«ئێستا كاتی ئەوە هاتووە بیرمەندان و توێژەرانی كورد چاو بە چەمكی «ئاسایشی نەتەوەیی»دا بخشێننەوە، هەروەها دەستبەرداری ڕۆمانسییەت بن كە لەوەتەی سەدەی نۆزدەیەمەوە لە شیكردنەوە و دیدوبۆچوونەكانیان پەیڕەو دەكرێت، بۆیە ناكرێ كە ئێمە لە سەرەتای سەدەی بیست و یەكەمداین، كاروبارەكان بە پێوەری دوو سەدەی ڕابردوو بكێشین، بەڵێ پابەند دەبین بە مافی چارەی خۆنووسین، بە هەموو مافەكانی گەلەكەمان، بەڵام یەكەم جار لەپاڵ پەسندكردنی پەرەسەندنی چەمكەكان، دواجار پابەندیش دەبین بە پێداویستییەكانی بازنە نیشتمانییەكان. 

هەروەها كاتی هاتووە كە بزووتنەوە نەتەوەییە سیاسییەكانی كوردی تێگەیشتنی خۆیان دیاری بكەن لە هەمبەر زاراوەی «ئاسایشی نەتەوەیی»، لەگەڵ تێڕوانیان بۆ ئایندەی پەیوەندییە نەتەوەییەكان و شێوازی نموونەیی بەڕێوەبردن، بەتایبەتی كە دوژمنایەتیی نێوان لایەنەكان گەیشتووەتە لووتكە، ململانێی تەوەرەكانیش زەقتر بوونەتەوە، دوژمنانیش سەركەوتوو بوون لە بەكوردیكردنی ململانێیەكە، بۆیە پێویستە لایەنە سیاسییەكان لە سەرجەم پارچەكانی كوردستان ڕێك بكەون لەسەر چەندین پرەنسیپ سەبارەت بە لێكدانەوەی مانای «ئاسایشی نەتەوەیی».

 

بەپێی پێناسەی زانستی، ئەوەی كە لەوەتەی سەدەی شازدەیەمەوە لە ئینسكلۆپیدیا و توێژینەوەكانی زانستیدا هاتووە، زاراوەی»ئاسایشی نەتەوەیی» تەنیا تایبەتە بەو گەل و نەتەوانەی لە ڕووبەرێكی یەكگرتوو و دیاریكراودا دەژین، كە سەر بە ئیدارەیەكی سەربەخۆن، ئەم چەمكە هاوكات لەگەڵ هاتنەكایەی دیاردەی ناسیۆنالیزم سەری هەڵدا، هەروەها دوای پێكهاتنی نەتەوەكانی دوای سەردەمی ڕێنیسانس، لەگەڵ فراوانبوونی هۆشیاریی مەعریفی لە میانی شاكاری فەیلەسووفەكان، هاوكات سەرهەڵدانی شۆڕشەكان لە ئەوروپا بەتایبەتیش شۆڕشی فەرەنسا و لەناوبردنی سیستمی فیودالی، كاتێكیش كە ڕۆڵی كەنیسە تەنیا بریتی بوو لە كاروباری پەرستن، هەروەها گێڕانەوەی بەها بۆ مافەكانی تاك و دەركەوتنی ئازادییەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی.

جا بۆ ئەوەی هەموو ئاستەنگ و لەمپەرەكانی بەردەم ئەركی پاراستنی ئاسایش و سەلامەتیی گرووپە مرۆییەكان ئەوانەی لەگەڵ یەكدی گونجاون لاببرێن، ئەوروپییەكان ڕوویان كردە دامەزراندنی دەوڵەت و قەوارەكان، هەروەها وێنەكێشانی سنووری ئەو ڕووبەرە خاكەی كە مەبەست ئەوە بووە بپارێزرێت، بەم شێوەیە دەكرێ پوختەی ئەم چەمكە لەوەدا بخەینە ڕوو كە بە دوو قۆناغدا تێپەڕی، یەكەمیان بە ستراتیژیەتێكی تەسك هەژمار كرا كە «بەرپەرچدانەوەی هێرشێكی دوژمنكارییانەی سەربازی و پاراستنی سنوورەكانە لە پەلاماری دەرەكی، لەگەڵ پارێزگاریكردن لە سەربەخۆیی نیشتمانی. لە قۆناغی دووەمدا دەبوو دەوڵەت هاووڵاتیانی دڵنیا بكاتەوە لە ڕووی سیاسی و ئابووری و سەربازی و كۆمەڵایەتی و كەلتوورییەوە دژی ئەو مەترسییانەی كە دۆخی كرانەوەی فراوانی سەردەمی نوێ سەپاندوونی».

 لەم سەردەمانەدا كۆدەنگییەك هەیە كە چەمكی» ئاسایشی نەتەوەیی» واتا پاراستنی حكومەت و پەرلەمان بۆ دەوڵەت و هاووڵاتیان لە ڕێی سیاسەتەكانی سەپاندنی دەسەڵاتەوە، چ سیاسی، ئابووری، یان دیپلۆماسی و سەربازی بێت.» دواتر ئەو زاراوەیە دوای جەنگی دووەمی جیهانی و بە تایبەتیش لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پەرەی سەند، تا كۆمەڵێكی زۆری تەحەددی گرتەوە كە كاریگەرن بۆ ئاسایشی ئابووری و وزە و خۆراك و سنوور و ئەلیكترۆنی، وێڕای ئاسایشی بەرگریی سەربازی، هەروەها ڕووبەڕووبوونەوەی بەرپرسە گەندەڵەكان و بازرگانانی ماددە هۆشبەرەكان و تۆڕەكانی تیرۆر.

 كورد و چەمكی «ئاسایشی نەتەوەیی»

ئەم چەمكە لە نێوەندی ڕۆشنبیریی كوردیدا تازەیە، بەڵام دەتوانین بڵێین لە سۆنگەی مێژووییەوە بەو ناوەی كە كورد سەر بە یەك نەتەوەن و بەشداریی یەك چارەنووسن، هەروەها ئەوەی كۆیان دەكاتەوە زیاترە لەوەی جیایان دەكاتەوە، بەڵام لەسەر ئەرزی واقیع ئەوان لەناو یەك دەوڵەتدا ناژین، لە سایەی یەك سیستەمی سیاسی و یەك شارستانیەت و لە چوارچێوەی پاراستنی ئاسایشێكی نەتەوەیی هاوبەش، جا لەبەر ئەوەی كە زاراوەی «ئاسایشی نەتەوەیی» ڕاستەوخۆ پەیوەستە بە دەوڵەتی ناسیۆنالیستییەوە، هەروەها سنووری ئەو نەخشەیەی بۆ بواری زیندووی ئاسایش كێشراوە، پەیوەندییە كۆمەڵایەتی و ئابوورییە پێكەوە گرێدراوەكان كە ئێستا بۆ كورد دەستەبەر نییە، بۆیە ناكرێ ئەم زاراوەیە بەكاربهێنرێت و بۆ كورد پشتی پێ ببەسترێت، هاوكات ناكرێت بۆ دۆخی سیاسیی ئێستای كورد لە ناوچەكەدا جێبەجێ بكرێت، مەگەر لە ڕووی هەست و خواستەوە.

لەم ڕوانگەوە ئەگەر بە واتا گشتییەكەی و ڕایەڵە مێژووییەكانی نێوان كوردانی جیهان كە شاعیران پێیاندا هەڵگوتووە، باس بكەین، كە خۆی لە خۆیدا پێویستی بە دەستەبەركردنی مەرجەكانی تەواوكردنی ئاسایشی نەتەوەیی كورد هەیە، لە سەروویانەوە بەدەستهێنانی مافی چارەی خۆنووسین، هەروەها ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی بۆ هەر پارچەیەك، یان بۆ كوردستانی مێژوویی، ئەوا دەڵێین ئەگەر بچینە سەر نزیككردنەوەی زاراوەكە بە بزاڤی سیاسیی نەتەوەیی كوردی لە هەر چوار پارچە و لەم كاتەی ئێستادا، هاوكات ئاشنابوون بە بەرنامەكانیان و ئامانجە ئاشكراكانی نزیك و دووریان، هەروەها واقیعی ڕێكخستنی ناوخۆیی یان نیشتمانییان، سەنتەرێكی نەتەوەیی كۆكەرەوەی نێوان ئەو بزووتنەوانە نادۆزینەوە، هەروەها شێوازێكی ڕێكخستن كە بە یەكیانەوە ببەستێتەوە، یان هیچ پەیماننامەیەكی هاوبەش، دیسان هیچ حزبێكی گەورە، یان بچووك نادۆزینەوە كە لە بەرنامەكەی خۆی و پەیڕەوی ناوخۆیدا تەبەننی چەمكی «ئاسایشی نەتەوەیی»ی سەرتاپاگیری كردبێت، یان ئیلتیزامی پێویستی لەهەمبەر بەتینكردن و پەرەسەندنی لەئەستۆ گرتبێت بە هاریكاریی نێوان هەمووان.

بۆیە چەمكی «ئاسایشی نەتەوەیی» لە ڕووی واقیعی بابەتییانە سنووری بەشێكی كوردستانی پارچەكراو تێپەڕ ناكات، چونكە هەر بەشێكی گەلی كورد لە هەر چوار پارچەدا ئاسایشی نەتەوەیی تایبەت بە خۆی هەیە، سەبارەت بە بوون و مافە نەتەوەییەكانی و دیموكراسی و پارێزگاریكردن لە لەناوچوون، هەروەها لە گۆڕینی پێكهاتە دیموگرافییەكەی، پاراستنی كەلتوور و گەشەسەندن، بەتینكردنی ڕۆڵی لەسەر ئاستی نیشتمانی.

لەو ڕاستییە نەخوازراوانەش لەم چەند ساڵانەی دواییدا چەندین جۆری دژایەتی ناڵیم ناكۆكی لە نێوان پێداویستیی بەرژەوەندییەكانی «ئاسایشی نەتەوەیی» لەنێوان ئەم بەشەو ئەوی دیكە هاتە ئاراوە، بەهۆی گەشەكردنی هەندێ دیاردەی نامۆ لە نێوەندە حزبییەكانی كوردیدا وەك ململانێكان، باڵادەستیی بەهێز بەسەر لاوازدا، سەركێشی، حزبایەتیی ئایدیۆلۆژی، خزمەتكردنی ئەجیندا دەرەكییەكان، لادان لە هێڵی كوردایەتی.    

سەبارەت بە لایەنی دیكەی چەمكی «ئاسایشی نەتەوەیی» بۆ هەر بەشێك، «ئەمنییەتی بیری نەتەوەیی»ـە كە بە واتای پاراستنی ئاسایش و یەكپارچەیی و یەكڕیزی و شەرعییەتی بزووتنەوە نەتەوەییە دیموكراتییەكەی و پاراستنی نەریتە خەباتگێڕییەكەی، هێماكانی و جەوهەری دیموكراتیی بنەماكانی لەسەر بنەمای مافی چارەی خۆنووسین، لە بێهودەیی ئەو ڕەوتە سەركێش و لادەرەی كە بریتییە لە پەكەكە و پاشكۆكانی، گەورەترین تەحەددایە لە سەردەمی ئێستادا، لەسەر ئاستی فیكری و سیاسی و كەلتووریدا.

 پەیوەندیی ئۆرگانیكیی نێوان چەمكەكانی

«ئاسایشی نەتەوەیی و ئاسایشی نیشتمانی»

«ئاسایشی نەتەوەیی»ی هەر پارچەیەك لە پارچە مێژووییەكانی كوردستان «مەحكوومە بە دوو بازنە»، ئەمەش واتە بۆ «ئاسایشی نیشتمانی» بازنەی یەكەم كورد لەگەڵ پێكهاتە نەتەوەیی و كۆمەڵایەتییەكان كۆدەكاتەوە، ئەوانەی لەوەتەی چەندین سەدەیە لە ناوچەكانیان پێكەوە دەژین بە پلەی یەكەم، هەروەها لە ناوچە تێكەڵەكان، لە هەمانكاتدا بۆ «ئاسایشی نیشتمانی» بازنەی دووەم ئاستی جوگرافیای وڵات دەگرێتەوە. بۆیە لێرەوە نابێت ڕووناكبیری كورد تەنیا بانگەوازی ئەوە بكات كە تەنیا پارێزگاری لە «ئاسایشی نەتەوەیی» بكات و هەر دوو بازنەی ناوخۆیی و نیشتمانی فەرامۆش بكات، لەبەر ئەوەی گرنگیی زۆری هەیە بە تایبەتی كە دۆزی نەتەوەی كورد، لەوەتەی سەرەتای ئەم سەدەیە دەستی پێ كردووە، زیاتر تێكەڵ بە كەشوهەوای نیشتمانی دەبێت، بۆیە ئەگەر ئەزموونە سەركەوتووەكەمان لەبەر چاو گرت، كە نموونەیی و پێشكەوتووترە لە نێو بزاڤی نەتەوەیی ڕزگاریخوازیی كوردستانیدا، مەبەستم ئەزموونی هەرێمی كوردستانی عێراقە، دەبینین چۆن گەڕاینەوە بۆ سەنتەری فیدڕاڵی، دوای ڕیفراندۆمی چارەی خۆنووسین لە سێپتێمبەری 2017، بە گەڕانەوەی هاوسەنگیی نێوان نەتەوەیی و نیشتمانی، لەگەڵ سەرلەنوێ بەهێزكردنەوەی بازنە عێراقییەكە، تەنانەت بتوانرێت ڕۆڵی كوردستانی بێتە كایەوە كە كاریگەر بێت لە پرۆسەی سیاسیی نیشتمانیدا. 

ئێستا كاتی ئەوە هاتووە بیرمەندان و توێژەرانی كورد چاو بە چەمكی»ئاسایشی نەتەوەیی»دا بخشێننەوە، هەروەها دەستبەرداری ڕۆمانسییەت بن كە لەوەتەی سەدەی نۆزدەیەمەوە لە شیكردنەوە و دیدوبۆچوونەكانیان پەیڕەو دەكرێت، بۆیە ناكرێ كە ئێمە لە سەرەتای سەدەی بیست و یەكەمداین، كاروبارەكان بە پێوەری دوو سەدەی ڕابردوو بكێشین، بەڵێ پابەند دەبین بە مافی چارەی خۆنووسین، بە هەموو مافەكانی گەلەكەمان، بەڵام یەكەم جار لەپاڵ پەسندكردنی پەرەسەندنی چەمكەكان، دواجار پابەندیش دەبین بە پێداویستییەكانی بازنە نیشتمانییەكان. 

هەروەها كاتی هاتووە كە بزووتنەوە نەتەوەییە سیاسییەكانی كوردی تێگەیشتنی خۆیان دیاری بكەن لەهەمبەر زاراوەی «ئاسایشی نەتەوەیی»، لەگەڵ تێڕوانیان بۆ ئایندەی پەیوەندییە نەتەوەییەكان و شێوازی نموونەیی بەڕێوەبردن، بەتایبەتی كە دوژمنایەتیی نێوان لایەنەكان گەیشتووەتە لووتكە، ململانێی تەوەرەكانیش زەقتر بوونەتەوە، دوژمنانیش سەركەوتوو بوون لە بەكوردیكردنی ململانێیەكە، بۆیە پێویستە لایەنە سیاسییەكان لە سەرجەم پارچەكانی كوردستان ڕێك بكەون لەسەر چەندین پرەنسیپ سەبارەت بە لێكدانەوەی مانای «ئاسایشی نەتەوەیی»، لەوانە: 1- حەرامكردنی كوشتار، یان دەستوەردان لە كاروباری یەكدی و ڕێزگرتن لە تایبەتمەندییەكان، 2- پرۆتستۆكردنی پیلانی سەركێشییانە و كاولكەرانەی پەكەكە و كشانەوەی چەكدارانی لە هەر دوو بەشی باشوور و ڕۆژئاوا، 3- هاوئاهەنگی و كاری هاوبەش و هاریكاریی نێوان لایەنە كوردی و كوردستانییەكان و پاڵپشتیكردنی پرۆسەی ئەزموونی كوردستانی عێراق وەك دەستكەوتێكی نەتەوەیی و ستراتیژی.