دادوەر عەبدولكەریم ئەبوبەكر هەمەوەند ئەندامی یەكێتیی پەرلەمانتارانی كوردستان بۆ گوڵان: گەشبینم بە جددییەتی سەرۆكی هەرێم بۆ پشتگیریكردنی لە دەسەڵاتی دادوەری

دادوەر عەبدولكەریم ئەبوبەكر هەمەوەند  ئەندامی یەكێتیی پەرلەمانتارانی كوردستان بۆ گوڵان:  گەشبینم بە جددییەتی  سەرۆكی هەرێم بۆ پشتگیریكردنی لە دەسەڵاتی دادوەری

 

 

یەكێك لە هەنگاوە جددی و پێویستەكان بۆ چەسپاندنی دیموكراسی و هێنانەئارای سەروەریی یاسا، بریتییە لە سەربەخۆبوونی دەسەڵاتی دادوەری، زامنكردنی ئەم سەروەرییەش دەبێتە هۆی ئەوەی سەرجەم دەسەڵاتەكان لە سنووری یاسایی دیاریكراودا كار و ئەركەكانی خۆیان ئەنجام بدەن، هاووڵاتیانیش هەست بە دڵنیایی بكەن. ئەم پرسانە بوونە تەوەری دیدارێكی گوڵان لەگەڵ دادوەر عەبدولكەریم ئەبوبەكر هەمەوەند ئەندامی یەكێتیی پەرلەمانتارانی كوردستان.

 

«من گەشبینم بە جددییەتی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە پشتگیرییەكەی بۆ دەسەڵاتی دادوەری، بەڵگەشم ئەوەیە كاتی خۆی كە بەندە لە وەزارەتی داد، بەڕێوەبەری دادی گشتی بووم، بەڕێزیان هێڵی تەلەفۆنی تایبەتیی خۆی پێدام و گوتی: لە كاتی دادوەری و كاربەڕێكردندا دەتوانن ڕاستەوخۆ پەیوەندیم پێوە بكەن، ئەمەش بووە هێڵێكی گەرم لە نێوان ئیدارە و دەزگای دادوەریدا و، بە كردەییش زۆر سوودبەخش بوو.»

 

 

* شكۆی دەسەڵاتی دادوەری ئاماژەیە بۆ چی و هۆكار چییە كە شكۆی دەوڵەت لە شكۆی دەسەڵاتی دادوەرییەوە سەیر دەكرێت؟

- بەپێی بنەما دەستوورییەكان، دەوڵەتی هاوچەرخ لە سێ دەسەڵات پێك دێت، كە كۆڵەكەی دیموكراسین:

 یەكەم/ دەسەڵاتی جێبەجێكردن: كە بریتییە لە میری (حكومەت)، پێك دێت لە سەرۆكی دەوڵەت و سەرۆكوەزیران و فەرمانبەرانی باڵا، تا دەگاتە بچووكترین فەرمانبەری كارگوزار.

 دووەم/ دەسەڵاتی یاسادانان (پەرلەمان)، كە ئەندامەكانی لەلایەن گەلەوە و لە ڕێگەی هەڵبژادنی گشتیی نهێنییەوە هەڵدەبژێردرێن، ئەركی سەرەكیی ئەم دەسەڵاتە یاسادانان و متمانەدانە بە دەسەڵاتی جێبەجێكردن و چاودێریی كارەكانی.

 سێیەم دەسەڵاتی دەوڵەت/ دەسەڵاتی دادوەرییە، كە بریتییە لە دادگاكان بە گشت لق و پۆپ و بەشەكانیەوە.

 لێرەدا دەمەوێ گرنگیی دەسەڵاتی دادوەری بخەمە بەر چاو

ئەركی دەسەڵاتی دادوەری دادگاییكردن و پیادەكردنی حوكمەكانی یاساكانە لە سەر ئەو بابەتانەی دەخرێنە بەردەم دادگاكان، بۆ بڕیاردان لە بارەیانەوە، زۆر جار گلەیی دەكرێ، گوایە فڵان دادگا مافی خاوەن مافی پێشێل كردووە، كە بڕیاری بۆ داوە، بەڵام جێبەجێی نەكردووە، ئەم گلەییە پشت بە هیچ بنەمایەك نابەستێت، چونكە ئەركی دادگا بڕیاردەركردنە لە سەر ئەو كێشەیەی داواكار (المدعی) پێشكەشی دادگای كردووە، بەپێی یاسای بەركار لە هەرێمی كوردستاندا، جێبەجێكردنی بڕیارەكەش ئەركی دەسەڵاتی جێبەجێكردنە.

* سەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەری لە پڕۆسەی دەوڵەتداریدا تا چەند گرنگە؟ بۆچی هەموو یاساناس و فیقهییەكان جەخت لە سەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەری دەكەنەوە؟

- بێگومان، دەبێت دادگا لە ئەرك و بڕیارەكانیدا زۆر بێلایەن بێت و، جیاوازی لە نێوان دەسەڵاتدار و بێدەسڵات و هەژار و زەنگیندا نەكات، كە ڕەفتاریشی سەربەخۆ بوو، بێگومان هاووڵاتیان دڵنیا دەبن لە بەدیهێنانی مافەكانیان و هەست بە ئارامی دەكەن، لەهەمان كاتیشدا بەدڕەوشتی و مافخواردن و فێڵ و تەڵەكەبازی، ئەگەر لەناویش نەچێت، تا ڕاددەیەكی باش كەم دەبێتەوە، لێرەدا شكۆی دەوڵەت دەپارێزدرێت، خۆ ئەگەر دادگاكان سەر بە حزب و لایەنە سیاسییەكان بن و لە ژێر فەرمانی دەرەوەی دادگاكاندا بن، بێگومان وەكو پێویست و بە دادوەری بڕیارەكان دەرناچن و هاووڵاتیان تووشی دڵەڕاوكێ و نائارامی دەبن، متمانەش نە بە دادگا دەمێنێت و نە بە دەوڵەتی، لە زووەوە گوتراوە: (ئەگەر ویستت دەوڵەتێك هەڵبسەنگێنیت، لە دەسەڵاتە دادوەرییەكەی بپێچەرەوە.

* ئەگەر لە سەر بنەمای سەربەخۆیی، هەڵسەنگاندن بۆ دەسەڵاتی دادوەری لە كوردستان بكەین، ئایا تاچەند دەستێوەردانەكان (شەخسی و حزبی) كاریگەرییان لە سەر سەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەریی هەرێم هەبووە؟

-لە ڕەشنووسی دەستووری هەرێمی كوردستاندا هاتووە:

ماددەی/٧٧

دەسەڵاتی دادوەری لە كوردستان سەربەخۆیە و لە ئەنجومەنی دادوەری و دادگای دەستووری و دادگای پێداچوونەوە و دەستەی سەرپەرشتیی دادوەری و دەستەی داواكاری گشتی و دادگاكان بە گشت پلە و جۆر و دەستەكانیەوە پێكدێت و، ڕێكخستنی شێوەی پێكهێنان و مەرج و ڕێكاری پێكهێنان و مەرج و ڕێكاری دامەزراندنی ئەندامەكانیان و لێپرسینەوەیان بە یاسایەك ڕێك دەخرێن.

ماددەی/٧٨

دادوەری سەربەخۆیە و جگە لە یاسا، هیچ دەسەڵاتێكی بەسەرەوە نییە.

ماددەی/٧٩

دادوەری دەسەڵاتی (ولایە عامە)ی بەسەر هەموو كەسە سرووشتی و مەعنەوییەكانەوە هەیە، لە هەرێمی كوردستاندا.

ماددە/٨٠

حوكم و بڕیارە دادوەرییەكان بە ناوی گەلەوە دەردەكرێن و جێبەجێ دەكرێن.

كەواتە هیچ لایەنێكی سیاسیی كاربەدەست و دەستڕۆیشتوو بۆی نییە دەست لە كاروبار و بڕیارەكانی دادگاكان وەر بدات، ئەگەر خوا نەكا ڕوویشی دابێت، دەگمەنە و ئاماژەیە بە بێتوانایی و كەمجورئەتیی دادوەرەكە، چونكە دەبێ دادوەر گشت ڕەوشت و ئاكارە بەرزەكانی دادوەریی تێدا بێت، وەك بەتوانایی و دەستپاكی و ڕەوشتبەرزی و چاوتێری و دڵسۆزی بۆ گەل و نیشتمانەكەی و، لە سەرووی هەمووشیانەوە، لە خواترس و عەدالەت و بەجورئەتی لە دەركردنی بڕیارەكانیدا. تەنانەت كاتی خۆی یەك لە مەرجەكانی دامەزراندنی دادوەر ئەوە بوو دەبێ خێزاندار بێت، واتا هاوژینی هەبێت، ئەمەش بۆ ئەوە بوو كە دادوەر زانیاریی لە سەر باری خێزاندری هەبێت و هەست و نەستی لایەنەكانی ناكۆك لە داواكاندا تێبگات و، لە كاتی بڕیاردەركردندا پشتگوێیان نەخات، بەڵام بەداخەوە، لەكاتی هەمواركردنی یاساكەدا ئەو مەرجە لە ماددەكەدا لادرا، هەرچەندە ئێمە لەگەڵ چەند پەڕلەمانتارێكی یاساناس و دادوەردا پێداگریمان كرد كە ئەم مەرجە لا نەدرێت، بەڵام لە بەر چەند هۆیەكی سیاسی و هەست و نەستی شەخسی، بە دەنگی زۆرینە لا درا.

 من ناڵێم هەوڵی دەستێوەردان لە كاروباری دادوەری نەبووە، بەڵام تا ڕاددەیەكی زۆر دادوەر لە كوردستان لە ڕووی دارایی و بژێوی خێزانییەوە گرنگی پێ دراوە، تەنانەت مووچەكەشی لە چاو فەرمانبەرانی باڵای دیكە بەرزترە و، لە پاشەكەوتكردنی مووچەی فەرمانبەران بەدەر كراوە، لە خانەنشینكردنیشدا ڕێژەی لێبڕینی مووچەیان لە گشت فەرمانبەران كەمترە.

* سەرۆكی هەرێمی كوردستان نێچیرڤان بارزانی لە ڕێوڕەسمی دەستبەكاربوونی دادوەریی دادگای تێهەڵچوونەوەدا، پەیامێكی گرنگی پێشكەش كرد، لە پەیامەكەیدا جەختی لە پشتگیریی خۆی بۆ دەسەڵاتی دادوەری كردەوە، ئایا ئەم پشتگیرییە گەورەیەی جەنابی سەرۆكی هەرێم تاچەند دەبێتە فاكتەرێكی گرنگ، بۆ سەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەری؟

- دەستخۆشی لە پشتگیریی جەنابی سەرۆكی هەرێمی كوردستان كاك نێچیروان بارزانی دەكەم، بۆ پشتگیریی دەسەڵاتی دادوەری و بۆ ئەو پەیامە بەنرخەی لە ڕێوڕەسمی دەستبەكاربوونی دادوەرانی دادگای پێداچوونەوەدا پێشكەشی كرد، بە ڕاستی هیچ بیانوویەكی نەهێشتەوە بۆ دادوەرانی بەڕێز و، دەبێت هەروەك ڕەوشتی بەرزی خۆیان لەو بڕیارانەی دەری دەكەن، چاونەترس و بێلایەن و سەربەخۆ بن، جگە لە ڕەوایی و عەدالەت، باكیان بە هیچ فشارێكی دەرەكی نەبێت و ئاسوودە بن، كە لە دوای خوداوەند، پشت و پەنایەكی پتەویان هەیە و، دەبێت لە بەجێگەیاندن و ڕاپەڕاندنی ئەركە پیرۆزەكەیاندا بە تەواوی هەست بە ئاسوودەیی و دڵنەوایی و چاونەترسی بكەن، جا ئەگەر هات و لەمەودوا، خوانەخواستە، هەر درێغییەك لە ئەركەكانیاندا ڕوو بدات، ئەوا دەبێت خۆیان بەرپرسیارێتییەكە لە ئەستۆ بگرن و، هیچ بیانوویەكیان بۆ نەماوە. بێگومان ئەركی دادوەر قورسە و ئەگەر فشاریشی بخرێتەسەر، ئەوا ئەركەكەی قورستر دەبێت و لە هەڵەی یاسایی و دادوەری ڕزگاری نابێت و، لە ژیانی فەرمانبەریدا ئاسوودە نابێت، بۆیە دەتوانم بڵێم كە دوای ئەوەی سەرۆكی هەرێم ئەم پشتگیرییەی بۆ دەسەڵاتی دادوەری دووپات كردەوە، دادوەران زیاتر بە دڵنیایی و ئازادانەتر ئەركەكانی خۆیان بەجێ دەگەیەنن.

من گەشبینم لە جددییەتی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە پشتگیرییەكەی بۆ دەسەڵاتی دادوەری، بەڵگەشم ئەوەیە، كاتی خۆی كە بەندە لە وەزارەتی داد، بەڕێوەبەری دادی گشتی بووم، بەڕێزیان هێڵی تایبەتی خۆی داپێم و گوتی لە كاتی دادوەری و كاربەڕێكردندا دەتوانن ڕاستەوخۆ پەیوەندیم پێوە بكەن، ئەمەش بووە هێڵێكی گەرم لە نێوان ئیدارە و دەزگای دادوەریدا و، بەكردەییش زۆر سوودبەخش بوو.

* ئەگەر دەسەڵاتی دادوەری بە ڕاستی سەربەخۆ بێت، ئایا تاچەند ئەم سەربەخۆییەی دادگا دەبێتە فاكتەرێك بۆ بەهێزبوونی دامەزراوەكانی دەوڵەت و، تاچەند دەبێتە هۆكاری دانانی چوارچێوەیەك بۆ ڕێگرتن لە گەندەڵیی دارایی و كارگێڕی؟

- بێگومان ئەگەر دەسەڵاتی دادوەری سەربەخۆ بوو، گشت دامودەزگاكانی دەوڵەت چالاك و بەهێز دەبن، كە دەبینن لێپرسینەوە و لێپێچینەوە و سزای یاسایی هەیە، هەر كەس لە جێی خۆی پتر گرنگی بە ئەركەكەی دەدات و، دڵسۆزانەتر ئەركەكان ڕادەپەڕێنن و هەردەم هەست بە هەبوونی چاودێرێك دەكات و، دوور دەكەوێتەوە لە كاری نایاسایی و گەندەڵیی دارایی و كارگێڕی. ئەگەر بە كردەنی لێپێچینەوەی یاسایی هەبوایە لەو بەهەدەردانەی داراییی گشتی، كە بە هۆی دامەزراندن و پلەبەرزكردنەوەی نەشیاو و خانەنشینكردنی وەهمی و دوو مووچەیی و سێ مووچەیی و زیاتر، كە گەیشتبووە ئاستێكی نالەبار، ئێستا دارایی هەرێم نەدەگەیشتە ئەو ئاستەی كە نەتوانرێت مانگانە مووچەی فەرمانبەران دابین بكرێت، سەرباری ئەو هەموو دەستكەوتە داراراییانەی هەیەتی، بەتایبەت كە ماوەیەكی درێژە نرخی نەوت لە ئاستێكی بەرزدا دەفرۆشرێت، ئینجا مانگانە چاومان لە ٢٠٠ ملیارەكەی حكومەتی بە ناو فیدڕاڵە و ئەویش هەرجارە و بە بیانوویەك دوای دەخات و بە چاوی سەدەقات دەڕوانێتە تەمویلەكە و بە ئەركی دەستووریی خۆی لە قەڵەم نادات.

* ئێستا لە كۆمەڵگەی كوردستاندا ئەنجامدانی تاوانی كوشتن بە گشتی و كوشتنی ژنان بەتایبەت بووەتە دیاردە، بۆ ئەم دیاردە ترسناكەش زۆر جار پەنا بۆ سوڵحی عەشایەری دەبردرێت و تاوانەكە لە یاسا دوور دەخرێتەوە. ئایا ئەگەر دەسەڵاتی دادوەری سەربەخۆ بێت، دادوەر و دادگاكان باشتر و بوێرانەتر بڕیارەكانی خۆیان دەرناكەن و دیاردەی كوشتن و تاوان كەم نابێتەوە؟

- بێگومان دەسەڵاتی دادوەری لە دابینكردنی ئاشتەوایی كۆمەڵگەدا ڕۆڵێكی گرنگ دەگێڕێت، هاووڵاتیانیش هەست بە هێمنی و ئارامی دەكەن، هەر كۆمەڵگەیەك دەسەڵاتی دادوەری تێیدا باڵادەست نەبوو، دەبێتە لانەی دزی و كوشتوبڕ و شەڕ و دوژمنداریی ناو خێزان و دەرودراوسێ و، ئارامی لە كۆمەڵگەدا نامێنێت.  بەداخەوە، سەبارەت بە كوشت وبڕی ژنان، هەرچەندە تا ڕاددەیەكی زۆر گرنگی بە بابەتەكە دراوە، چ بە یاسا بێت، چ لە ڕێی ڕێكخراوەكانی ئافرەتان و ژنان و ڕێكخراوەكانی دیكەوە، بەڵام لەبەر هەستیاریی بابەتەكەـ تا ئێستا پێشكەوتنێكی بەرچاو لە ئارادا نییە، سەبارەت بە سوڵحی عەشایەری و ئاشتەوایی لە دەرەوەی دادگادا، دەبێت ئێمە جیاوازی لە نێوان دوو مافدا بكەین، كە لە ئەنجامی شەڕوشۆڕ و كوشتوبڕ و زیانگەیاندن دێتە كایەوە، ئەویش:

 یەكەم/ مافی كەسینە (الحق الشخصی): كە بە هۆی كارێكی نایاساییەوە لە زیانلێكەوتوو دەكەوێت.

 دووەم/ مافی گشتی (الحق العام): كە بە هۆیەوە كۆمەڵگە تووشی دڵەڕاوكێ و نائارامی دەبێت و ژیانی كۆمەڵگە دەشێوێنێت. لێرەدا زیانلێكەوتوو بۆی هەیە لە مافی خۆی خۆش ببێت، چ لە ڕێگەی سوڵحی عەشایەرییەوە بێت، چ ڕاستەوخۆ لەگەڵ ئەو كەسەی زیانی پێ گەیاندووە، بەڵام ئەگەر مافی گشتی لە تاوانێكدا هەبوو، نابێ تاوانەكە بە بیانووی سوڵحی عەشایەرییەوە پەردەپۆش بكرێت و، لە دەرەوەی دادگا كۆتایی بە كێشەكە بهێندرێت، چونكە دەبێتە هاندەر بۆ تاوانباران كە لە تاوانەكانیان نەسڵەمێنەوە

Top