پسپۆڕانی بواری میدیا و زۆربەی چاودێرانی سیاسی و كۆمەڵایەتی، میدیای كوردی (بە دەنگ و ڕەنگ و نووسراو)یەوە، بەتایبەتی سۆشیال میدیا و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، دەخەنە ژێر جڕومەنگەنەی پرسیار و ڕەخنەی زۆریان لێ دەگرن، جەختیش لەوە دەكەنەوە، كە ڕۆڵی میدیای كوردی لە ڕووماڵكردنی تاوانەكانی شەڕ و كوشتندا زۆرینەیان نەرێنی و ناڕەوا بووە، تەنانەت زۆر جار خزمەتی دوژمنانی كردووە، بۆیە بە پێویستی دەزانن ڕێكارەكانی چارەسەری ئەو ئاریشە گەورەیە بدۆزرێتەوە. بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گوڵان، پتر تاوتوێی ئەو پرسە هەستیارە دەكەن.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

سەرەتا د. نەزاكەت حسێن كە پسپۆڕی كاری میدیاییە باسی ئەوە دەكات كە «پرسی جەنگ پرسێكی هەستیار و ئاڵۆزە و وابەستەیە بە بواری ئەمنیی وڵاتەوە، بە ژیان و مەعیشەتی هاووڵاتییەوە، بە سەقامگیریی دەروونی و سایكۆلۆژی هاووڵاتی، واتا بە زۆر شێواز كاریگەری دەكاتە سەر تێكڕای ڕەهەندەكانی ژیان، بۆیە مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم پرسە جیاوازترە لەو پرسانەی كە لە كۆمەڵگە هەن.» هاوكات دەڵێت: «بێگومان كە جەنگ ڕوو دەكاتە وڵاتێك، تێكڕای بوارەكانی ژیان، نائارامی و ناسەقامگیری بە خۆیانەوە دەبینن، بۆیە میدیا گرنگە مامەڵەیەكی تەندروست، بەرپرسیارانە، پیشەییانە و ئیتیكیانە لەگەڵ جەنگدا بكات، ناتوانین بڵێین میدیای كوردی لە ئاست ئەو پرسە سەركەوتوو بووبێت، بەڵكو خەمساردە، تەنانەت هەندێك جار شێواندن دروست دەبێت، ئەوەش بۆ ڕێكنەخستنی میدیا لە هەرێمی كوردستان دەگەڕێتەوە، میدیای كوردی وابەستە نەكراوە بە پرەنسیپی نیشتمانی و بەرپرسیارێتی بەرامبەر یە هاووڵاتی، جگە لەوەی زۆربەی میدیاكان حزبین و بوونەتە بەشێك لە ململانێی حزبەكان، ئامانج و خواستەكانیش دابەش بوون، بوونی گوتاری هاوبەش، ستراتیژیەتی هاوبەش و بەرپرسیارێتییەكی هاوبەش لە ناو میدیای كوردیدا نابیندرێت، نەك تەنیا لە پرسی جەنگدا، بەڵكو لە تێكڕای پرسەكانی كۆمەڵگە. هەتا ئەو پەرتەوازییە هەبێت، ناتوانین مامەڵەیەكی تەندروست لەگەڵ جەنگدا بكەین.» گوتیشی: «زۆر جار هێندەی میدیای كوردی خزمەتیان بە میدیای دوژمن كردووە، هێندە خزمەتی نیشتمان و قەزیەكەیان نەكردووە، سۆشیال میدیاش دۆخەكەی زیاتر شێواندووە. من دەڵێم: میدیای كوردی بێ خاوەنە، بەو مانایەی، نە بۆردێك نە ئەنجومەنێك، نە وەزارەتێك و نە لایەنێكی بەرپرسی ڕاستەوخۆ هەیە، ناڵێین بۆ كۆنتڕۆڵ، چونكە سەردەمی كۆنتڕۆڵ بەسەرچووە، بەڵام بۆ ڕێكخستن و بۆ دروستكردنی بەرپرسیارێتیی میدیا بوونیان نییە، ئەوەش وای كردووە ئێمە بەردەوام قوربانیی میدیا بین».

ئەو كەسایەتییە ئەكادیمییە جەختی لەوە كردەوە: «چارەسەری ئانیی و بەپەلە ئەوەیە لە كاتی جەنگدا بۆ ڕووماڵكردن ڕێگە بە هەموو ڕۆژنامەنووسێك نەدرێت، هەرچەندە ئێمە دژی ئازادی نین و ڕۆژنامەنووس مافی خۆیەتی زانیاری دەست بكەوێت و بۆ وەرگرەكانی ببات، بەڵام دەكرێ لە بەرامبەردا كەسێكی پڕۆفیشناڵ بێت و هەستی بەرپرسیارێتی هەبێت.» پێشنیاری ئەوەشی كرد: «ژووری عەمەلیاتی هاوبەش لە نێوان لایەنی پەیوەندیدار كە ئەمڕۆ لە مەیدانی جەنگدان دروست بكرێت، لەم ژوورەدا ئەوان ڕووماڵی جەنگ بكەن و، زانیاری پێویست بدەن بە دەزگاكانی ڕاگەیاندن و ڕۆژنامەنووسان بە شێوەیەكی یەكسان، واتە ئەو زانیارییانەی كە پێویستە و كاریگەری ئەمنی و سایكۆلۆژی و كۆمەڵایەتی و ململانێی لێ ناكەوێتەوە، بۆ هاووڵاتیان بگوازرێتەوە و، لە زانیارییەكاندا ڕاستگۆیی تێدا بەرجەستە بێت.» وەك دوا وتەشی گوتی: «پێویستە خاڵێك لەسەر دێر دابنێین، ڕیستارتێك بكەین بۆ ڕزگاركردنی میدیا لە هەرێمی كوردستان و بۆ ئەوەی سیستەمێكی میدیاییمان هەبێت، لە چوارچێوەی كۆمەڵێك پرەنسیپ و ئیتیك و بەرپرسیارێتی و كۆد».

رۆژنامەنووس هەڵۆ جەباری، هێما ئەوە دەكات كە «یەكەم كاری ڕۆژنامەنووس گواستنەوەی هەواڵە و دەبێت بە ڕاستی و پاكی هەواڵەكە بگوازێتەوە، دووەم كار پێویستە سەلامەتیی گیانی خۆی بپارێزێت.» سەبارەت بە تیرۆریستانی داعش و بەرگریی پێشمەرگە و ڕۆڵی میدیاش گوتی: «لەم چەند ڕۆژەدا بەداخەوە جموجۆڵەكانی داعش لە دوای خیانەتی 16ی ئۆكتۆبەرەوە زیادی كردووە، پێشتریش لە ماوەی چوار ساڵی ڕابردوودا ئێمە وەكو ڕۆژنامەنووسانی كەركووك بە باشی مامەڵەمان لەگەڵ ئەو دۆخەدا كردووە و، دەزانین كە تیرۆرستانی داعش مەترسیدارن و دڕندانە ڕەفتار دەكەن، بەڵام كە دەچینە ئەو شوێنانە، نابێت هەموو شتێك بۆ كەناڵەكان بگوازرێنەوە، وەك بڵاوكردنەوەی ژمارە و شوێنی پێشمەرگە و بەتایبەت نیشاندانی خوێن و خۆتەقاندنەوەی داعشەكان، ئەوانە حزمەتە بە دوژمن، لە كەناڵە ئەورووپییەكان هەندێك دیمەن هەن، قەدەغەیە بگوازرێتەوە و ناكرێت خێزان و منداڵ بیبینن، بەڵام تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی ئێمە بۆ بە دەستهێنانی لایك و كۆمێنت دیمەنی ناخهەژێن بڵاودەكەنەوە، پێویستە ڕاگەیاندنكار بە جۆرێك مامەڵە بكات كە ڕۆشنایی بداتە خوێنەر و بینەر، هاوكات پێویستە متمانەمان بە هێزی پێشمەرگەی كوردستان و ئاسایشی كوردستان هەبێت.» گوتیشی: «وەكو ڕۆژنامەنووس لە ڕابردوودا هەم جەنگی تیرۆریستانی داعش و هەم جەنگی حەشدی شەعبیم لە كەركووك بینیوە، كە هەردووكیان مەترسیدارن، بەڵام توانیمان تا ئاستێك لە تەلەفزیۆن ورەی خەڵك بەرز بكەینەوە، ئەمەش سەنگی مەحەكە و دەكرێت بە وریاییەوە مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، بەداخەوە لە هەندێك كەناڵ بە ڕوونی زانیاری و شوێن و جێگەی ڕووبەڕووبوونەكە ئاشكرا دەكەن، بەوەی كە پێشمەرگە ئەوندە كیلۆمەتر لە داعشەوە دوورە، یان باسی زەرەر و زیانەكانی پێشمەرگە دەكەن، دوژمنانیش لە ڕێگەی كەناڵەكان و سایتەكانەوە زیانەكان دەزانن، بۆیە دەبێت مامەڵەكردن لە گەڵ ئەم پرسە زۆر بە هەستیاری بێت و، ئاسایشی نیشتمانی نەكەوێتە مەترسییەوە، هەر بۆیە دەبێت حكومەت نەهێڵێت لە كاتی جەنگ هەندێ زانیاریی ورد و شۆینی هەستیار لە لایەن میدیكارانەوە بڵاو بكرێتەوە، بۆ ئەوەی خوانەخواستە تێرۆرستان و دۆژمنان سوودی لێ وەرنەگرن».

پارێزەر مەنسوور محێ موختار، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «هەرێمی كوردستان لە ئێستادا، لە بری تەواوی جیهان شەڕی تیرۆرستانی داعش دەكات و لەم نێوەندەشدا لە پێناو ئازادی و حوكمكردنی خۆی بە خۆی، چەندین قوربانی داوە، بەڵام دەسەڵاتی چوارەم كە میدیایە، زۆر بەخراپی مامەڵە لەگەل پرسی جەنگ دەكات و، لە بری ئومێدبەرزكردنەوەی خەڵك و هێزەكان، نائومێدیان دەكات، تەنانەت بەشێكی میدیا و كەناڵەكانی ڕاگەیاندن لە مانشێت و هەواڵ بەپەلەكانی كوژراو و بریندار، ئامادەنین بە پێشمەرگە و خەڵكی سڤیل بڵێن: شەهید. وێڕای ئەوەی بەشێكی ئەم هەڵە و كەموكووڕییە بۆ خودی میدیاكە دەگەڕێندرێتەوە، لەهەمان كاتدا، یاسای ڕۆژنامەگەریی كوردی بێ هەڵە و كەموكووڕی نییە، گەر بگەڕێینەوە بۆ یاسا، لە بڕگەی یەك و دووی ماددەی 9ی یاسای ڕۆژنامەگەریی كوردی دەرچووی ژمارە 35ی ساڵی 2007دا هاتووە: سزای دەزگاكانی ڕاگەیاندن تەنیا پێبژاردنە، نەوەك داخستن، تەنانەت ئەگەر هەڵەكانیان دووبارە و سێ بارەش بكرێنەوە. بەڵام دادگە دەشێت دەزگاكە دابخات، بە گەڕانەوەی بۆ یاسای سزادانی عێڕاقی كە بە ژمارە 111، لە ڕێكەوتی 1/1/ 1969 دەرچووە، بەڵام لەو كاتیشدا پاڵپشت بە بنەمای یاسایی «الخاص یقید العام»، گەڕانەوەكە نایاسایی دەبێت. بۆیە گەلێك پێویستە ئیدی میدیا و تەنانەت خەڵكی ئاساییش هەست بە بەرپرسیاریەتی بكەن و دەسەڵاتی یاسادانانیش ئەو بڕگە و ماددانەی كاریگەریی خراپیان هەیە لەسەر كۆمەڵگە، هەمواریان بكاتەوە و وایان لێ بكات لەگەڵ ئادابی كۆمەڵگە بگونجێت، نەك كاریگەریی خراپ جێ بهێڵێت».