هەرچەندە چەمكی دیموكراسی كۆنە، بەڵام نەتەوە یەكگرتووەكان لەساڵی 2007ـەوە ڕۆژی 15 ئەیلوولی وەك ڕۆژی جیهانیی دیموكراسی ناساند.

دیموكراسی بەهایەكی جیهانییە و پشت بە ئیرادەی گەلان دەبەستێت، كە ئازادانە گوزارشت لە ڕای خۆیان دەكەن و، سیستمی سیاسی و كۆمەڵایەتی و كەلتووریی خۆیان دیاری دەكەن و، بەشداریی تەواویش لە زۆربەی بوارەكانی ژیاندا دەكەن.

 لەو ڕۆژەوە نەتەوە یەكگرتووەكان حكومەتەكان هان دەدات، بۆ بەهێزكردنی ئەو پڕۆگرامانەی كە لە ڕێگەی هاوكاریی نێودەوڵەتی و هەرێمایەتییەوە دیموكراسی چەسپاوتر دەكەن، بە ڕەچاوكردنی ئەو جیاوازییە پۆزەتیڤانەی كە دەكرێت وەك داهێنان چاویان لێ بكرێت، لە بواری باشتر بە دیموكراتیزەكردندا.

هەموو هاووڵاتییەكیش گرنگە بە ماف و ئەركەكانی خۆی ئاشنا بێت، لە ڕێگەی وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارە گرنگانەی وەك: مافە دەستوورییەكانم چین؟ بۆچی دەنگ دەدەم؟ چۆن كاریگەریم هەبێت لەسەر خاوەن بڕیارەكان؟ پێشبینیی چی دەكەم لەو پاڵێوراوانەی هەڵیان دەبژێرم؟

ئەم پرسیارانەو هاوشێوەكانیان پێویستیان بە وەڵامدانەوە هەیە لەلایەن ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و میدیا و ڕۆژنامەنووسان و قوتابخانە و زانكۆكانەوە، چونكە ناكرێت كەلتوورێكی بەردەوامی دیموكراتییانە هەبێت، بەبێ بوونی هاووڵاتییەكی هۆشیار.

دەستووری هەمیشەیی عێراقیش كە لەساڵی (2005)دا، زۆرینەی دەنگدەرانی عێراق بە (بەڵێ) دەنگیان بۆ دا، بۆ یەكەمین جار لە دەستوورێكی هەمیشەیی و پەسند كراودا، لەلایەن زۆرینەی گەلانی عێراقەوە ژینگە جێگەی خۆی كردەوە، لە ماددەی (33)دا، بەم جۆرە:

یەكەم: هەموو كەسێك مافی ژیانی هەیە لە ژینگەیەكی سەلامەتدا.

دووەم: دەوڵەت پاراستنی ژینگە و زیندە جۆرەكان و پاراستنیان لەئەستۆ دەگرێت.

بۆیە بۆ ڕاگرتنی هاوسەنگی لەنێوان دوو مافی دەستووریدا، كە یەكەمیان دەنگدانە بۆ هەڵبژاردنێكی پاك و، دووەمیشیان مافی هەموو كەسێكە بۆ ژیان لە ژینگەیەكی سەلامەتدا، هەروەها پاڵپشت بە ماددەی 16 لە بەشی شەشەمی یاسای ژمارە 8 ی ساڵی 2008 ی پاراستن و چاككردنی ژینگە، پێویستە لایەن و قەوارە سیاسییەكان لەكاتی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردندا، پابەندی ئەم بابەتە ژینگەییانە بن:

1- لافیتە و نووسینەكانیان لەسەر قوماش و كاغەز بن، نەك لەسەر فلیكس و نایلۆن، كە دواجار بە ئاسانی شی نابنەوە و زیان بە زۆرێك لە گیانەوەران و ڕووەك و خاكمان دەگەیەنن.

2- پۆستەرەكان بە تێپ جێگیر بكرێن، نەك بە سیكۆتین، هەروەها بزمار بەكار نەهێنن بۆ داكوتینی لافیتە لەسەر درەختەكان و، بەلافیتەش درەختەكان دانەپۆشرێن، چونكە بەم كارە زیان بە درەختەكان دەگات و، كرداری ڕۆشنەپێكهاتنیش كێشەی بۆ دروست دەبێت.

3- لە هەڵبژاردنی شوێنی هەڵواسینی لافیتەكانیاندا جوانبینی و پاراستنی هەستی بینین ڕەچاو بكەن، چونكە بە هەڕەمەكی هەڵواسین، دەبێتە هۆی شێواندنی هەستی بینین.

4- زیادەڕەویی نەكەن لە بەهەدەردانی كاغەز و كارتۆن، چونكە بە شێوەی سەرەكی كاغەز و كارتۆن بەرهەمی بڕینەوەی درەختەكانن.

5- وەك بانگەشە، ماددەی پلاستیكی و نایلۆنی نەدرێتە دەنگدەر، لە حاڵەتی گردبوونەوەی جەماوەرییشدا پێویستە هەڵسووڕاوانی هەمان لیست دەبەی ئاو و پاشماوەی شتەكان كۆبكەنەوە، چونكە خاشاك زیان بە ژینگە و مرۆڤ دەگەیەنێت.

6- بەكارنەهێنانی پاركە گشتییەكان و باخچەی نێو گەڕەكەكان بۆ بانگەشە.

7- بەكارهێنانی شاشەی گەورەی ئەلیكترۆنی و تەلەفزیۆنی لە شوێنە گونجاوەكاندا.

8- بە بەردەوامی كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان حزبە سیاسییەكان ئاگادار بكاتەوە، لەو سزا داراییانەی كە لە حاڵەتی سەرپێچیكردنی یاساكانی ژینگە و شارەوانیدا ڕووبەڕوویان دەبێتەوە.

 9- هاندانی لیستەكان بۆ زیاتر بەكارهێنانی سایدە ئەلیكترۆنی و پەیجەكانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان لە هەڵمەتی هەڵبژاردندا.

10- كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان ناوی ئەو لایەن و قەوارە سیاسییانە ئاشكرا بكات، كە پابەندی یاسا و ڕێنماییە ژینگەییەكان نابن.

11- خۆدوورگرتن لە بەكارهێنانی قافڵەی ئۆتۆمبێل، وەك شێوازێكی بانگەشە، چونكە بەكارهێنانی هۆڕن زیان بە هەستی بیستن و باری دەروونیی هاووڵاتیان دەگەیەنێت و، دووكەڵی ئەگزۆزیش زیان بە كۆئەندامی هەناسەی مرۆڤەكان دەگەیەنێت.

12- كۆمیسیۆن هاوكار بێت لەگەڵ ڕێكخراوەكان و بۆردی ڕێكخراوە ژینگەییەكاندا، بۆ ئەوەی بەدواداچوون بۆ پێشێلكارییە ژینگەییەكان بكەن.

13- كۆمیسیۆن بە هاریكاری لەگەڵ میدیاكاندا، هەوڵ بدات بۆ تێهەڵكێشكردنی بابەتەكانی ژینگەپارێزی لەگەڵ هەڵمەتی هەڵبژاردندا.