١. ئیسلامی لە توركیا
ئەزموونی پارتی داد و گەشەپێدان وەك ئیسلامییەتی توركیا، بە پێشەنگێكی متمانەپێكراو، بۆ ئەو گۆڕانكارییە فكرییە، دادەندرا كە ئیسلامییەكانی رۆژهەڵات، دەیانویست بیكەنە سەرمەشق، بۆ هەنگاوێكی دیكەی پێشكەوتن و بازدان بەرەو دیموكراتییەتی محافزەكارانە. هەڵگرانی ئایدیۆلۆجیای ئیسلامی لە ناو ژیانی سیاسیی توركیا، مێژووی تایبەت بە خۆیان هەیە كە جیایان دەكاتەوە لە ئیسلامییەكانی دیكەی ڕۆژهەڵاتی موسڵمان. فكری ئیسلامی سیاسی لە توركیا، هیچ كاتێك لە توندڕۆیی و تیرۆر نزیك نەكەوتۆتەوە.
ئیسلامییەكانی توركیا، چەندین جار دەسەڵاتیان وەردەگرت، دوایی بە زەبری سوپا، لە پۆستەكان لادەدران و دەخرانە زیندان. هەڵبەت ئەنجامەكانی پەروەردەی عەلمانی و نزیكیی توركیا لە ئەوروپا، كارێكی زۆری لە هەڵكەوتی ئیسلامییەتی سیاسی توركیا كردووە. ڕەجەب تەییب ئۆردوغان، خۆی بەرهەمی ئەو خۆگونجاندنەی ئیسلامییەكانە. خۆگونجاندن بە شێوەیەك بوو كە هیچ لادانێكی یاسای عەلمانییان لێ ڕوونەدات.
٢. دوانزە ساڵ ئەزموون
لە دوانزە ساڵی ڕابردوودا، پارتی داد و گەشەپێدان(AKP)، دە ساڵی بە پڕۆگرام و لێبووردەیی و دەسكەوتی ئابووری، هێوركردنەوەی كۆمەڵایەتی، ساردكردنەوەی گرژیی نێوان پێكهاتەكان، هێنا. لەو دە ساڵەدا، توركیا پێشكەوتنێكی ئابووریی سەرنجڕاكێشی بەدەستهێنا. لەگەڵ دراوسێكانی، سیاسەتی نزیكبوونەوە و ئاشتبوونەوەی پەیڕەو دەكرد. وەك هێزێكی گەورەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لە زیندوبوونەوەدا بوو. بۆ كوردان، دەرفەتێكی مێژوویی درووست بوو تا لەگەڵ وڵاتێكی بەهێز و بە تەفاهوم، كێشەكانی گرێ بدات. كێشەی كورد، دوای ساڵی ١٩٩١، دووەمین هەنگاوی بووژانەوەی بەخۆیەوە دیت.
٣. دوای بەهاری عەرەبی
لەم دوو ساڵەی ڕابردوودا، گۆڕانێكی زۆر پێچەوانەیی، بەسەر توركیا و سەركردەكانی هاتووە. حزبی داد و گەشەپێدان و سەرۆكەكەی، لە پێگەی هێمنی و گفتوگۆ دەرچوون. هەڕەشە و بانگەواز و هاواری ئایدیۆلۆجی، شوێنی واقیعبینی و كەمكردنەوەی كێشەكانی گرتووە. گەڕانەوە بۆ بڵاوكردنەوەی بنەما ئایدیۆلۆجییە ئیسلامییە سیاسییەكان، بە ئاشكرا بە بەرنامەی سیاسی و كردەوە و ڕوانگەی سەركردەكانیانەوە دیارە. ئەو ئاكارە فەردی-سیاسییانە، لە مێژووی فكری و سیاسی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، غەریب نین. لە سەدەی ڕابردوو، پڕۆژەی نوێبوونەوەی ڕۆژهەڵاتی ئیسلامی، لەسەر دەستی هەندێك سەركردە و ئایدیۆلۆجیاكانیان، نوشستی هێنا. بە دوای ئەو نوشستیەدا، پڕۆژەی بنیادنانی دەوڵەتی نەتەوەیی و هاوچەرخ، هەڕفی. ئایدیۆلۆجیای توند، نەك هەر نەیتوانی ئەو تەمایەی خۆی بێنێتەدی كە بریتی بوو لە تواندنەوە و یەكدەست كردنی ئیتنیكی، بەڵكو بووە مایەی سەرلەنوێ هەڵوەشانەوەی پێكهاتەی نەتەوەیی خۆشیان. دوای سەد ساڵ فرسەت، ئێستا جیلی ئێمە شاهیدی ئەو داڕمانەیە كە لە ئەنجامی باڵادەستیی ئایدیۆلۆجیای دینی- نەتەوەیی لە ڕۆژهەڵاتی موسڵمان، ڕوودەدات. تەجرەبەی ناسریی لە ناو عەرەبان، پان ئێرانێتیی پەهەلەوی لە ئێران، كەمالیی لە توركیا، ئەو راستییە تاڵەی سەرنەكەوتنی ڕۆژهەڵاتی موسڵمان نیشان دەدەن.
ڕەجەب تەییب ئۆردوغان، سەرۆكی كاریزماداری توركیا، وەك چاكسازیخوازێكی موحافیزەكاری موسڵمان، چاوەڕوانی پیادەكردنی، ئەو بەڵێنانەی لێدەكرا كە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان هەمیشە دەیگووتنەوە.
كەسایەتی كاریگەری دووەم، لە حزبی داد و گەشەپێداندا، (ئەحمەد داوود ئۆغڵۆ)یە. ئەو ئاكادیمییە هێمنخوازەی خاوەنی دكتۆرینی، كەمكردنەوەی گرژییەكانە تا ئاستی سفر، ئێستا خۆی پۆستی سەرۆكی حزبەكە و سەرۆكی وەزیرانی بەدەستەوەیە. لە زەمانی دەسەڵاتی ئەو سەرۆك و تیۆڕیسیەنەدا، سیاسەتی دەرەوە و ناوەوەی توركیا، بە خێرایی بەرەو ناكۆكیی و پێچەوانەیی دەڕوات. كێشەی توركیا لەگەڵ دراوسێكانی گەرم بووەتەوە، خەریكە دەگاتەوە ئاستی توركیای حەفتاكانی سەدەی ڕابردوو. ئەم وڵاتە لە ستراتیژیی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیدا، بە جۆرێكی دەستێوەردەری ڕاستەوخۆ، دەركەوتووە. لە سیاسەتی ناوخۆییدا، دەبووا چاكسازییەكان لە سنووری هێور كردنەوە دەرچووبایە و كەوتبایە قۆناغی پیادە كردنی بە كردەوە. كەچی ووردە ووردە، بەرەنگاربوونەوەی ناوچە كێشەدارەكان، جێی چارەسەرییان گرتووە. كێشەی كوردستان و عەلەوی و ئەرمەنی بە هەڵپەسێردراوی ماونەتەوە.
٤. پاشەكشە
لەسەر ئاستی چاكسازیی فكری ئیسلامیدا، چاوەڕوانی پەرەپێدانی دیموكراسی، لە ئۆردوغان و حزبەكەی دەكرا. ئیسلامییەكانی رۆژهەڵات، چاوەڕوانی تەجرەبەی توركیا بوون. ئەوان بە خێرایی دەكەوتنە ژێر كاریگەری چاكسازییەكانی، فكری و دینی لە توركیا. تەجرەبەی توركیا، دەتوانێت چاكسازی لە فكری دینیدا بكات و بەرەو دەوڵەتی دنیایی، موسڵمانان هان بدات. هەنگاوە سەرەتاییەكانی ئۆردوغان ئومێدبەخش بوون، بەڵام ئێستا هەنگاوی ئومێدبڕ دەبیندرێن، كاتێك لێكدانەوەی سەلەفییانەی دینی، بۆ سنوورداركردنی دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤ دەكرێت. ئۆردوغان لەو بوارەدا، تیۆریسیەنی ئاشكرایە و كەس شانی لە شان نادات. بێدەنگی داوود ئۆغڵۆ، بە پەسندكردنی ئەو بیر و ڕایانە دەژمێردرێت. مەیلی ئۆردوغان (خیتاب و یاساكانی)، خەریكە داخیلی جوغزی سەلەفییەتی ئیسلامی دەبێت و پشت لە موحافیزەكارێتی دیموكراسی دەكات. كەمكردنەوەی ئازادییە دیموكراتییەكان، دەستوەردان لە ژیانی هاووڵاتیان، كەمكردنەوەی ئازادی ڕادەربڕین، بە كەمگرتنی ژنان و پاڵنانیان بۆ پلەی دووەم، حەساسییەت بەرامبەر دینە غەیرە موسڵمانەكان، تایفییەت لە مەزهەبی سوننیدا، دژایەتیكردنی یەهوود، دووركەوتنەوە لە بەها ئەوروپاییەكان، توندكردنی كەشی دژی رۆژئاوا (بە تایبەتی ئەمریكا)، نیشانەی مەیلێكی سەلەفییانەی ترسناكە.
٥. سەرەڕۆیی فكری
ئەگەر بكەوینە لێكۆڵینەوە، لەو دیاردە كۆمەڵایەتییانەی كە سەركردە پەڕگیرەكان، لێیان دەردەكەوێت، ئەو دیاردانەی بە تەجرەبەی نەرێنیی مێژووی مرۆڤایەتی دادەندرێن، ئەوە بە ئاسانی، سەمتی بادانەوەی فكریی ئۆردوغان دەردەكەوێت. مێژووی مرۆڤایەتی تەجرەبەی جۆراوجۆر و ڕوونی لەسەر تاكپەرستیی سەركردەكان هەیە. مەیلی تاكپەرستی ڕەجەب تەییپ ئۆردوغان ناشاردریتەوە. ئەو بەرەو ڕوو پەلاماری موخالیفەكانی دەدات (وەك ئەوەی لەگەڵ سەرۆكی سەندیكای مافپەروەران و كابرای جگەرەكێشی ئەستەمبووڵی كردی. موخالیفە تووڕەكەی بەردەم كانگا ڕووخاوەكانیشیان، دایە بەر شەق و زللە). حزبی داد، بە پڕۆگرام كار لەسەر میللەت دەكات تا سەرپێچی لە فەرمان و ڕوانگاكانی “سەرۆك” نەكات. داوود ئۆغڵو لە خیتابی بەردەم حزبەكەی، ئەوەی دركاند. ئەو گوتی: ؛كەس وانەزانێت، من كە ئێستا سەرۆكایەتی وەردەگرم و سەرۆكی حكوومەتیشم، خوانەخواستە لە ئەمری سەرۆك دەردەچم!
ئەو قسەیەی تئۆرسیەنی چاكسازی، رووی لە كادیرەكانی بوو تا ببنە ڕاهێنەری كارا لەسەر ڕای گشتی، بۆ سەردانواندن لە بەرامبەر “سەرۆك”دا. بەمەش پڕۆسەكە دەستیپێكردووە؛ سەرۆك، حزب، میللەت. لەوەشدا، ئەگەر بەردەوام بێت، چارەنووسی سەرۆك ئۆردوغان، لە جەمال عەبدولناسر و عەبدولكەریم قاسم… جیاواز نابێت. دەرهاویشتەكانی لە بێئیرادەكردنی میللەت، داڕمانی ئابووری، ڕیسكی سیاسی و سوپایی بێ مەنتق، كوێركردنەوەی دیموكراسی، خۆیان نیشان دەدەن.
سەرۆك ئۆردوغان، هیچ موخالیف و مونافیسێك قبووڵ ناكات. تا سنووری خوڕافە بڕوای بە تیۆری پیلانگێڕان هەیە. بۆیە هەمیشە بە دوای سازكردنی سیناریۆ و خوڵقاندنی تەنگژەی سیاسییەوەیە. چەند نموونەیەك لەوەدا دەژمێرم؛ هەڵزۆقینەوە لە شەمعوون پێرس لە داڤووس، هەڵوێستی توند بەرامبەر بە سەرۆكی میسر (سیسی)، ناردنی كەشتی مارمارا بۆ غەززە، دەستێوەردان و عیناد لەسەر بەشار ئەلئەسەد، ڕووداوەكەی پاركی گێزی، لێدانی گولەنییەكان، پەڵپ گرتن بە جۆ بایدن. بەو سیناریۆیانە، سەرۆك ئۆردوغان، خۆی نەبەردەكانی بەرەنگاربوونەوە دەستپێدەكات. داوا دەكات میللەتی بۆ كۆبكەنەوە و بێ پەروا دەست بە خیتابدان دەكات. هەموو ڕاستییەكان لەلای سەرۆكن، بەرژەوەندی دین و دنیا، هەر ئەو دەیزانێت. ناوەڕۆكی خیتابەكانی ئۆردۆغان، زیاتر عاتیفین، كەمتر ئاماژە بە چارەسەریی كێشەكان دەكات. هەمیشە داوای هاوكاریی پەیڕەوانە لە میللەت دەكات، بۆ ئەوەی لە مەسیرەكەدا، لە دواوەی بڕۆن. با كەمێك شی بكەمەوە. تا ئێستا نازانین ئەو دیموكراسییەی ئەو دەیەوێت، چۆنە؟ ئایا كۆمەڵگەی توركیا لە ژیانی مەدەنیدا دەمێنێتەوە؟ پێشكەوتنی ئابووری، لەسەر ئەم ڕێچكەیە چۆن بەردەوام دەبێت؟ ئایا كورد و عەلەوییەكان (كە دانی بە بوونیان ناوە)، وەك پێكهاتەی سێ كوچكەیی توركیا (تورك، كورد، عەلەوی)، ئازادییان پێدەدرێت تا خۆیان بەڕێوەبەرن؟ بۆ نموونە؛ لە میتینگە هاوبەشەكەی دیاربەكر كە سەرۆك بارزانی، تێیدا بەشدار بوو، خیتابی ئۆردوغان، زۆر گشتی بوو. هیچ سنووری بۆ عاتیفە جووڵاندن نەهێشتەوە. باسی ئازاردرانی دیاربەكری كرد، شوان پەروەری هێنایە سەر سەكۆ و سروودی “واهاتن پێشمەرگێت مە”ی كردە خێرەمەقدەمی ئەو هونەرمەندە شۆڕشگێڕە. ئۆردوغان لە كۆتاییدا نەیگوت بۆ دیاربەكر ئازار دراوە! پێشنیاری نەكرد چۆن چارەسەری دەكات. كەچی سەرۆك بارزانی بە پێچەوانەی ئەو، باسی كێشەكان و ڕێگەی چارەسەرییەكانی كرد. ئەو ئاماژەی دەدا، سەركەوتنی پڕۆسەكە لە چارەسەریكردندا خۆی دەچەسپێنێت، نەك تەنیا میتینگ دان. زۆر لایەنی شەخسییەتی ئۆردوغان، لە عەبدولكەریم قاسم دەچێت. ئەویش لە دوای كودەتای ١٩٥٨، كورد و سۆسیالیزم و مەدەنییەتی كردبووە شیعاری خۆی، كەچی لەلایەكی دیكە دەیگووت بۆ مانەوەی عێراق، ئامادەم خوێنی خۆم ببەخشم. چۆن عێراقێك؟ دیار نەبوو. بەڵام ئەنجامە كارەساتییەكانی سیاسەتی ئەو، هاتنە دەسەڵاتی، شۆڤێنییەتی عەرەب و كوشتاری كوردان و زاڵبوونی بەدەوییەت بوو لە عێراقی دواییدا. ئەو سیاسەتە پۆپۆلیستییەی عەبدولكەریم قاسم، بەدەوییەت و سەلەفییەتی بە دواخۆیدا هێنا كە كەسایەتی وەك سەدام و ئەبوبەكری بەغدادی، بێنە ناو شانۆی چارەنووسی عێراق.
٦. نموونەی مێژوویی
ئێمە لە قۆناغێكی پێشكەوتووی ناو مێژووی جیهان دەژین. زۆر بە ئاسانی، بە یەك كلیك، دەتوانین ڕەنگ و دەنگی ئەو سەركردە سەركەوتوو، سەرنەكەوتووانە، ببینین كە خێر و شەڕیان بۆ كۆمەڵگە و دەوڵەتەكانیان، چەند و چۆن بووە. ڕاكێشانی خەڵك بۆ بەردەم تریبوونی سەرۆكەكان، هەمیشە كارەساتی بە دواوە بووە. هەست جووڵاندن، قسەی پان و سەرگێژاندن، كردەوەی ناكۆك، ڕوانگای لێڵ، كڕباندنی ژنان، هاندان لە دژی میللەتانی بیانی، چڕ كردنی ناسیۆنالیزم و پێ داگرتن لەسەر هەڵوێستی دینی، یەك ئامانجی هاوبەشی هەموو سەركردە پۆپۆلیستییەكان بووە؛ خەڵك نەپرسن و بێنە مەیدان، متمانە تەنیا بە نییەتی ناوەوەی سەرۆك بكرێت!! مێژوو هیچ خێر و بێرێك، بۆ میللەتانی خاوەن سەركردەی ئاوها، نیشانمان نادات. چونكە خێری نەبووە.
سەركردە ئەرێنی و دیموكراتەكان، متمانەیان بە خۆیان و میللەتەكەیان بووە و پێویستیان بە مێگەلی خەڵك نەبووە. زۆر ڕێگە و شێوازیان بۆ بڵاوكردنەوەی بیروڕاكانیان بەكارهێناوە. لەم زەمانەدا، كە تكنۆلۆجیا دەتوانێت بیروڕای كەسێك بە هەموو جیهان بگەێنێت، ئیدی پێویست نییە خەڵك كۆبكرێتەوە. با باسی نیلسۆن ماندێللا بكەم. ئەو تەنیا چەند جارێك(دوای دەرچوونی لە زیندان)، لە بەرامبەر خەڵكێكی زۆر، خیتابی خوێندەوە. دوای ئەوە لە دیدارە مەحدود و میدیاكانیدا، قسەی خۆی دەكرد. ئەو توانی سەركردایەتی كۆتایی هێنان بە ئاپارتاید بكات، تەساموح لە نێوان هاووڵاتییان بچەسپێنێت، مەدەنییەت بكاتە وەسییەت، ڕێزی دیموكراسی بگرێت.
٧. سیاسەتێكی پڕ مەترسی
مەیلی سۆزدارێتی ئۆردوغان بۆ عوسمانییەت، بەناوی نیوعوسمانیزم، تێكەڵكردنی دین و ناسیۆنالیزمی توركییە. ئەنجامی ئەو باوەڕە، تەنیا كێشە و شەڕ دەبێت. چونكە هیچ بەدیلێكی ژیانویستی تێدا نییە. كاتێك ناوەڕۆكی ئەم ئایدیۆلۆجیایە شی دەكەینەوە، بۆنی دژایەتیكردنی كورد و عەرەب و ئێران و یۆنانی لێدێت! ئەو كارەی عوسمانییەكان، زۆربەی مێژووی خۆیان تێدا خەسار كرد.
دژایەتیكردنی یەهوود، ئەمریكا، ئەوروپا، ناتۆ، نیشانەی مەیلێكی دژایەتیكردنی ڕۆژهەڵاتییانەیە، دژی هەموو ڕۆژاواییەكان (جیهانی مۆدێڕن). ئەمە جگە لە جۆرێك نەژادپەرستی، تێكەڵەیەكی دینیشی تێدایە. كەواتە دەیەوێت، تورك نوێنەرایەتی ئیسلام بكات لە دژی غەیرە دینەكان. سیاسەتی هاوشانی كردن لەگەڵ ئیخوان ئەلموسلمینی توندڕۆ، پێویستە قەناعەتێكی لەم چەشنەی لەدواوە هەبێت. جیا لەم لێكدانەوەیە چیتر هەڵدەگرێت؟!
سیاسەتی هەرێمایەتی توركیا، لەسەربنەمای دژایەتیكردنی شیعە و سەرخستنی ئیخوان ئەلموسلمین لە ناو وڵاتە سوننییەكان داڕێژراوە. هەر بۆیە لە حاڵی حازردا، توركیا كێشەی لەگەڵ هەموو وڵاتان هەیە. ئەوە جیا لە كردنەوەی بەرەیەكی توند لە دژی ئەمریكا و ئەوروپا. ئێستا بە ئامانجێكی ستراتیژیی ناوخۆیی، سوپا لە توركیا هەڵپەسێردراوە. ئەو ئامانجە، بریتییە لە دوورخستنەوەی هەڕەشەی كودەتا، گۆڕینی ناوخۆی سوپاكە و دەست بەسەرداگرتنی. پرسیاری من ئەوەیە؛ تا سوپاكە سەرلەنوێ ئامادە دەكرێتەوە، سەرۆك پێویستی بە میلیشیای گەلی چەكدار نابێت؟! هەموو ئاماژەكان، ئەم ئەگەرە دەخەنە ڕۆژەڤەوە. چونكە سەرۆكێك لەسەرەوەی یاسا و پەرلەمان بێت، پێویستی بە هێزی چەكداری میللەت هەیە. ئەو میللەتەی شەو و ڕۆژ، سەرۆك ئامۆژگاری بكات، پێویستە چەكی لە شان بێت.
٨. داهاتووی ئابوورییانەی ئەو سیاسەتە
دوا قسەم لەسەر دیاردەی بووژانەوەی ئابووریی توركیایە. ئایا بەم ڕوانگەیەی باسمكرد، ئەو ئابوورییە هەر بووژاوە دەبێت؟ حزبی داد، چینی ناوەڕاستی موحافیزەكاری ئانادۆڵی بووژاندەوە. بەمەش بازێكی گەورەی بووژاندنەوەی ئابووری هاویشت. ئەو بازە، گرنگترین چەكی دەستی سەرۆك ئۆردوغانە. سیاسەتی كۆكردنەوەی سامان، بە هەموو نرخێك و بەبێ گوێدانە ئەخلاقییەتی سەرمایەداریی ڕاستەقینە، لە پشت لافیتەی بووژانەوەی چینی ناوەڕاست، خۆی مەڵاس داوە. گەرمبوونی بازاڕی تێپەڕاندنی مافیای مادەی هۆشبەر، دیاردەی گەندەڵیی ناوخۆ، ئاماژە دەدەن كە ئابووریی توركیا لەسەر بنەمایەكی سەرمایەداریی ساغ بەڕێوەناچێت. بۆیە ئەو پرسیارە دێتەپێش؛ ئەو بووژانەوەیە، قەیرانێكی كوشندەی بەدواوە نابێت؟ لە تەجرەبەی عێراقی حەفتاكانی سەدەی ڕابردوودا، شتێكی سەرنجڕاكێش هەیە. سەددام حوسێن چوار ساڵی(١٩٧٦-١٩٨٠) بووژانەوە و پارەڕژاندنی هەبوو. ئینجا ڕاستەوخۆ چووە ناو ئەو تەنگژە شەڕاوییەی كە هەموومان لەگەڵی ژیاین.
بەكارهێنانی چینی ناوەڕاست، لە ئایدیۆلۆجیای ئۆردوغاندا، بۆ تایبەتمەندیی توركیا دەگەڕێتەوە. هەروەك سەركردە موسڵمانەكانی دیكەی ناومان بردن، دەستەواژەی میللەتی موسڵمان، جەماوەری خەڵك، یەكێتی میللەتی عەرەب، خەڵكی ستەمدیدە..یان بەكاردەهێنا. ئابووریی توركیا لەسەر زیانی دەروجیرانەكانی دەگەڕێت، هیچ تێكەڵییەكی بەرهەمداری هاوچەرخی لەگەڵ ئابووریی ناوچەكەدا نییە. بۆیە توركیا ناتوانێت تاسەر لە بووژانەوەدا بێت.
ئەگەر ڕای خۆم بە دیققەت داڕێژمەوە، ئێمەی كوردستانی، وەك فرسەتێكی مێژوویی، ئەزموونی ئیسلامییەكانی توركیامان، شی دەكردەوە. هەستمان دەكرد، وێڕای ئیسلامییەكانی جیهانی موسڵمان، هەڵگرانی باوەڕی ئیسلامی سیاسی كوردستانیش، لێی فێردەبن. ئەو هیوایە ڕسكا، دەكرێ كۆمەڵگەی موسڵمانیش، بەرەو چاكسازی بچێت. كەچی مەیلی شەخسییەت پەرستی سەرۆك ئۆردوغان، دەرگای لەسەر هەڵگەڕانەوەیەكی سەلەفییانە كردەوە. حزبی داد و گەشەپێدان، بەخێرایی بووە ئامڕازی مل پێكەچ كردنی كۆمەڵگە. بە هەڕەشە و یاسا گۆڕین، مافی هاووڵاتییان سنووردار دەكرێ، ئازادی ڕادەربڕین، لە پێچرانەوەدایە.
سیاسەتی دژایەتیكردنی رۆژئاوا و ئەمریكا و ئیسڕائیل، بە هاوشێوەی ئیسلامییەكانی پێشووی جیهانی موسڵمان، بووەتە ڕەخسێنەری زەمینەی پەلاماردانی هەموو پێكهاتەكانی ناوچەكە. لە ناسیۆنالیزم و فكری دینیدا، شۆڤێنێتی نوێ لەو وڵاتە ئەگەری سەرهەڵدانی هەیە.
كوردستان و بزووتنەوەی سیاسیی رزگاریخوازی كورد، پێویستە بە هەستیارییەوە بڕواننە ئەو پاشەكشەیەی ئیسلامی چاكسازیخوازی توركیا. لە سیاسەتی هەرێمایەتی پڕ ناكۆكی توركیا، مەترسی زەبر وەشاندن لە هەموولایەك هەیە.