مەلا خالید هاودیانی كە لە ساڵی 1970 لە مزگەوتی گەڵاڵە لە كۆنگرەی یەكەمی یەكێتی زانایان بەشدار بوو، ماوەیەكی زۆر سەرۆكی فەتوای سۆران بووە و لە ئێستادا ئەندامی فەتوای سۆرانە و مۆڵەتی بە چەندین مەلا و فەقێ داوە و، شارەزایی لە فقهی ئیسلامی هەیە و، هەمیشە دژی هەموو توندوتیژی و توندڕەوییەك بووە و ڕای وایە موسڵمان و باوەڕداری ڕاستەقینە ئەو كەسەیە زیانی بۆ كەس نەبێت؛ لەم دیدارەدا چەند پرسیارمان ئاراستە كرد و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گۆڤاری گوڵانی دایەوە.

 

 

 

 

* وەكو مامۆستایەكی دێرینی ئایینی چۆن دەڕوانیتە كەلتووری پێكەوە ژیان و لێبووردەیی كە لەناو كوردی موسڵمان بوونی هەیە و تا چەند بەهێزكردنی ئەم چەمكە بۆ ئێمەی كورد گرنكە؟

- كورد میللەتێكی ئاشتیخواز و مرۆڤدۆستە، تەنانەت لە دوای هاتنی ئایینی پیرۆزی ئیسلامیش كورد ڕێگایان نەدا فكری توندوتیژی و توندڕەوی بخزێتە ناو ئایینەكەیانەوە، بەپێچەوانەی زۆر لە نەتەوەكانی دراوسێمان، كە ئەوان ئایینی پیرۆزی ئیسلامیان بۆ بەهێزكردنی حوكمڕانیی خۆیان و چەوسانەوەی نەتەوەكانی دیكە بەكارهێناوە، بەڵام هەرچی كوردە ئایینی پیرۆزی ئیسلامی وەكو ڕەسەنایەتییەكەی خۆی وەرگرتووە و كەلتووری پێكەوەژیان و لێبووردەییان تێدا بەهێز كردووە.

ئایینی پیرۆزی ئیسلام جگە لە ەحاڵەتی بەرگریكردن لە ماف و خاك و وڵاتی ئایینێكی ئاشتیخوازە و دژ بە هیچ ئایینێكی دیكە نییە و بە ڕوون و ئاشكرا باوەڕی بە پێكەوەژیان و ڕێزگرتنە لە هەموو ئایین و ئایینزاكانی دیكە، جوانترین بەڵگەش بۆ ئەمە پەیماننامەی مەدینە بوو، كاتێك پێغەمبەر (د.خ) كۆچی كرد بۆ مەدینە، لەو شارەدا جوو و مەسیحی دەژیان، ئەوە بوو بۆ پتەوكردنی پێكەوەژیان لەنێوانیاندا یاداشتێكی 16 خاڵی نووسی و نەخشەڕێگای پێكەوە ژیان و ڕێزگرتن لەوی دیكەی دامەزراند و ماف و ئەركەكانی هەمووانی دیاری كردو هێرش و دژایەتیكردنی یەكتری قەدەغە كرد. ئەم حاڵەتە لە هەرێمی كوردستان مێژوویەكی قووڵی هەیە. كورد بۆ خۆی میللەتێكی زۆر ئاشتیخوازە و دەستدرێژی نەكردووەتە سەر هیچ نەتەوەیەك و بەپێچەوانەوە لە مێژوودا بە دەیان جار تەعدا و دەستدرێژی كراوەتە سەر و زڵم و غەدرێكی زۆری لێ كراوە و كۆمەڵكوژ كراوە، لە زۆربەی وێستگە گرنگەكان و لەناو ڕووداوەكاندا هەرچی ئەو پەیمان و بەڵێنانەی بە كورد دراون لێیان پاشگەز بوونەتەوە، لە مێژووی نوێی گەلەكەشماندا ئەم حاڵەتانە زۆرن، ئەوەتا لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس بە دەیان بەڵێنیان پێ داین، كەچی تەنانەت بڕوایان بەو مافەی كوردیش نەبوو كە لەو دەستوورەدا دانراوە كە خۆیان دەنگیان بۆ داوە، لە ڕیفراندۆمیشدا بە هەمان شێوە غەدر و زوڵمێكی زۆریان بەرامبەر كورد ئەنجام داوە، هەروەكو چۆن لە بەیاننامەی 11ی ئاداردا حوكمڕانە شۆڤێنییەكان لەبری ئەوەی بەڵێن و ماددە و بڕگەكانی ئەو ڕێكەوتننامە مێژووییە جێبەجێ بكەن، كەچی پیلانی تیرۆركردنی بارزانیی نەمریان لە حاجی ئۆمەران داڕشت كە خۆشبەختانە لەو بۆسەیەدا لێی دەرباز بوو، دوای ئەوەی كەسێكی مەسیحی خۆی كردە قوربانیی بارزانیی نەمر. ئەو دەمەی جووەكانیان دەناردە ئیسرائیل، ماڵێكی جوو لە یەكێك لە گوندەكانی دەڤەری لە سیدەكان بوو، خەڵكەكەی چوونە ڕەواندز و وتیان قبووڵمان نییە ئەو ماڵە جووە بنێردرێتە فەلەستین، لە هەموو ناوچەكانی كوردستان مەسیحی و جوو و كاكەیی و ئێزدی و چەندین ئایین و ئایینزای دیكە هەبوون، كورد پارێزگارییان لێ دەكردن و شایی و شینیان لەگەڵ كوردە موسڵمانەكان پێكەوە بووە، لەمەشدا ڕۆڵی زانا و مەلای كورد زۆر گرنگ بووە، لە هەموو گوندێكی كوردستاندا مزگەوت و مەلایەك هەبووە كە كەلتووری پێكەوەژیان و لێبووردەیی و ئاشتی بڵاو كردووەتەوە. مەلا مستەفا بارزانی ڕەحمەتی خوا لێی خۆشبێت، لە كۆبوونەوەیەكدا پێی وتین: لە سلێمانی لە مەنفا بوو، لەسەر دەستی مەلایەك بە ناوی مەلا عەبدوڵای چروستانی خوێندوویەتی و بڕوانامەی وەرگرتووە. لە ساڵی 1970 كە بەیانی 11ی ئادار درا، ئەو مامۆستایە هاتە حزووری مەلا مستەفا بارزانی لە دیلمان و لە بەردەمی ئێمە مەلا مستەفا پێی وت: «بۆ هەواڵی سەردانەكەتت بۆ نەناردووم، تاوەكو لە گەڵاڵەوە پێشوازیم بكردایە»، فەرمانی مەلا مستەفا بارزانی بووە كە ڕێز لە زانا و مامۆستای ئایینی و ئایینزاكان و هەموو گرووپ و حزبەكانی دیكەی كوردستان بگیرێت. 

* هەموو ڕێبەر و سەركردەكانی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیی كوردستان، لە حوجرە و مزگەوت و تەكیە و خانەقاكانی كوردستان هەڵكەوتوون و ڕێبەرایەتیان بۆ سەربەخۆیی كوردستان كردووە، ئایا شەرعییەتی پارێزگاریگردن لە نیشتمان بەپێی قورئان و شەریعەتی ئیسلام چۆن ڕاڤە دەكەن؟

- پێغەمبەر (د.خ) دەفەرموێت: (من قتل دون ماله فهو شهيد و من قتل دون دمه فهو شهيد و من قتل دون دينه فهو شهيد) واتە كەسێك لە سەر خوێنی خۆی بكوژرێت، شەهیدە و كەسێك لە سەر ماڵی خۆی بكوژرێت، شەهیدە و هەر كەسێكیش لەسەر ئایینی خۆی و نامووسی بكوژرێت شەهیدە، كەواتە هەر دوژمنێك تەعەدا بكات لە سەر خاكت و بیەوێت ماڵ و نامووست لەناو بەرێت، بەرگری لەسەر داناویت و، ئەگەر بكوژرێیت شەهید دەبیت، بەم شێوەیە لە شەڕی داعش پێشمەرگە سێ پلەی شەهادەتی هەیە، لە هێرشكردنە سەر ماڵ و خاكی و دەیانەوێت بیانكوژن و دەست بۆ نامووسیان بەرن.

* وەكو مەلایەكی دێرینی كوردستان لەگەڵ مەلا مستەفا بارزانی لە شۆڕش بوویت، پرسیار ئەوەیە تاچ ڕاددەیەك بارزانیی نەمر پاڵپشت و داخوازیكار بووە بۆ مافی كەمینە و نەتەوە و ئایینزاكان؟ 

- من لە یەكەمین كۆنگرەی یەكێتی زانایانی ئیسلام كە لە 21ی ئەیلوولی ساڵی 1970 لە مزگەوتی گەڵاڵە دامەزرا، ئەندامی ئەو كۆنگرەیە بووم و مەلا مستەفا بارزانی خوا لێی خۆش بێت ئامادە بوو. داخوازیی جەنابی بارزانیی نەمر هەمیشە بۆ گەلی كوردستان ئەوە بووە «یەكڕیز و یەكدەست و یەكترگیر بن»، بۆیە زۆر جار مامۆستای ئایینی كۆ دەكردنەوە و داوای لێ دەكردن كە یەكترگیر بن و لە وتاری هەینی خەڵك وشیار بكەنەوە، بۆ یەكڕیزی، ئەوە بوو تاوای لێهات داوای لە مامۆستایان كرد، یەكێتییەك پێك بهێنن و مامۆستاكانیش قبووڵیان كرد، خودی بارزانی هەر لە هەمان ڕۆژ وتارێكی بە نرخی فەرموو، لە بەر زۆری ناكرێ هەمووی باس بكەم، بەڵام جگە لە وتارەكە، وەكو لە یادمە ئەوەشی فەرموو: «ئەگەر ئێوە یەكترگر بن، من بۆ هەموو خزمەتێكتان ئامادەم، خۆ ئەگەر ئێوە بە گوێرەی شەریعەت و فەرمانەكانی خودا و پێغەمبەر كار بكەن، من ئامادەم بە كۆڵی خۆم خۆڵتان بۆ بكێشم.» هەروەها داوای لە مامۆستایان كرد، خەڵكی هوشیار بكەن بەوەی بەرگری لە خاك و نامووسی خۆیان بكەن، پاشان دەستەی كارگێڕی لە مامۆستا مەلا عوسمان گۆجە و مامۆستا ملا وەیسی گرتكی و مەلا قادر سكتانی و مەلا مستەفا دارئەلسەلام و مەلا عەبدوڵا قەڵاتی هەڵبژێردران و، مامۆستا مەلا عەلی هەولێری كرا بە سەرۆكی یەكێتیی زانایان و تێكڕای مامۆستا ئایینییەكانی ناوچەی باڵەك و ئەوانی تریش بانگهێشتی سەر ئەو كۆنگرەیە كرابوون، ئینجا دوای كۆتایی كۆنگرە مامۆستاكان ئەوانەی دەستەی هەڵبژاردن بوون، لەگەل مامۆستا مەلا عوسمان بۆ نانخواردنی نیوەڕۆ چوون بۆ گوندی وەلزە، دواتر لقەكان هەڵبژێردران. مەلا محەمەد دەڵگەیی بوو بە لێپرسراوی لقی ٧ی پشدەر، منیش كە لە گوندی ئێندزە مەلا بووم، هەڵبژێردرام بۆ ئەندامی لێژنەی ناوچەی قەندیل و مەلا شێخ محەمەد قەرناقەوی هەڵبژێردرا بە لێپرسراوی ناوچەی قەندیل. مەلا مستەفا بارزانی، گەورە و بە گچكەی نەهێشت و داوای كرد كچان بە زۆر مارە نەكرێن و ژن بە ژنی نەكرێت، مەلا مستەفا بارزانی باڵێكی لەلای ئایین بوو، باڵەكەی دیكەی لای خزمەتی خاك و وڵات و نەتەوەكەی بوو.

* لێرەو لەوێ بە ناوی جیاجیاوە هزری توندڕەوی و توندوتیژی دەهێنرێتە ناو كۆمەڵگەوە، حزبی ئیسلامی سیاسی و فكری نامۆ بەم كۆمەڵگەیە بڵاو دەكرێتەوە، ئایا ئایینی پیرۆزی ئیسلام تا چەند لە دژی ئەم توندڕەوی و توندوتیژییەیە؟

- ئایینی پیرۆزی ئیسلام لە ئاشتییەوە هاتووە و بە ڕوون و ئاشكرا داوا لە موسڵمانان دەكات ئاشتیخواز بن. خودای گەورە و میهرەبان پێغەمبەرمان (د.خ) نارد بۆ ئەوەی مرۆڤایەتی لەو جەهالەت و زوڵمە ڕزگار بكات و، ڕێگەی نەدا توندوتیژی بەكار بهێنێت و پێی فەرموو: (لست عَلَيْهِمْ بِمُسَيْطِرٍ) تا چەند ساڵێك ڕێگای نەدا پێغەمبەر شەڕ بكات، تا ئەو كاتەی زوڵم و ستەم لە سەر موسڵمانەكان زۆر بوو، ئەو كات خودای گەورە و میهرەبان مۆڵەتی جیهادی پێ دا. پێناسەی موسڵمانیش ئەوەیە: المسلمُ من سَلِمَ المسلمونَ من لسانهِ و يدهِ، واتا موسڵمان ئەو كەسەیە بەدەم و كردەوە زیانی بۆ كەس نەبێت، پێناسەی باوەڕداریش بریتییە لەوەی باوەڕدار لە دەستی سەلامەت بن، ئا ئەمە پێناسەی موسڵمان و باوەڕداران بێت، ئیتر چۆن خودای گەورە و میهرەبان ڕێگا دەدات لە بازاڕێكدا خۆت بتەقێنیتەوە و منداڵ و ژن و پیاوی بەتەمەن بكوژی، یان هەرگیز ڕێگەت پێ نادات، پێشمەرگە لە سەر خاكی خۆی بكوژیت و هێرش بكەیتە سەر گوندنشینەكان و تەعەدا لە ماڵ و حاڵیان بكەیت، پێغەمبەر (د.خ) دەفەرموێت: لیس منا من لم یدافع عن عشیرته. واتا ئەو كەسە لە هۆزی من نییە بەرگریی لە هۆزی خۆی نەكات، ئاشكراشە لێرەدا مەبەستی هۆزە. هەروەها نابێت بە ناوی ئیسلام حزب دابمەزرێنیت و خەڵكێكی ڕەش و ڕووت و بەشمەینەت ئیستغلال بكەیت، بۆ گەیشتن بە دەسەڵات و پۆست بەكاریان بهێنیت. دەبێت وشەی خودا و پێغەمبەرەكەی لە پێناو مرۆڤایەتی و ئاشتی و خۆشگوزەرانی بێت. با جارێ خاكی خۆمان ئازاد بكەین و سەربەخۆیی بەدەست بهێنین، ئەو كات بە ناوی ئیسلامەوە قسە بكەن. مرۆڤ كە خاك و سەربەخۆیی نەبوو، ئیماندارییەكەشی كەموكورتی تێدا دەبێت. كورد خاك و دەوڵەتی سەربەخۆی نەبێت، ئیسلامەتیشی بۆ جێبەجێ نابێت.