی گوڵەبەڕۆژە، ئەمەش بووە هۆی بەرزبوونەوە و هەڵكشانی ئەم كاڵایانە و، بووە هۆی دروستبوونی پاڵنەرێك بۆ ئەوەی بیر لە كاڵای جێگرەوە بكرێتەوە، لە نێوانیدا زەیتی چێشتلێنان، دواتر ئەم كاریگەرییە تەنیا خۆراكی نەگرتەوە، بەڵكو بووەتە هۆی سنوورداركردنی هەناردەكردنی پەیین لە دەریای ڕەشەوە. هەموو ئەمانە بوونە هۆی ئەوەی گۆڕانكاری ڕوو بدات لە بڕ و سرووشتی پلانی بەرهەمهێنەرانی دانەوێڵەدا، هەروەها بەرزبوونەوە و هەڵكشانی نرخی وزە گوشاری زیاتری دروست كردووە و لە ئەنجامدا بووەتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی خۆراك و پەیینیش. ئەگەر بە زمانی ژمار و ئاماریش قسە بكەین، ئەوا بە گوێرەی ڕێكخراوی خۆراك و كشتوكاڵی سەر بە ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان 50 وڵات لە جیهاندا لانیكەم 30%ی ئەو گەنمەی پێویستیانە لە هەر دوو وڵاتی ڕووسیا و ئۆكرانیاوە هاوردەی دەكەن، خۆ ئەگەر بە دیاریكراوی باس لەو وڵاتانەی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقا بكەین كە لە نێو ئەم 50 وڵاتەدان، ئەوا ئەم وڵاتانە بریتین لە لوبنان، میسر، لیبیا، عومان، عەرەبستانی سعودیە، یەمەن، تونس، ئێران، ئەردەن و مەغریب. لە هەمان كاتدا ئەو وڵاتانەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە پەیوەندییەكی بازرگانیی بەتینیان هەیە لەگەڵ ڕووسیادا، ڕەنگە ناچار بن دووبارە پێداچوونەوە بە ستراتیژیەتە ئابوورییەكانیادا بكەن، بەتایبەتی بۆ ئەوەی ڕووبەڕووی سزا ئابووری و داراییەكانی یەكێتی ئەوروپا و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و بەریتانیا نەبنەوە.