وا دادەنرێت كە لە پێویستییەكانی ئەمڕۆی كوردستاندا بۆ ئەوەی لە تەنگ و چەڵەمە دەرچین، لە هەمان كاتدا پەڕینەوە، یان راگوزارێكی جیلی، یان سەردەمی وردە وردە بە پێ پەلەكردن و بێ ئەوەی نمایشی تێدا بێت، لە كۆمەڵگەی ئێمەدا و لە دامودەزگاكانی حكومەت و حزب و لە ژیانی كۆمەڵایەتیشدا روودەدات، ئەویش ئەوەیە كە جیلی نوێ لەو پرۆسە بەردەوامەدا دێتە پێشەوە، بەڵام ئێستا داخڵی قۆناغێكی نوێ بووە، كە دیارە و باس دەكرێ. هەروەها هەندێ ئەركیش هەیە، دەبێت نەوەی نوێ بتوانێ بیكات. سەرەتا دەبێت ئێمە چەمكێك راست بكەینەوە، ماوەیەكی زۆرە كە زیاتر لە دە ساڵە باسی گەنجان دەكرێ. رێك لەگەڵ پەیدابوونی ئەو جموجۆڵ و بزووتنەوە توندڕەوییەی كە لە شاری سلێمانی بە سەرۆكایەتیی كۆچكردوو نەوشیروان مستەفا پەیدا بوو. یەكێك لە بانگەشەكانی ئەو بزووتنەوەیەی كە لە دواییدا بزووتنەوەی گۆڕانی لێ دروست بوو، ئەوە بوو كە گەنجان بێنە پێشەوە، گەنجان دەسەڵات وەربگرن، بەڵام لە هەمان كاتدا تەعریفیان بۆ گەنجان تەعریفێكی هەڵە بوو. ئەوان دەیانگوت گەنج لە زاتی خۆیدا بەتوانایە، گەنج لە زاتی خۆیدا زانایە، گەنج لە زاتی خۆیدا داهێنەرە. بەڵام ئەمانە هەر سێكیان وا نین. گەنج ئەگەر پێ نەگەیەندرێ، لە زاتی خۆیدا توانا و زانا و داهێنەریش نییە. ئەوە تەجرەبەی كۆمەڵگەی مرۆییە. هەر كۆمەڵگەیەك، یان هەر حكومەتێك و دەوڵەتێك نەتوانێت نەوەكانی خۆی باش پەروەردە بكات و ئامادەیان بكات، پاشان نەیانخاتە ژێر راهێنان بۆ ئەوەی فێری كار ببن، یان دەرگەیان بۆ نەكاتەوە بۆ ئەوەی بەپێی حەز و توانای خۆیان بخرێنە ئەو بوارەی خۆیان حەزی پێ دەكەن، ئەوا ئەو هێزەی كەوا تەعریفی بۆ كراوە، وەك هێزی گەنج دەبێتە هێزی رووخێنەری فشارهێنەر و تێكدەر، كە ئەگەر بە ئاسانی لەكۆڵ خۆمانی بكەینەوە، داعشی لێ دروست دەبێ. ئەو گەنجانەی لێ دروست دەبێ، كە لەناو شارەكانی ئێمە، هۆپەیان بۆ ژنان لێدەدا، ئەو گەنجانەی لێ دروست دەبێ، كە تا بەر لە ١٥ ساڵیش ژن و پیاو نەیاندەتوانی بە قۆڵی كورت لە بازاڕ و كۆڵانەكانی ئێمە بێن و بڕۆن، ئەو گەنجانەی لێ دروست دەبێ، كە زۆر بە ئاسانی لەنێو كانونی گەرمی ماڵ خوێن دەڕێژن و دایك و خوشك و ژن و كەسوكاری خۆیان دەكوژن، هەروەها ئەو گەنجانەی لێ دروست دەبێ، كە زۆر بە ئاسانی دەبنە كەرەستەی ململانێی سیاسی، دەبنە سەربازی پرۆژەی سیاسیی ناڕەوا و بەرانبەر بە وڵاتی خۆیان دەوەستنەوە، پرۆژەی زۆر رووخێنەری نانیشتمانییان پێ جێبەجێ دەكەن، ئەو كارانە هەمووی بە گەنجان دەكەن!
كەواتە ئێمە دەبێ ئەوە بزانین، كەوا نەوەی نوێ دەبێ پەروەردە بكرێ، ئەگەرنا دوو رێگامان لە پێشە، یان هێزێكی رووخێنەر، یان هێزێكی بنیاتنەر و داهێنەر و زانا، ژیان و پێشكەوتن بە هێزی دووەم دروست دەبێت.
ئەم ئەركە تەنیا ئەركی ناوماڵ نییە، ئەركی حزبێكیش نییە، هەر میللەتێك خاوەنی دامودەزگا و دامەزراوەی خۆی نەبێ، بە خواست و ئیرادەی خۆی بەرنامەی پێگەیاندنی نەوەكانی خۆی نەكات، لە هەمانكاتدا لەو بەرنامەی پێگەیاندن و پەروەردەكردنی نەوەكانیشیدا هاوچەرخ و عەلمانی نەبێ، سوود لە پێشكەوتنی دنیا لە رووی زانستی پێگەیاندنەوە وەرنەگرێ، ناتوانێ نەوەكانی خۆی پێ بگەیەنێ. هەر ئەوەشە كە لە وڵاتانی پاشكەوتووی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بگرە تا دەگاتە ئەفریقیا ئەو ناسەقامگیرییەی كە دەبیندرێ، هەموو سەرچاوەكەی دەگەڕێتەوە بۆ دواكەوتوویی، كە ئەم هێزە بەشی هەرە زۆری دەكەوێتەوە دەستی بیروباوەڕی رووخێنەری پاشكەوتوو كە رێگە لە ژیان دەگرێ.
ئێمە لە كوردستان ئەوە بۆ ٢٨ ساڵ دەچێت حكومەتمان هەیە، ئەو حكومەتە بەپێی تەعریفی عێراق حكومەتی ناوچەی كوردستانە و لە ناو كوردستانیشدا دەوڵەتی ئێمەیە، واتە دوو تەعریفی جیا بۆ ئەم حكومەتە هەیە. سەرباری ئەوەش چونكە ئەم حكومەتە دەوری دەوڵەت نابینێ، ناچارە وەكوو بەشێك لە عێراق درێژكراوەیەك بێت، ئەگەر زەعیفیش بێت، بەشێكە لەو روانگە پەروەردەییەی كە لە عێراقی بێسەروبەردا هەیە، ئەوەیە كە ئێمە هەمیشە زیانی لێ دەبینین، بەڵام ئەگەر بە وشیارییەوە لە حكومەتی ئێمە و لە دەزگاكانی لێكۆڵینەوە و زانكۆكان و غەیری زانكۆكانیش دیراسە بكرێت، دەكرێ خۆمانی لەدەست بپارێزین، زەرەر دەكەین و ناتوانین لێی دەرباز بین، بەڵام زیانی كەم دەكەینەوە.
هەموومان لە بێ تەجرەبەیی كوردستاندا ژیاین، ئێستا گەیشتووینەتە قۆناخێك كە ئەو بێ تەجرەبەیی و ساواییبوونەش سنوورێكی بۆ دابندرێ، ئەوە ٢٨ ساڵە حكومەت كاری باشی كردووە و بنیاتنان هەبووە، ئێستا كە باسی چاكسازی دەكەین و باسی هاتنەپێشەوەی نەوەی نوێ دەكەین، نیشانەی ئەوەیە كە كاركراوە لەم وڵاتەدا، نیشانەی ئەوەیە كە بونیادنان هەبووە، ژیان دروست كراوە، بەڵام چاككردنی دەوێت. ئەوەیە چیرۆكی سەركەوتن دەستی پێكردووە، بنیاتنان دەستی پێكردووە، بەڵام چاككردنی دەوێت، ئەو چاككرنەش تەنیا یەك قۆناخ نییە، بەڵكو بە درێژایی مێژوو ئێمە دەبێ توانای ریفۆرم و پێشكەوتن و پرۆسەی چاكسازیمان هەبێ.
كاتێك ئاماژە بەوە دەكەم كە پەروەردە و فێركردن و راهێنان لە كوردستان دەبێ لانی نزمی سنووری بۆ دابنرێ، ئەوە كاری سیاسەت نییە، بڵێین با بڕیارێكی بۆ دەركەین، چاك دەبێ، بەڵكو دەبێ حكومەتی كوردستان پرۆگرامی خۆی كامڵتر بكات، قیادەی سیاسی دەبێ روانگەی خۆی یەكلا بكاتەوە، حزبێك كە سەركردایەتیی حكومەت دەكات، ئەوا حكومەت موڵكی ئەو نییە، پێشكەوتنی دەوڵەت، یان حكومەتی ئێمە بە كادیری زانستی و خیبرەی خۆیی دەكرێ، چونكە ئەوە پرۆسەیەكی مێژووییە كۆ دەبێتەوە، كادیری زانستی لە ستافی حكومەت و لە سیستەمی بیرۆكراسیدا بە ئاسانی لەسەر بنەمای حزبی، یان خزمخزمێنێ دانانرێ، یان بە تەلەفۆنێكی ئێمەومانان كە كەسوكاری خۆیان لە شوێنی هەستیار دادەنێن، یان لە دەرئەنجامی هەبوونی بەرژەوەندی كە ئێستا لە دامودەزگاكانی حكوومی و كۆمەڵایەتی و حزبیی ئێمەدا دروست بووە. بەداخەوە ئەوە ئەگەر یەكێك كاری بەدەست بێت و بیەوێ دەتوانێ بۆ پاراستنی بەرژەوەندیی خۆی، كەسوكاری خۆی، یان ئەوانەی كە لێیەوە نزیكن دابنێ، بێ ئەوەی توانایان هەبێ، لەوانەیە ئەوانە گەنجیش بن، بەڵام هیچ تواناییەك، یان تایبەتمەندییەكیان نەبێ.
دەبێ ئەم چەمكانە و ئەو كارانە دیراسە بكرێن و زەرەرەكانیان لە بەرژەوەندیی نیشتمان نیشان بدرێن، دەبێ بۆ پێشكەوتن نەك بۆ شتێكی دیكە دەست بە چاكسازی بكرێ. ئەمە بە مانای ئەوە نییە كە حكومەتی ئێمە، یان تەجرەبەی سیاسی ئێمە كاری گەورەی نەكردووە.
هاتنە پێشەوەی گەنجان زەروورەتی پێشكەوتنە، بەڵام ئەوە بەو مانایە نییە كە جیلی پێش ئەوان لادەدرێت، چونكە ئەو روانگەیەش هەیە و زاڵیشە، هەم یەكەمیان ئەوەی كە گەنج هەموو شتێكە و هی دووەمیان كە بە غەیری گەنجان ئەوەی دی دەبێ هەمووی پاشەكشێ بكات، ئەمە هەردووكی هەڵەیە، هەردووكی سەرچاوەكەی لە نەزانینەوەیە، بەكارهێنانی بۆ بەرژەوەندییە، سەرەنجام ئەوەی كە زەرەر دەكات، دامودەزگای دەوڵەتە، ئەوەی كە زەرەر دەكات، پرۆژەی ئەو حزبە، یان ئەو سەركردایەتییە سیاسییەیە كە دەیەوێت حكومەت هەنگاوێك كۆمەڵگە بەرەوپێشەوە بەرێ.
تەجرەبە و زانستی ساخبووەوە لە لای جیلی پێش گەنجانە، بە دەگمەن هەیە زانایەكی گەنج لە ریزی پێشی پێشەوەی كۆمەڵگە بێت، لەوانەیە گەنجێك لە بوارێكی دیاریكراودا تواناییەكی زۆری هەبێت، بواری هەبێ كە باش پێبگات و داهێنانی گەورەش بكات، بەڵام ئەوە بەو مانایە نییە كەوا ئەوانی لەو گەورەتر لە رووی تەمەنەوە، هیچیان پێ نەماوە، هەر كۆمەڵگەیەك، یا حكومەتێك ئەو مغامەرەیە بكات، ئەوا ئەرشیفی زانستی و تەجرەبەی خۆی دەسرێتەوە و ماڵی دەوڵەتی خۆی وێران دەكات و كۆمەڵگەی خۆی توشی توندوتیژی و بێ بەرنامەیی دەكات، دەبێت لە هەردوولا شارەزا بین.
ساخكردنەوەی ئەوانە، ئیشی گفتوگۆی چایخانە و ماڵ و حكومەت و حزبی نییە، ئەمە ئیشی دامەزراوەكانی ناو زانكۆكانە، كاری زانستە، هی وردەكاریی زۆر روونە، چونكە هەڵە بە زەحمەت دەكات، كە هەڵەشی تێدا بێ، بواری چاكسازی هەیە، سەردەمی ئەوە نەماوە، خەڵك دابنیشێ و بڵێ پێموایە وابكەین باشە، ئەوەی كە بڵێ پێم وایە، دەبێ پێی بڵێی: ئەو پێم وایەت بخەرەوە گیرفانی خۆت، چونكە بە كەڵكی ژیانی پێشكەوتووی ئەمڕۆ نایەت، دەبێ كەسێك رای هەبێ كە خوێندبێتی و كاری كردبێ و ماندوو بووبێت، كاتێك قسە دەكات، دەبێ پشت بە بەڵگەی روون ببەستێت، بۆ ئەوەی بڵێ من بە باشی دەزانم ئەم پرۆژەیە لە فڵان بوار پێشكەش بكرێ، یان جێبەجێ بكرێ.
بزووتنەوەی سیاسی لە وڵاتی ئێمەدا پێویستییەكە و بەبێ سیاسەت وڵات بەڕێوەناچێ، بەبێ حزبی سیاسی و شۆڕشگێڕی ئێمە بەتایبەتی ئەو حزبەی كە ئێمە شانازی پێوە دەكەین و ٧٢ ساڵی تێپەڕاند، هەروەها سەرچاوەكەی بۆ سەد و شتێك ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە، بەڵام دامودەزگای حزبی و رێكخراوەكانی حزبی وەكو سەردەمی پێش بیست سی ساڵ نین، كە لە كۆبوونەوەكانی خۆیاندا بەرنامەیان بۆ حكومەت دادەنا. ئەوان ئەركیان تەنیا پشتیوانی و دەنگ كۆكردنەوەیە بۆ ئەو حكومەتە كە حزبەكە لەر ئاستی سەركردایەتی خەڵكی بەتوانای بۆ دەستنیشان كردووە. پێویستە ئەم چەمك و تێگەیشتنانە بە باشی ساغ بكرێنەوە.
لە لایەكی دیكەوە كۆمەڵگەی ئێمە كۆمەڵگەیەكی گەنجە، رێژەی گەنجان و منداڵان زۆربەی هەرە زۆری دانیشتووانی وڵاتی ئێمە پێكدەهێنن، پیر لە وڵاتی ئێمە كەمە. بۆیە باری حكومەتی هەرێمی كوردستان و كۆمەڵگەی كوردستان قورسە. بەشی هەرە زۆری كۆمەڵگە گەنجانن، دەبێ ئەمانە خوێندبێتیان، دەبێ زانكۆیان تەواو كردبێ، یان پەیمانگایان تەواو كردبێ، بۆ ئەوەی بتوانن داخڵی بازاڕی كار بن، ئەگەر ئەوانەیان بۆ جێبەجێ نەكرێ، فشار دروست دەكەن، كاریان دەوێت، ئەو روانگەیەی دروست بووە كە دەبێ حكومەت مووچە بدات بە هەموو كەس، ئەو روانگەیە رووخا، ئەو تەجرەبەیە رووخا، حكومەت و بزووتنەوەی سیاسیش لە ژێریدا كەوت، ئێستا بە چاكسازی دەتوانێ لە ژێریدا هەڵسێتەوە. مەبەست لە كەوتن ئەوەیە كە نەیتوانی بەردەوام بێت. ئێستا بۆتە باو كە لە كەسێك بپرسی: بۆچی كار ناكەی؟ دەڵێ: باری گوزەرانم خراپە. بۆ خراپە؟ -: وەڵا هیچ مووچەیەكم نییە! وەك ئەوەی كە لە دنیادا دەبێ خەڵك ئاوها بژیێت. دەبێ ئەو كولتوورە كۆتایی پێ بێت، دەبێ گەنج پێبگەیەندرێ لە كچ و كوڕ و ژن و پیاو، دەبێ بواری پێ بدرێ لە بازاڕی كار، تا كاری خۆی بكات، سیاسەت یەكێك لە كارەكانە، ئەگەر سەقامگیریی هەبێ، هەرە زۆری گەنجان بواری سیاسی بەجێ دەهێڵن و تەنیا لە كاتی دەنگداندا دێن و دەنگی خۆیان دەدەن بەو لایەنەی كە دەیانەوێ سەركەوێ و حكومەت بەڕێوەبەرێ. بۆیە ئەگەر پرۆسەی پەروەردەكردن لە سەرەتاییەوە تا زانكۆ بە شێوەیەكی باش، بە شێوەیەكی زانستی و واقیعبینانەی ئەوتۆی بەرنامەبۆداڕێژدراو كە دوای دەرچوونیان بەپێی بارودۆخی جوگرافیایی و كۆمەڵایەتی و سەرچاوەكانی وزە كە ژیانی پێ لە وڵاتی ئێمە دروست دەبێ، ئاوها لەو بوارانەدا دەبێ ئامادە كرابن. خۆ ئەگەر وانەبێ، با ئامادەشت كردبێ، لە دواییدا ئەگەر كاری دەستنەكەوێ، دەبێتە فشار لەسەر حكومەت و بۆ سیاسەت بەكاردەهێندرێ، سەرەنجام ئەم خۆپیشاندان و بازاڕ سووتاندن و تیرۆر و داعش و ئەو شتانەی لێ دروست دەبێ كە ئێمە لە ماوەی دەساڵی رابردوودا تاقیمان كردەوە، هەروەها دەبێتە زەمینەیەكی بە پیت بۆ كەسانێك كە توانایی سەركردایەتیكردنی لایەنی توندڕەوی رووخێنەریان تێدا هەیە لە بواری كۆكردنەوەی توندوتیژەكانی وڵات، لە بواری دروستكردنی بزووتنەوەیەكی فشارهێنەری وێرانكەر كە لە كۆتاییدا هیچ ئامانجێكی پێ دەستەبەر نەدەكرا، سەرەنجام خۆی رۆیشت و ئەم گەنجانەی لەناو جادە بەجێهێشت. دەبێ دیراسەی بكەین و ئارامی بكەینەوە و داخیلی ژیانیان بكەینەوە، یان بزووتنەوەكانی سیاسیی توندڕۆ لە ئەنسار و مەلا كرێكارەوە بگرە تا دەگاتە حزبەكانی دیكە، ئەو گەنجانە راودەكەن و كاتێك دەیانهێننە ناو بزووتنەوەی سیاسی، تەنیا بۆ رووخاندن بەكاریان دەهێنن، ئەگەر رووخان بوو، (تی ئێن تی) و چەك بەكاردێنن و ژیانی كۆمەڵایەتی دەكەن بە جەهەننەم.
حكومەتی ئێمە رابەریی ئەم پرۆسەیەی لە ٢٨ ساڵی رابردوودا بە پلەی جیاجیا كردووە، لەو بێ تەجرەبەییەی كەوا هەبووە، ئێستا ئێمە تەجرەبەیەكمان هەیە كە ستافێكی باشی كادیری سیاسی هەیە كە رایان هەیە و خیبرەیان هەیە، دەتوانن قسە لە چاكسازیكردنەكەدا بكەن، هەروەها جیلێك پێگەیشتووە كە دەبێ بڕوامان بە توانای زانستییان هەبێ، بەڵام دەبێ لەوەدا هوشیار بین كە بە تەنیا چونكە فڵانی گەنجە و باوەڕت پێی هەبێ، باوەڕت پێی نەبێ، باوەڕ بە گەنجی نەزانی نەخوێندەوار نییە، ئەو جۆرە گەنجانە دەبێ كۆنتڕۆڵ بكرێن، ئەگەر ئەمانە بە شێوەیەكی باش رابەری نەكرێن، سەرەنجام رێگەی دەرەوە دەگرن وەك دەیبینین، یان كێشەی ناوخۆیی دروست دەكەن، یان لەناو حزبەكاندا فشار دروست دەكەن، چونكە كاری دەوێ و روانگەشی روون نییە، جاری وا هەیە ناتوانێ تەعبیر لە خواستەكانی خۆی بكات، یان ئەو خواستەی كە هەیەتی بەكەڵكی ئەمڕۆ نایەت، ئەوە كێشەیە، كێشەی نەزانی هیچ مانایەكی نییە تەنیا ئەوە نەبێ دەبێ كۆنتڕۆڵ بكرێ و سەرلەنوێ بیگەڕینییەوە بۆ ئامادەكردن و داخیلی كاری بكەی، هیچ رێگەیەكی دی بۆ ئەم دیاردەیە نییە.
شتێكی دیكە هەیە، دەبێ دیسان حكومەت بیری لێ بكاتەوە، ئەویش ئەوەیە لە تەمەنی پێش گەنجی مەبەستم لە تەمەنی ١٠ ساڵیەوە بۆ ١٨ ساڵی داخیڵكردنی مێرمنداڵان و گەنجان بە تێگەیشتنی ئایینی لە قوتابخانەكان، بە ئایدیۆلۆژیای سیاسی و هەندێ جار بیروڕای فەلسەفی كە هەندێ جار سەروكاری دەگەیەنێتە لایەنێكی دیاریكراو، وا دەكات كە پرۆسەی پێگەیاندنی ئەو گەنجە زەبرێكی زۆری بەركەوێت، هەر لە تایبەتمەندیی دەروونی بگرە، تا تواناكانی و ئەو قەناعەتەی تێیدا دەژی دەچەسپێ و زەبری زۆر لێ دەدا و مەنتقی لێ وەردەگرێتەوە. ئەگەر یەك نموونە لەو بوارە بهێنمەوە، كاتێك تۆ دەتەوێ گفتوگۆیەكی باش لە بابەتێكی حەق لە نێوان لایەنگرانی گەنجانی حزبەكان دروست بكەی، زۆر كەم هەیە لایەنگرانی ئەوبەر كە ناحەقە لە گفتوگۆی ئەم بەرە كە لەسەر حەقە و قسە دەكات، بتوانێ كاریگەرییان لەسەر بكات و هەڵوێستیان پێ بگۆڕێت، من ناڵێم با حزبیان پێ بگۆڕێت، بەڵام هەڵوێستیان پێ راست بكاتەوە. ئەو دیاردەیە بۆ هەیە؟ ئەنجامی ئەوەیە كە حزب، دین و ئایدیۆلۆژیا هەریەكەیان لە بواری خۆیدا، بۆی بووە بە دین، بۆی بووە بە ناسنامە، بۆی بووە بە مێژووی خێزانی و عەیب و هەڵوێست، ئەگەر كوڕ بێت، بۆی بووە بە كەرامەت و پیاوەتی، بۆیە ناحەقییەكە قەبووڵ دەكات و ئەمەش دەقۆزرێتەوە بۆ رووداوی زۆر كارەساتبار، ١٦ ئۆكتۆبەر یەكێك لەوانە بوو، رێگە لە پرۆسەی سەربەخۆیی گیرا، بەڵام دە كەسمان نەبینی لە نیوەی كوردستان بێنە ناو شەقام و بڵێن: ئەمە پەیوەندی بە داهاتووی وڵاتەوە هەیە. ئەوەش دەرەنجامی ئەو پەروەردەیەیە، ئەگەرنا هەموو خەڵك وڵاتی خۆی خۆش دەوێ و روانگەیەكی دیاریكراوی بۆ داهاتووی وڵاتی خۆی هەیە.
ئەگەر ئێمە چاومان لە بەرزكردنەوەی توانای گەنجان بێ، دەبێ حكومەت زۆر بە جددی دیراسەی وەزارەتی پەروەردە و خوێندنی باڵا بكات، ئەوە پەیمانگاكانیش دەگرێتەوە، ئەگەر ئەوانە ئیسلاح كران، كادیری نوێ دێتە مەیدان و باسێكی دیكە دروست دەبێ و سەرچاوەی زانیاری دەست بزووتنەوەی سیاسی دەكەوێ كە لەنێو رێكخراوەكانی حزبی و كۆمەڵگەی مەدەنی و رێكخراوە جەماوەرییەكانیش رەنگدەداتەوە.
لە لایەكی دیكە ئەو تەنگوچەڵەمەی كاریگەری لە گەنجان دەكات، ئەو دۆخە سیاسی و عەسكەری و ئابوورییە ناسەقامگیرەی وڵاتی ئێمەیە، متمانە زۆر كەم بۆتەوە بەوەی كە ئەگەر لەو تەنگوچەڵەمەیە قوتار بووین، ئەوا تەنگوچەڵەمەی دی درەنگ دێت، یان لەوانەیە نەیەت، ئەمەیان لە راستیدا كێشەی ناو بزووتنەوەی سیاسی و كێشەی نێوان حزبەكانە كە دەبێ چارەسەر بكرێ.
هاوپەیمانەكانی كوردستان دەڵێن دەبێ حكومەتێكی بەهێزتان هەبێ، ئێستا ئەمەریكا و ئەورووپا وادەڵێن، مانای ئەوەی نییە كە ئەو حكومەتە وەك جاران تەنیا مووچەمان بۆ دابین بكات، چونكە جاران تا پێش ٢٠١٤ پارەمان هەبوو، بەڵام هیچ بەهێز نەبووین. نە حكومەتێكی بەرەوپێش و نە بزووتنەوەیەكی سیاسیی سەقامگیرمان هەبوو، گەشەسەندن هەبوو بەڵام بەرنامەی تێدا نەبوو، نابێ دەستكەوتەكان و پێشكەوتنی حكومەت بكەینە سفر، بەڵام كێشەی ئابووری زۆری لەگەڵ خۆی هێنا و نەبووینە خاوەنی بازاڕی خۆمان تا ئەوكاتەی كە یەك مانگ بودجەی عێراق نەیەت بتوانین لەسەر پێی خۆمان بوەستین، یان ئەو هەموو سامانەی كە هەمانە بە هانامانەوە بێت.
حكومەتی بەهێز و حكومەتی باش كە ئێستا دنیاش داوای دەكات، ئەوەیە كە ئەو حكومەتە ئەوەی گوتمان تێیدا هەبێ، هەروەها تەبایی تێدا هەبێ. تەبایی لەسەر بەرژەوەندیی نیشتمانی دروست دەبێ، تەبایی لەسەر ئەوە دروست نابێ، ئاخۆ سەركردەیەك لەگەڵ سەركردەیەكی دی بەینی باشە، یان باش نییە. سەركردەكانی سیاسی ئەمڕۆ دەبێ ئەو قۆناخە تیپەڕێنن، هەر سەركردەیەكی سیاسی لەناو حزبەكاندا كە زۆرن، ئێستا پێیان دەگوترێ سەركردەی سیاسی، ئەوانە ئەندامانی مەكتەبی سیاسی و كەسایەتیی كاریگەری ناو ئەو حزبانەن، كە كار لەسەر بڕیارە سیاسییەكان دەكەن، ئەگەر تەجاوزی مێژوویی كەسیی سیاسی نەكەن، ناتوانن لە سەركردایەتیكردنی ناو بزووتنەوەی سیاسی بەردەوام بن. ئەگەر بەردەوامیش بن، دەكەونە گۆشەیەك كە سەرەنجام تەریك دەبن، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش ئێستا لەناو پرۆسەكەدایە، چونكە كوردستان بۆتە بەشێك لەو ناوچەیەی كە بەرژەوەندیی نێودەوڵەتی تێدا دابین دەبێت.
حكومەتی باشی ئێمە بە ساخكردنەوەی ئەو بابەتانە دروست دەبێ كە تەبایی لەسەر بنەمای چی دروست بێت، خاڵەكان دەبێ دیاربن. جۆرێك لە بێدەنگی لەكاتی گفتوگۆكاندا هەیە، كە ئەوە لەوانەیە یارمەتی تێكەڵبوونی كۆمەڵگە نەدات لەگەڵ بزووتنەوەی سیاسی بۆ ئەوەی رای هەبێ و فشار لەسەر ئەو لایەنە دروست بكا كە لایەنی چەوت و هەڵەیە، ئەو بێدەنگییە وادەكات ئەو فشارە دروست نەبێت.