عەبدولڕەحمان سدیق

چارەكە سەدەیەكە نەتەوە یەكگرتووەكان ڕۆژی یەكی تشرینی یەكەمی هەموو ساڵێكی كردۆتە رۆژی جیهانیی بەساڵاچووان.
ڕەنگە زەحمەت بێت یەك پێناسە هەبێت بۆ ناساندنی بەساڵاچووان، چونكە پێناسەكان بە تێپەڕبوونی كات گۆڕانیان بەسەردا دێت، سەرەتا لە ناولێنانەوە دەست پێدەكات، چونكە بۆ نموونە لەكۆمەڵگای ئێمەدا ئەو كەسانەی كە بەتەمەنن پێیان دەڵێن گەورە، یان پیر، ئەم زاراوەیەش لە لای نەتەوە یەكگرتووەكانەوە ڕەتكراوەتەوە، چونكە وشەی (پیر) وشەیەكی نێگەتیڤە و كاریگەریی خراپی هەیە لەسەر دەروونی مرۆڤەكە، لەبەر ئەمە زاراوەی بە ساڵاچوو راستترە لە پیر، چونكە پیر سیفەتێكی پەككەوتەیی و بێ توانایی بەمرۆڤ دەدات، بەڵام بەساڵاچوو واتە تەمەنی زیادی كردووە.
بۆیە بەساڵاچوون پرۆسەیەكی سروشتیی گۆڕانە، چۆن منداڵێك گەورە دەبێت و لە ماوەیەكدا پێی دەڵێن هەرزەكار، بەساڵاچوونیش قۆناغێكە لە قۆناغەكان و نەخۆشی نییە، بەڵكو پرۆسەیەكی سروشتییە لە گۆڕانكاریی جەستەیی و دیاردەیەكی بایۆلۆژیشەو گرفت نییە، تەنها ئەوەندەیە لەرووی تەمەنەوە بەرەو پێش دەڕوات.
یان قۆناغی سێیەمی تەمەنە، دوای قۆناغی یەكەم و دووەمی تەمەن، قۆناغی سێیەم دێت، بەو قۆناغی سێیەمە دەگوترێت بە ساڵاچوون، یان قۆناغی هێمنیی، واتا مرۆڤ كە دەگاتە ئەو تەمەنە لە قۆناغێكی هێمندا دەژی.
بە پێی راپۆرتەكانی رێكخراوی تەندروستیی جیهانی لە ساڵی (1972)وە وای دیاریكردووە كە بە مرۆڤی (65) ساڵ بەرەو ژوور بڵێن بەساڵاچوو، لەجیهانیشدا لە ساڵی (2000)دا نزیكەی (600) ملیۆن كەس لەم تەمەنەدا بوونە، پێشبینییش دەكرێت لە سالی (2050)دا، نزیكەی (2) ملیار مرۆڤ بگەنە سەرووی (65) ساڵ.
ئەم تەمەنی بەساڵاچوونە دەكرێت بە دوو بەشەوە بەساڵاچووی چالاك كە ئەو كەسانەن لە نێوانی (65) هەتا (70)ساڵیدان، بەساڵاچوونێكی دیكە هەیە پێی دەڵێن گەورە كە دەكاتە 75 ساڵ بەرەو ژوورتر، لەبەر ئەوەشە وڵاتانی جیهان تەمەنی 60 هەتا 65 بۆ خانەنشینی دادەنێن، چونكە بە پێی نەتەوەیەكگرتووەكان لە 65 ساڵ بەرەو ژوور پێی دەگوترێت بە ساڵاچوو.
لەم بۆنە و یادەدا بەپێویستی دەزانم كە ئاماژە بە چەند ئەركێكی كەمی پەرلەمان و حكومەت و كەرتی تایبەت و میدیاو خێزان بدەم وەك كارئاسانییەك بۆ ئەم توێژە گرنگەی كۆمەڵگەی كوردستانی:
1. پەرلەمان: پێویستە پەرلەمان لە بیری ئەوەدا بێت كە سوود لەو یاسایانەی ئەمڕۆ و ئەم سەردەمە وەربگرێت كە لەوڵاتانی پێشكەوتوودا خزمەتی باش پێشكەش بە توێژی بەساڵاچووان دەكەن.
2. حكومەت: حكومەت دەتوانێت بەلای كەمەوە ئەم سێ كارەیان بۆ ئەنجام بدات:
یەكەم: لەگۆڕینی شێوازی وەرگرتنی مووچەی خانەنشینان كە ئەو هەموو خەڵكە بەو تەمەنە و، بەو گەرماو سەرمایە ریز دەبەستن لە كاتێكدا دەبێت ئەوان مووچەكانیان بۆ ماڵەوە بۆ ببرێتەوە یان لە رێگەی كارتێكی زیرەكەوە مووچەكەیان وەربگرن.
دووەم: دۆزینەوەی بواری كاری خۆبەخشیی بۆ بەساڵاچووان، بۆ نموونە ئەگەر بەساڵاچوویەك مامۆستای مێژوو بێت ئێستاكە خانەنشین بووبێت، دەكرێت لە مۆزەخانەیەك سوود بگەیەنێت بە شێوەیەكی خۆبەخشانەو، كە هەر كاتێك میوانێكی هەرێم یان كۆمەڵە كەسێك هاتن، ئەو دەتوانێت راڤەی ئاسەواری ئەو مۆزەخانەیان بە جوانترین شێوە بۆ بكات، نموونەی دیكەی زۆر هەیە لە وڵاتانی ئەوروپا كە كار دەدۆزنەوە بۆ بەساڵاچوان و خانەنشینان.
سێیەم: هێشتنەوەو پاراستنی هەندێك لە شوێنە گشتییە كۆنەكان، چونكە هەر مرۆڤێكی بەساڵاچوو یادەوەرییەكی هەبووە لەگەڵ شەقامێك یان شوێنێكی دیاری كراو یان قوتابخانەیەكی دیاری كراو.
بەڵام ئەگەرحكومەت هەموو ئەو شوێنانە بڕووخێنێت و بیانكات بە بینای تازە، ئەوسا بەساڵاچووان هەست بەغەریبیی دەكەن لە شاری خۆیاندا كاتێك هیچ ئاسەوارێكیان بۆ ناهێڵنەوە كە نیشانە بێت بۆ سەردەمی ئەوان، بۆیە حكومەت دەتوانێت پێشكەوتنی ئابووری خۆی ئەنجام بدات و شاریش جوانتر بكات و بینای بڵندیش دروست بكات، بەڵام بەو مەرجەی هەندێك لەو شوێنە كۆنانە لەبەر بەتەمەنەكان بهێڵێتەوە، چونكە یادەوەریی ئەو كەسانەن و، دێنەوە سەردانی ئەو شوێنانەی كەیادەوەریی خۆیانیان لەگەڵدا هەیە.
3. كەرتی تایبەت:
ئەو كەسانەی كە لە 63 ساڵیدا خانەنشین دەبن ئەزموونێكی باشیان لایە، بۆیە لە وڵاتانی دی كەرتی تایبەت دێت سوودیان لێوەردەگرێت لەبواری پسپۆڕێتیی خۆیاندا، كە دەكرێت ئەم ئەزموونە لای ئێمەش هەبێت.
4. میدیاو راگەیاندن:
(كۆفی ئەنان)ی ئەمینداری پێشووتری نەتەوەیەكگرتوەكان دەڵێت:
(ئێمە لە ئەفریقیا پەندێكمان هەیە دەڵێت: هەر كاتێك كە بە ساڵاچوویەك دەمرێت، كتێبخانەیەك لە ناو دەچێت)
كەواتە هەر بەساڵاچوویەك بۆخۆی كتێبخانەیەكە كە حكومەت و كۆمەڵگە و دامودەزگاكان پێویستیان پێیەتی، بۆیە دەبێت میدیاكان لەگەڵیان دابنیشن و ئەزمون و زانیارییان لێ دەربێنن و هەموو زانیاریەكانیشیان بخەنە سەر سی دی و تیڤی بۆ ئەوەی نەوەی نوێ سوودیان لێوەربگرن.
5. خێزان:
بە پێی توێژینەوەكان دەركەوتووە كەباشترین ژینگەیەك بۆ بەساڵاچوو بریتییە لە ئامێزی خێزانەكەی خۆی، بۆیە هەڵەیە ئەگەر بەساڵاچوو لــەمــاڵ دەربكرێت بەرەو خانەی بەساڵاچووان، چونكە بە ساڵاچوو یادەوەریی هەیە لەگەڵ ئەوماڵەو، گەورەترین كارەسات و گرفتیش بۆ بەساڵاچووان ئەوەیە شوێنی یادەوەریەكانیان بەجێبێڵن، بۆیە لەڕووی كۆمەڵناسییەوە باشترین ژینگەیەك بۆ بەساڵاچووان ماڵەكەی خۆیەتی.