دەق -هەر دەقێك- دواجار لە سێگۆشەی مرۆڤ و كات و شوێندا مانا دەكرێت، دەقی ئایینییش وەك هەر دەقێكی دیكە، مرۆڤێك دێت لە شوێنێكی دیاركراودا و لەسات و زەمەنێكی تایبەتدا دەیخوێنێتەوە و راڤەی دەكات، بەمەش خوێندنەوەكەی دەبێتە هەوڵێكی مرۆیی و ئەم خوێندنەوەیەش وەك هەر خوێندنەوەیەكی دیكەی مرۆڤەكانی دی دەبێتە راڤەیەكی رێژەیی نەك رەها.
تا ئێرەو ئەگەر راڤەو خوێندنەوەكان بە هی مرۆڤ بزانین و بە رێژەیی بیناسین، هیچ كێشەیەك نامێنێت، بەڵام كێشەكان لەوێوە سەر هەڵدەدەن كە ئەم راڤەو خوێندنەوە مرۆییانە بە هی خودا و پێغەمبەری خودا بزانین و سیفەتی رێژەیی لێ داماڵین و سیفەتی پیرۆزیی بدەینێ.
بۆیە دەبینین بۆ یەك قورئان، سەدان مرۆڤ بە دەیان زمان، تەفسیری جیاوازیان بۆ كردووە، هەروەها بۆ یەك فەرموودە، دەیان لێكدانەوەی جیاواز هەن، تەنانەت بۆ چۆنیەتی نوێژكردن و زەكاتدان و بەڕۆژووبوون و حەجكردنیش چەندین بۆچوونی جیاواز هەن، تەنانەت بۆ یەك پرسیاری شەرعییش چەندین فەتوای جیاواز هەن. هۆكاری ئەم راجیاییانەش بریتییە لە جیاوازیی تێگەیشتنی مرۆڤەكان و جیاوازیی نێوان سەردەمەكان و شوێنەكان.
لە دیدارێكی تەلەفزیۆنی زاگرۆسدا لە ئابی 2014 لە كاتی پەلامارەكانی داعش بۆ سەر شنگال گوتم: داعش (درەخت)ە، دەتوانین بیبڕینەوە، بەڵام هۆكاری درەختی داعش (تۆو)ەكانیەتی، تۆوی توندڕەویی و دەمارگیریی ئایینییە بۆیە ئەگەر بمانەوێت داعش بنبڕ بكەین، دەبێت قسە لەسەر ئەو فكرو هزرانەی داعش بكەین كەوان لەنێو كتێبە فیقهییە ئایینییەكانی ئێستاو رابردوودا.
داعش كردەوەكانی بە (دەست) تاوانباری ئەنجام دەدا، پاڵنەری ئەمەشی حەماسەتی پەنگخواردووی نێو (دڵ)ی نەخۆشی بوو، ئەمەش سەرچاوەی گرتبوو لەو هزرە توندەی كەوا لە (مێشك)ی چەقبەستوویدا بوو. بۆیە زنجیرەی كارەكانی داعش بەم رێڕەوەدا دەڕۆیشتن:
تەفكیری توندڕەو، تەكفیری بەرامبەر، تیرۆركردنی ئەوانی دی.
كەواتە: ئەنجامدانی كاری باش، یان كاری خراپ، سەرەتاكەی وا لە هزرو جۆری بیركردنەوەی مرۆڤەكاندا، بۆیە هەر چاكسازییەكەش –بە چاكسازیی ئایینیشەوە – سەرەتاكەی هەر لە مرۆڤەوە دەست پێدەكات.
بۆ باشتر تێگەیشتن لە سرووشتی داعش، وا چاكە ئاوڕدانەوەیەكی كورت و خێرا لە رابردوویەكی نزیك بدەینەوە بۆ ناسینی داعش وەك دیاردەیەكی چەتەگەریی ئایینی.
چەتەگەریی لەنێوان ساڵانی (1650) هەتا (1720)ی زایینی گەیشتە لوتكە و ئەو ماوەیەش بە ماوەی هێزی چەتەگەری ناسرا. چەتەكان كە ئاڵاكەیان رەش بوو، كەللە سەرێك و دوو ئێسكی لەسەر بوو، لە دەریادا تاڵانییان دەستپێكردو، دواتر هاتنە سەر وشكانی، سەرەتا شتی ساكاریان دەبرد، دواتر كەوتنە تاڵانكردنی زێڕ و پارە و شتی گرانبەها و رفاندن و بردنی كچان. حكومەتەكانی ئەوروپا ناچار بوون بەرەنگاریان ببنەوە، بۆیە لە سەرەتای سەدەی 18دا سەركردەی ناسراوی چەتەكانیان گرت كە بە (بلاك بیرد) واتە (ریش رەش) ناسرابوو، لەنێو ئاپۆرای خەڵكدا لەسێدارەیان دا، تا كەم كەم چەتەگەرییان لە ئەوروپادا نەهێشت.
بەڵام وەك بینیمان لە دەیەی دووەمی سەدەی بیست و یەكدا، كەسانێكی نامۆ بە ئایین و كەلتوور و تێگەیشتنی باو، بە هەمان عەقڵییەتی چەتە (ریش رەش)ەكانی جاران و خاوەنی هەمان (ئاڵا رەش)ەكەی چەتەكانی جاران، بەڵام بە گۆڕانكارییەكەوە كە لە جێگەی دوو ئێسكەكە ناوی خواو پێغەمبەری خوایان لەسەر دانابوو، ئەمجارە روویان لێرە كردووە بۆ چەتەگەری و تاڵان لە ژێر دروشمی ئایینییدا، بە پشتبەستن بە سێ فاكتەری سەرەكی بۆ خێرا تەشەنەكردنیان، كە ئەو فاكتەرانەش بریتی بوون لە:
1. هەڵبژاردنی توندڕەوترین جۆری بیركردنەوەی ئایدیۆلۆژی و ئایینی.
2. تووشبوونیان بە بارێكی دەروونیی شڵەژاو و گرێی دەروونی.
3. هەبوونی ژینگەیەكی لەبار بۆ تەشەنەكردن وەك هەبوونی پەراوێزخستن و گیانی توڵەسەندنەوە و نەخوێندەواری و هەژاری و نەخۆشی و ئالوودەبوون لای ئەو توێژ و كەسانەی كە دوایان كەوتوون. بۆ ئەمەش بە چەند قۆناغێكدا تێپەڕ دەبوون بۆ ئامادەكردنی تیرۆریستانیان، ئەو قۆناغانەش بریتی بوون لە:
1. كاركردن لەسەر (مێشك)ی شوێنكەوتووانیان، لە رێگەی تێگەیاندنی هەڵەو شێواندنی چەمك و بەهاكان وەك ژیان و ئایین .
2. كاركردن لەسەر (دڵ)یان بە پێدانی حەماسەتێكی بێ هۆشیاری.
3. كاركردن لەسەر (دەست)یان بە راهێنانیان لەسەر كوشتنی خەڵك و ئەنجامدانی كاری وێرانكاری.
هەر سەبارەت بە شوێنكەوتووانی داعش، پرسیارێكی گرنگ دێتە ئاراوە كە ئەویش ئەمەیە:
هۆكاری چوونی ژنان بەو ژمارە زۆرە بۆ نێو ریزەكانی داعش چی بوون؟
رەنگە باش بێت كە وەڵامی دروست لە خاتوو (نێمی گۆریناتان)ی شارەزا لە ئەنجومەنی مافەكانی مرۆڤ وەربگرین، چونكە باسێكی لە بڵاوكراوەی (فۆرن ئەفێرز)دا نوسیبوو لە رێكەوتی (21/8/2014)دا، بەناونیشانی (ژنانی داعش) كە تیایدا دەڵێت:
«بۆ ئەوەی لەوە تێبگەین كە بۆچی ژمارەیەك لە ژنان هاوكاریی داعش دەكەن، پێویستە بگەڕێینەوە بۆ مێژووی بەشداربوونی ژنان لە جەنگەكانی سلڤادۆرو ئەریتێریاو نیپاڵ و سیریلانكا.. بەشداربوونی ژمارەیەك لە ژنان لە كردە خۆكوژی و تیرۆریستییەكاندا، ئەوەیان دەرخست كە ئەو بیرۆكە باوە راست نەبوو كەوای پیشان دەدا ژنان بە سرووشتی خۆیان كەمتر بە لای توندوتیژیدا دەچن، یان دەگوترا ئەوان بەرگەی ئەو قەسوەت و كارە خوێناوییانە ناگرن كە ئەم رێكخراوە توندڕەوانە بەكاریان دێنن.»
هەروەها لە توێژینەوەیەكی (پەیمانگەی نێودەوڵەتی بۆ توێژینەوەكانی توندڕەویی)دا دەركەوتووە كە تەمەنی زۆرترینی ئەو ئافرەتانەی كە بەشداریی تاوانەكانی داعشیان دەكرد، لەنێوان (19 بۆ 20) ساڵیدایە و هەندێكیان لە بواری پۆلیسی ئادابی تایبەت بە فەرزكردنی جۆرێك لە جلوبەرگ بە سەر ژناندا كاریان دەكرد، هەندێكیشیان وەك پشكێنەر لە خاڵەكانی پشكنیندا، هەندێكیشیان لە كاری گواستنەوەی نهێنییەكان و شتومەكی سەربازیدا بوون، چونكە كۆمەڵگەی عەشائیری بە رەوای نازانێت ئافرەتان بپشكێنرێن، ئەمەش جۆرێك لە حەسانەی كۆمەڵایەتی پێ دەدان لە كارەكانیاندا.
بەشێوەیەكی سەرەكیی كچان و ژنان لە سووریا و عێراق و وڵاتانی باكووری ئەفریقیا لە سەرووشیانەوە تونس و میسر و سعودیەو تەنانەت لە ئەمریكاو بەریتانیاو ئەڵمانیاو فەڕەنساوە دەچوونە نێو ریزەكانی داعش، ئەمە جگە لە وڵاتانی ئاسیای ناوەڕاست كە سەرچاوەی سەرەكیی ناردنی كچان و ژنان بوون بۆ نێو داعش. هۆكارەكانی چوونی ژنانیش بۆ نێو ریزەكانی داعش بە شێوەیەكی گشتی دەكرێت پۆلێن بكرین بۆ چەند هۆكارێك، لەوانە:
1. هۆكاری تایبەت
بەتایبەت ژنانی عێراقی و سووری كە زۆریان هاوسەر، یان كوڕ، یان ئەندامانی خێزانیان لەدەستدابوو، یان تووشی بردن و گرتن ببوونەوە پێشتر، یان ماڵ و خانوویان وێران كرابوو بە دەستی هێزەكانی سووریا و عێراق، بۆیە وەك دۆزینەوەی پەناگەیەكی نوێ، یان وەك تۆڵەسەندنەوەیەك لەو دوو رژێمە دەچوونە نێو ریزەكانی داعشەوە.
2. هۆكاری ئایدیۆڵۆژی
وەك سەرسامبوون بە دروشمی خەلافەتی ئیسلامی و خەلیفەی موسڵمانان كە هانی زۆرێكی لەوانە دەدا بۆ چوونە نێو ریزەكانی داعش بە نێوی جیهادكردن لەپێناوی خوا و ژیان لە سایەی خەلافەتی ئیسلامیدا.
3. هۆكاری تائیفی
بەشێك لە سوننەكانی سووریا و عێراق، بەتایبەت ئەوانەیان كە بە دەستی رژێمی سووریا و دەسەڵاتی عێراق زیانلێكەوتوو بوون، دەچوونە نێو ریزەكانی داعش، چونكە وایاندەزانی داعش پارێزگاری لە سوننە دەكات و، واش تێگەیەندرابوون كە داعش تاكە رێگەیە بۆ دامەزراندنی دەسەڵاتێكی سوننی.
4. هۆكاری كۆمەڵایەتی
زۆرێك لەو كچ و ژنە موسڵمانبووانەی ئەوروپا كە لە خێزانێكی بێباوەڕ، یان لە خێزانێكی ئەوروپی مەسیحی، یان یەهوودیدا دەژیان، لەبەر ئەوەی لەماڵەوە دژایەتی دەكران، بۆیە وەك هەڵاتنێك لە هەستكردن بە غوربەتی ئایینی لە ماڵی خۆیاندا، دەچوون پەنایان دەبردە بەر ئەو دەوڵەتە ئیسلامییەی كە لە رێگەی نێت و هاوڕێكانیانەوە بۆیان وەسف كرا بوو.
5. هۆكاری ئینسانی
زۆرێك لەو كچ و ژنانەی كە لە ئەوروپا لەسەر بنەماكانی مرۆڤدۆستی و مافی مرۆڤ و یارمەتیدانی ستەملێكراوان پەروەردە كرابوون، وای بۆ دەچوون كە ناكرێت ئەوان دانیشن و خەڵكی سووریاش رۆژانە بكوژرێن، بۆیە بە پاڵنەری ئینسانییەوە روویان دەكردە سووریا، بە ئومێدی پێشكەشكردنی یارمەتی بۆ هەژار و بریندارو ئافرەت و منداڵی بێ سەرپەرشت، ئاواش تێگەیەندرابوون كە دەوڵەتەكەی داعش، ئەو شوێنەیە كە دەتوانن ئەم كارەی تێدا ئەنجام بدەن.
لە دوای ئەم پێشەكی و چەند تەوەرەوە، ئێستا با پرسیارێك لەبارەی رووبەڕووبونەوەی هزری داعشەوە بكەین و بپرسین: چۆن رووبەڕووی داعش و هزری داعشییانە ببینەوە؟
سەرەتا گرنگە ئەوە بزانین كە دوو جۆر جەنگ لە دژی تیرۆری داعش پێویستن، یەكەمیان: جەنگێكی كورتخایەن، كە پێویستی بە چەكی قورس و تەكتیكی نوێ هەیە. دووەمیان: جەنگێكی درێژخایەنی فیكری كە ئەركی قورس و بیری نوێی دەوێت، چونكە چارەسەری بنەڕەتی بۆ ئەم دیاردە دزێوەی تیرۆر، هەر لە هزر و مێشكەوە دەست پێ دەكات.
جا لەبەر ئەوەی داعش و هاوشێوەكانی پەنا دەبەنە بەر دەقی ئایینی ئیسلام بۆ فریودانی خەڵك، بۆیە زۆر گرنگە سەرەتا لە رووی ئایینییەوە بەرەنگاری هەمان هزر ببینەوە بە دەرخستنی چەند راستییەك لەوانە:
یەكەم: دەرخستنی ئەو راستییەی كە تیرۆر پێچەوانەی بنەماكانی ئایینە، چونكە:
1. تیرۆر پەیامی مەرگە، لە كاتێكدا ئایین پەیامی ژیانە.
2. تیرۆر ترس و تۆقاندنی كۆمەڵگە و هۆكاری وێرانكارییە، لە كاتێكدا ئایین ئارامی و ئاسوودەیی و ئاوەدانكردنەوەیە.
3. تیرۆر هۆكاری سەپاندنی بیرو هزری هاوردەكراوی كەمینەیەكی سەرلێشێواو و دەروون نەخۆشە، لە كاتێكدا مرۆڤی رێنماییكار تەنیا بیرخەرەوەیەو مافی سەپاندنی رای خۆی بەسەر كەسەوە نییە.
4. تیرۆر شەڕ بە دین دەكات، شەڕ بۆ دین ناكات، واتە دین بەكاردەهێنێت، لە كاتێكدا ئایین ئاشتی بۆ تاك و كۆمەڵگە داوا دەكات.
5. تیرۆر لە هەوڵی رەشەكوژیی مرۆڤدایە بەبێ یاساو دادگا، لەكاتێكدا ئایین دەڵێت كوشتنی یەك مرۆڤ وەك كوشتنی هەموو خەڵك وایە.
دووەم: دەرخستنی ئەو راستییەی كە ئایین دەبێت رەحمەت بێت، نەك زەحمەت.
بە سەرنجێك لە راپۆرتە جیهانییەكان لەو راستییە ئاگادار دەبین كە توندڕەوان و تیرۆریستان ئایینی رەحمەتیان كردۆتە هۆكارێك بۆ كارە وەحشیگەراییەكانیان، بۆ نموونە:
بەپێی راپۆرتی ساڵانەی نیشاندەری جیهانیی تیرۆر (گڵۆباڵ تیرۆریزم ئیندێكس)، كە رۆژنامەی (ئەلشەرق ئەلئەوسەت) لە ژمارەی (13147) لە بەرواری (26/11/2014)دا بڵاوی كردۆتەوە، دەركەوتووە كە:
1. توندڕەویی ئایینی لە ساڵی (2001)وە بزوێنەری سەرەكیی هێرشە تیرۆریستییەكان بووە لەجیهاندا.
2. تەنیا لە ساڵی (2013)دا تیرۆر بۆتە هۆی گیانلەدەستدانی نزیكەی (18000) كەس.
3. لە (66%)ی ئەو هێرشانە لەلایەن (4) گرووپەوە بووە كە ئەوانیش بریتی بوون لە: گرووپی داعش، بۆكۆحەرام، تاڵیبان، قاعیدە.
4. زیادبوونێك هەبووە لە ژمارەی قوربانیان بەهۆی كردەوە تیرۆریستییەكانەوە، بە رێژەی (5) ئەوەندەی هێرشەكانی یازدەی سێپتەمبەری ساڵی (2001).
5. داڕێژەرانی راپۆرتەكە وای دەبینن كە زۆرینەی ئەو رووداوانە لەچەند ساڵی رابردوودا لەلایەن ئەو گرووپە توندڕەوانەوە بووە كە هەڵگری ئەجێندای ئایینی دیاریكراو بوون.
6. لە(80%)ی قوربانیان بەهۆی تیرۆرەوە لەساڵی (2013)دا لە (5) دەوڵەتدا بووە كە ئەوانیش بریتین لە هەریەك لە عێراق و ئەفغانستان و پاكستان و نایجیریا و سووریا). (قسەی راپۆرتەكە كۆتایی هات.)
سێیەم: دەرخستنی ئەو راستییەی كە ئایین دەبێت كۆمان بكاتەوە بۆ ئاوەدانكردنەوە، نەك لێكمان داببڕێت بۆ وێرانكاری.
هەركاتێك ئایین لە رێڕەوی ئینسانی و مرۆیی خۆی دەرهێنرا بۆ ململانێی سیاسی و حزبی، ئەوسا شەڕو پێكدادانی تائیفی و كوشتن و تەقاندنەوە زۆر بە روونی دێنەئاراوە، ئەوساش لەجیاتی ئەوەی یەك ئایینی ئەو خەڵكە كۆبكاتەوە، كەچی بەحزبیكردنی ئایین، خودی ئایینەكە و ئاییندارانیش دابەش دەكات.
بۆیە ئایینی ئایینداران زۆر جیاوازە لەو بەناو ئایینەی كە تیرۆریستان بانگەشەی بۆ دەكەن.
1. ئایین واتە خێرخوازی و كاری خۆبەخشی، كەچی لای توندڕەوان ئایین واتە هەمیشە شەڕخوازی و كوشتن.
2. مێژوو دەڵێت: بەهۆی ئایینەوە ئەندازیاریی خانووبەرە پێشكەوت، چونكە ئەندازیاران لە بواری ئایینییدا باشترین كڵێساو مزگەوتیان بنیات ناوەو، ئێستاش بە ئیلهام وەرگرتن لەو كولتووورە، ناسنامەی بیناسازیی خۆیان دەپارێزن، كەچی داعش و توندڕەوان لەژێر پەردەی ئاییندا دەیان مزگەوت و كڵێساو مەزارو دامەزراوەو ئاسەوارە مێژووییەكانیان رووخاند.
3. ئایین سیمبوڵی پاراستنی خێزان و منداڵە لە سایەی ئینسانییەت و ئاشتیدا، كەچی ئایین لای داعش و توندڕەوان بریتییە لە خستنەوەی ملیۆنان منداڵی بێ سەرپەرشت و ملیۆنان ئافرەتی بێوەژن.
4. ئایین داوای دادپەروەریی كۆمەڵایەتی دەكات، كەچی لە سایەی ئەم تێگەیشتنەی داعش و توندڕەوان لە دین و مەزهەب و حوكمكردن بە ناوی ئایینەوە، ملیۆنەها كەس لەژێر هێڵی هەژاریدان.
5. ئایین داوا دەكات مرۆڤ وڵاتی خۆی خۆش بوێت، كەچی ئەم بەناو موسڵمان و توندڕەوانە بڕوایان بە چەمكی نیشتمان نییە و خۆشەویستیی وڵات بە بەشێك لە ئایین نازانن.
6. ئایین داوا دەكات مرۆڤ تەساموح و تۆلیرانس بە خەرج بدات و، تۆڵەسەندنەوە بۆ خوا بەجێ بهێڵێت بۆ قیامەت، كەچی توندڕەوانی ئایینی كاری قیامەتیان هێناوەتە دنیا و دنیایان كردۆتە مەیدانی تۆڵەسەندنەوە لە یەكدی.
7. ئایین كار دەكات بۆ بنیاتنانی كەسایەتیی راستگۆ و دەست خاوێن و ناخ پاك و خواویست و خاكپارێز و خەڵكدۆست، كەچی ناخی ئەم داعش و توندڕەوانەی ئایینزا تائیفییانە، پڕە لە سرووتی بێ گیان و كاری رووكەشی و بوغز و قین و شەڕانگێزی و خوێنڕشتن و كوشتار.
8. ئایینی راستەقینە فێرمان دەكات كە هەرمرۆڤێك وەكو تاك، لەم دنیادا سێ بازنەی برایەتیی سەرەكی دەورەی داوە، كە ئەوانیش بازنەی (برایەتی نەتەوایەتی) و بازنەی (برایەتی ئیمانی) و بازنەی (برایەتی ئینسانی)ن، واتە یان لە هەرسێ بازنەكەدا، یان لە دووانیان، یان لە یەكێكیاندا هەر دەبنە برا، بەڵام ئەو توندڕەوانە تا ئێستاش لەو راستییە ساكار و جوانانە نەگەیشتوون كە یەكێك لە ناوەكانی خوای گەورە (الجامع)ە، واتە (كۆكەرەوە)، كەچی ئەوان هەر حەزیان بە ناكۆكیی لێكدابڕان و كوشتنی مرۆڤەكانە.
چوارەم: دەرخستنی ئەو راستییەی كە نەتەوە و ئایین دەبێت تەواوكار بن بۆ یەكدی نەك جیاكار:
پێویستە تێگەیشتن لە ئایین لە دەرەوە هاوردە نەكەین، چونكە زاناو مەلا و شێخانی كورد بە درێژایی مێژوو هەر خۆیان هەردوو چەمكی نیشتمان و ئایینییان پێكەوە گرێ داوە، هەر ئەوانیش بوون كە بە ئاییندارییان خەباتیان بۆ پاراستنی ناسنامەی نەتەوەییمان كرد و، لەوانیشەوە فێر بووین كە:
1. هەموو نەتەوەیەكی خاوەن ئایین دوو ناسنامەی هەیە، ناسنامەیەكی نەتەوایەتی و ناسنامەیەكی ئایینی و پەیوەندیی نێوانیشیان تەواوكارییە و ناسنامەی ئایینی جێگەی ناسنامەی نەتەوەیی ناگرێتەوە.
2. لە ئاییندا خاك یەكسانە بە ژیان، بێ خاكیی یەكسانە بە مردن، شەڕیش لە دژی خاك یەكسانە بە شەڕ لەدژی ئایین.
پێنجەم: دەرخستنی ئەو راستییەی كە تەنیا بە برەودان بە هزری تۆلێڕانس و لێبووردەیی ئایینی بە ئارامی دەگەین.
پێویستە ئەو راستییە لەبیر نەكەین كە تەنیا ئەم هەرێمەی ئێمە ماناكانی تۆلێرانس و لێبووردەیی ئایینی و نەتەوەیی بەرجەستە كردووە لەم ناوچە پڕ لە شەڕ و ئاشووبەدا، بۆیە جێگەی دوو ملیۆن پەناهەندەی جیاواز لە نەتەوە و جیاواز لە ئایین و جیاواز لە ئایینزای كردۆتەوە، چونكە گەلی كورد تێگەیشتنی تایبەت و مرۆڤدۆستانەی خۆی هەیە بۆ ئایین، لە روانگەی دابینكردنی بەشێكی زۆر لە پێداویستییەكانی تۆلێرانس و لێبووردەیی وەك:
1. هەبوونی بنەمای هاووڵاتیبوون و یەكسانی و مافی جیاوازبوون و فرەیی و چاودێریكردنی هەر گوفتار و رەفتارێكی جیاكاری.
2. هەبوونی یاساو رێسای رێگر لە سەرپێچیكاران بەرامبەر ئایین و نەتەوەكان.
3. هەبوونی پڕۆگرامێكی پەروەردەیی و فێركردن لەسەر بنەمای یەكسانی، چونكە تۆلێرانس پەروەردەیە.
4. ئازادیی رادەربڕین و پەخشكردنی بەهاكانی تۆلێرانس و پێكەوەژیان و قەبووڵكردنی فرەیی و جیاوازبوون و قەبووڵكردنی مافەكانی ئەوانی دی .
شەشەم: دەرخستنی ئەو راستییەی كە دەكرێت بە میكانیزمی جۆراوجۆر خۆ بپارێزین لە تیرۆر، وەك:
1. هەڵمەتی هۆشیاركردنەوەی بەردەوامی لاوان لە رێگەی بڵاوكردنەوەی زانستە ئایینییەكان لەلایەن كەسانی شارەزاو پسپۆڕی خاوەن هزری میانەڕەو.
2. خستنەڕووی ئاكام و زیانەكانی پەنابردنە بەر بەكارهێنانی چەك و توندوتیژی.
3. خستنەڕووی دەرئەنجامە ترسناكەكانی تەكفیركردنی تاك لە كۆمەڵگە.
4. نوێكردنەوەی گوتاری مزگەوت و شوێنە ئایینییەكان.
5. دانانی رێنمایی پێویست بۆ هۆكارەكانی راگەیاندن سەبارەت بە مەرجەكانی پەخشكردنی بابەتە ئایینییەكان.
6. سوودوەرگرتن لە ئەزموونی وڵاتانی سەركەوتوو لە بواری بنبڕكردنی تیرۆردا.
7. ئامادەكردنی باس و توێژینەوەوە بۆ هاوكاری لە نێوان رۆڵی (جامع) و (جامعە)دا.
8. خستنەڕووی ئەو سزا یاساییانەی كە رووبەڕووی تیرۆریستان دەبێتەوە.
9. باسكردنی رووی قێزەونی تیرۆر لە پڕۆگرامەكانی خوێندنی قوتابخانە و پەیمانگا و زانكۆكاندا.
10. كاراكرنی رۆڵی فیكریی یەكێتی زانایان و وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی.
حەوتەم: دەرخستنی ئەو راستییەی كە خێزان دەتوانێت رووبەڕووی تیرۆر ببێتەوە لە رێگەی:
1. ئەنجامدانی پێداچوونەوەو هەمواركردنەوە بۆ زۆرێك لە یاساكان لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە، بە ئاراستەی بنیاتنانی خێزانی پشتبەستوو بە ماناكانی خۆشەویستی و ئارامی و سەقامگیریی دوور لە توندوتیژیی خێزانی.
2. دارشتنی ستراتیژیەتێكی درێژخایەن و ئەنجامدانی كۆبوونەوەی خولیی لە نێوان وەزارەت و دەزگا پەیوەندیدارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ یەكخستنی دیدگا و ئامانج و پرۆژەكانیان بۆ رووبەڕووبوونەوەی توندوتیژیی خێزانی.
3. چاكتركردنی رۆڵی دادگاكان و پارێزەرانی پسپۆڕ بۆ گرتنەبەری میكانیزمی پشتبەستوو بە ئەزموونەكانی سەردەم بۆ كەمكردنەوەی دیاردەی توندوتیژیی خێزانی.
4. كاراتركردنی ئەو رێكخراوانەی كۆمەڵگەی مەدەنی كە تایبەتمەندن لە بواری چاكسازیی خێزانی.
5. بەشداری پێكردنی زانایانی ئایینی لە هەوڵەكانی روونكردنەوەی زیانەكانی توندوتیژیی خێزانی و گەڕان بەدوای دۆزینەوەی رێگەچارەكانی.
6. زیادكردنی رۆڵی میدیاو راگەیاندن لە رێگەی خستنەڕووی ئەو بابەتانەی كە یارمەتیدەرن بۆ كۆنتڕۆڵكردنی دیاردەی توندوتیژیی خێزانی.
7. داهێنانی رابەری خێزانی بۆ هۆشیاری لە بواری هاوسەرگیری و پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكاندا.
8. كاركردنی هەمەلایەنە بۆ دۆزینەوەی چارەسەر بۆ ئەو هۆیانەی كە دەبنە مایەی تەڵاق و جیابوونەوەی هاوسەران و تێكچوونی شیرازەی خێزان.
9. ئەنجامدانی توێژینەوەی وردتر بۆ زیاتر روونكردنەوەی هۆكارە راستەقینەكانی تەڵاق و جیابوونەوە.
10. بایەخدان بە رۆشنبیریی پڕۆسەی هاوسەرگیری بە شێوازی سەردەمییانە بۆ كەمكردنەوەی رێژەی تەڵاق لە كۆمەڵگەدا كە ئێستا بەداخەوە لە زیادبووندایە و خێزانی هەڵوەشاوەش هۆكارێكی بەخشینی ئەندامە بە رێكخراوە تیرۆریستییەكان .
11. بایەخدانی وەزارەتی كاروباری كۆمەڵایەتی بە پڕۆسەی هۆشیاری لەبارەی بەهاكانی پەیوەست بە خێزان و خانەی بێ باوكان و بەساڵاچووان .
هەشتەم: دەرخستنی ئەو راستییەی كە كەرتی پەروەردە دەتوانێت بەرەنگاری تیرۆر ببێتەوە لە رێگەی :
1. پێناسەكردنەوەو گۆڕینی چەمكی ئاسایش لە ئامرازێكی گرتن و ترسەوە بۆ پێناسكردنی وەك پیشەیەكی پێویست و ئامرازێكی پاراستنی تاك و كۆمەڵگە .
2. تەرخانكردنی بەشێكی پڕۆگرامی هەر قۆناغێكی خوێندن بە بابەتەكانی ئاسایشی گشتی و رۆشنبیركردنی قوتابیان لە قوتابخانەكاندا بە گرنگیی ئاسایشی كۆمەڵایەتی و دەزگاكانی ئاسایشی نێودەوڵەتی و نیشتمانی و نەتەوەیی.
3. ئاگاداركردنەوەی قوتابیان لە مەترسییەكانی كەلتووری نامۆ بە كۆمەڵگەی كوردستانی و هزری توندڕەویی نامۆ بە تێگەیشتنی كوردانە لە ئایین و مەترسیی ماددە هۆشبەرەكان .
4. خستنەڕووی زیانە دوورو نزیكەكانی ماددە هۆشبەرەكان و، خراپ بەكارهێنانی تەكنۆلۆژیای سەردەم و ئالوودەبوون بە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان.
5. كاركردن لەسەر بووژاندنەوەی بەها ئەخلاقی و مرۆییەكانی وەك:
- راستگۆیی و دەستپاكی و داوێنپاكی.
- عەدالەتخوازی و یەكسانی و لێبووردەیی و پاراستنی ژینگە.
- هاوكاریی و بەزەیی و رێز و بەرپرسیارێتی.
- هاووڵاتیبوون و نیشتمانپەروەری و تێكۆشان.
- ئارامگرتن و متمانە و ئازایەتی.
- جواندۆستیی و داهێنانكاری.
نۆیەم: دەرخستنی ئەو راستییەی كە میدیا دەتوانێت رووبەڕووی تیرۆر ببێتەوە لە رێگەی:
1. كاراكردنی میدیا بۆ راهێنانی هاووڵاتییان لەسەر ئەوەی كە پابەندبوون بە یاساو یاساپارێزی ئازایەتییە، نەك ترسنۆكی.
2. رەتكردنەوەی هەر گوفتارو رەفتارێكی نامۆ بە كۆمەڵگەی ئاشتیخوازو لێبووردەی كوردەواری.
3. خستنەڕووی ئەو راستییەی كە هەر سەكۆیەكی ئازاد بۆ رادەربڕینی ئازاد، بەرهەمی هەبوونی زەمینەیەكی ئارام و كۆمەڵگەیەكی سەقامگیرو مرۆڤی ئاشتیخوازە لەپێشدا.
4. تەرخانكردنی بەرنامەی میدیایی و هۆشیاری لە كەناڵەكانی راگەیاندنەوە سەبارەت بە زیندووكردنەوەی بەها باڵاكان و رەوشتە كۆمەڵایەتییەكان و رەفتارە مەدەنییەكان و رێكارە شارستانییەكان.
دەیەم: دەرخستنی ئەو راستی??