ژینگە چەمكێكی یەكجار فراوانە و هەموو ڕووبەر و پانتاییەكی ئەم جیهانە لەخۆ دەگرێت، بۆیە وڵاتان بە مەبەستی دابەشكردنی ئەركەكان وەزارەتێك، یان ئاژانسێك، یان دەستەیەك بۆ ژینگە دادەمەزرێنن، وەك لایەنێكی چاودێر و ڕاوێژكار، ئەم دامەزراوەیە نوێنەرایەتیی فەرمیی ژینگەی حكومەت دەكات، بەڵام كاتێك كە ئەنجومەنێكیش لە وەزارەت و دەستە جێبەجێكارەكان دادەمەزرێنن بۆ جێبەجێكردنی مەرجە ژینگەییەكانی نێو یاساكانی ژینگە، ئەم ئەنجومەنە بۆ ئەوەیە پرسی ژینگە فراوانتر بێت و، حكومەتێكی ژینگەیی بەرهەم بهێنێت.

هەر بەم شێوەیەش لە هەرێمی كوردستاندا دەستەیەك هەیە بە ناوی دەستەی پاراستن و چاككردنی ژینگە، كە دەستەیەكی چاودێریی و هەماهەنگیی ژینگەییە و كاردەكات لە سەر :

هەڵسەنگاندنی كاریگەرییە ژینگەییەكان و، ڕەزامەندیدان، یان نەدان بە پڕۆژەكان و، چاودێریكردنیان.

هەماهەنگیی لەگەڵ وەزارەت و دەستە جێبەجێكارەكان.

بڵاوكردنەوەی هۆشیاریی ژینگەیی.

ئامانجەكانی دەستەی ژینگە بریتین لە: پاراستن، چاككردن، گەشەپێدانی بەردەوام.

هۆكار و ئامرازەكانیشی بریتین لە: هۆشیاریی، یاسا، تەكنۆلۆژیای نوێ.

 كارەكانی دەستەی پاراستن و چاككردنی ژینگە:

یەكەم: ئەو كارانەی كە لە ئەستۆی خودی دەستەی ژینگەدان ئەمانەن:

1- ڕەزامەندیدان یان ڕەزامەندیدان بە پڕۆژەكان لە جۆری پیشەسازی، پیشەسازیی خۆراك، خزمەتگوزاری، نیشتەجێكردن، بازرگانی، كشتوكاڵی، تەندروستی، مۆڵەتی ڕاو، گواستنەوەی دار، بیری قووڵ، ماددەی تیشكاوەر.

2- كەیسەكانی دادگا: سكاڵا، سزا، پێبژاردن، بەڵێننامە.

3- بەدواداچوون و پشكنین بۆ پڕۆژەكان بە مەبەستی دڵنیابوون لە جێبەجێكردنی مەرجە ژینگەییەكان.

4- پشكنینی تاقیگەیی وەك: پشكنینی كیمیاویی خاك، پشكنینی كیمیاویی ئاو، پشكنینی بەكتریۆڵۆجیی ئاو، پشكنینی دیكەی پێویست بەپێی جۆری پڕۆژەكان.

5- سەپاندنی ڕووبەری سەوزایی بۆ پڕۆژەكان، هەروەها سەپاندنی ڕووبەری لەبری سەوزكردن بۆ ئەو پڕۆژانەی پێش دەرچوونی یاسای ژمارە 8 ی ساڵی 2008 تەواو كراون، بێ هەبوونی ڕووبەری سەوزایی تەواو.

6- هۆشیاركردنەوەی ژینگەیی وەك:

هاندانی هاووڵاتیان بۆ بەشداربوون لە هەڵمەتەكانی پاككردنەوە و نەمام چاندن.

بەستنی كۆڕ و سیمینار و وۆڕكشۆپ و بەرنامە و دیداری میدیایی لە تەلەقزیۆن، ڕادیۆ، ڕۆژنامە و گۆڤار و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا.

پێشوازیكردن لە خاوەن دەستپێشخەرییە ژینگەییەكان، كۆمپانیاكان، كەسایەتییەكان، زانكۆكان و...هتد.

كۆكردنەوەی ئارەزوومەندانەی ڕێكخراوە ژینگەییەكان لە بۆردی ڕێكخراوەكاندا.

دووەم: ئەو كارانەی كە وەزارەت و دەستە جێبەجێكارەكان ئەنجامی دەدەن.

ئەمەش ئەو كارانەن كە وەزارەت و دەستە جێبەجێكارەكان ئەنجامی دەدەن، بە هەماهەنگیی لەگەڵ دەستەی ژینگە لە چوارچێوەی ئەنجومەنی دەستەی پاراستن و چاككردنی ژینگە و، كۆبوونەوە دوو قۆڵییەكانی نێوان دەستەی پاراستن و چاككردنی ژینگە و هەر وەزارەت و دەستەیەكی پەیوەندیدار، بۆ گفتوگۆ لەبارەی ئەركە ژینگەییەكانیان وەك ئەم نموونانەی لای خوارەوە:

 وەزارەتی ناوخۆ:

كاراكردنی پۆلیسی ژینگە و دارستان لە ڕووی پێكهاتە و پێداویستییەكانیەوە.

هەمواركردنەوەی یاسای هاتوچوو بە ئاراستەی ڕێگریی لە سەرپێچییەكان. پێداگریی زیاتر بۆ هەبوونی مەرجە ژینگەییەكان لە هۆكارەكانی گواستنەوەدا.

ڕێكخستنەوەی ئاراستەكانی هاتوچووی هۆكارەكانی گواستنەوە لەسوودی ژینگەدا.

ڕێگرتن لە مانەوەی ئۆتۆمۆبێلی تەمەن 20 ساڵ لە سەنتەری شارەكاندا.

 وەرگرتنی باجی ژینگەیی تەنیا لە ئۆتۆمبێلە سەرپێچیكارەكان بێت، نەك لەهەمووان.

 وەزارەتی داد:

دانانی دادوەری ژینگەیی لە دادگاكاندا.

پێكهێنانی دادگایەكی ژینگەیی بۆ تاوانە ژینگەییەكان.

خێراتركردنی پەسەندكردنی ڕێنماییە ژینگەییەكان لە ئەنجومەنی شورای هەرێم.

 وەزارەتی پێشمەرگە:

بایەخدان بە پاراستنی ژینگە وەك بەشێك لە ئاسایشی نیشتمانی.

خاوێنكردنەوەی شوێنەكانی مەشق و ڕاهێنان لە پاشماوەی تەقەمەنییەكان.

مامەڵەكردنی زانستییانە لەگەڵ ئەو ماددانەی لە نێو تەقەمەنییەكاندان، وەك قورقوشم و كادیمیۆم و زینك و ئەنتیمۆن كە هەڕەشەن لە سەر مرۆڤ و سامانی ئاژەڵی و سەرچاوەكانی ئاو.

رێگرتن لە پڕۆسەی خۆڕزگاركردن لە پاشماوەی تەقەمەنییەكان بەر لە خستنە ژێر خاك و فڕێدانە نێو ئاو.

بایەخدانی ڕۆژانە بە بەكارهێنانی كەلوپەلی دۆستی ژینگە لە دامەزراوە سەربازییەكاندا.

بەكارهێنانی هەلیكۆپتەری سەربازیی لە بواری چاودێریكردنی گۆڕانكارییە ژینگەییەكان و فرەجۆریی بایۆلۆجیدا.

تۆماركردنی ژیانی خۆڕسكی گیانلەبەر و ڕووەكەكان لە ناوچە تایبەتە سەربازییەكان.

 وەزارەتی دارایی و ئابووریی:

بایەخدان بە پڕۆسەی پارەداركردن بۆ:

دابینكردنی پێداویستییەكانی تاقیگەكانی ژینگە.

پاڵپشتییكردن لە پڕۆژەكانی كشتوكاڵی ئۆرگانی و پیشەسازیی ژینگەدۆست.

هەنگاونان بەرەو وەبەرهێنانی سەوز و، چەمكی ئابووریی سەوزی بەردەوام و پڕۆژە سەوزەكان.

هاندانی كەرتی تایبەت بۆ كاراكردنی چەمكی بانكی سەوز و، پارەداركردنی سەوز بۆ پڕۆژەكان.

هەماهەنگی و هاوكاریی نێودەوڵەتی بۆ گواستنەوەی ئەزموونی ئابووریی سەوزی وڵاتان.

 وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی:

كەمكردنەوەی هەژاری و بێكاری بە مەبەستی ئامادەكردنی هاووڵاتییەكی خودبژێو كە بتوانێت ژینگە و پاراستنی یەكێك بێت لە خەمەكانی، ئەمەش لە ڕێگەی:

زامنكردنی پاراستنی كۆمەڵایەتی بۆ ئەو توێژانەی كە پێویستییان پێی هەیە.

داهێنانی سیستمێكی كۆمەڵایەتی هاوشێوەی وڵاتانی پێشكەوتوو بۆ تاك و كۆی كۆمەڵگە.

ئامادەكردنی ئەوانەی توانای كاریان هەیە لە ڕێگەی ڕاهێنان و شیاندنیان بۆ بازاڕی كار.

پاڵپشتییكردنی خاوەن پڕۆژە ژینگەییەكان بە پێدانی قەرزی بچووك.

بنیاتنانی پەیكەری گونجاو بۆ پەڕینەوەیەكی ئارام بەرەو ئامانجەكانی پلانی 2030.

 وەزارەتی شارەوانی:

بە گەڕخستنی سیستمێكی پێشكەوتووی ڕیسایكلین بۆ كۆكردنەوەی سەردەمییانە و، جیاكردنەوەی زانستییانەی جۆرەكانی زبڵ و خاشاك.

زیادكردن و پاراستنی ڕووبەری سەوزایی پارك و باخچەكان.

 وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی:

كردنەوەی بەشی زانستەكانی ژینگە لە كۆلێژە پەیوەندیدارەكانی زانكۆ حكوومی و ئەهلییەكاندا.

بایەخدان بە توێژینەوە ژینگەییەكانی ئاستی سەردەم بۆ دۆزینەوەی چارەسەر بۆ كێشە ژینگەییەكان.

 وەزارەتی پەروەردە:

دانانی بابەتە ژینگەییەكان لە نێو پڕۆگرامی گشت قۆناغەكانی خوێندندا.

زیادكردنی چالاكییە ژینگەییەكان لە ناوەندەكانی خوێندندا.

پابەندبوون بە ڕووبەری سەوزایی ستاندارد لە ناوەندەكانی خوێندندا.

 وەزارەتی پلاندانان:

جێكردنەوەی ژینگە لە نێو پلانی ساڵانەی وەزارەتەكاندا.

جەختكردنەوە لە سەر باسە ژینگەییەكان لە دیدگای 2030 دا.

پشتگیریكردنی پارەداركردن بۆ پڕۆژە ژینگەییەكان.

 وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو:

گەشەپێدان بە دارستان و ڕووبەری سەوزایی بە پێی میكانیزمە نوێیەكانی سەردەم.

دروستكردنی بەنداو و گۆل بۆ كۆكردنەوەی ئاو.

ئیدارەدانی زانستییانەی ئاو و نوێكردنەوەی سەردەمییانەی پڕۆسەی ئاودان و داهێنانی كشتوكاڵكردنی زیرەكانە.

هەوڵدان بۆ سوودوەرگرتن لە پەینی سرووشتی.

 وەزارەتی تەندروستی:

رزگاربوونی زانستییانە لە پاشماوەی نەخۆشخانەكان.

بەكارهێنانی سیستمی ئۆتۆكلەیڤ لە حاڵەتی پێویستدا.

تەرخانكردنی ڕووبەری سەوزایی ستاندارد بۆ نەخۆشخانەكان.

 وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی:

دانانی باجی زیاتر لەسەر هاوردەكردنی ماددە پلاستیكییەكان.

قەدەغەكردنی بەكارهێنانی كیسەی نایلۆن.

گێڕانەوەی كەلوپەلی هاوردەكراو و ماوەبەسەرچوو بۆ شوێنی خۆیان، نەك لەخاكنانی لە نێو هەرێمدا.

قەدەغەكردنی هاوردەكردنی ئامێری ساردكەرەوەی زیانبەخش بە چینی ئۆزۆن.

هاندان بۆ هاوردەكردنی ئۆتۆمۆبێلی دۆستی ژینگە.

 وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان:

باشتركردنی كواڵێتی سووتەمەنییەكان.

قەدەغەكردنی دانانی پاڵاوگەی نایاسایی.

ڕاگرتنی سووتاندنی غازی هاوەڵ.

وەبەرهێنان لەبەرهەمهێنانی غازی ئازاد و سووتەمەنیی پاك و وزەی نوێبووەوە.

دابینكردنی ئامێر و ئامرازەكانی پێوانەكردن و چاودێریكردنی پیسكارەكانی هەوا.

هاوردەكردنی نوێترین تەكنۆلۆژیای سەوز لە بواری بەرهەمهێنانی نەوتدا.

 وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی:

رێكارە ژینگەییەكان بۆ مزگەوت و پەرستگاكان:

أ- ڕێكارە ماددییەكان

دامەزراندنی دابینكردنی كارەبا بە وزەی خۆر لە بری موەلیدەكان.

بەستنی شێرەی ئاو لە جۆری هەستیار بۆ پاراستنی بڕی ئاوی بەكارهاتوو.

هەبوونی حەوزی كۆكردنەوەی ئاوی باران.

هەبوونی دەرچەی ئۆتۆماتیكی لە بنمیچی مزگەوت و پەرستگاكان.

رووپۆشكردنی زەمینەی مزگەوتەكان بە سیرامیك لە بری فەرش.

بەكارهێنانی قاپ و سفرە و كوپی كارتۆن، یان پلاستیكی، لەتوانادا بوو بۆ شیبوونەوە.

بەكارهێنانی قوماش لە بری فلێكس.

دانانی سیستمی ڕیسایكلین بۆ ئاوی بەكارهاتوو، بەكارهێنانەوەیشی بۆ شتن و ئاودان.

تەرخانكردنی ڕووبەری سەوزایی ستاندارد لە مزگەوت و پەرستگاكان.

ب - ڕێكارە واتاییەكان:

تەرخانكردنی ماوەیەك بۆ باسی ژینگە لە وتارەكانی هەفتانەی هەینیدا.

لەچاپدانی بابەتەكانی پەیوەست بە ئایین و ژینگە.

وەبەرهێنانی ئایینی لە بۆنە ژینگەییە ناوخۆیی و جیهانییەكاندا.

 وەزارەتی كارەبا:

دانانی یەكەی چارەسەر بۆ وێستگەكانی بەرهەمهێنانی كارەبا.

زیادكردنی بڕی كارەبای بەرهەمهاتوو لە سەرچاوەی وزە نوێبووەكانەوە.

 وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندن:

كاراكردنی سیستمی هاتوچووی سەوز و، پێناسەكردنی سیستمی هاتوچووی سەوز بە واتای: بەكارهێنانی هەر هۆكارێكی هاتوچووی كەم كاریگەر لەسەر ژینگە كە ئەم مەرجانە لەخۆ بگرێت:

أ- سەلامەتیی گەیاندن و پاراستنی ژینگە و تەندروستیی مرۆڤـ.

ب- دابینكردنی یەكسانیی لە نێوان سەرنشینەكاندا.

ج- وەرگرتنی نرخێكی گونجاو.

د- دابینكردنی زیاتر لەیەك بژاردە لە هەڵبژاردنی هۆكاری گواستنەوەدا.

ها - سنووردانان بۆ گازە دەردراوەكان و پاشماوەكان.

و- زیاتر بەكارهێنانی دەرامەت و وزە نوێبووەكان.

ز- ژاوەژاوی كەم و كاریگەریی كەم لەسەر بەكارهێنانی زەوی.

ح- خۆدوورگرتن لە بازرگانیكردن بە زاراوەی گواستنەوەی سەوز (گرین واش).

 وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردن:

كەمكردنەوەی كاریگەریی نەرێنی ڕێگاوبان و بیناو خانووبەرە لە ڕێگەی

بەكارهێنانی دەرامەتەكان بە كارامەیی بۆ كەمكردنەوەی پاشماوە.

بایەخدان بە بینای ستوونی لە بری ئاوەدانكردنەوەی ئاسۆیی.

بەكارهێنانی ئەو ماددانەی كە دۆستی ژینگەن و، توانای دووبارە بەكارهێنانەوەیان هەیە.

بەكارهێنانی سەرچاوەكانی وزەی نوێبووەوە.

باشتر دابینكردنی ڕووناكی و بەكارهێنانی ڕووبەرەكان.

سوودوەرگرتن لە دواهەمین پێشكەوتنە نوێیەكانی بواری بیناسازیی سەوز.

پەلەكردن لە دامەزراندنی هێڵی شەمەندەفەڕ بۆ گواستنەوەی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی.

 وەزارەتی ڕۆشنبیری و لاوان:

زیادكردنی بەرنامە و بابەتە ژینگەییەكان لە گشت هۆكارەكانی ڕاگەیاندندا.

هۆشیاركردنەوە و كاراتركردنی ڕۆڵی لاوان لە پاراستنی ژینگەدا.

 فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە:

گەیاندنی هەوڵە كوردستانییەكان لە بواری ژینگەپارێزیدا بە دەرەوە.

هەوڵدان بۆ بنیاتنانی پردی پەیوەندیی لە نێوان دامەزراوە ژینگەییەكانی جیهاندا لەگەڵ وەزارەتەكان و، لەگەڵ دەستەی ژینگەدا.

رەخساندنی هەلی بەشداریی هەرێمی كوردستان لە چالاكییە ژینگەییەكانی دەرەوەدا.

  فەرمانگەی ڕێكخراوە ناحكوومییەكان:

هەماهەنگیی لەگەڵ دەستەی ژینگە لە پێدانی مۆڵەت بە ڕێكخراوە ژینگەییەكان.

جێگیركردنی پسپۆڕێتیی ورد لە كاری هەر ڕێكخراوەیەكی ژینگەییدا.

پێداچوونەوە بە مۆڵەتی ڕێكخراوە ژینگەییە ناكاراكان.

 دەستەی وەبەرهێنان:

سەپاندنی مەرجە ژینگەییەكان لە گشت پڕۆژەكانی وەبەرهێناندا.

هاندانی كۆمپانیاكانی بۆ وەبەرهێنانی ژینگەیی.

 دەستەی گەشتوگوزار:

تەرخانكردنی بڕێك لە داهاتی گەشتوگوزار بۆ شیاندنەوەی ژینگە، كە بەشێك لە گەشتیاران بە هۆی كەمیی هۆشیاریی ژینگەیی و كارانەكردنی سزای دارایی بۆ سەرپێچییەكانی، زیانی زۆر بە ژینگە دەگەیەنن.

كەمكردنەوەی فشار لە سەر ژینگە و، دۆزینەوەی قاكتەرێكی هاوپشت بۆ گەشتیاریی ژینگەیی، وەك: گەشەپێدان بە گەشتیاریی ئایینی، گەشتیاریی شوێنەواری، بایەخدان بە مۆزەخانەكان.

كاركردن بە مەرجەكانی پاراستن و چاككردنی ژینگە لای دەستەی وەبەرهێنان بۆ پڕۆژەكانی گەشتوگوزار.

 دەستەی كاروباری مین:

سوودوەرگرتن لە ڕێككەوتننامە نێودەوڵەتییەكان بۆ خێراتركردنی پووچەڵكردنەوەی مینەكان.

ڕەچاوكردنی مەرجە ژینگەییەكان لە چۆنیەتیی ناوبردنی مینە كۆكراوەكان.

 ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان:

كاراتركردنی چەمكی یەكسانی جۆری كۆمەڵایەتی لە بواری ژینگەپارێزیدا.

گێڕانەوەی ڕۆڵی خانمانی كورد لە بایەخدان بە جوان مامەڵەكردن لەگەڵ پێكهێنەرەكانی ژینگەدا.

سوودوەرگرتن لە ئەزموونی خانمانی جیهان لە خەباتی ڕێكخراوەیی ژینگەییدا.

لە كۆتاییدا گرنگە ئاماژە بەو ڕاستییەش بدەین، كە ئەم بوارە فراوانە و دەكرێت لە ئێستا و لە داهاتوودا ئەركی ژینگەیی وردتریش بۆ هەندێك وەزارەت و دەستە و دامەزراوەی دیكەش دیار بكرێن، لەگەڵ زیاتر پەرەسەندن و قووڵبوونەوەی زانستەكانی ژینگە لە هەر دوو بواری تیۆری و پراكتیكی.