یەكەمین جارە دادگای فیدڕاڵی كە ئەركەكەی تەفسیری ماددەكانی دەستوورە، دوای دەركردنی بڕیارێك، ڕوونكردنەوە بدات، بەڵام ئەمجارە دوای دەركردنی بڕیارەكەی دژی یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان پەنای بۆ ڕوونكردنەوەیەكی سیاسی برد، نەك یاسایی و ئاماژەی بەوە كرد «نەوتی كوردستان لەلایەن ئیسرائیلەوە كڕدراوە»، ئەمەش دوور و نزیك پەیوەندی بە ئەركەكانی دادگای فیدڕاڵیەوە نییە و، نادەستووریی بڕیارەكە وای كردووە كە پەنا بۆ هەمووشتێك بەرن، ئەمە لە كاتێكدا هەر لە ساڵی 2014وە لە حكومەتی حەیدەر عەبادی و حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی، پرۆسەی دەرهێنان و هەناردەكردنی نەوتی كوردستان بووەتە بەشێك لە هەر دوو یاسای بوجەی هەر دوو حكومەتەكەی عەبادی و عەبدولمەهدی، ئەمەش ڕاشكاوانە ئەوەمان پێ دەڵێت: كە پەرلەمانی عێراق لە دەرەوەی دەستووری عێراق یاساكانی بودجەی بۆ هەر دوو حكومەتەكە دەر كردووە و، ئەمەش پێویستی بەوەیە جارێكی دیكە ئەم بەناو دادگای فیدڕاڵییە بڕیارێكی دیكە دژی پەرلەمانی عێراق لە هەر دوو خولی پێشوو دەربكات.

ئەم ئاماژەیەمان بۆ ڕوونكردنەوەكەی دادگای فیدڕاڵی دوای بڕیارەكەی دژی یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان بۆ ئەوە بوو بڵێین: پێش هەمووان قازییەكانی دادگای فیدڕاڵی گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی ئەگەر بێت و هەوڵ بدرێت، ئەو بڕیارەی دادگای فیدڕاڵی جێبەجێ بكرێت، وەك ئەوەی خۆیان پیلانیان بۆ داڕشتووە، ئەوا عێراقی دوای بڕیارەكە جارێكی دیكە عێراقی دوای ئەو بڕیارە نابێت، لەوانەیە هەندێك ئاراستەی ئەم شرۆڤەیە بە ئاراستەیەكی سۆزداری دوور لە یاسایی بۆ هەرێمی كوردستان بخوێنێتەوە، بەڵام ئاراستەی ئەم خوێندنەوەیە پشتی بە ڕۆحی ئەو دەستوورە بەستووە كە دادگای فیدڕاڵی دەیەوێت ماددەكانی سیاسییانە تەفسیر بكات، بەمجۆرە:

1. ئەگەر پێكەوەژیانی كوردستان لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵی پێكەوەژیانێكی ئازادانە و ئارەزوومەندانە بێت، وەك لە پێشدەستیی دەستووردا هاتووە، ئەوا ئەم پێكەوەژیانە ئازاد و ئارەزوومەندایە كاتێك بڕیاری لەسەر دراوە كە بڕگەی «بیست و پێنجەم / ها» لە یاسای كاتیی ئیدارەی دەوڵەتی عێراق هەڵگیراوە و دەسەڵاتی نەوت و گاز نەبووەتە دەسەڵاتێكی تایبەتیی حكومەتی فیدڕاڵی، بۆیە هەر هەوڵیك بدرێت بۆ گێڕانەوەی ئەم دەسەڵاتە بۆ چوارچێوەی دەسەڵاتە تایبەتەكانی حكومەت، ئەوا ئەو حكومەتە حكومەتێكی سەنترالی دەبێت، نەك فیدڕاڵی و، پێكەوەژیان و مانەوەی كوردستانیش وەك بەشێك لە عێراق دەبێتە حاڵەتێكی زۆرەملێ نەك ئازاد و ئارەزوومەندانە.

2. هەوڵدان بۆ دانانی یاسای ژمارە 101ی ساڵی 1976ی وەزارەتی نەوتی عێراق لە بری یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی بەبێ ئەوەی ئاماژە بە پێویستی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی بكات، هەروەها لەبەرچاونەگرتنی ئەو پۆلینەی دەستووری عێراق بۆ كێڵگە نەوتییەكانی ئێستا « تا 20ی 5ی 2005 « و كێڵگە نەوتی و گازییەكانی داهاتوو، ئەمەش مانای ئەوەیە بە تەواوەتی ماددەی 112ی دەستووری عێراقی فەرامۆش كرد و وەك ماددەیەكی دەستووری حیسابی بۆ نەكردووە، ئەوجا لەگەڵ ئەوەی بە حیساب پشتی بە ماددەی 112ش وەك یەكێك لە ماددە دەستوورییەكان بەستووە بۆ دەركردنی بڕیارەكەی دژ بە یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان، بەڵام «كێڵگەكانی ئێستا»ی بە كێڵگەكانی ئێستا «2022» لە قەڵەم داوە، نەك كێڵگەكانی ئێستا»ی «2005»، ئەمەش چەواشەكارییەكی گەورەی دەستوورییە و ئایندەی عێراق بەرەو مەترسییەكی گەورە پەلكێش دەكات.

3. قازییەكانی دادگای فیدڕاڵی دەسەڵاتەكانی خۆیان لە كاتێكی زۆر هەستیاری سیاسی و ئەمنیی بارودۆخی عێراق بەكار هێناوە بۆ ڕاوەستانی پرۆسەی سیاسی لە عێراق و گەیاندنی بە بنبەست، هەر بۆیە لەگەڵ ئەوەی بریاری دادگای فیدڕاڵی بەرزترین بریارە و قابیلی تانە لێدان نییە لە ڕووی یاساییەوە، بەڵام بێجگە لە لایەنەكانی ناو ئیتاری تەنسیقی شیعە كە پشتیوانیی بڕیارەكە دەكەن، هەردوو هاوپەیمانی سیادەی عەرەبی سوننە و تەیاری سەدر شیعە، ڕاشكاوانە ئاماژەیان بەوە كردووە كە ئەم بریارە بڕیارێكی سیاسییە و دەبێت پەرلەمان دەست بەكاری خۆی بكاتەوە و ڕێگە بە دەستێوەردانی حزبی و بە قەزای بەسیاسیكراو نەدات، ڕەنگدانەوەی بەهای ئەم بڕیارەی دادگای فیدڕاڵی لە ناو كۆی فەزای سیاسیی عێراقیدا، ڕاشكاوانە جەختكردنەوەیە لەسەر ئەوەی، بەداخەوە دادگای فیدڕاڵی بووەتە ئامێرێك بە دەستی چەند لایەنێكی سیاسی بۆ ئەوەی پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا پەك بخرێت و، نەتوانرێت حكومەت پێكبهێنرێت، ئەوجا ئەگەر لە لایەك ئەو لایەنانە هەوڵ بدەن بە تیرۆر و تۆقاندن و تێكدانی ئاسایش خۆیان فەرز بكەن، ئەوا دوای ئەوەی لەوە نائومێد بوون، پەنایان وەبەر تیرۆری دادوەریش بردووە و، ئەگەر ئەمەشیان بۆ سەر بگرێت، مانای وایە تەڕ و وشك پێكەوە دەسووتێت.

4. لە ناو بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵیدا، ناردنی پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەی عێراق گرێ دراوەتەوە بە جێبەجێكردنی بڕیارەكە، ئەم جۆرە حوكمەی دادگای فیدڕاڵی پێچەوانەی تەواوی سیستمە فیدڕاڵییەكانی جیهانە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە قووت و بژێوی هەموو خەڵكی كوردستان دەكاتە بارمتەی جێبەجێكردنی بڕیارەكەی، ئەمە لە كاتێكدا ئەو كێشەیەی دادگای فیدڕاڵی بۆی كۆبووەتەوە بۆ ئەوەی یەكلایی بكات، داوایەكی وەزارەتی نەوتی عێراقە دژی وەزارەتی سامانە سرووشتییەكانی هەرێمی كوردستان، بۆیە ئەگەر بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵی بڕیاریكی یاسایی بوایە، دەبوو یەكەمینجار داوای لە حكومەتی فیدڕاڵی بكردایە كە دەستبەجێ شایستە داراییەكانی هەرێم بنێرێت و هەردوو وەزارەتی ناوبراویش بۆ چارەسەركردنی كێشەكەیان پێكەوە كۆببنەوە، بەڵام لە بەر ئەوەی بڕیارەكەی دادگای بەناو فیدڕاڵی بە نییەتێكی سیاسیی تێكدەرانە بۆ كۆی پرۆسەی عێراق دروست كراوە، ئەوا هەر زوو مستەفا كازمی ئەو ڕاستییەی بۆ ئاشكرا بوو كە بە دیالۆگ ئەم كیشەیە چارەسەر بكرێت و، لەمەش زیاتر موقتەدا سەدر داوای لە پەرمان كرد چاوەڕێی هەڵبژاردنی «سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیران» نەكات و دەست بە كارەكانی خۆی بكات و، ڕێگە بە دەستێوەردانی حزبی و دادوەری بە سیاسیكراو نەدات.

لەبەر ڕۆشنایی ئەم دەرهاویشتانەی لە ماوەی یەك دوو ڕۆژی دوای بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵی دەركەوتوون، نەفس و نییەتە سیاسییەكەی ناو بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵی زیاتر ئاشكرا دەبن و، خەریكە ئەوانەی خەم لە ئایندەی عێراق دەخۆن و نایەنەوێت عێراق بگاتە لێواری هەڵدێر، بە ئاراستەیەكی دیكە بۆ بەتاڵكردنەوەی ئەو مینە چێنراوانەی ناو بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵی دژی یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان هەنگاو هەڵ دەگرن، ئەمەش لەبەر ئەوەیە باش دەزانن، ئەگەر ئەو مینە چێنراوانە بەتاڵ نەكرێنەوە، لەوانەیە یەك دوو مانگێك هەرێمی كوردستان لە ڕووی ئابوورییەوە كاریگەریی ئەو بڕیارەی لەسەر بێت، بەڵام كاریگەریی دوورمەودای بڕیارەكە لەسەر ئایندەی عێراق تەواو نابێت و، جارێكی دیكە عێراق، عێراقەكەی پێش بریارەكەی دادگای فیدڕاڵی نابێت.