بەو پێیەی دەستوور بنەما دادەنێت و سەرچاوەی یاساكانی دیكەیە و بۆ خزمەتی هاووڵاتیانە، ئەگەر بۆ هەر هەرێم و دەوڵەتێك گرنگ و پێویست بێت، ئەوە بۆ كوردستان یەكجار گرنگ و پێویستترە، هەم لەبەر ئەوەی هەندێك جار هەرێم دەكەوێتە بەر هەڕەشە و مەترسی و ناسەقامگیری و دەستێوەردانی ناوەكی و دەرەكی، هەمیش دەستوور دەبێتە زامنی ناسنامەی نەتەوەیی و پێناسەی سیستەمی حوكمی ئەم كیانە و بەڵێننامەی یاسایی بۆ مافی پێكهاتەكانی كوردستان.

دەستوور مەرجەع و باڵاترین یاسای وڵاتە و هێز و سەرچاوە و دایكی تێكڕای یاساكانی ترە، لە سایەی بوونی دەستوور هیچ یاسایەكی پێچەوانە ئاسایی نییە و سەرجەم یاساكانی تر دەبنە لق و پۆی بنەماو بەندەكانی دەستوور، هاوكات دەبێتە وەسیقەو پەیمانێكی فەرمیی نیشتمانیی گشتگیر و پێوەری رێكخستن و یەكخستن و پەیوەندیی نێوان دەوڵەت و هاووڵاتیان، نەخشەڕێی دیاركردنی ئەرك و مافی هەردووكیان بەرامبەر یەكتری، لە رووی یاسایی و سیاسی و مافەكان و سرووشت و شێوازی دەوڵەت و سیستەمی حوكمڕانی و پاڵپشتی هەرسێ دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێكردن و دادوەری، قورسایی زۆر بۆ پێگەی هەرێم لەسەر ئاستی دەرەوە دادەنێت.

ئایینی پیرۆزی ئیسلام رێگر نییە بۆ دانانی دەستوور بۆ هەر وڵات و هەرێمێك، بەو پێیەی دەستوور هاوكارو پاڵپشت دەبێت لە رێكخستنی كاروباری ژیان و شێوەی حوكم و مافی هاووڵاتی، كە ئەمە خواست و ئامانجی شەریعەتە لە پێناو خزمەتی شارستانیەت و مرۆڤایەتی، بۆیە پێغەمبەر (درودی خوای لەسەر بێت) دوای كۆچكردنی لە مەككەوە بەرەو مەدینە، یەكێ لەو هەنگاوە سەرەكی و گەورانەی كاری لەسەر كرد، دانان و نووسینەوەی دەستوور بوو، بۆ ئەوەی ببێتە پەیماننامەیەك بۆ رێكخستنی كاروباری هاووڵاتیان و پاراستنی مافی پێكهاتەكان و سەقامگیری و ئاشتی لە كۆمەڵگە.

دەستوری مەدینە بەپێی بۆچوونی شارەزایانی مێژوو یەكێكە لە شانازییە دیارەكانی شارستانیەتی ئیسلامی، كە ئامانجی سەرەكی رێكخستنی پەیوەندیی نێوان تائیفەو پێكهاتەكانی مەدینەو، دیاركردنی چوارچێوەی بونیادی ئەو شارستانیەتە بوو، لەسەر بنەمای ئازادی بیروباوەڕو مومارەسەی دروشمی ئایینی و بەرجەستەكردنی یەكسانی و دادپەروەری و دیاركردنی ئەرك و مافی هاووڵاتی، كە دوای چواردە سەدە ئێستاشی لەگەڵ بێت، ئەم دستوورە بە زیندوویی ماوەتەوەو، بووەتە بنەماو سەرچاوەیەكی گەورەی نووسینەوەی وەسیقە و دەستووری وڵاتان و بناغەی مافی هاووڵاتیبوون لە جیهانی ئیسلامی.

تایبەتمەندیی هەرە گرنگی دەستووری مەدینە لەوەدایە (هاووڵاتی) چەق و پێوەرو (پێكەوەژیان)یش ئامانجێكی روونی ناوەرۆكەكەی بووە، واتە تەنیا بۆ لایەنێك، یان فیئەیەكی دیاریكراو نەنووسراوەتەوە، بەڵكو لە پێناو هەموو دانیشتوان داڕێژدراوە، بە جیاوازی بیروباوەڕو بۆچوون و تائیفە و ئایینەوە.

لەسەر ئەو بنەمایەو بە حوكمی ئەوەی سرووشتی كوردستان فرە پێكهاتەیە، گرنگە دەستووری هەرێم چەمكی هاووڵاتی بكاتە پێوەر، نەك تەنیا رەچاوی خواستی لایەنێك، یان ئایینێك، یان نەتەوەیەك بكات، لەوەش گرنگتر ئەوەیە سەرجەم هاووڵاتیان بە جیاوازی ئایینی و نەتەوەیی و مەزهەبییەوە هەست بە تایبەتمەندی و قەبارەی خۆیان بكەن لەناو دەستووردا، مومكین نییە دەستووری هەرێم ناسنامە، یان پاشگری (ئیسلامی یان عەلمانی) پێوە بێت، لەبەر ئەوەی لەلایەك پێغەمبەر (دروودی خوای لێ بێت) ناوی دەستووری مەدینەی لێ نەنا - دەستووری ئیسلامی - بەڵكو (وەسیقەی مەدینە) بوو، كە بە زاراوەی ئەمڕۆ پێی دەگوترێ دەستووری مەدەنی. لەلایەكی تریشەوە ناوزەندكردنی دەستوور بە سیكۆلار بە واتای رەتكردنەوەی واقع و تایبەتمەندیی زۆرینەی هاووڵاتیانی هەرێم و سەپاندنی ئایدیایەكی نەخوازراو دێت، ئەمەش لەبری چارەسەر دەیان ئاریشە لەبەردەم پرۆسەكە دروست دەكات.

راگرتنی هاوسەنگی و لەبەرچاوگرتنی تایبەتمەندیی كۆمەڵگەی كوردی، كە لە رووی نەتەوەییەوە ناسنامەكەی كوردبوونەو، لە رووی ئایینیشەوە ناسنامەكەی ئیسلامە، بە رەچاوكردنی تەواوی مافی پێكهاتەكانی تر هەنگاوێكی پێویستە، ناكرێ زۆرینەی كۆمەڵگەی كوردی كە پەیڕەوی لە ئایینی ئیسلام دەكات پەراوێز بخرێ و خواستی ناسنامەی ئایینی جێنەكرێتەوە، یان لەگەڵ ئایینی كەمینەیەك یەكسان بكرێت، كە پەیڕەوانی لەچەند سەد كەسێك تێپەڕ ناكات، دەستوور چەندە گرنگە بۆ هاووڵاتیان، هێندەش زیاتر پێویستە تایبەتمەندیی زۆرینەی هاووڵاتیان لەبەر چاو بگرێت، ئەمە رەتكردنەوەی فرەیی و نادیدە گرتنی پێكهاتەی ترو سرووشتی كۆمەڵگەی كوردستان و سەپاندنی ئایینێك بەسەر ئەوانی تر نییە، بەڵكو راگرتنی هاوسەنگی و بەرجەستەكردنی خواستی ئەو زۆرینەیە كە پێی دەگوترێ موسڵمان.