مارك كاتز پڕۆفیسۆری زانستی سیاسی لە زانكۆی جۆرج مەیسۆن بۆ گوڵان: دەبێت لە ڕوانگەی سایكۆلۆژیەتی پوتینەوە لە شەڕی ئۆكرانیا بڕوانین
مارك كاتز پڕۆفیسۆری زانستی سیاسییە لە زانكۆی جۆرج مەیسۆن، شارەزا و تایبەتمەندی چەند بوارێكی گرنگە، وەك سیاسەتی دەرەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكان، سیاسەتی دەرەوەی ڕووسیا، پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، سیاسەتی ئەمنی، كاروبارەكانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و، پێشتریش لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا شرۆڤەكاری كاروباری یەكێتیی سۆڤییەت بووە. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، كە پتر پەیوەست بوون بەو شەڕەی ئێستا كە لە نێوان ڕووسیا و ئۆكرانیادا هەڵگیرساوە، لەگەڵ ئاكام و دەرهاویشتەكانی و چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار.
* سەرەتا دەمانەوێت بپرسین ئێوە چۆن لە بارودۆخەكە دەڕوانن و تێڕوانتان بۆ ئەم هێرش و پەلامارەی ڕووسیا بۆ سەر ئۆكرانیا چییە؟
- لە ڕاستیدا ئەمە ڕووداو و پەرەسەندن و پێشهاتێكی ناخۆش و نیگەرانكار بوو، كاتێك بینیمان ڕووسیا بیانوو و پاساوی جۆراوجۆری بەكارهێنا بۆ شەرعییەتدان و ڕەوایەتیدان بە هێرش و دەستێوەردانە سەربازییەكەی بۆ نێو خاكی ئۆكرانیا، ئەمە پێشهاتێكە كە دەبێت هەڵوەستەی جددی لەسەر بكرێت و بە وردی بەدواداچوون و چاودێری بكرێت.
* ئەوەی تا ئێستا بەدی كراوە و بە ئاشكراش لە لێدوانەكاندا ئاماژەی پێ دەكرێت، ئەوەیە كە ناتۆ و بە دیاریكراویش ویلایەتە یەكگرتوووەكانی ئەمریكا نیازی ئەوەیان نییە ڕاستەوخۆ بەرپەرچی ئەم هێرشەی ڕووسیا بدەنەوە، پێت وایە ئەمە گۆڕانكاریی بەسەردا دێت و لە كۆتاییدا ناچار دەبن كە ڕووبەڕووی سوپای ڕووسیا ببنەوە؟
- نەخێر، هەروەك ئێوەش لە پرسیارەكەتاندا باستان كردووە، ئەمریكا و ناتۆ بە ڕوونی ڕایانگەیاندووە كە دەستێوەردان ناكەن، ئەمەش مایەی ئاسوودەیی و خۆشحاڵیی پوتینە، بەڵام هەروەك بەدیمان كردووە و چاوەڕوان دەكرێت، ئەوەیە كە ناتۆ و ئەمریكا هێزی زیاتر لە ڕۆژهەڵاتی ئەوروپادا جێگیر بكەن.
* زۆر باس لە ئامانج و پاڵنەرەكانی ڕووسیا و خودی سەرۆك ڤلادمیر پوتین دەكرێت، بۆ ئەوەی لە ڕووی هێرشی سەربازی بۆ سەر ئۆكرانیا حكومەتی ئەو وڵاتە بڕوخێن و دەستی بەسەردا بگرن، ئایا پێت وایە ئەمە فراوانخوازیی ڕووسیایە و ئەگەر سەركەوتوو بوو، ئەوا ئەگەری ئەوە هەیە هێرش بكاتە سەر وڵاتی دیكەش؟
- لە دیدی سەرۆك ڤلادمیر پوتینەوە ئەمە فراوانخوازی و دەستبەسەرداگرتنی خاك نییە، ئەمە گەڕاندنەوەی مافی ڕاستەقینەی (بە دڵنیاییەوە بە تێڕوانینی پوتین) ڕووسیایە و ڕاستكردنەوەی هەڵەیەكە، بەڵام دەبێت ئەو ڕاستییەشمان لە بەرچاو بێت، كە ڕووسیا ئەم كارە دەكات بە بێ لەبەرچاوگرتنی خواستی خەڵكی ئۆكرانیا، چونكە گەلی ئۆكرانیا خوازیاری ئەوە نییە ڕاستەوخۆ ببێتە بەشێك لە ڕووسیا.
* پێش هەڵگیرسانی ئەم شەڕەش ئاماژە بەوە دەكرا كە ئەوەی ڕووسیا پەیڕەو و پیادەی دەكات، هاوشێوەی دیپلۆماسییەتی سەروەختی شەڕی ساردە، بەتایبەتی كە وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا ئەم لێدوانەی دا، پرسیارەكە ئەوەیە، ئایا پێت وایە ئەمە قۆناغێكی نوێی شەڕی ساردە لە نێوان ڕووسیا و ڕۆژئاوادا؟
- ئێمە دەبێت ئەوە بزانین كە لە سەروەختی شەڕی سارددا سەرجەم جیهان لە ناكۆكییەكان تێوەگلابوو، بەڵام ئەوەی ئێستا لە ئەوروپا ڕوودەدات، من پێم وایە نیگەرانیی خودی سەرۆك ڤلادمیر پوتین زیاتر لەوەوە سەرچاوە دەگرێت كە ئەمریكا پتر سەرقاڵە بە وڵاتی چینەوە و تەركیزی زیاتر لەسەر هەڵكشانی هێزی چین دەكات، واتە دەیەوێت سەرنجی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەلای خۆیدا ڕابكێشێت، (ئەگەرچی سەرنجێكی نەرێنییش بێت) ئەمەی پێ باشترە لەوەی كە فەرامۆش بكرێت و نادیدە بگیرێت، واتە دەیەوێت وا لێی بڕوانرێت كە كەسێكی گرنگە.
* كەواتە ئەم بڕیارەی پوتین بە بەرپاكردنی شەڕ لە دژی ئۆكرانیا لە ڕووی دەروونییەوە بۆ ئەو گرنگە و ئایا دەكرێت لەم ڕوانگەیەوە لەم پرسە بڕوانین؟
- من پێم وایە بەڵێ، چونكە ئەگەر ئێمە لەوە بڕوانین، یان بپرسین ئایا بەرژەوەندیی نەتەوەیی ڕووسیا لەم قەیرانەدا چییە؟ ئەوا ئاشكرایە كە بەرژەوەندیی ڕاستەقینە و نەتەوەیی ڕووسیا ئەوەیە كە پەیوەندییەكی باش و گونجاوی لەگەڵ ئۆكرانیادا هەبێت، كەواتە لەم ڕووەوە دەكرێت بگوترێت ئەگەر جۆرێكی دیكەی سەركردە لە ڕووسیا جڵەوی دەسەڵاتی بەدەستەوە بوایە، ئەوا مەرج نەبوو ئەم كارە بكات و پەنا بۆ بەرپاكردنی شەڕ ببات، ئیدی ئەمە سایكۆلۆژیای پوتینە و ئەمە ڕاڤە و لێكدانەوەی سەیری خودی پوتینە بۆ بەرژەوەندییە نەتەوەییەكانی ڕووسیا.
* ئایا پێت وایە ئەم بارودۆخەی شەڕی نێوان ڕووسیا و ئۆكرانیا هیچ كاریگەری و ئاكامێكی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆی لێ دەكەوێتەوە لەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست؟
- ئەوەی جێی سەرنجە لەم ڕووەوە ئەوەیە كە تا ئێستا وڵاتانی ڕوژهەڵاتی ناوەڕاست دەیانەوێت خۆیان بە دوور بگرن لە تێوەگلان لەم مەسەلەیەوە، چونكە نابێت ئەوە لە یاد بكەین كە سەرجەم هاوپەیمانەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا پەیوەندی باشیان لەگەڵ ڕووسیادا هەیە و بگرە دەیانەوێت پارێزگاری لێ بكەن و درێژەی پێ بدەن. ئەو وڵاتەی نێو ناوچەكە كە زیاتر نیگەران بووە بەم شەڕە بریتییە لە توركیا، بەتایبەتی كە توركیا ترس و نیگەرانیی ئەوەی هەیە ڕووسیا زیاتر كۆنتڕۆڵ و دەستڕۆیشتوویی بەسەر دەریای ڕەشدا هەبێت، لەبەر ئەوە پێم وایە دڵەڕاوكێی توركیا زیاتر لەم ڕووەوەیە، بە تایبەتی كە توركیا لە ڕووی مێژوییشەوە ئەزموونی خراپ و تاڵی لەگەڵ ڕووسیادا هەیە. ئەوەی پەیوەست بێت بە ئێرانەوە، ئەوا من دڵنیا نیم لەوەی چ جۆرە هەڵوێستێكیان دەبێت، هەرچەندە ئەگەر لە ڕووی مێژوییەوە لەم پرسە بڕوانین، ئەوا ئێرانیش ئەزموونی خراپی لەگەڵ ڕووسیادا هەبووە، ئەگەر باس لە وڵاتانی دیكەی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش بكەین، بۆ نموونە میسر، ئەوا زیاتر نیگەرانی ئەوەیە كە ئەم شەڕە كاریگەریی هەبێت لەسەر هەناردەكردنی گەنم، بەتایبەتی كە میسر بڕێكی گەورەی گەنمی ڕووسیا و ئۆكرانیا دەكڕێت (هەرچەندە بۆی هەیە بەم نزیكانە گەنمی ئۆكرانیاش ببێتە گەنمی ڕووسی)، ئەوەی پەیوەست بێت بەو وڵاتانەی دیكەوە كە هەناردەكاری نەوت و غازن لەم ناوچەیەدا، ئەوا ڕەنگە ئەمە بە دەرفەتێك بزانن بۆ ئەوەی بڕێكی زیاتر نەوت و غاز بفرۆشن، ئەمەش هەنگاوێكە و قابیلی تێگەیشتنە، واتە بۆچی نەیفرۆشن؟
* بەڵام پێتوانییە هەموو ئەم پەرەسەندنانە هاوشانن بە كشانەوە، یان دووركەوتنەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و، ئایا پێت وانییە ئەمە بۆشاییەك دروست دەكات بۆ ئەوەی وڵاتانی وەك چین و ڕووسیا سوود لە بارودۆخەكە وەربگرن و، پتر برەو بە دەستڕۆیشتوویی خۆیان بدەن لەم ناوچەیەدا؟
- من پێم وانییە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكشێتەوە، چونكە ئەگەر ئێمە ئاوڕ لە بارودۆخی مێژوویی ئەم ناوچەیە بدەینەوە، بۆ نموونە ئەگەر بگەڕێینەوە سەر بارودۆخی ساڵانی هەشتاكانی سەدەی ڕابردو، ئەوا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەو كاتەشدا ئەو هاوپەیمانانەی لەم ناوچەیەدا هەبوو كە ئێستا هەیەتی كە ئەوە بوو ئەمریكا باڵادەست بوو بە سەر تەواوی ناوچەكەدا، ئەوەی پەیوەستە بە چینەوە، ئەوا ئەم وڵاتە پتر خوازیاری پەرەپێدانی پەیوەندییە ئابوورییەكانیەتی لەگەڵ ئەم ناوچەیەدا و نایەوێت لە هیچ كێشە و ناكۆكی و شەڕێكی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە تێوەبگلێت، بۆ نموونە كێشە و ناكۆكیی نێوان ئیسرائیل و فەلەستینیان بەلاوە گرنگە، پەیوەندیی نێوان كورد و عێراقیان بەلاوە گرنگ نییە، بەڵكو ئەوان نایانەوێت تێوەبگلێن، لە سووریاش تێوەنەگلاون و دەیانەوێت لە دەرەوەی ئەم ناكۆكییانە بمێننەوە، هەرچی ڕووسیایە تێڕوانین و هەڵوێستی جیاوازی هەیە و بگرە خواستی ئەوەی هەیە لە ناكۆكییەوە تێوەبگلێت، بەڵام كێشەی ئەوە هەیە كە هیچ یەكێك لە وڵاتانی ئەم ناوچەیە متمانە بە ڕووسیا ناكەن و نایانەوێت متمانەی پێ بكەن، مەبەستم ئەوەیە ئەگەر وڵاتێكیش بیەوێت هاوكاریی لەگەڵدا بكات، ئەوا ڕەنگە پێی باشتر بێت كە هاوكاری لەگەڵ ژاپۆن، یان ئەمریكا، یان چیندا بكات، نەك ڕووسیا.
