برانتلی وۆماك خاوەنی بڕوانامەی دۆكتۆرایە لە زانسی سیاسی، كە لە زانكۆی شیكاگۆ بەدەستی هێناوە و، لە ئێستادا پرۆفیسۆری كاروباری دەرەكییە لە بەشی سیاسیی زانكۆی ڤێرجینیا، شارەزا و تایبەتمەندی چەند بوارێكی گرنگە، وەك كاروبارە دەرەكییەكان، پرسە بازرگانی و ئابوورییەكان و، بە شێوەیەكی دیاریكراویش شارەزای كاروبارەكانی چینە، گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێكرد، كە پتر پەیوەست بوون بە شەڕ و تەنگژەی ڕووسیا و ئۆكرانیا و ڕۆڵی چین لەم شەڕەدا و، بە دیاریكراوی ئایا پێشبینی ئەوە دەكرێت چین ڕۆڵێكی بنیاتنەر و ئەرێنی ببینێت، یان لە ڕووی سەربازی و ئابوورییەوە هاوكاریی ڕووسیا دەكات و، ئایا دەرئەنجامەكانی هەر یەك لەم بژارانە چی دەبن.

 

* ئەوەی پەیوەست بێت بە وڵاتی ڕووسیاوە، ئەوا قسەیەك هەیە كە دەدرێتە پاڵ (زبگنیو بریجینسكی) كە ڕاوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا بوو لە سەردەمی جیمی كارتەر و، دەڵێت «ڕووسیا لە نێوان دو بژارەدادایە، یان دەبێت ببێتە هاوپەیمانی وڵاتانی ڕۆژئاوا، یان دەبێتە ببێتە پاشكۆی وڵاتی چین، تا چەند لەگەڵ ئەم دەستەواژەیەكدا هاوڕایت و، ئایا پێت وایە چین سوود لەم بارودۆخەی ئێستای شەڕی ئۆكرانیا و ڕووسیا وەردەگرێت بۆ ئەوەی كار بەم ئاقار و ئاڕاستەیەدا بكات؟

 - لە ڕاستیدا ئەوەی من دەتوانم لە بارەی ئەم شەڕەوە ئاماژەی پێ بكەم و شرۆڤەی خۆم بخەمە ڕوو، ئەوەیە كە سەرۆكی ڕووسیا ڤلادمیر پوتین وڵاتەكەی دوچاری هەڵەیەكی گەورە كردووە، كە دەرئەنجامی تراژیدی بۆ ڕووسیا و لە هەمان كاتدا بۆ ئۆكرانیاش دەبێت، هەرچۆنێك بێت، دەبێت ئەوەمان لە یاد بێت كە ڕووسیا وڵاتێكی گەورەیە و خاوەنی سەرچاوەی زۆرە و، بە گەورەیی و مەزنییەوە لە خۆی دەڕوانێت، لەم ڕووەوە دەتوانین بڵێین ڕووسیا پێویستی بەوە نابێت بچێە سایە و سێبەری هێزێكی دیكەوە.

* لە ماوەی پێشوودا مشتومڕێكی زۆر كراوە لە بارەی ئەو ڕۆڵەی كە دەكرێت وڵاتی چین ئەدای بكات، لە پەیوەندی بە شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیاوە، باس لەوەش دەكرێت كە بە حوكمی ئەوەی چین پەیوەندییەكی نزیك و بەتینی لەگەڵ ڕووسیادا هەیە، ئەوا بۆی هەیە لە پێگەیەكدا بێت كە بتوانێت ڕۆڵێكی ئەرێنی و بنیاتنەر ببینێت بۆ كۆتایی هێنان بە داگیركارییەكەی ڕووسیا، یان ئەنجامدانی میانگیری بۆ كەمكردنەوەی گرژی لەنێوان ئەم دوو وڵاتەدا؟

- بە دڵنییایەوە پێویستە وڵاتی چین هەرچی لە توانایدا هەبێت، یان هەموو هەوڵ و كۆششێك بخاتەگەڕ بۆ ئەوەی هاوكار بێت بۆ كۆتاییهێنان بەم شەڕ و ناكۆكییە، ئەویش لە ڕوانگەی ئەو ڕاستییەوە كە چین پەیوەندیی بەهێز و بەتینی لەگەڵ سەرجەم لایەنەكاندا هەیە، لەبەر ئەوە ڕەنگە لە پێگەیەكدا بێت بۆ ئەوەی بەشدار و هاوكار بێت لە هەوڵەكانی میانگیریدا، لەوەش گرنگتر وڵاتی چین دەتوانێت لە مەودای دووردا كار و كۆششی زیاتر بكات و بەشدارییەكی گەورە بكات لە دووبارە بنیاتنانەوە و ئاوەدانكردنەوەی ئۆكرانیا.

* ئەگەر پرسیارەكە بە شێوەیەكی دیكە بكەین، ئایا چەند ڕێی تێ دەچێت كە چین لەبری ئەوەی هەوڵی میانگیری و هێوركردنەوەی بارودۆخەكە بدات، هاوكاری و پاڵپشتیی ڕووسیا بكات، بۆ ئەوەی كاریگەریی سزا ئابووری و داراییەكانی سەر ئەو وڵاتە كەم بكاتەوە، یان تەنانەت كار بكات بۆ ئەوەی لە ڕووی سەربازییەوە هاوكاریی ڕووسیا بكات، پێت وایە ئەمە ئەگەرێكە و دەبێت لەبەرچاو بگیرێت؟

- سەرەتا دەبێت ئاماژە بەو ڕاستییە بكەین كە چین زیانمەند بووە لە هاتنەئارا و سەرهەڵدانی ئەم تەنگژەیەدا، لەم ڕوانگەیەوە من پێم وایە كارێكی گەمژانەیە ئەگەر بێت و چین هەر هەنگاوێك بنێت، یان هەوڵێك بدات بۆ ئەوەی ئەم تەنگژە و ناكۆكییە درێژە بكێشێت، یان ئاڵۆزتر ببێت. لە هەمان كاتدا ڕێی تێ دەچێت وێنای ئەوە بكەین كە ڕەنگە چین هەوڵی ئەوە بدات كە ڕووسیا تەواو گۆشەگیر نەكرێت و تەنگی پێ هەڵنەچنرێت، چونكە ڕووسیا زۆر مەترسیدارتر دەبێت ئەگەر بێت و تەواو بخرێتە ژێر گوشارەوە، هەرچۆنێك بێت پێم وانییە كارێك بكات بە ئاڕاستەی درێژكردنەوەی تەنگژەكە.

* لە ماوەی پێشوودا جەیك سۆلیڤان، ڕاوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، ئاماژەی بەوە كرد كە هەر وڵاتێك، لە نێویاندا چین، هەوڵی ئەوە بدات ڕووسیا لە سزاكان ڕزگار بكات، ئەوا دەرئەنجام و لێكەوتەی خۆی دەبێت، ئایا پێشبینی ئەوە دەكەیت بارگرژی لەنێوان ئەمریكا و چین بەرەو هەڵكشان بچێت؟

- لێدوانەكەی جەیك سۆلیڤان ناڕەحەتی و ناڕەزایی لای وڵاتی چین درووست كرد، لەم ڕووەوە پێم وایە ئەگەر بێت و هەر كاریگەرییەكی ڕاستەوخۆیان هەبێت، ئەوا كاریگەرییەكە دەرئەنجامی دژ و پێچەوانەی لێ دەكەوێتەوە. ئەمە بەرجەستەكاری بیركردنەوە و عەقڵییەتی سەروەختی شەڕی ساردە لەلایەن ئیدارەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە، كە چین سكاڵای لە ئاست ئەم جۆرە هزر و بیركردنەوەیەدا هەیە.

* ئەوەی پەیوەست بێت بە بڕیاری ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە بۆ سەرزەنشتكردنی ڕووسیا، لەبارەی داگیركارییەكەی بۆ سەر وڵاتی ئۆكرانیا، وڵاتی چین نە ڤیتۆی بەكارهێنا و نە ئامادە بوو پاڵپشتیی بڕیارەكە بكات، بەڵكو ئامادە نەبوو دەنگ بدات، پێتان وایە ئەم هەڵوێستەی چین خزمەت بە هێوركردنەوەی گرژییەكان دەكات، یان دەبێتەهۆی درێژەپێدانی زیاتری شەڕەكە؟

- پێم وایە ئەوەی چین كردی (بە خۆبەدوورگرتن لە دەنگدان) بۆ ئیدانەكردنی ڕووسیا هەڵە بوو، بەڵام نابێت لە هەمان كاتدا وا لێكی بدەینەوە كە ئەمە بە مانای پشتیوان و پاڵپشتی دێت بۆ ڕووسیا، لە كاتێكدا كە ژمارەی ئەو وڵاتانەی پشتیوانییان لە بڕیارەكە كرد، ژمارەیەكی گەورە و بەرچاو بوو، 141 وڵات لە بەرژەوەندیی بڕیارەكە دەنگیان دا، 35 وڵات خۆیان بە دوورگرت لە دەنگدان، دوو وڵاتیش بەرهەڵستییان كرد، هیچ دەوڵەتێكی دراوسێی ڕووسیا لە ئاسیا بۆ بەرژەوەندیی بڕیارەكە دەنگیان نەدا و، زۆربەی وڵاتانی باشووری ئاسیا خۆیان لە دەنگدان بە دوور گرت. لەوەش زیاتر، ئەگەر ژمارەی دانیشتوانی ئەم وڵاتانەش لەبەرچاو بگرین، ئەوا دەكرێت بڵێین 46% لەگەڵ بڕیارەكە بوون و 52% خۆیان لە دەنگدان بە دوور گرت، ئەویش بە شێوەیەكی سەرەكی بەهۆی چین و هیندستانەوە بوو.

* زۆر باشە، لە ڕوانگەی ئەم شەڕە و سەرقاڵبوونی تێكڕای ڕۆژئاوا و لە سەروو هەموویانەوە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە شەڕی ئۆكرانیا و گوشاردرووستكردن و سزادانانی ڕووسیا، ئایا دەتوانین بڵێین چین سوودمەندی سەرەكییە لەو بارودۆخەی هاتووەتە ئاراوە؟

- بە دڵنیایەوە نەخێر، چونكە لە ئێستادا چین لە دۆخێكی ئابووری و سیاسیی نالەباردایە، ئەم تەنگژە و قەیرانەش كێشەكانی زیاتر كردووە، هەم لە ئێستادا و هەم بۆ مەودای دووریش.

*  لە دوایین وتاردا لەبارەی شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیاوە، ئاماژەت بەوە كردووە كە دوایین پەرەسەندنێك كە وڵاتی چین خوازیاری هاتنەئارای بێت، سەر لە نوێ سەرهەڵدانەوەی شەڕی سارد بێت، ئایا دەكرێت ڕوونكردنەوە و شرۆڤەی زیاتر لەم بارەیەوە بكەن؟

- سەرەتا دەبێت ئاماژە بەوە بكەین كە سەردەمی شەڕی سارد ڕۆژگاری دابەشبوون و لێكترازانی ئابووری و سیاسی و ئایدۆلۆژی بوون و، سێبەری هەڵگیرسانی شەڕێكی گەورە باڵی بەسەردا كێشا بوو و، هۆكاری هاتنەئارای كۆمەڵێكی ناكۆكی دیكەی بوو. دواتر دەبێت ئەوەش لە یاد نەكرێت كە سەركەوتنی وڵاتی چین لە دوای ساڵی 1980، لەسەر بنەمای ئاوێتەبوون و تێكەڵبوونی ئابووریی جیهانی و، لێبوردەیی دوولایەنەی جیاوازییە سیاسییەكان و خۆپارێزیی ئایدۆلۆژی بوو. لە كاتێكدا سەرۆكی چین شی جینپینگ بانگەشەی ئەوەی كردووە كە وڵاتەكەی پێگەی هێزێكی مەزنی هەیە، بەڵام لە هەمان كاتدا پشتیوان و پاڵپشتی بەردەوامیدان و درێژەپێدانی هەمان ئەو ئاراستە و ئاقارە دەكات، كە بووە هۆی ئەوەی چین بتوانێت ڕێگەی گەشەكردن و بەرەوپێشچوون بگرێتەبەر.