ئەبو میساق ئەلمەساری ئەندامی مەكتەبی سیاسیی ڕێكخراوی بەدر بۆ گوڵان: سەردانی سەرۆك بارزانی بۆ بەغدا ڕاگەیاندنی سەرەتای كۆتایی كێشەكان و دەسپێكردنی چارەسەریانە
ئەبو میساق ئەلمەساری ئەندامی مەكتەبی سیاسیی ڕێكخراوی بەدر و ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقە و بڕوانامەی دكتۆرای لە زانستی سایەستدا هەیە. یەكێكە لەو سیاسەتمەدارانەی كە بەردەوام لەلایەن كەناڵە عەرەبی و عێراقییەكانەوە لەسەر پرسە گەرمەكانی عێراق و ناوچەكە دیداری ڕۆژنامەیی لەگەڵدا دەكرێت و ڕاشكاوانە بۆچوونەكانی خۆی دەخاتە ڕوو. سەبارەت بە سەردانە گرنگەكەی سەرۆك بارزانی بۆ بەغدا و زنجیرە كۆبوونەوەكانی لەگەڵ لایەنە سیاسییە عێراقییەكان، ئەم دیدارەمان لەگەڵ ئەنجام دا.
* سەردانی سەرۆك بارزانی بۆ بەغدا لە دوای شەش ساڵ و كۆبوونەوە هەمەلایەنەكەی لەگەڵ لایەنە عێراقییەكان، ئەوەی لێ دەخوێندرێتەوە كە هاوكێشەی سیاسیی عێراق گۆڕانكاری بەسەردا هاتبێت و، ئامادەباشییەك لەلایەن كۆی لایەنەكان دروست بووبێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكان، وەك كاراكتەرێكی سیاسی لە ناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا خوێندنەوەت بۆ ئەم سەردانەی سەرۆك بارزانی چییە؟
- هەر لە ساڵی 2003وە هەتا ئێساش بەڕێز بارزانی بە یەكێك لە كۆڵەگە سەرەكییەكانی پرۆسەی سیاسیی لە عێراقدا دادەنرێت، ئەو كۆڵگەیەكە هاوشانی سەركردە باڵاكانی شیعە وەك (نوری مالیكی، هادی عامری، عەمار حەكیم)ـە، ئەم ڕۆڵە گەورەیەی بەڕێز بارزانی لە پرۆسە سیاسییەكە دەیگێرێت، قورساییەكی گەورەی بەم كەسایەتییە داوە، هەر بۆیە غیابی بەڕێزیان بۆ ماوەی شەش ساڵ و نەهاتنی بۆ بەغدا، ماوەیەكی درێژە و بە ڕاشكاوی دەڵێم سەردانی بەڕێز بارزانی بۆ بەغدا ڕاگەیاندنی سەرەتای كۆتایی كێشەكان و دەستپێكی چارەسەرە و، زۆر دڵخۆش بووین بەم سەردانە موبارەكە، ئومێدمان هەیە لە داهاتوویەكی نزیكدا پەیوەندیی نێوان كورد و عەرەب لە عێراقدا شێوازێكی تازە و جیاواز بەخۆیەوە ببینێت.
* یەكێك لە وێستگەكانی سەرۆك بارزانی لەم سەردانەیدا كۆبوونەوەی بوو لەگەڵ لایەنە سیاسییەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە و هاوپەیمانێتیی ئیدارەی دەوڵەت، كۆبوونەوەی سەرۆك بارزانی لە ناو ئەم هاوپەیمانێتییەدا تا چەند گرنگە بۆ ئەو قۆناغە نوێیەی كە بەڕێزت ئاماژەت پێ دا؟
- پێش سەردانەكەی سەرۆك بارزانی بۆ بەغدا، ئێمە وەك لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە ئامادەكاریمان بۆ كردبوو و خشتەیەكیشمان بۆ كۆبوونەوەكانی لەگەڵ لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی و هاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت بۆ ڕێكخستبوو. بە سوپاسەوە بەڕێز بارزانی وەڵامدانەوەیەكی زۆر باش و ئەرێنییان بۆ بانگهێشتەكەی ئێمە هەبوو و، دوو كۆبوونەوەی تایبەتی لەگەڵ لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی و هاوپەیمانیی بەڕێوەبردنی دەوڵەت بۆ ڕێك خرا و بەڕێزیان تیایاندا بەشدار بوون. بە تەئكید بە بڕوای من كۆبوونەوەكەی لەگەڵ سەركردە و لایەنە سیاسییەكانی ناو هاوپەیمانێتیی ئیدارەی دەوڵەت گرنگترتر بوو لە حزوور و دیدارەكانی لەگەڵ ئیتاڕی تەنسیقی، بەو پێیەی شێوازی حزوور لە كۆبوونەوەكانی ئیدارەی دەوڵەت، بەشدارییەكی باشی لە هەموو سەركردەكانی پێكهاتەكانی عێراقی تێدا بوو لە (كورد و سوننە و شیعە و هەموو پێكهاتەكانی دیكە)، لەو كۆبوونەوەیەشدا جەنابیان بەشدارییەكی باشی لە پێشكەشكردنی پێشنیار و چارەسەرەكان هەبوو، بۆ چارەسەری كێشە قورس و ئەستەمەكانی ناو پرۆسەی سیاسیی عێراق كە بەردەوام لە سەكۆی گۆڕەپانی سیاسیی عێراقدا حزووریان هەیە. لەو كۆبوونەوەیەدا وێڕای باسكردنی بارودۆخی سیاسیی عێراق و هاوكێشەكان، بەڕێز بارزانی جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە شوێنی بەتاڵی سەرۆكی پەرلەمان پڕ بكرێتەوە، كە لە ئێستادا پڕكردنەوەی ئەم بۆشاییە بە یەكێك لە بابەتە گرنگ و هەستیارەكانی ناو پرۆسەی سیاسیی عێراق دادەنرێت.
* ئایا دوای ئەم سەردانەی سەرۆك بارزانی، چاوەڕوان دەكرێت زۆر لە كێشە هەڵواسراوەكانی دیكەی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ ڕوو لە چارەسەر بكات و، گرێكوێرەی زۆر لە كێشەكان بكرێنەوە و بە ڕێگەچارەی شیاو و میكانیزمی گونجاو هەموو ئەو كێشانە چارەسەر بكرێت؟
- بە تەئكید پێش سەردانەكەی سەرۆك بارزانی بۆ بەغدا ئێمە پەیوەندیی باشمان لەگەڵ سەركردەكانی هەولێر هەبوو بۆ ڕێكخستنی سەردانەكە و، هەروەها كە كاك مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان سەردانی بەغدای كرد، زەمینەمان بۆ سەردانە گەورەكەی سەرۆك بارزانی ڕێك خست، لەو ماوەیەشدا كە ئامادەكاریمان دەكرد بۆ سەردانەكەی بەڕێزیان، هەوڵمان دا، كارێكی جددی بۆ چارەسەری كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا بكەین، لە ناویاندا چارەسەر كردنی كێشەی مووچەخۆرانی هەرێم، هەر بۆیە كاتێك سەرۆك بارزانی سەردانی بەغدای كرد و بینی چارەسەركردنی كێشەكان بەرەوپێشەوەچوونی بەخۆیەوە بینیوە، هەستمان كرد زۆر دڵخۆشە، بەڕێزیان ئەم دڵخۆشیەشی دەربڕی، بەوەی كاروبارەكان بە شێوەیەكی باش بەرەو چارەسەر دەچنە پێشەوە بە ئاراستەی ناردنی مووچەی فەرمانبەران، بێگومان ئەم ڕەزامەندییەی بارزانی سەبارەت بە چارەسەركردنی كێشەكان پیشانی دا، كاریگەری دیكەی دەبێت، ئەمەش بەو مانایەی كۆتایی بەم دۆسیانە بێنێن و بچینە سەر چارەسەركردنی دۆسیەكانی دیكە، لە پێش هەموویانەوە دووبارە هەناردەكردنەوەی نەوتی كوردستان بۆ بەندەری جیهانی توركی و پرسەكانی دیكەش، ئەوەی گرنگە ئێمە زۆر بە ڕاشكاوی هەستمان كرد كە جەنابی بارزانی خۆشحاڵ بوو بەوە كە خەریكە پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا بە تەواوەتی ئاسایی دەبنەوە .
* ئەگەر لەسەر ئەم پرسەی دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان ڕاوەستین، تا چەند ئەم سەردانەی سەرۆك بارزانی ڕێخۆشكەرە بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە، بەتایبەتی كە هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ هەردوو بواری ئابووری و دارایی هەرێم و حكومەتی عێراقی فیدڕاڵی گرنگە؟
- ئێمە بەردەوام پێمان وابووە چەند بارزانی لە بەغدا نزیك ببێتەوە، لێژنەكانی پەرلەمانی و لایەنە پەیوەندارەكانی دیكە ئەوەندە لە كۆتاییهاتنی كێشەكان و چارەسەرەكان نزیك دەبنەوە، بۆیە سەردانە مێژووییەكەی سەرۆك بارزانی دوای شەش ساڵ بۆ بەغدا ئاسۆیەكی تازەی كردەوە بۆ چارەسەر و دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان، چونكە ڕاوەستانی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم لەسەر بودجەی گشتیی عێراق كاریگەریی زۆر قورسی لەسەر بواری دارایی و ئابووری هەبووە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە لانی كەم لە ئێستادا هەناردەكردنی نەوتی كوردستان 30% كۆی هەناردەی نەوتی عێراق كەمتر نییە، بۆیە ڕاگرتنی ئەم ڕێژەیە كاریگەرییەكی زۆر لەسەر بودجەی عێراق دەكات، لەو ماوەیەی ئەو نەوتە ڕاگیراوە، ڕێژەیەكی زۆر گەورەی داهاتمان زیانی لێ كەوتووە، كە دەكرا ئەم داهاتە ڕۆڵەكانی عێراق بە (كورد و شیعە و سوننە و پێكهاتەكانی دیكە) سوودی لێ وەربگرن، بۆیە ئەم ڕاگرتنەش بە هۆی بڕیاری دادگای پاریسەوە دروست بوو، بەڵام ئێستا لێكتێگەیشتنی زۆر باش دروست بووە، پشت بەخوا ئەم ئاستەنگەش تێدەپەڕێنرێت، بۆ پشتگیریی بودجەی عێراق دەست دەكەینەوە بە هەناردەكردنەوەی نەوتی كوردستان بۆ دەرەوە بە ڕێككەوتن لەگەڵ توركیا.
* لەم كاتەدا دەستتێوەردانە ئیقلیمییەكان بەتایبەتی لەلایەن هەردوو وڵاتی ڕدراوسێی (توركیا و ئێران)ـەوە زیاتر بووە. ئایا باشبوونی پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا ڕەنگدانەوەی باشی لەسەر ڕێگرتن لەم دەستتێوەردانانە دەبێت؟ ئایا ڕۆڵی حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ لە پاراستنی سیادەی خاكەكەی لاواز نییە؟
- ئێمە چەند ساڵێك پێش ئێستا ئاماژەمان بەوە كرد كە چەند پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و حكومەتی عێراقی فیدڕاڵی لاواز بووبێت، بوار بۆ دەستتێوەردانی وڵاتانی دەرەكی زیاتر بووە، پێچەوانەكەشی ڕاستە، چەند پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و ناوەند بەهێز بووبێت، ئەو دەستێوەردانانە پاشەكشەیان كردووە و كەم بوونەتەوە.
لەسەر ئەم بنەمایە دەمانەوێت پەیوەندییەكی زۆر باش لە نێوان هەرێم و ناوەند بونیاد بنێین و وەبەرهێنان لەم پەیوەندیەدا بكەین، داوامان كردووە كە دەوڵەتانی دراوسێ هێزەكانیان لە عێراقدا بكێشنەوە، پێم وایە لە قۆناخی داهاتوودا ڕێككەوتنێكمان لەگەڵ توركیا دەبێت، بەوەی چوار خاڵی سەربازی لە كۆی 13 خاڵی سەربازیی توركیا لە نێو خاكی هەرێمی كوردستان و عێراق بكشێنەوە، هەروەكو چۆن داوا لە لایەنی ئێرانی كراوە كە دەستبەرداری بەئامانجكردنی هەولێر و شارە سەرسنوورییەكانی دەوروبەری پارێزگای سلێمانی ببێت، بە هەموو پێوەرەكان قۆناغی داهاتوو بە قۆناغێكی نموونەیی دادەنرێت بۆ بەهێزبوونی پەیوەندییەكانی نێوان بەغدا و دەوڵەتانی دراوسێ، لە هەمانكاتدا بەرەو پێشەوە چوونی پەیوەندیەكانی نێوان هەولێر و بەغدا، ئەمە ڕەنگدانەوەی دەبێت لەسەر پەیوەندییەكانمان لەگەڵ دەوڵەتانی دراوسێ.
* ئایا ئەمە پێویستی بەوە نییە كە حكومەتی فیدڕاڵی كارێك بكات بۆ ئەوەی بتوانێت سەروەریی عێراق لەو دەستێوەردانانە بپارێزێت؟
- بێگومان پاراستنی سەروەریی دەوڵەت گرنگە، بۆ ئەمەش ئێمە هێزێكی سنووریی باشمان لەسەر سنوورەكان هەیە، هەروەها هەولێریش ڕێگەی داوە چەند یەكەیەكی فیدڕاڵیی هێزە فیدڕاڵییەكانی سنوور لە سنوورەكانی هەرێم هەبێت، لەبەر ئەوەی بوونی ئەو هێزانە گرنگیی خۆی هەیە، هەروەها ڕێككەوتن لەگەڵ هەرێم كراوە ئەو خەڵكانەی لەلایەن یاساوە داواكراون بدرێنەوە بە یەكتری، ئەمەش واتە كاتێك تاوانبارێك تاوانێك لە هەولێر ئەنجام دەدات و خۆی لە بەغدا حەشار دەدات و بە پێچەوانەشەوە، ئەوا دەبێت ئەم تاوانبارە بگیرێت و ڕەوانەی بەغدا یان هەولێر بكرێتەوە، بۆ ئەوەی سزای یاسایی خۆی وەربگرێت. ئەم پرسە كۆتایی هاتووە، لەمەش زیاتر گەیشتوونەتە سەر سەرپێچیی هاتوچۆ و یاساكانی هاتوچۆ لە نێوان هەولێر و بەغدا كە یەك خراون، لە كۆتاییدا دەتوانم بڵێم پەیوەندییەكانی ئێستای نێوان هەولێر و بەغدا لە باشترین حاڵەتدایە بەراورد بە هەر لە 2003وە هەتا ئێستا. بێگومان ئەم باشبوونەش بە هەوڵی بێوچانی برایانمان بووە، لە هەرێم و سەردانە مێژووییەكەی سەرۆك بارزانییش هەموو ئەم دەستكەوتانەی پێكەوە كۆ كردەوە، گرنگە ئەم پەیوەندییە نموونەییەی نێوان هەرێم و بەغدا وەبەرهێنانی تێدا بكەین و تەواوی كێشەكانی پێ چارەسەر بكەین.
* ئاسایی نەبوونەوەی دۆخی شنگال و جێبەجێ نەكردنی ڕێككەوتننامەی شنگال و بوونی هێزی پەكەكە لە شنگال، ئایا وا پێویست ناكات لە قۆناغی داهاتوودا حكومەتی عێراق بە بوێرییەوە كۆتایی بەم دۆسێیە بهێنێت؟
- بابەتی ڕێككەوتنی شنگال لەبەردەستە و لەسەر بەرزترین ئاستی هەولێر و بەغدا ئیمزای لەسەر كراوە و، بەپێی ئەو ڕێككەوتنە دەبێت هێزەكانی پەكەكە لەو شارە نەمێنن. پێم وایە دەبێت ئەو بارودۆخە ئاڵۆزەی شنگال كۆتایی بێت و چارەسەر بێت، پێموایە ئەو كۆبوونەوەیەی لە كۆتایی ئەم مانگە لە نێوان هەردوو دراوسێ (سووریا و توركیا) كە لە بەغدا بەڕێوە دەچێت، ئامانج لەم كۆبوونەوەیە ئاشتبوونەوەیەكی مێژوویی بێت لە نێوان (سووریا و توركیا)، ئەمەش بە شێوەیەك لە شێوەكان دەبێتە فاكتەرێك بۆ چارەسەركردنی باردۆخی شنگال، هەروەها ئێستا كۆمەڵێك ڕێوشوێن بە كردەیی گیراونەتەبەر و نەخشەی زۆر ورد داڕێژراوە كە پەیوەندییەكانیان لەگەڵ هەرێمیش ئاسایی بكەنەوە، بە شێوەیەكی گشتی هەنگاوەكان بەرەو ئەوە دەچن بارودۆخی ئەو ناوچەیە كە چەرمەسەریی زۆریان بینیوە و خەڵكەكەی نەهامەتیی زۆری بینیوە لەبەرچاو بگیرێت، بۆیە بابەتی ناردنەوەی بەزۆرەملێی ئاوارەكان بێ ئەوەی ڕەچاوی بارودۆخی سەقامگیری و ئەمنیی ناوچەكانیان و بواری ئاوەدانی و دابینكردنی خانوو و كار و پێداویستییەكانی دیكەی ژیانیان بكرێت، بابەتێكی هەڵەیە و هەموو ڕێككەوتن و بڕیارە نێودەوڵەتییەكان و كۆمەڵگە پێشكەوتووەكانی جیهان دژی ڕادەوەستنەوە. خەڵكی شنگال و تەواوی ناوچەكە لە دوای هێرشە دڕندەكانی داعش و كوشتنی ژن و منداڵ و پیاوەكانیان قوربانییەكی زۆریان داوە، من پێم وایە حكومەتی عێراق لە ئاساییكردنەوەی دۆخی شنگال و ئاوەدانكردنەوەی ناوچەكە كەمتەرخەم بووە و كەموكورتیی زۆر لەلایەن حكومەتی عێراقی فیدڕاڵەوە هەبووە، لە ئێستادا شنگال و دەڤەرەكە بەپێی پێویست گرنگیی پێ نەدراوە و وێرانە، بۆیە لە قۆناغی داهاتوودا شنگال و خەڵكەكەی لەلایەن هەرێم و حكومەتی عێراقی فیدڕاڵەوە پێویستیان بە هەماهەنگی و هاوكاریی زۆر دەبێت، بۆ ئەوەی بارودۆخی شنگال ئاسایی ببێتەوە و قۆناغی ئاوەدانكردنەوە دەست پێبكات و دۆسێی ئاوارەكان یەكلا ببێتەوە.
