ئاشكرایە لە عێراقدا دۆخێكی نوێی سیاسی دروست بووە، بەتایبەتی لە دوای كشانەوەی ئەندام پەرلەمانەكانی كوتلەی سەدر، بەڵام ئایا هەلومەرجەكە بە ئاراستەی هەنگاوهەڵگرتن بۆ گەیشتن بە چارەسەر دەڕوات، یان بارودۆخەكە بەرەو ئاڵۆزیی زیاتر دەڕوات؟ ئەم بابەتە و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار بوونە تەوەری دیدارێكی گوڵان لەگەڵ ئیبراهیم میرانی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق.

 

* دوای ئەوەی پرۆسەی سیاسیی عێراق دووچاری چەقبەستن و بە بنبەستگەیشتن بوو و نەتوانرا حكومەت پێكبهێنرێت، ڕەوتی سەدر كشانەوەی خۆی لە پرۆسەكە ڕاگەیاند، ئایا پێت وایە لە ئێستادا بارودۆخەكە ئاڵۆزتر بووە، یان دەرفەتێك بۆ چارەسەركردنی كێشەكان دروست بووە؟

- لە ڕاستیدا بارودۆخەكە هەروەك خۆیەتی و ئاڵۆزییەكە زیاتر نەبووە، واتە هەروەك چۆن لە دوای ئەوەی كوتلەی ڕەوتی سەدر هاوپەیمانیی ڕزگاری نیشتمانی پێكهێنا- بە بەشداریی سوننە و پارتی دیموكراتی كوردستان- نەتوانرا حكومەت پێكبهێنرێت، ئێستاش هەمان بارودۆخ لە ئارادایە. هەرچەندە جیاوازییەك دروست بووە كە بریتییە لە دەست لەكار كێشانەوەی سەرجەم ئەندام پەرلەمانەكانی كوتلەی سەدر، كە دەكرێت بڵێین ئەمە جیاوازە لە كشانەوە لە پەرلەمان بۆ مەبەستێكی دیاریكراو، كە ئەمەیان كاتێك ڕوودەدات كە كوتلەیەك داواكارییەكی هەیە لە پەرلەمان و دەكشێتەوە تاوەكو گفتوگۆ و ڕێككەوتن بكات، تا ئەو كاتەی داواكارییەكەی بۆ جێبەجێ دەكرێت، یان نا، پاشان یان لە پرۆسە سیاسییەكە دەكشێتەوە، یان دەبێتە ئۆپۆزیسیۆن، یان هەڵوێستێكی دیكە دەنوێنن. بەڵام ئەوەی كە كوتلەی سەدری كردوویەتی، ڕووداوێكی نوێیە و بە تەواوی ئەندام پەرلەمانەكانی دەستیان لە كار كێشاوەتەوە و بوونیان لە پەرلەماندا نەماوە. لێرەدا دوو پرسیار هەیە، یەكەم: ئایا گرفت و ئاڵۆزیی كەمتر بووە، یان زیاتر بووە؟ بە دڵنیاییەوە گرفت و كێشەكان هەروەك خۆی ماوەتەوە. دووەم: پرسیارەكە ئەوەیە ئایا كوتلەی سەدر بەشداری لە حكومەت دەكات؟ ئەگەرچی ئەندامەكانی كوتلەی سەدر لە پەرلەمان دەستیان لەكار كێشاوەتەوە، بەڵام هێشتا ئەم كوتلەیە كاریگەریی لەسەر عێراق و پرۆسەی سیاسی و لەسەر شەقام ماوە، دەرگای دانوستاندنیش لەبەردەمیاندا كراوەتەوە، بۆە ئەو پرسیارە هەیە كە ئایا لە حكومەت بەشدار دەبن، یان نە؟ ئەمە دیار نییە و پرسیارێكە و دەگەڕێتەوە بۆ بڕیاری سەماحەتی سەدر. لەلایەكی دیكەوە نەخشەیەكی سیاسیی نوێ هاتووەتە ئاراوە كە 73 ئەندام پەرلەمانی نوێ جێی ئەندام پەرلەمانەكانی سەدریان پڕ كردەوە و ئەو ئەندام پەرلەمانانە ڕاستە لە چوارچێوەی هەماهەنگین (ئیتاری تەنسیقی)، بەڵام ئەم چوارچێوەش چوار بۆ پێنج هێزی سیاسین، كە یەك هزر و دیدیان نییە، بەڵكو تێڕوانینی جیاوازیان هەیە و هێزەكانی نێو ئەم چوارچێوەیە یەك بەرنامەیان نییە بۆ پێكهێنانی حكومەت، ئەمانەش دەبنە هۆی گۆڕینی هاوسەنگییەكان و ئەو پرسیارەی دروست دەبێت، ئەوەیە ئایا ئیتار بە بێ سەدر حكومەت پێك دەهێنن، یان نا؟ دووەم ئایا ئیتار لەگەڵ ئەو لایەنانەی لەگەڵیانن وەك یەكێتی و ئەو سەربەخۆیانەی لێیان نزیكن، دەتوانن 220 كورسی كۆبكەنەوە و حكومەت پێك بهێنن، كە هەروەك دەزانین كۆكردنەوەی 220 كورسی زۆر ئاسان نییە؟ لێرەدا ئەوەی دەمێنێتەوە هەڵویستی پارتی دیموكراتی كوردستان و كوتلەی سیادە و لایەنی دیكەیە، هەرچەندە دەزانین دەرگای دانوستاندن بۆ هەموو لایەنە سیاسییەكان كراوەتەوە و چاوەڕوانین و چاودێری دەكەین بزانین پرۆسەكە چۆن بەڕێوەدەچێت و بەرنامەی داهاتوو چییە، چونكە هەر لایەنێكی سیاسی و هەر كوتلەیەك بڕیاری خۆی دەدات.  

* باس لەوە دەكرێت كە كێشە و ناكۆكی هەیە لە نێوان ئیتاری تەنسیقی لەسەر پۆستەكان، ئایا تا چەند دەكرێت ئەم ناكۆكییەكان یەكلا بكرێتەوە و بتوانێت لە كۆتاییدا لەگەڵ كورد و سوننە ڕێككەوتن ئەنجام بدرێت؟

- وەك پێشتر ئاماژەم پێ دا، ئیتاری تەنسیقی یەك حزب و كوتلە نییە، بەڵكو چوار لایەنی سەرەكی و چەند ئەندام پەرلەمانی سەربەخۆ و و حزبی دیكەن. ئەوان تەنیا كێشەی پلە و پۆستیان نییە، بەڵكو كێشەی تێڕوانینیان هەیە، بۆ نموونە ئایا هێزی چەكداری تەنیا سوپای عێراق دەبێت، یان ئەو فەسائیل و چەكدارانەی هەیە، دەمێننەوە؟ ئەمەش ناكۆكییە لە نێوان فەتح و دەوڵەتی یاسا و هادی عامری و عەسائیب ئەهل ئەلحەق و...تاد، ئەم كوتلە و هێزە سیاسییانەی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی، یەك بەرنامە و یەك تێڕوانینیان بۆ ئایندە نییە، جگە لەوەی لەسەر پلە و پۆستیش كێشە و ناكۆكی لە نێوانیادا هەیە، بەتایبەتی لەسەر پۆستە سیادییەكان وەك پۆستی سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیران و چەندین پۆستی وەزاریی دیكە، ئەمە لەلایەك، لەلایەكی دیكەوە ئایا لەگەڵ ئەحزابی دیكە دەتوانێت 220 كورسی كۆبكەنەوە بۆ ئەوەی بتوانن حكومەت پێك بێنن. ئێمە وەك پارتی تا ئێستا لەگەڵ سیادە هاوپەیمانین و یەكێتی نیشتمانی كوردستان تا ئێستاش لەگەڵ ئیتارە. ئەوەی دەمێنێتەوە ئایا ئێمە بە شێوەیەك لە شێوەكان لەگەڵ ئیتار دەبین، یان لەسەر هەڵویستی خۆمان بەردەوام دەبین؟ دواتر ئێستا ماڵی كوردیش لە دانوستاندایە كە نەوەی نوێ و یەكگرتوو و یەكێتی و پارتییە و ئەو لایەنانەش نەخشە سیاسییە نوێیەكە لەبەرچاو دەگرن، بۆ ئەوەی بزانن بەرژەوەندییان لەكوێدایە، بەتایبەتی بەرژەوەندییەكانی هەرێمی كوردستان. لەپاش دڵنیابوون لە بەرژەوەندییەكان ئینجا هەر لایەن و هێزێكی سیاسی بڕیاری خۆی دەدات و ماوەیەكمان لەبەردەمدا ماوە بۆ ئەوەی بگەینە هەندێ بۆچوونی هاوبەش.

* ئایا لە ئێستادا بڕیار و تێڕوانینی پارتی چییە بۆ دۆزینەوەی ڕێگاچارەیەك بۆ چارەسەركردنی كێشە بنەڕەتییەكانی عێراق و كردنەوەی گرێ كوێرەكان؟

- بەتێڕوانینی من جارێكی دیكە پارتی بووەتەوە خاڵی بەهێز لە بڕیاری پەیوەست بە داهاتووی عێراق و، وەكو لە هەموو لایەك ئاشكرایە پارتی بە قەناعەتەوە چووە بەغدا و بەشداریی كارا و دیاری لە دامەزراندنی عێراقی نوێ كرد و بووە ئەندازیاری پرۆسەی سیاسی لە بەغدا، هەر كاتێكیش گرفتێك لە بەغدا دروست بووە، ئەوا پارتی بووەتە بەشێك لەچارەسەر و هەموو لایەن و هێزی سیاسی هەر وەك پێشتر بۆ چارەسەری كێشەكان دەگەڕێنەوە هەولێر، هەر وەك ئەوەی لە ڕێككەوتنی هەولێر ئەنجام درا، ئەمجارەش گرفت و كێشەی مەزن هەیە و دەرچوون لە كێشەكان زۆ ئاسان نییە، وەك ئەوەی شەقام دەیبینێت و، دەبێت كار بكرێت بۆ ئەوەی دەستلەكاركێشانەوەی ئەندامانی كوتلەی سەدر نەبێتە گرفتێك بۆ پرۆسەی سیاسی. كەواتە هەروەك وتم بۆ چارەسەركردنی كێشەكان لایەنە عێراقییەكان دەگەڕێنەوە هەولێر و بێگومان ئەم چارەسەرەش بە بێ بەشداریی پارتی نایەتەئاراوە، چونكە پارتی خاوەنی مێژوو و ئەزموونێكی 75 ساڵەیە و دید و تێڕوانینی پێگەیشتووتری هەیە. هەروەها بۆ ئەوەی كێشەی زیاتر دروست نەبێت، ئەوا پارتی بەشداری لە دانیشتی ئەمجارەی پەرلەمان كرد كە شوێنی پەرلەمانتارەكانی تەیاری سەدری پڕ كرایەوە، چونكە ئەگەر بەشداریی دانیشتنەكەی نەكردایە، ئەو دانیشتنەكە بەڕێوە نەدەچوو، هەر بۆیە ئەمجارەش پارتی دیموكراتی كوردستان دەبێتە هۆكار و هاوكار بۆ یەكبوون و لێكنزیكبوونی لایەنەكانی دیكەی عێراق. 

* لە حاڵەتی پێكهێنانی حكومەتدا ئایا پێتانوایە شێوەی ئەو حكومەتە چۆن دەبێت و تا چەند پێشبینی دەكرێت حكومەتێكی كارا بێت و بتوانێت لە ئاست ئومێد و چاوەڕوانییەكاندا بێت؟

- ئەوەی بەدی دەكرێت ئەوەیە كە لە چەند مانگی ڕابردوودا هەموو لایەنە سیاسییەكانی عێراق گەیشتوونەتە ئەو باوەڕەی پێویستە گۆڕانكارییەكی بنەڕەتی لە عێراق بكرێت، ئەمەش خاڵێكی ئەرێنییە. من پێم وایە ئەگەر هاتوو حكومەتێك پێك بێنن، ئەوا حكومەتێكی جۆری دەبێت، كە بتوانێت سەركردایەتیی ئەو قۆناغە سەختە بكات و، ئەگەر حكومەت پێكهێنرا، ئەوا حكومەتێكی باش و كارا دەبێت. بۆ ئەمەش پێویستە كەسایەتیی خاوەن ئەزموون و شارەزا تێیدا كار بكەن. هەروەها ئەو قۆناغەی ئێستا تێیداین، تەنیا بەند نییە بە عێراقەوە، بەڵكو لە سەرجەم جیهان گۆڕانكاری هەیە و شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا هەیە و دەوڵەتانی ڕۆژئاوا دەیانەوێت گۆڕانكارییەك لەناوچەكە بكەن. لەبەر ئەوە دەبێت لایەنەكانی عێراق بزانن كە ئەمە قۆناغێكی سیاسیی هەستیارە و دەبێت حكومەتێكی كارا دابمەزرێنن. لەلایەكی دیكەوە ئەگەر ئەو حكومەتەی دادەمەزرێت، بە ڕەزامەندیی لایەنی سەرەكیی سیاسیی عێراق نەبێت، ئەوا حكومەتێكی سەركەوتوو نابێت.   

* ئایا چەند دەكرێت ئەمجارە دەرفەتێك دروست بووبێت بۆ ئەوەی كورد بتوانێت داواكارییەكانی بچەسپێنێت، بە چەشنێك كە حكومەتی داهاتووی عێراق كار لەسەر جێبەجێكردنیان بكات، وەك دەركردنی یاسای نەوت و غاز لە پەرلەمانی عێراق؟

- لە ڕاستیدا عێراقییەكان خۆیان مافە دەستوورییەكان دەزانن و هەموو لایەنەكانی عێراقیش لەوە ئاگادارن كە ئەمە هەق و مافی خەڵكی كوردستانە و كەسیش ناتوانێت منەت بە سەر خەڵكی كوردستانەوە بكات، چونكە ئەوانە مافی دەستوورین و لە ناو دەستووردا چەسپێنراون. هەر بەپێی دەستووریش عێراقییەكان دەتوانن حكومەتێكی نوێ پێكبهێنن و ئەگەر هاتوو ئەو ماددە دەستوورییانەش پێشێل بكرێت، ئەوا پرۆسەی سیاسی لە عێراق دەكەوێتە مەترسییەوە، هەر بۆیە كەسێك ناتوانێت مافی هەرێمی كوردستان بخوات. لەم خولەی پەرلەمانی عێراقدا دەبێت لایەنەكان كار بۆ ئەوە بكەن، یاسای نەوت و غاز لە عێراق پەسند بكرێت، چونكە ئەمە بووەتە پێویستییەك و بە بێ ئەم یاسایە كێشە و گرفتەكان چارەسەر نابن.

* ئەگەر حكومەت پێكنەهێنرا، ئایا تا چەند ئەگەری ئەوە هەیە هەڵبژاردنێكی دیكەی پێشوەختە ئەنجام بدرێت و، ئایا تا چەند ئەمە ڕێگاچارەیەكی واقیعی دەبێت، یان دەبێتە هۆی ئەوەی دۆخەكە بە ئاقارێكی مەترسیدارتردا بڕوات؟

- یەكێك لە حاڵەتەكان ئەوەیە كە هەڵبژاردنێكی دیكەی پێشوەختە ئەنجام بدرێت، كە ئەمەش زۆر ئاسان نییە و لەو حاڵەتەدا بۆی هەیە، دەستێوەردانی دەرەكی بێتەئاراوە. چونكە بارودۆخی عێراق كاریگەری تەنیا لەسەر خۆی نییە، بەڵكو كاریگەری لەسەر ناوچەكە و دنیاش دەبێت. بۆیە پێویستە بگەینە چارەسەرێك كە گونجاو بێت لەگەڵ هەلومەرجی عێراق و ناوچەكەش، بەڵام ئەگەر نەگەینە چارەسەر و هەڵبژاردنی پێشوەختەش نەكرێت، ئەوا بارودۆخەكە زۆر مەترسیدار دەبێت و هەموو لایەنە سیاسییەكان لە عێراقدا تووشی زیان و كێشەی گەورە دەبن.