پڕۆسەی بونیادنانەوەی نەتەوە «Nation Building» كارێكی سەخت و دژوارە و، وەك (لی كوان یو) سەرۆكی پێشووی سەنگافورا دەڵێت: «دوای سەربەخۆیی سەنگافورا لە ساڵی 1965، لە هەموو كتێبخانەكانی جیهاندا كتێبێك نەبوو، فێرم بكات، چۆن وڵاتێكی پەراوێزخراوی وەك سەنگافورا بونیاد بنێمەوە، بۆیە بە ناچاری خۆم كتێبی سەركەوتنی چیرۆكی سەنگافورام نووسیوە». ئەگەر ئەم قسەیەی «لی كوان یو» لەگەڵ سەرجەم پڕۆسەكانی بونیادنانەوەی دەوڵەت لە دوای شەڕی دووەمی جیهانییەوە لە وڵاتانی تازەپێگەیشتوو «بێجگە لە ژاپۆن و وڵاتانی ئەوروپا لە چوارچێوەی پلانی مارشاڵدا» بڕوانین، ئەوا ژمارەی ئەو سەركردانەی توانیویانە لە سەرانسەری جیهاندا لە پڕۆسەی بونیادنانەوەی دەوڵەت سەركەوتوو بن، لە ژمارەی پەنجەكانی دەست تێپەڕ ناكات و، هەموو ئەزموونە سەركەوتووەكانیش بەرهەمی فیكر و بیركردنەوەی ئەو سەركردانە بوون، كە لە ناو واقیعی لۆكاڵیی خۆیانەوە هەنگاویان بۆ پەرەپێدانی بەردەوام و سەرخستنی پرۆسەكە ناوە.

لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر لە ئاسیا سەرنج لە ئەزموونە سەركەوتووەكانی «تایوان، كۆریای باشوور، سەنگافورا، مالیزیا» بدەین، ڕاستە دەبینین چوار ئەزموونی سەركەوتووی پڕۆسەی بونیادنانی نەتەوەن، بەڵام هەر یەكەیان بە شێوازێكی جیاواز لەسەر دوو ئاستی گرنگ سەركەوتنیان بەدەست هێناوە، كە بریتیین لە:

1- توانیویانە بە سەرخستنی پڕۆسەی بونیادی نەتەوە، ژیانێكی شایستە بۆ گەلەكەی خۆیان دروست بكەن.

2- بوونە نموونەیەكی بەرز لەسەر ئاستی جیهان.

لەسەر ئەم بنەمایە ئەگەر خوێندنەوەیەك بۆ ئەو وتارە بكەین كە مسرور بارزانی لە ڕۆژی یەكەمی كۆڕبەندی جیهانیی وزە لە دوبەی پێشكەشی كرد، ئەوا دەگەینە ئەو دەرەنجامەی كە ئەویش بە هەمان شێوەی سەركردە سەركەوتووەكانی جیهان، لە پڕۆسەی بونیادنانی نەتەوە ئامانجی ئەوەیە كە «هەم گەلی كوردستان ژیانێكی شایستەی هەبێت و خزمەتگوزارییە سەرەكییەكانیان بۆ دابین بكرێت، هەمیش هەرێمی كوردستان ببێتە نموونەیەكی بەرزی سەركەوتنی پڕۆسەی بونیادنانەوەی نەتەوە لە جیهاندا». لەم بارەوە سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەم جۆرە پەیامی خۆی بۆ ئایندەی كوردستان بە ئامادەبووان ڕاگەیاند: «خۆشحاڵم كە ئەم گوتارە لە شوێنێكدا دەخوێنمەوە كە باوكانی زۆربەتان لێرە تێڕوانینێكی بەرزیان بۆ بونیادی دەوڵەت هەبووە، بۆ ئەوەی ژیانێكی شایستە بۆ گەلەكەیان دابین بكەن و ببنە نموویەكی بەرز لە جیهاندا، دوای پەنجا ساڵ ئێستا دەبینین دەوڵەتی ئیمارات هەر دوو دەستكەوتەكەی بە دەست هێنا و بووەتە ناوەندی هێزی ناوچەكە، ئەمەش بەرئەنجامی ئەو تێڕوانینە بەرزەیە كە سەركردەكانی ئەم دەوڵەتە بە شێوەیەكی زۆر لۆژیكییانە سەرچاوەی وزە و لێهاتوویی بۆ گەلەكەیان بەكار هێناوە».

سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ئاماژەكردنی بۆ ئەزموونی سەركەوتووی بونیادنانەوەی دەوڵەت لە ئیمارات، ئامانجی ئەوە بوو كە بە ئامادەبووان بڵێت: مەرج نییە هەر دەوڵەتێك خاوەنی سەرچاوەی وزەی سرووشتی بێت، ئەوا دەتوانێت لەم پڕۆسە سەختەی بونیادنانەوەی دەوڵەتدا سەركەوتوو بێت، بەڵكو لەمەش زیاتر بە ئامادەبووانی ڕاگەیاند: «لەم جیهانەدا دەوڵەتێكی دیكە نابینی بە هاوشێوەی ئیمارات بەو شێوە كاریگەر و چالاكە سەرچاوەی وزەی كردبێتە كۆڵەگەی بونیادنانی دەوڵەت».

سوودوەرگرتن لە ئەزموونی سەركەوتووی پڕۆسەی بونیادنانی دەوڵەتی ئیمارات، بریتی نییە لە كۆپیكردنەوەی ئەو ئەزموونە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاگادارە لەوەی كە ئەزموونی هیچ دەوڵەتێك لە دەوڵەتێكی دیكەدا دووبارە ناكرێتەوە، بەڵكو دەبێت ئەو ئەزموونە سەركەوتووە بكرێتە ئیلهامێك و لێوەی فێر بین چۆن ئاستەنگەكانی خۆمان تێپەڕێنین و، چۆن ئەو كێشەكانمان چارەسەر بكەین. مسرور بارزانی ئەم ڕاستییەی لە ئامادەبووان نەشاردەوە و پێی ڕاگەیاندن: «ئێمە و ئیمارات بۆچوونی هاوبەشمان هەیە و كۆمەڵێك بەهای هاوبەش كۆمان دەكاتەوە و، ئێمە گەلی خۆمان دەپارێزین و خزمەتیشیان دەكەین، لە هەمان كاتدا ڕێز لە بەرامبەریش دەگرین، لە ساڵانی ڕابردوو سەیری ئەزموونی ئیماراتمان كردووە و لێوەی فێر بووین و توانیومانە زنجیرەیەك ئاستەنگ تێپەڕێنین.»

ئەم پەیامە ڕاستەوخۆ و ڕاشكاوانەی مسرور بارزانی بۆ ئەمەیە كە زۆر بە وردی دیراسەتی هەردوو دیوەكەی سامانی سرووشتی كردووە و، لەوە تێگەیشتووە كە ئەگەر نەزانرێت بە شێوەیەكی دروست مامەڵە لەگەڵ سامانی سرووشتی بكرێت، ئەوە لە بری «ڕەحمەت دەگۆڕێت بۆ نەعلەت» بۆیە لەم چوارچێوەیەدا ئاماژە بەوە دەكات كە ئاراستەی هەرێمی كوردستان لە پەرەپێدانی كەرتی وزە ئومێدبەخشە و، لە ماوەی كەمتر لە 15ساڵ دوای پەسەندكردنی یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان، توانراوە لە كەرتی وزە سەركەوتنی بەرچاو بەدەست بهێنرێت و، ئێستا كوردستان توانای هەناردەكردنی 500 هەزار بەرمیل نەوت و 500 ملیۆن پێ سێجا گازی سرووشتیی لە ڕۆژێكدا هەیە، بەڵام لە بەردەم ئەم ئاراستەیە و زیاتر بونیادنانەوەی هەرێمی كوردستاندا، كۆمەڵێك تەنگژە ڕووبەڕووی هەرێمی كوردستان دەبنەوە كە بریتین لە:

1- عێراق وڵاتێكی ناسەقامگیرە و تەنگژەیەكی مەزهەبیی قووڵی تێدایە، كە كاریگەری لەسەر كوردستانیش هەیە.

2- سەرهەڵدان و تێكشكاندنی تیرۆریستانی داعش، كە هێزی پێشمەرگەی كوردستان ڕۆڵێكی گەورەی لە تێكشكاندیدا هەبووە.

3- بەم دواییانە غەدرێكی گەورە لە هەرێمی كوردستان كرا، ئەویش بە ڕێگەی بڕیاری بە ناو «دادگای فیدڕاڵی» دژی یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان.

بەڵام وێڕای هەموو ئەم ئاستەنگانەی ڕووبەڕووی كوردستان بوونەوە، لۆژیك و كاریزمایی سەرۆك مسعود بارزانی وای كرد گەلی كوردستان سەركەوتوو بێت و، گەشەسەندنی كوردستانیش زیاتر بەرەو پێشەوە بچێت.

 مامەڵەی لۆژیكانە لەگەڵ سەرچاوەكانی وزە

ستراتیژیەتی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانە

بەرنامەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەسەر چەند ستوونێك داڕێژراوە و، ئەو ستوونانەش بریتین لە:

1- بنبڕكردنی گەندەڵی و چاكسازیی ڕیشەیی لە كەرتی گشتیدا.

2- فرەییكردنی سەرچاوەكانی داهات و ئابووری.

3- كەمكردنەوەی ڕۆتین و لابردنی ئاستەنگەكان لە بەردەم كەرتی تایبەتدا.

4- مامەڵەی لۆژیكانە لەگەڵ پەرەپێدانی كەرتی وزە وەك سەرچاوەیەكی گرنگی داهات، بۆ ڕێكخستنەوەی كۆی ژێرخانەكان.

ئەگەر سەرنج لە ئەدای كابینەی نۆیەم لە ماوەی سێ ساڵی ڕابردوو بدەین، دەبینین وێڕای بڵاوبوونەوەی پەتای كۆڤید19 و ڕووبەڕووبوونەوەی قەیرانی ئابووری و مامەڵەی خراپی حكومەتی فیدڕاڵی سەبارەت بە بەشە بودجەی كوردستان، بەڵام لە بەرامبەردا وەرچەرخانێكی گەورە لە بنبڕكردنی گەندەڵی و چاكسازیی ڕیشەیی لە كەرتی گشتیدا ئەنجام دراوە و، لە بواری چالاكتركردنی كارەكانی كەرتی تایبەتیشدا، بە سەدان پڕۆژەی ستراتیژی لە بوارەكانی «پیشەسازیی گەورە و بچووك و مامناوەند، گەشتیاری، كشتوكاڵی» ئەنجام دراون، لەمەش زیاتر ئامانجی سەرۆكی حكومەتی كوردستان ئەوەیە كوردستان بكاتە ناوەندێكی بزنێس و ئابووریی گەورە لە ناوچەكەدا.

لەسەر ئاستی مامەڵەی لۆژیكانەش لەگەڵ كەرتی وزە، لە ماوەی ئەم سێ ساڵەی كابینەی نۆیەمدا، ڕیفۆرمێكی باش لەم كەرتەدا كراوە و ئاستی گەڕانەوەی داهاتی نەوت بۆ حكومەت لە 28% بەرزكراوەتەوە بۆ 41% و لە هەمانكاتیشدا دیالۆگی بەردەوام لە نێوان حكومەت و ئەو كۆمپانییانە هەن كە لە كوردستان لەم كەرتەدا وەبەرهێنان دەكەن، بەتایبەتی بۆ ئەوەی لە شێوازی بەرهەمهێنانی نەوتدا، پەیڕەوی «شێوازی وزەی پاك» بكەن، بۆ ئەمەش بە كۆمپانیاكان ڕاگەیەندراوە چیدیكە ڕێگە نەدرێت گازی سرووشتیی كێڵگە نەوتییەكان بسووتێت و، لەبری ئەوە وەك گازی سرووشتی بەرهەم بهێنرێت و بەكارهێنرێتەوە بۆ دابینكردنی وزەی كارەبا. لەسەر ئەم بنەمایە سەرۆكی حكومەتی كوردستان لە كۆڕبەندی وزەی جیهانی ئاماژەی بە ستراتیژیەتی حكومەتی هەرێمی كوردستان كرد و پێی ڕاگەیاندن: «مامەڵەی لۆژیكانە لەگەڵ كەرتی وزە بووەتە پرسێكی میحوەری بۆ داهاتوومان، حكومەتی كوردستانیش ئەمەی كردووەتە ستراتیژیەتی خۆی و ئەم ستراتیژەش بۆ هەتا هەتایە كوردستان دەپارێزێت، هەر بۆیە دەبێت ئایندەی ئێمە لەسەر كەرتی وزە بونیاد بنرێتەوە، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە بۆ ئەم پرسە چی دەكەین؟ لە وەڵامدا دەڵێم ستراتیژیەتی وزەی حكومەتی كوردستان لەسەر دوو ستوون جێگیر كراوە، كە یەكەمیان بەرپرسیارێتیمانە بەرامبەر خواست و ویستی گەلەكەمان، دووەمیان بوونی هەولێرە بە ناوەندێكی بزنێس و وەبەرهێنان بۆ ناوچەكە.»

بۆ سەرخستنی ئەم ستراتیژە و هاوكاری و هەماهەنگیی زیاتر لەگەڵ وەبەرهێنەرانی بیانی و دەوڵەتانی ناوچەكە، حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆچوونی تازەی پێشكەشی هەموو لایەك كردووە و، سەبارەت بە كۆمپانیا گەورەكانی بواری كەرتی وزە، سەرۆكی حكومەت ڕاشكاوانە پێی ڕاگەیاندن: بەردەوام دەبین لە وەبەرهێنانی زیاتر لە سەرچاوەكانی وزە و بەردەوامیش دەبین لە بەرەو پێشەوەبردنی توانای هەناردەكردنمان و، دڵنیایی دایە هەموو لایەك كە لە ئایندەیەكی نزیكدا كوردستان دەبێتە سەرچاوەیەكی گرنگی دابینكردنی وزە و، دەبێتە سەرچاوەیەكی سەرەكی بۆ هەناردەكردنی گازی سرووشتی بۆ توركیا و عێراق و ئەوروپا، لەمەش زیاتر كوردستان ئەو توانایەی هەیە كە هاوكار بێت بۆ دابینكردنی ئاسایشی وزە لە جیهاندا.

سەبارەت بە هاوكاری و هەماهەنگیی زیاتری ئابووری و بازرگانی لە نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا و عێراق و دەوڵەتانی كەنداو، سەرۆكی حكومەتی كوردستان جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە دیالۆگی لەگەڵ «حكومەتی عێراق، توركیا، دەوڵەتانی كەنداو» كردووە بۆ ئەوەی بە تۆڕێكی ڕێگەی ئاسنین هەموو ناوچەكە پێكەوە گرێ بدرێتەوە و، بەمەش وەرچەرخانێك لە هەماهەنگی و هاریكاری لەسەر ئاستی ئیقلیمی دێتە ئاراوە.

 دەستوور ..

ئایندەی هاوبەشمانە لەگەڵ عێراق

لە كاتێكدا هەموو جیهان سەرقاڵی ئەوەیە كە سنوورێك بۆ ئەو ئاستەنگ و تەحەددییانە دابنێت كە ڕووبەڕووی ئاسایشی وزە دەبێتەوە، كەچی ڕۆژانە لەلایەن عێراقەوە ئاستەنگ و تەحەددیی زیاتر بۆ ئاسایشی وزەی هەرێمی كوردستان دروست دەكرێت، هەر بەو بیانووەشەوە كوردستان مووشەكباران دەكرێت. سەبارەت بەم تەحەددی و ئاستەنگانە بە تایبەتی بڕیاری ئەم دواییەی بە ناو دادگای فیدڕاڵیی عێراق دژی یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان، سەرۆكی حكومەتی كوردستان ڕاشكاوانە بە كۆڕبەندی جیهانیی وزەی ڕاگەیاند: «ئێمە زۆر هەوڵماندا بۆ ئەوەی میكانیزمێك لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵی بدۆزینەوە بۆ دابەشكردنی داهاتی نەوت و گاز بۆ هەموو هاووڵاتیانی عێراق، ئەمەش ئەوەیە كە دەستوور داوامان لێ دەكات و تەنیا ڕێگەیە بۆ ئەوەی ئێمە و عێراق پێكەوە هەنگاو بۆ پێشەوە هەڵبگرین. لێرەدا دەمەوێت ڕاشكاوانە پرسێك ڕوون بكەمەوە، ئەویش بڕیاری ئەم دواییەی بە ناو دادگای فیدڕاڵیی عێراقە، كە تانەیان لە ئێمە داوە بۆ نەهێشتنی پیشەسازیی نەوت، بۆیە ڕاشكاوانە دەڵێم ئەو بڕیارە تەواو سیاسییە و گوشارێكە بۆ دواخستنی پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت لە عێراقدا و، دۆستەكانمان خۆیان دەتوانن بە ڕاشكاوی ئەم ڕاستییە ببینن، بۆیە لەگەڵ هاوبەشەكانمان لە حكومەتی عێراق قسەمان كردووە، بۆ ئەوەی لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا بگەینە ڕێككەوتنێك كە ڕێز لە مافە دەستوورییەكانی ئێمە بگرێت و، هەموو كات گوتوومانە ئێمە دەخوازین هاوكاریی هەموو عێراق بكەین، لە مووسڵ تا بەسرا و، نابێت چیتر ئەو گەمەیە بكرێت كە دەرەنجامەكەی سفرە، بۆ ئەمەش بە كردەیی كردوومانە و كارەبامان بۆ چەند بەشێكی عێراق دابین كردووە و، توانای ئەوەشمان هەیە كە پشتگیریی پێداویستیی وزەیان بكەین، دەستووریش ئایندەی هاوبەشی هەردوولامانە».

سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەم پەیڤە ڕاشكاوانەی خاڵبەندیی پیتەكانی كرد و، داوای لە حكومەتی عێراق كرد كە ڕێز لە مافە دەستوورییەكانی گەلی كوردستان بگرێت و، ئەو دەستوورە ئایندەی هاوبەشی هەردوو لایە، لە هەمان كاتیشدا سەرۆكی حكومەت دڵنیایی تەواوی دایە ئەو كۆمپانییانەی كە ئێستا لە كوردستان لە كەرتی وزەدا وەبەرهێنان دەكەن و، ئەوانیش هەر لە هەمان كۆڕبەند بۆ جیهانیان سەلماند كە ئەوان پێش ئەوەی كۆنتراكت لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان بكەن، یاسای نەوت و گازی كوردستانیان پیشانی پسپۆڕانی یاسایی و دادگای نێودەوڵەتی داوە و، هەموو جەختیان لەسەر ئەوە كردووەتەوە كە یاسای نەوتی گازی كوردستان، لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدایە و، هیچ كێشەیەكی نییە، بۆیە سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان جارێكی دیكە بانگهێشتی وەبەرهینەرانی كرد، كە لەسەر هەمان یاسا بێنە كوردستان و وەبەرهێنانی خۆیان لە كەرتی وزە فراوانتر بكەن و، حكومەتی هەرێمی كوردستان پابەندە بە ناوەڕۆكی ڕێككەوتنەكە و ڕێزی دەگرێت و بە ڕێكوپێكی و لە كاتی خۆیدا دەستهەقی كۆمپانیاكان دەدات.

ئەوەی لە میانەی هەر دوو كۆڕبەندی جیهانیی وزە و لووتكەی حكومەتەكانی جیهان بۆ پێگە و شكۆی هەرێمی كوردستان تێبینی كرا، ئەوەیە كە ئەمڕۆ لەسەر ئاستی دابینكردنی ئاسایشی وزەدا جیهان پێویستی بە هاوكاریی هەرێمی كوردستان هەیە، لەسەر ئاستی حوكمڕانی لە سەدەی بیست و یەكەمیشدا، ئەزموونی حوكمڕانیی كوردستان لە حكومەتی هەرێمی كوردستاندا، شێوازێكە لە خۆگونجاندن لەگەڵ تەنگژە و تەحەددییەكان و، دۆزینەوەی چارەسەرە بۆ تەنگژە و تەحەددییەكان، كە ئەمەش جۆرێكە لەو ئاراستەیەی كە حوكمڕانی لە سەدەی بیست و یەك ناچارە پابەندی بێت.