بە گوێرەی ئەزموونی چەند ساڵی ڕابردووی دۆخی پەروەردە و بەپێی گوتاری پەروەردەكاران دەردەكەوێت كە سیستەمی پەروەردە و فێركردن لە هەرێمی كوردستان پێویستی بە گۆڕانكاری و چاكسازی كردن هەیە، لەم ڕوانگەیەوە و لە ڕاپۆرتێكی گۆڤاری گوڵان پسپۆڕانی بواری پەروەردە و مامۆستایانی زانكۆ باس لە ڕەهەندەكانی چاكسازی و گۆڕانكارییەكان دەكەن.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

 

د. ماجید خەلیل مامۆستایە لە زانكۆی سلێمانی و سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە : «پەروەردە بە شێوەیەكی گشتی لە هەرێمی كوردستاندا پێویستی بە چاكسازی هەیە» و ڕای وایە: دەكرێت لە سێ ڕەهەندەوە پەروەردە چاكسازی تێدا بكرێت، ڕەهەندی یەكەم پەیوەندیدارە بە كوالێتیی ئامرازەكانی پەروەردە و فێركردن، كە خۆی دەبینێتەوە لە دیزاین و شێوازی بینایەی شوێنی وانەوتنەوە، هەروەها ئامرازەكانی پەروەردەكردن وەكو ئەو شتانەی كە پەیوەندیدارن بە كاروباری تەكنەلۆژیاوە لە شێوازی پەروەردە و فێركردندا و بە كۆمپیتەری و بە دیجیتاڵكردنی بەشێكی گرنگ لە سیستەمی خوێندن، بە تایبەتی سیستەمی سەردەمیانە كە كوردستان لێی بێبەشە، ئەمەش بەشێكی گرنگە كە ئەمڕۆ هەموو ناوەندەكانی وانەوتنەوە پێویستییان پێیەتی.

بەشی دووەم پەیوەندیدارە بە مەنهەج و میتۆدی وانەوتنەوە، ڕاستە لە چەند قۆناغێكی دیاریكراودا شێوازی پەیڕەوەی وانەوتنەوە بە شێوەیەكی تەسدیركراو بە پشتبەستن بە وڵاتانی پێشكەوتوو لە هەرێمی كوردستان كاری لەسەر كراوە، بەڵام سەركەوتوو نەبووە، لەم حاڵەتەدا خاڵێكی یەكجار زەقی لاواز هەیە كە پێویستە پێداچوونەوەی پێدا بكرێت، بۆ ئەوەی چاكسازی لە پەروەردەدا بكرێت، ئەو خاڵەش پەیوەندیدارە بەوەی كە مەنهەجێك پەیڕەو بكرێت كە ڕیشەكانی ڕواڵەتی ناوەرۆكی خۆی لە كەلتووری كوردییەوە وەرگرتبێت، واتا مەنهەجێكی پێشكەوتوو و دانەبڕاو لە دنیابینیی تاك و كۆمەڵگەی كوردی، بۆیە پێویستە مەنهەجی كوردی هەڵهێنجراوی تایبەتمەندییە نەتەوەییەكانی كورد بێت، بە تایبەت لە بواری زانستە مرۆڤایەتییەكاندا واتا كەلتووری پەروەردەیی وڵاتانی دەرەوە ئەگەر بگوازرێتەوە بۆ كوردستان سەركەوتوو نییە. خاڵێكی دی كە ئێجگار گرنگە پەیڕەو بكرێت، ئەوەیە كە پێویستە پەروەردە لەو گۆترەگەری و پاشاگەردانییە بێتە دەرەوە و هەموو كەس نەتوانێ ببێتە مامۆستا، واتە پێویستە كۆمەڵێ فلتەری زانستی و پەروەردەیی یەكجار قورس دابنرێ بۆ ئەوەی كەسانی بەتوانا ببن بە مامۆستا، هەروەها پێویستە بابەتە پەروەردەییەكان لە ناو زانكۆكان بایەخیان پێ بدرێت و، ئاوڕی جددی لە گوزەران و گیانیفیداكاری مامۆستایان بدرێتەوە». هاوكات دەڵێت: «گرنگترین خاڵ لە چاكسازیكردنی پەروەردەدا داماڵینی پەروەردەی زارەكیی مامۆستایانە لە گوتاری ئایدیۆلۆژی و چەقبەستوویی لە گوتاری خنكاندنی هێز و توانا و جوولەی داهێنەرانە و بەهرەی خوێندكار، بە بڕوای من هەتاوەكو ئێستاش ڕەچەشكاندنی كۆمەڵایەتی لە مەیدانی وانەوتنەوەی پەروەردەدا بڤەیە. خیتابی مامۆستاكان خیتابێكی ئامۆژگاریكارانە و واعیزانەیە، ئەوەش كاریگەرییەكی نەرێنی لە زهنییەتی خوێندكار دروست دەكات، مامۆستای پێشكەوتنخواز و ڕۆشنگەر پێویستە بە پشتبەستن بە بنەمای زانست زەمینەیەك بۆ پێگەیاندنی خوێنكار بڕەخسێنێت، هەروەها داماڵینی بواری توندڕەوانە پێویستە و تێڕامانی چەقبەستوویی كۆمەڵایەتییش زۆر پێویستە لە پەروەردەدا شوێنی نەبێتەوە، ئەو پەروەردەیە پێویستە پەروەردەی هەموو گەل و پێكهاتە و نەژاد و نەریتەكان بێت، ئەو پەروەردەیە پێویستە پەروەردەیەك بێت لە مەنهەجدا مێژوویەكمان پێ بناسێنێ و پێكەوە ژیانی ئاشتییانەی نەتەوەكانی تێدا ڕەچاو بكرێت».

كامەران ئەبابەكر خدر مامۆستا لە كۆلیژی پەروەردەی شەقڵاوە، جەخت لەوە دەكاتەوە كە «پەروەردە بنەڕەتێكی گرنگەو پایەی پێشكەوتن و دواكەوتوویی و گەشەسەندنی شارستانی و چەقبەستووی هەر دوەڵەت و هەرێمێكە، بۆیە پەروەردەی دروست سەنگی مەحەكی مانەوەی خێزان و كۆمەڵگەیەكی تەندروستە، چونكە پەروەردە لە پێناو بەدەستهێنانی زانین و كارامەییەكانە، بۆ باشتركردنی ژیانی تاك و بونیاتنانی كۆمەڵگەیەكی ئارام». هاوكات دەڵێت: «دەبێت بزانین تەنیا بە زیادكردن و زۆركردنی وانە و پڕۆگرامی خوێندن ناتوانرێت كۆمەڵگەیەكی بەرەوپێشچوو بەدەست بهێندرێت، بەڵكو باشتركردنی كوالێتی خوێندن هۆكارە بۆ گەشەی هزری و پێشكەوتنی شارستانییەت و كۆمەڵگە. دەبێت ئەوەش بزانین پەروەردە لە كۆمەڵگەیەك بۆ كۆمەڵگەیەكی دی، بەپێی ئاستی هۆشیاری، جۆری بیركردنەوە، گەشەكردنی مرۆڤەكان، جیاوازیی بیروبۆچوون، پێداویستییەكانی ژیان، بەرزی و نزمیی ئاستی ئابووری، ئایینی و جۆری سیستمی حوكمڕانی دەگۆڕێـت، بە جۆرێك ئەمانە كاریگەریی ڕاستەوخۆیان لەسەر فەلسەفەی پەروەردەی هەر كۆمەڵگەیەك دەبێت، بۆیە ئامانجی سەرەكی لە پەروەردەكردندا، پەرەپێدان و گەشەكردنی تواناكانی تاكە لە لایەنی؛ زەینی، دەروونی، جەستەیی، كۆمەڵایەتی، سۆزداری، مەعرفی، هەڵسوكەوت و كەسایەتیی تاك، لە پێناو گەشەپێدان و پەرەوپێشچوونی كۆمەڵگەدا، بۆیە داڕشتنی شێواز و دەستنیشانكردنی ئەو فەلسەفە پەروەردەییەی كە دەگونجێ لەگەڵ داب و نەریت و كەلتووری كۆمەڵگەكەمان، شتێكی پێویستە و گۆڕان و پێداچوونەوەی بەردەوامیش بە پێكهاتە و پڕۆگرامی پەروەردە دەبێتە هۆی پێشكەوتن لە بوارەكانی سیاسی، كەلتووری، جڤاكی، ئابووری و...هتد. هەروەك (ژان ژاك ڕۆسۆ) پەروەردە بە كەشتییەك دەچوێنێت كە دەتوانێت مرۆڤ لە زریان ڕزگار بكات، واتە پەروەردە، ژێرخان و بنەڕەتێكە كە سەرخانی كۆمەڵگەیەكی تەندروستی لەسەر بنیات دەنرێت.

ئەو مامۆستایەی كۆلیژی پەروەردە نیگەرانە لەوەی كە «لە هەرێمی كوردستاندا تاكو ئێستا نەتوانراوە، یان هەوڵنەدراوە فەلسەفەیەكی پەروەردەیی یەكگرتوو داڕێژن و پەیڕەوی بكەن و شۆڕی بكەنەوە بۆ قوتابخانەكان و لە ڕێگای پەیوەندی و هاوكاریی نێوان خێزان و قوتابخانەكانەوە بگەیێندرێتە دایك و باوك، بۆ ئەوەی پەروەردەیەكی یەكگرتوومان هەبێ و بتوانین پەروەردەی تاك و كۆمەڵگەی كوردی بە شێوەیەكی تەندروست بكرێت، ئەوەی هەشە بەشێكە لە سیستەمی كۆپیكراوی وڵاتانی ڕۆژئاوا، كە لە زۆر ڕووەوە بۆ كۆمەڵگە و كەلتووری كورد نەگونجاوە». گوتیشی: «دیارە هەر خێزانەو هۆزێك، بە گوێرەی ئاستی هوشیاری و ڕۆشنبیری و تێڕوانینی بۆ خوێندن و بەهاكانی، منداڵ و كەسەكانی پەروەردە دەكات، تەنانەت هەندێكیان خوێندن بە شتێكی بێبەها سەیردەكەن. بەڵام پێگەیاندنی تاك زۆر جار دەگەڕێتەوە بۆ خودی خۆی، ئەگەرچی زۆربەی تەنیا بۆ دەرچوون دەخوێنن، نەك فێربوون.» جەختی لەوەش كردەوە كە «نەبوونی سیستەمێكی یەكانگیر و پەروەدەیی خوێندن، كە هەڵقوڵاوی خودی كۆمەڵگەی كوردی بێت، جیاوازیكردن لە بایەخپێدانی خودی وەزارەتی پەروەدەوە و پرۆگرام و ساڵنامە و كاتی دەوام و تا ئاستی بەڕێوەبەر و مامۆستا لە نێوان قوتابخانە حكوومی و تایبەتی، هەروەها نەبوونی مامۆستای پسپۆڕی بابەت لە ناوەندەكانی خوێندن، نەبوونی بینایەی پێویست و زۆریی ژمارەی قوتابییان لە پۆلێكدا، سەرەڕای زۆری بابەت و پڕۆگرامەكانی خوێندن بە شێوەیەكی تیۆری، جگە لەمەش كات ڕۆڵی سەرەكی هەیە، چونكە زۆرجار كاتی خوێندنەكە-ساڵنامەی خوێندن وەك خۆی جێبەجێ ناكرێت. سەرەڕای ئەمانەش لایەنی ئابووری و سیاسی دوو پایەی دیكەن، كاریگەری ڕاستەخۆی ئەرێنی و نەرێنی لەسەر كوالێتی خوێندن و پەروەردەی وڵات جێدەهێلن».

بەكر كەریم حەسەن بەڕێوەبەری گشتی/ وەزارەتی پەروەردە و خاوەن بڕوانامەی ماستەر لە كارگێڕی پەروەردەیی سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت:

«فەیلەسوفی بەناوبانگی یۆنانی ئەفلاتون وتوویەتی: (ئەو كەسەی فێركردنی پشتگوێ خستووە، ئەوا تاكو كۆتایی ژیانی بە شەلی دەڕوات). ئەگەر باسی چاكسازی و گەشەكردنی پرۆسەی پەروەردە و فێركردن بكەین، ئەو پرسیارەمان لا گەلاڵە دەبێت: ئایا لە چاكسازیی فێركردن لە پڕۆگرامەكان دەست پێ بكەین، یان مامۆستایان، یان باڵەخانە، یان كارگێڕیی پەروەردەیی و ...هتد؟ لەلایەكی دیكەوە هەر ولاتێك ئەگەر بیەوێ پرۆسەی چاكسازیی گشتی لە كۆمەڵگە و وڵات بكات، دەبێ سەرەتا چاكسازی لە پەروەردە و فێركردن بكات، چونكە هەردەم وڵاتانی پێشكەوتوو پێویستیان بەوە هەیە نەوەیەكی وشیار و بەئاگا ئامادە بكەن و بهێننە بەرهەم، نەوەیەك كە بزانێت چۆن هەڵسوكەوت لەگەڵ تەكنەلۆژیا دەكات، نەوەیەك پڕ و تەژی لە زانستەكان و كارامەییەكان بە گشتی و بەها بنەڕەتییەكان بە شێوەیەكی هاوسەنگ بۆ بونیادنان و دروستكردنی كەسایەتییەكی تەواوكەر و هەماهەنگ بۆ پەرەپێدان و گەشەپێدانی بەردەوامی كۆمەڵگە بە گشتی. بۆیە هەر چاكسازییەك لەو پرۆسەیە بكرێت، دەبێت كاریگەری و كاردانەوەی ئەرێنی و بەردەوام لە سەر تاكەكان دروست بكات، كە هەردەم سەرمایە و سامانی ڕاستەقینەی ئەو نیشتمانەن، لەگەڵ دەستپێكردنی هەر چاكسازی و پلانێك پێویستە سەرەتا دیدگا و پەیامی نیشتمانیی پرۆسەی پەروەردە و فێركردن بە گشتی دیاری بكرێت، لەگەڵ وێناكردنی ئاراستەی پێویست و داواكراو بۆ فێركردنی گشتی لە هەرێمی كوردستان و دانانی ستراتیژیەتی گشتگیر بە ناوئاخن و بەرچاوڕوونیی پلانی تۆكمە بۆ بونیاد و پەرەپێدان و گەشەپێدان و گۆڕانی جۆری لە ئابووری و كۆمەڵایەتی وڵات..» گوتیشی: «كە دێینە سەر چاكسازی لە پرۆسەی پەروەردە و فێركردن لە هەرێمەكەمان لەگەڵ تەماشاكردنی چوارچێوەی گشتی پرۆسەكە و جەخت لە سەر ئاستی قوتابخانەكان و بەرزكردنەوەی شایستەیی و لێهاتوویی مامۆستایان و تواناكانیان لەگەڵ شارەزایی و پسپۆڕی و توانایی كۆی دەزگاكانی وەزارەتی پەروەردە، هاوئاهەنگ لەگەڵ ئەوانەش بە گرنگییەوە دەڕوانینە ئاستی قوتابیانی خۆشەویست لە قۆناغی بنەڕەتی لە خوێندن و نووسین و ماتماتیك، لەگەڵ ئەوەش تا چەند ئاشناكراون بە وانە و بابەتەكانی ڕەوشت و كارامەییەكانی ژیان و بەها پەروەردەیی و كۆمەڵایەتیەكان بە گشتی، چونكە ئەوە گرفتێكی پڕ مەترسییە كە ڕووبەرووی سیستەمی فێركردن دەبێتەوە و لەولاش شوێنەواری زۆر خراپ و نەرێنی لە سەر ئاستی قوتابیان جێ دەهێڵێت كە لە كۆتاییدا كۆمەڵگە و وڵات زەرەرمەندی یەكەم دەبن، هەروەها پرسینەوە و بەدواداچوونمان دەبێت لەسەر ئاستی توانایی و پسپۆڕی و گوزەرانی مامۆستایان بە گشتی، چونكە مامۆستایان كۆڵەگەی سەرەكیی پڕۆسەكەن و پێویستە لە ژیانێكی خۆشگوزەرانی بژین و ڕێز و شكۆی مامۆستایان هەردەم پارێزراو بێت».