لە ماوەی ساڵانی 1968- 1991، سیستمی یەكپۆشیی قوتابیان پەیڕەو دەكرا، بەڵام لە ئێستادا ئەم سیستمە نەماوە، لە ئێستادا بەشێك لە قوتابیانی زانكۆ بە تایبەت قوتابیانی كچ خوازیاری ئەوەن سیستمی یەكپۆشی لە زانكۆكان پەیڕەو بكرێت، ئەویش بە هۆی نزمیی ئاستی دۆخی دارایی زۆرینەی خێزانەكان، وەك ئاشكرایە لەم چەند ساڵەی ڕابردوو هەرێمی كوردستان بە چەندین قۆناغی سەختدا تێپەڕی، لەوانە: هێرشی تیرۆریستانی داعش و هاتنی پەتای كۆڕۆنا و چەندین گرفتی دیكەی ئەمنی و سیاسی، ئەم دۆخەش وای كرد، دەستكەوتی ڕۆژانەی تاك سنووردار بێت، لەم ڕوانگەیەوە قوتابیان پێیانوایە «یەكپۆشی» جیاوازیی چینایەتی ناهێڵێت، مامۆستایەكی زانكۆش ڕایوایە یەكپۆشی لە جلوبەرگی زانكۆیی ناسنامەی قوتابییە. بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گوڵان خوێندنەوەی زیاتر بۆ بابەتەكە دەكەن.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

«بە ڕاستی دیمەنی شێوە و جلوبەرگی قوتابیان، بە تایبەتی قوتابیانی كچ سیمای ڕاستەقینەی زانكۆی بزر كردووە، هەر بۆیە ئەگەر لە زانۆكان شێوازی یەكپۆشی جێبەجێ‌ بكرێت، زۆر باش دەبێت.» ئەوە قسەی بێلان نەجم بوو. ئەو خاتوونە قوتابیی زانكۆیە و جەخت لەوە دەكاتەوە كە «یەكپۆشی، جیاوازی لە نێوان قوتیابی دەوڵەمەند و هەژار ناهێڵێت و، زانكۆش نابێتە شوێنی ڕیكلامكردن بۆ جلوبەرگ، چونكە هەر كاتێك قوتابی لە پۆلی 12 تەواو بێت، تەنیا بیری لە لای جلی جوان و مۆدێلاتی تازەیە بۆ زانكۆ لەبەری بكات.»

سازگار عەلی قوتابی زانكۆیە و ئەویش یەكێكە لەو سەدان كەسەی كە ڕایان وایە: «سیستمی یەكپۆشی لە زانكۆ و پەیمانگەكانی هەرێمی كوردستان لە بەرژەوەندیی قوتابیانە، چونكە پۆشینی جلوبەرگی جۆراوجۆر توانای ماددیی خوێندكار دەردەخات، بەوەش جیاوازیی ماددیی قوتابیان دەردەكەوێت، ڕەنگە ئەمەش ببێتە هۆی ماندووكردنی دەروونی خوێندكار و كاریگەری لە سەر ئاستی زانستی خوێندكار دروست بكات، بەتایبەتی خوێندكارانی بەشە ناوخۆییەكان كە بەشێكی زۆریان كەمدەرامەتن». گوتیشی: «من بەش بە حاڵی خۆم كە لە بەشە ناوخۆییم، بە هۆی بێ پارەیی و كەمدەرامەتیی خێزانەكەم مانگی جارێكیش بۆ ماڵی خۆمان ناڕۆمەوە».

د. نادیە تەڵعەت مامۆستایە لە كۆلێژی ئاداب و سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «جلوبەرگی زانكۆیی ناسنامەی قوتابییە، ئامانجی سەرەكی لە پڕۆسەی پەروەردەیی و زانستی لە زانكۆدا قوتابییە؛ مەبەستیش لەم پڕۆسەیە بریتییە لە بونیاتنانی كەسایەتیی قوتابی و ئامادەكردنی بە شێوەیەكی باش و پەرەپێدانی تواناكانیەتی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی گرفت و كۆسپ و تەگەرەكان لە ژیانی زانستیدا. جا لە پێناو بونیاتنانی كەسایەتییەكی كاریگەر لە كۆمەڵگەدا، بە شێوەیەكی دایك و باوكانە ڕووی گرنگیپێدان و چاودێریی خۆمان لە قوتابیان دەكەین و، بە هەموو هێز و توانامان سەرەڕای لایەنی زانستی و ڕۆشنبیری، ڕەچاوی بارودۆخی دەروونییان دەكەین، تاوەكو نەوەكانمان بە ڕۆڵێكی كاریگەر لە بونیاتنانەوەی نیشتمانی خۆشەویست بەشداری بكەن.» گوتیشی: «پابەندبوون بە یەكپۆشی شتێكی گرنگە، بەتایبەتی لەم ڕۆژگارەی ئێستا كە كرانەوەی خێرا و نائاسایی لە جیهاندا لە برەودایە. هەروەها یەكپۆشی ئامادەكردن و چەكداركردنی قوتابیەكانمانە تاوەكو بتوانن هەم لەگەڵ گۆڕانكارییەكانی جیهان ڕابێن و، هەمیش ڕووبەڕووی ببنەوە و خۆڕاگرییان هەبێت بەبێ جیاوازی، ئێمە ناتوانین لە ڕیزی وڵاتە گەورەكاندا بین، ئەگەر سەركردەكانی كۆمەڵگەكەمان و هیوا و ئاواتی دواڕۆژمان خوو و ڕەوشتی پیاوانە و مەردانەیان نەبێت و، كچە قوتابییەكانمان لە ئاستێكی بەرزی هەستكردن بە بەرپرسێتی و پابەند بە ڕەوشت و دابونەریتی كۆمەڵگەكەمان و ڕێنماییە پاك و بێگەرد و یەكتاپەرستەكەی ئایینمان نەبن، بە نەپۆشینی جلوبەرگی ڕێكپۆشی داپۆشەر. بێگومان جێبەجێكردنی یەكپۆشی لە زانكۆ كوردستانییەكاندا لە سەر زۆر بواری ژیان كاریگەریی خۆی دەبێت، بۆ نموونە؛ لایەنی ئابووری، كە یەكپۆشی یەكسانی لە نێوان قوتابیان دێنێتەدی و جیاوازیی نێوان قوتابیی هەژار و دەوڵەمەند كەم دەكاتەوە، بە جێبەجێ نەكردنیشی لە زۆربەی كاتدا قوتابیان هەست بە نایەكسانی و جیاوازی و چینایەتی دەكەن و، لە ڕووی دەروونییشەوە دەبێتە هۆی دڵەڕاوكێ بۆیان، بە تایبەت قوتابیان لەو تەمەنەیاندا كە لە زانكۆدان، خێرا كاریگەریی لە سەریان دەبێت، ئەمەش كەسایەتییەكی ئاڵۆز و دابڕاو و پڕ گرێی دەروونی لەلای قوتابی دروست دەكات، ئەمەش سەردەكێشێ بۆ هەڵدێران و لەڕێ لادان. لەسەر ئاستی ڕۆشنبیریشدا بەجێبەجێكردنی یەكپۆشی كاریكەرییەكی گەورە و ڕوون لە سەر ئاستی ڕۆشنبیریی قوتابیەكە دروست دەكات و پابەندیی بە زانكۆ لەلا دروست دەبێت و وا هەست دەكات بەشێكی دانەبڕاوی زانكۆیە.»

دوریا شێروانی دەرچووی زانكۆیە و سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە: «زانكۆ شوێنێكە بۆ پێگەیاندنی كەسایەتیی تاك و هاندانی بۆ داهێنان و لێكۆڵینەوە و نوێگەری، بەڵام ئەوە لە وڵاتانی خۆرئاوا وایە، بەپێچەوانەوە لە وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست كە تا ڕاددەیەك ڕوو و ڕێچكەی زانكۆ وەرگێڕدراوە بۆ شوێنێك بۆ هاوسەرگیری و شوێنێك بۆ گرنگیدان بە ڕوخسار بەبێ گوێدانە ناخ و زانست و زانیاری و خۆپێگەیاندن، واتە دەتوانم بڵێم جگە لە قوتابخانە و شوێنی گشتی و بازاڕەكان، خەریكە لە زانكۆكانیشدا چینایەتی بە مۆرك و شێوەی جیاواز و سەردەمیانەتر سەرهەڵدەدات.» هەر لەو بارەیەوە گوتی: «تاكەكانی زانكۆ بەراورد لەگەڵ ساڵ و دەیەكانی ڕابردوو، خەریكە دابەش دەبن بە سەر چەند چین و گرووپێك، چینی دەوڵەمەند و چینی هەژار، گرووپێك داوای زانست و زانیاری دەكات، ئەوی دی داوای خۆپێگەیاندن و گرووپێكی دیكەش زانكۆ وەك مەڵبەندێك دەبینن بۆ خۆشەویستیكردن و دۆزینەوەی كەسێك لە ڕەگەزی بەرامبەر بۆ هاوسەرگیری و پڕكردنەوەی بۆشاییە سۆزدارییەكانی و، گرووپێكیش بۆ نمایشكردنی جلوبەرگە ماركەكانی خۆیان و دەستەخوشكەكانیان كە زۆر جار ئێمە بەم ڕەفتارانە لە ڕێزی زانكۆ و مرۆڤایەتی و زانست و زانیاری كەم دەكەینەوە، ئەمەش كاریگەرییەكی یەكجاری نەرێنی دروست دەكات لە سەر ڕەوتی گەنجان و نەوەی داهاتوو لە كۆمەڵگەدا، سەرەڕای دۆخی ئابووری كە لە گشت جیهان و بەتایبەت عێراق و هەرێمی كوردستان كاریگەری لە سەر ژیان و گوزەرانی خەڵك داناوە، چ زۆر و چ كەم. بۆ نەهێشتنی ئەو جیاوازی و دیاردەیانە، یەكپۆشی لە زانكۆ و پەیمانگەكاندا زۆر گونجاوە و لە زۆر ڕووەوە هاوكارێكی باش دەبێت بۆ گەڕاندنەوەی ناوی زانكۆ بۆ سەر ناو و ئامانجە بنچینەییەكانی، هەروەها یارمەتیدەرێكی بەهێزی تاكە بۆ هەستنەكردن بە لاوازیی كەسایەتی و باری دارایی خۆی لە نێو كۆمەڵێكی هەبووندا، بەتایبەت لەم كاتەدا كە هەرێمی كوردستان بە گشتی بە بارودۆخی هەستیاردا گوزەر دەكات و، پێویستە كار لەسەر خاڵی ورد و درشت و دوور و نزیك بكرێت، بۆ ڕێكخستنەوەی شیرازەی كۆمەڵگەكەمان بەرەو كۆمەڵگە و گەنجگەلێكی بەتوانا و زانستخواز و داهێنەر و بەرهەمهێنەر.»