چیمەن فەیزوڵا كۆمەڵناس و سەرۆكی ڕێكخراوی ئەفرا بۆ پەرەپێدان و هاوكاری مرۆیی، لە دیدارێكیدا لەگەڵ گۆڤاری گوڵان باس لە كاری ڕێكخراوەیی و گرنگیی چالاكییەكان دەكات و، جەختیش لەوە دەكاتەوە كە كۆمەڵگەی كوردی هێشتا نەیتوانیوە لە قۆناغی پێشكەوتنی مرۆیی كە ئافرەت تیایدا ڕۆڵێكی هەرە گرنگی هەیە، هەنگاوی گەورە بنێت.

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

* سەرەتا با لەو پرسیارەوە دەست پێ بكەین، ئایا ئاستی ڕێكخراوە مرۆییەكان بەتایبەت ڕێكخراوەكانی داكۆكیكار لە مافی ئافرەت چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟

- تاكە ئامرازێك كە بتوانێ جیاوازی بخاتە نێو ڕێكخراوی نێودەوڵەتی و ڕێكخراوێكی لۆكاڵی، تەنیا بوونی بودجەیە بۆ جێبەجێكردنی پڕوژە كانیان، كە بەداخەوە ئەمڕۆ لە هەرێمی كوردستان لەلایەن حكومەتەوە هیچ بودجەیەك بۆ ڕێكخراوەكانی لۆكاڵی دابین نەكراوە، تا بتوانن چالاكییەكانی خۆیان لە بوارە جیاجیاكان بە ئەنجام بگەیێنن. بۆیە لێرە باس لە هەر دوو جۆری ڕێكخراوەكان پێكەوە، هاوسەنگیی باسەكە تێك دەدات و، ناهێڵی بە شێوەیەكی مەنتقی هەڵسەنگاندن بۆ ئاستی چالاكییەكان و دەرئەنجامی چالاكییەكان بكەین، بە كۆی گشتی كاتێك تۆ پلانێكت هەیە، بۆ ڕێكخستن و ئەنجام و دەرئەنجام پێویستت بە ئامرازە، كە لێرە ڕێكخراوەكان ئەو ئامرازانەیان لە بەر دەست نییە، هەر بۆیە ئەگەر دەبیندرێت ڕێكخراوێك چالاكییەك ڕێكدەخات، ڕووبەڕووی زۆر كێشە دەبێتەوە، كە یەك لەوان نەبوونی ستافێكی كارامە و لێهاتووە بۆ ئەنجامی پڕوژەكە و دواتریش نەبوونی هاودەنگی و هاوسەنگییە لە نێوان وەزارەتەكان بۆ بەئەستۆگرتنی وەزایفی ئیداریی خۆیان و شەرعییەت نەدان بە ڕێكخراوەكانی كۆمەڵەی مەدەنی، كە دەبێتە هۆكاری سەرەكی بۆ وەرنەگرتنی ئەنجامێكی باش لە چالاكی و پڕوژەی ڕێكخراوەكانی مەدەنی. بێگومان ڕێكخراوەكان بە مەبەستی ئاشتەوایی و نزیككردنەوەی میللەت و دەوڵەوت دروست كراون، بەڵام كاتێك نە خەڵك و نە دەوڵەت ئامادەیی خۆیان دەرنەبڕن بۆ چارەسەری زۆر لە گرفتەكان لە كۆمەڵگە لە ئاستی تاك و لە ئاستی كۆمەڵگەش، ئەوكات دەبێت چاوەڕوانی ئەوە بكرێت كە ڕێكخراوەكان كێشەی زۆریان ڕووبەڕوو ببێتەوە .ڕێكخراوەكانی مرۆیی و چالاكەكانی بواری مافەكانی ژنانیش كە چالاكی دەكەن، دوور نابن لەو كێشە و بەربەستانەی كە باس كران، بە ئەگەری زۆرەوە بگرە زۆر زۆرتریش كێشەكان گەورەتر دەبن، چونكە كۆمەڵگەی كوردی هێشتا نەیتوانیوە لە قۆناغی پێشكەوتنی ئینسانی كە ژن تیایدا ڕۆڵێكی هەرە گرنگی هەیە، هەنگاوی گەورە بنێت. تەواوی ئەو ئاستەنگانەی كە ڕووبەڕووی ڕێكخراوێكی تایبەت بە ئافرەتان دەبێتەوە، نیشاندەری ناهۆشیاریی كۆمەڵگەی كوردین لە هەمبەر مافە ڕەواكانی ژنان، چونكە بەپێی پێویست گرنگی بە پەروەردەی دایكان و ژنان نادرێت بۆ شیكردنەوە و ڕوونكردنەوەی سەرجەم مافەكانی وەك بەشێكی هەرە گرنگی كۆمەڵگە، لە كاتێكدا ژن دوو ڕوڵی سەرەكی هەیە، یەكیان ژنبوونە و لە هەمان كاتیشدا دایكە، كاتێك تاك هۆشیار نییە، دەتوانرێ بگوتری كە كومەڵگەش تووشی نەهامەتیی ناهۆشیاری دەبێت و، ئەو كاتە ئەنجامدانی چالاكیی ڕیكخراوەیی تووشی قەیران و ناكارامەیی دەبێتەوە، واتە ڕوڵی زور بەرچاو و كاریگەری نابێت بۆ سنوورداركردنی هەندێك دابونەریتی كۆن كە بووەتە هۆی ئازاری كۆمەڵێكی زور كە ئەوانیش ژنانن.

ژن وەكو خۆی نەیتوانیوە مافی خوی دەستەبەر بكات، ئەویش دەگەڕێتەوە سەر ئەوەی كە مەفهوومی ماف چۆن لای ئەو مانادار كراوە، لە هەمان كاتیشدا وەك دایك كە ڕۆڵی سەرەكیی پەروەردەی نەوەی داهاتووی بە دەستە، دەبینین ناهوشیارە لە جۆری پەروەردە و یاسا و ڕێساكانی مندال گەورەكردن، جا لێرەدا ئەركی ڕێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی بە تایبەت ڕێكخراوی مرۆیی و ڕێكخراوی ئافرەتان، دەبوایە لانیكەم ئەگەر بە شێوەی مەیدانی نەكراوە، یا نەڕخساوە ڕۆڵی بەرچاویان بێت، ڕۆڵی هوشیاركردنەوە بگێڕن و، نەوەستن لە هەر چەشنە چالاكییەك كە بۆ دیتنەوەی میكانیزمێكی چارەساز.

* ئایا ئەو میكانیزمانانە چین كە لە پەروەردەكردنی كچدا وادەكات كچی بەتوانا و باوەڕبەخۆ بێنێتە بەرەەم؟

- نەوعی پەروەردە گرنگترین خاڵە لە دروستبوونی كەسایەتیی تاك، كەسایەتیی مرۆڤ لە پەروەردەی ماڵەوە دەست پێ دەكات و دواتر ئەو تاكە لە كۆمەڵگە كامڵ دەبێت، هەر بۆیە دایك ڕۆڵی سەرەكی لە جۆر و تایبەتمەندیی پەروەردەی منداڵ هەیە، ئەگەر دایك هۆشیار بوو و باوەڕی بە تواناكانی خۆی وەكو ژن هەبوو، واتە ئەو بیر و باوەڕەی دەتوانێ لەسەر جۆری پەروەردە و بنیادنانی كچێكی بەتوانا كاریگەری هەبێت و، وا بكات كە كچ لە كۆمەڵگە بتوانێ جێگە و پێگەی خۆی ببینێتەوە و هەوڵ بۆ دەرخستنی زۆرتركردنی تواناكانی بدات. لە هەمان كاتدا ئەگەر باوك لە ناو بنەماڵەی خۆی باوەڕی بە یەكسانیی جەندەری بە واقیعی هەبێت و، پشتگیریی كچەكەشی بكات، ئەو كات دەتوانین بڵێین بنەماڵە توانیویەتی ڕۆڵی تەواوكەری بووبێت بۆ بەرزڕاگرتنی ڕۆڵی واقیعیی ژن و كچ لە كۆمەڵگە، بەڵام لە قوناغی دواتر كۆمەڵگە بۆ بەتواناكردنی كچەكانمان ڕۆڵی دووەم دەگێڕێت. واتە سیستمی خوێندنی بە پلان لە قۆناغەكانی سەرەتایی هەتا خوێندنی باڵا دەتوانێت ئاستی بیر و هزری ژن بەرەو بەرابەری جەندری ببات و، وا بكات كچان و ژنان خۆیان بە خوارتر لە پیاو هەژمار نەكەن و، هاوشان بۆ بەدیهێنانی خەونەكانی خۆیان و پێشكەوتنی وڵات هەوڵ بدەن. دواتر دەكرێت باس لەوە بكرێت كە سیستمی حوكمڕانی و چەند و چۆنیی حكومەت لەگەڵ پرسی ژنان، ڕۆڵی بەر چاوی دەبێت لە بەرهەمهێنانی ژنانی بەتوانا، دواتر تێكەڵكردنی سیستمی پەروردە بە جۆرێك لە ئە بزارە كان كە ژن خوی بە كەسی دووەەم نەبینێتەوە، ئەویش بە بەكارهێنانی میكانیزمی نوێ و سەردەمیانە و گۆڕینی محتەوای كتێبەكان و هۆشیار كردنی مامۆستایان ئەویش بە ئامانجی دروست بوونی سیستمێك كە تەنیا لەسەر ئەساسی تواناكان بنیان نرابێت، هاوكات بڵاوكردنەوەی ڕۆشنبیری لەلایەن حكومەتەوە بۆ یەكسانیی جەندەری و ڕەخساندنی هەلی كار بەبێ ڕەچاوكردنی ڕەگەز لە پێدانی پۆستە باڵاكان كە تەنیا پێوەریان توانایی مرۆیی بێت، كۆمەڵگە بەرەو پێشكەوتن دەبات.