چۆن سیاسەتمەدار یان سەركردەی سیاسیی بایەخ بە راگەیاندن بدات، لەكاتی پێویستدا، چۆن تواناكانی خۆی كۆبكاتەوە و بەپێی توانایی خۆی و پێویستییەكان، بەشداری راگەیاندنیش بکات؟
هەندێک كەس، ئەو تواناییەیان تێدا هەیە، بۆ ئەوەش دەبێت لە خۆیان و لە تواناكانی خۆیان وردببنەوە و گەشەی پێبدەن، خۆیان پەروەردەی بكەن و راهێنان بكەن، سەرەنجام دەست بە كاری راگەیاندن بكەن. وەك سیاسەتمەدار و سەركردەی سیاسی، نەك وەك رۆژنامەنووس، بەشداری میدیا ببن. رۆژنامەنووس و كاری نووسین بۆخۆی جۆرێكە لە هونەر و داهێنان. داهێنانیش لە بوارێكی دیاریكراودا، تەنیا كەسانێك كە لە بواری توانایی شەخسی و باری سایكۆلۆجی و هەندێ هۆكاری دیكەی هەبێت، ئینجا دەتوانن لە بوارێكی دیاریكراودا داهێنان بكات. بۆیە ئاساییە بەشێكی زۆر لە سیاسەتمەدارانیش بتوانن هەنگاوی داهێنەرانە لەبواری راگەیاندن بنێن.
تەكنۆلۆجیای راگەیاندن جیا لە دەزگاكانی راگەیاندن، ئەو كەرەستانەی كە رۆژانە لە كاری شەخسیشدا بەكاردێن، لەسەر كارەوە بگرە تا دەگاتە پەیوەندییەكان و بەسەربردنی بەشێكی زۆر لەكاتی وەخت گوزەرانی، دەگرێتەخۆ. كەواتە پێشكەوتنی زانستی و تەكنۆلۆژیا، لەنێوان داهێنانی رۆژنامەنووسیی و مومارەسەكردنی پیشە ئەو بەشەیە‌، لەگەڵ خەڵكانی دیكەش كە دەتوانن سیاسەتمەدار یان لە تیپەكانی دیكەی ناو كۆمەڵگابن، حەڵقەی موشتەرەكیان هەبێت. بۆیە دەبێ بەلامانەوە ئاسایی بێت كە سیاسەتمەدار بتوانێت بەشێك لەكاری راگەیاندن ئەنجام بدات. دەبێ سیاسەتمەدار و تێكۆشەری سیاسی هەوڵبدات، زانیاری باشی لەسەر راگەیاندن هەبێت. سیاسەتمەدار یان سەركردەی سیاسی، پێویستە لەم زەمانەدا خوێندەوارییەكی باشی هەبێت و هەوڵ بدات خوێندنی بەكا‌لۆریۆس تەواو بكات. ئینسان ئەگەر لە بواری بایەخی خۆی خوێندن تەواو بكات، تواناكانی باشتر دەبوژێنەوە و لە ژیاندا داخلی ئەو بوارە دەبێت، كە تێیدا دەتوانێ داهێنان بكات.
ئەگەر سیاسەتمەدارێک بیەوێت كاری راگەیاندن بكات، دەبێت تەماشا بكات لەكام بوار توانای هەیه. هەڵبژاردنی بوار گرنگە. بەشێكی زۆر لە كەسایەتییەكانی وڵاتی ئێمه،‌ وەك زۆربەی وڵاتانی دەوروبەریش هەر وایه،‌ بە پێچەوانەی تواناییەكانی دەروونی خۆی هەوڵدەدات. ئەمە پێیدەگوترێ لادانی پەروەردەیی لە شەخسیەتی ئینساندا. بەشێكی زۆری خەڵك بە دوای ئەم حەزە لادراوەی خۆیان دەكەون و ژیانی خۆیان بە فیڕۆ دەدەن و رێ لە خەڵكی دیكەش، لەو بوارەدا دەگرن. خاوەن توانایی سیاسی، پێویستە هەموو هەوڵ و كۆششی خۆی بخاتە گەڕ تا بتوانێت وێڕای كاری سیاسی، لە مەجالێكی دیاریكراویشدا لە رێی راگەیاندنەوە، تواناییەكانی خۆی و مەرامی خۆی بگەیەنێتە خەڵك. لەكاتی نووسینی وتارێكدا یان لەكاتی ختابێكدا، یان لەكاتی بەشداریكردن لە بەرنامەیەكی تەلەفزیۆنیدا یان لە هەر بوارێكی دیكە لە قسەكردن و لە نووسیندا، ئەو شێوازە گرنگە. دەبێ ئامانجی كۆتاییت لەبەرچاو بێت. سەرەتای دەستپێكردن و ناوەڕاستەكەی و داخلبوون و هەر بەڵگەهێنانەوەیەك و حیوارێك، دەبێ ئەوەبێت كە تۆ بگەیەنێت بەو پەیامەی لە ئاخیردا دەتەوێ بیگەیەنی بە گوێگران یان بە خوێنەرانی خۆت.
زۆر پێویستە چالاکڤانی سیاسی، زمانێکی پاراو و بەهێز و هاوچەرخی هەبێت، ئەویش زمانی خۆیەتی.‌ شارەزاییەكی باشی لە زمانی كوردی، لە یەكێك لە شێوەزارەكان سۆرانی یان كرمانجی هەبێت. خۆ ئەگەر لە هەردووكیان شارەزابێت ئەوە هەر زۆر باشتریش. موختەسەر گۆیی یان كورت و پوخت نووسین و قسەكردن، هونەرێكی باڵایە. لەبەر ئەوەی وەختی خەڵك و خۆی كەمتر دەگرێ، خەڵك بە ئاسانتر تێدەگەن و بە ئاسانتر دەتوانن وەڵامت بدەنەوە یان تەئیدت بكەن یان بێدەنگ بن.
گەیاندنی ئامانج كارێكی ئاسان نییە، چونكە دەبێ بە زمانێكی دەوڵەمەند و موختەسەر و رەوان، بە لەبەرچاوگرتنی سایكۆلۆجیای خوێنەرانی خۆی، لە كورترین پانتاییدا، هەدەفی خۆی بگەیەنێ. ئەگەر سیاسەتمەدار بیەوێت، جیا لە نووسین، قسەش بكات، پێویستە باری سایكۆلۆژی خۆی ئارام رابگرێ و هەوڵبدات ئینسانێكی سادە و بێ تەسەنوع، وەك خۆی بێت. دیقەتی زانیارییەكان، راستگۆیی لە زانیاریدا، قودرەتی گەیاندنی ئەم زانیارییە و هەوڵدان بۆ ئەوەی كە ئەگەر زانیارییەكی زۆری هەیه،‌ هەمووی نەڕژێنێتە سەر دەموچاوی بینەر و گوێگرەكانی، چونكە ئەوكات پێیان لێكناكرێتەوه.‌‌ لە گەیاندنی زانیاریدا، زۆر گرنگە سیاسەتمەدار، راستگۆیی بنوێنێ و لەگەڵ خۆی راست بێت. راستگۆیی لە دەموچاو و جۆری قسه ‌و نەبرە و حەرەكاتی سیاسەتمەداردا دیارن و خەڵك هەستی پێدەكات. ئەگەر بۆ جاری یەكەمە سیاسەتمەدار داخلی گفتوگۆیەك دەبێت یان خیتابێك دەدات و تووشی لەنگی و تەنگە نەفسی و تەتەڵەی زمان و تێكچوونی باری دەروونی بوو، بەومانایە نییە كە جارێكی تر ناتوانێ باشتر بێت. هەموو ئەو كەسانەی كە خیتابی باش دەدەن، لە گفتوگۆكاندا بەسەركەوتوویی كۆتاییان پێدێت، سەرەتاكانیان بریتیی بووە لە كۆمەڵێك ساتمە و دڵساردی و ژمارەیەكی زۆر تێكشكان. دەوڵەتمەداری سیاسەتمەدار، پێویستی بە كۆششێكی زۆر هەیە تا رادێت و لەڕووی نەفسیەوە خارا دەبێت، تا لە رووی نەفسیەوە لووس دەبێت، تا لە رووی نەفسیەوە رادێت كە ئەمانەی لە بەرانبەری دانیشتوون، ئەوانیش ئینسانن، وەكو ئەون، پێویستیان بە مەعلو‌ماتەكەی ئەوە، بە گرنگییەوە گوێی بۆ دەگرن. لەكاتی گفتوگۆكردندا، زۆر گرنگە سیاسەتمەدار سیمای خۆی رێكخات، واتە هەر لە شانەكردنی پرچەوە تا ئارایشی دەموچاو و جلوبەرگ بەشێوەیەكی سادە، وەكو خۆی، بەڵام بە كەمێك سەرنجەوە كە تەناسوقێك لە جلوبەگ و سەروڕیش یان ئەگەر ئافرەت بێت لە دەموچاو پرچدا هەبێت. ئەو رازاندنەوە راستەقینەیە، بۆیە پێویستە، تا باری دەروونیی خەراپ نیشان نەدات و‌ روخسار و جلوبەرگ، پەیامی هەڵە بە بینەران نەدات. هەڵبەت لەم زەمانەدا هەندێك لە كۆمپانیاكان و ئەو كەسانەی بازرگانی بە پێگەیاندنی قسەكەر و سیاسەتمەدارەوە دەكەن، موبالەغەیەكی زۆر لە رازاندنەوەی جلوبەرگ و حەرەكاتی جەستە و لە تەحەكوم كردن بە نەبرەی دەنگ دەكەن، كە جاری واهەیە شەخسیەتێكی دروستكراوی سناعی لە سیاسەتمەدار دروست دەكەن، كە هیچ پەیوەندی بەو جمهورەوە نییە كە گوێی بۆ دەگرن. بەشێكی زۆر له سیاسی و‌ سەركردەكانی ئێمە كە گوێ بۆ ئەو كۆمپانیا بازرگانییە دروستكەرانەی سیاسەتمەدار، دەگرن، تووشی ئەم لەنگییە بوون كە بە رای خۆم، پێم شتەكی راست نییە.
بەكارهێنانی زمانی جەستە زۆر گرنگە. زمانی جەستە بریتییە لە باری چەهره(دەموچاو) و حەرەكاتی دەموچاو لە چاوەوە بگرە تا لێو، لە جوڵەی سەرەوە بگرە تا دەستەكان، جۆری دانیشتن و نەبرەی دەنگ، بەكارهێنانی پشوو، هەناسە، كۆمەڵێ شتی تریش، كە یارمەتی قسەكەر دەدەن، مەبەستەكانی بە حەرەكات و جموجۆڵی جەستە پەیامگەیەنەرتر و شیرینتر بن. لەم بوارەشدا كۆمپانیاكانی پێگەیاندنی زمانی جەسته،‌ جاری واهەیە، وەك ریكلام، مامەڵە لەگەڵ سیاسەتمەدار دەكەن و سەرەنجام ئەوەندەی حەرەكە پێدەكەن كە لەبەردەمی خەڵك ناشیرین دوەستێت.
بابەتێكی تر هەیە، پێیدەگوترێ سایكۆلۆژیای نووسین. سایكۆلۆژیای نووسین، بە گشتی ئەو ئیستعدادە نەفسیەیه،‌ كە سیاسەتمەدار هەست دەكات، دەتوانێت مەوزوعێك بە نووسین بگەیەنێ. ئینجا پەنابردن بۆ باشكردنی زمان و تاقیكردنەوەی نووسین دێت. سەرەنجام سیاسەتمەدار دەبێتە سیاسەتمەدارێكی نووسەر. سیاسەتمەداری نووسەر، ئیمتیازێكی زۆر گەورەیە كە راستەوخۆ، وەک نووسەر دەتوانێ بەشداربێ لە گەیاندنی پەیام، هەروەها سەركردایەتی ئەو كەسانەش بكات كە هەوڵی گەیاندنی پەیام لەنێو راگەیاندن دەدەن. دەبێ ئەو بزانێ لە بەرانبەر خەڵكێك دانیشتووە، بە سایكۆلۆژیایەكی دیاریكراو بۆ وەرگرتنی زانیاری هاتوون. بەشێك لە سایكۆلۆژیای ئەوانەی گوێدەگرن ئەوەیه:‌ ئەم كەسەی قسە دەكات چەند راستگۆیە؟ چەند مەعلوماتی پێیه؟‌ چەند شەخسیەتێكی هاوسەنگی هەیە؟ چەند متمانەی پێدەكرێت و مێژووی چییە؟ هەموو ئەوانە و كۆمەڵێك بابەتی دیكەش، لە كاتی قسەكردنیاندا و لەكاتی ئاسایی بوون یان نائاسایی بوونیاندا، گوێگران یان بینەران هەستیپێدەكەن.
جاری وا هەیە ئینسانی راستگۆ توانایی قسەكردنی كەمە، لە جەمعێكی بچووكدا قسەی بۆ دێت، لە كۆبوونەوەیەكدا دەتوانێ قسەبكات، بەڵام كە بووە زۆر، لە رووی نەفسیەوە ئیستعدادی کەمدەبێتەوە. پێویستە تا ئەو كاتەی ئیستعداد پەیدا دەكات، لە رادیۆ و تەلەفزیۆن دەرنەچێت. دەبێ لەبیرمان بێت هەموو سیاسەتمەدارێك، ناتوانێ ببێتە نووسەر، هەموو سیاسەتمەدارێكیش ناتوانێ ببێتە خەتیب یان وتاردەر. ئەم قسەیەم بەومانایە نییە كە رێگە لە سیاسەتمەدار بگرم خۆی تاقی نەكاتەوە. بەڵام كە هەستیان كرد ئەو تواناییەیان نییە، بە سدقەوە هەوڵ بدەن، رۆژنامەنووسی باش و نووسەری باش و خەتیبی باش، لەكاری سیاسی، لە دەوری خۆیان كۆبكەنەوە و لەگەڵیان راستگۆبن. بۆ ئەوەی لە رێی ئەوانەوە پەیامەكەیان بگەیەنن. رێزی خوێنەری خۆی بگرێت. پێیوانەبێت ئەوەی كە دەینووسێ ئیتر لەكۆڵ خۆی دەكاتەوە و خوێنەر كە بینی بۆی شێت دەبێت و باوەڕی پێدەكات. نا، خوێنەر تەماشای باری دەروونی نووسەر دەكات، لە رێی ئەو وشانەی لەناو رستەكاندا بەكاری هێناون، هەموو وشە و رستەكان بە یە‌كەوە رەبت دەكات و سەرەنجام هەموو ختابەكەی بەیەكە وەكو فەرشێک تەماشا دەكات. هەر نەقشێک گرێ یان پسانی تێدابێت، هەستی پێدەكات.
رێزگرتنی رەئی موخالف یان دوژمن، یەكێك لە شێوەكانی رێزگرتنە لە خوێنەر و بینەر. ئەو كەسانە‌ی پێیانوایە؛ دەبێ لە كاتی قسەكردندا هێرش بكەنە سەر لایەنی بەرانبەر و وێرانی بكەن، تەفروتونای بكەن، ئەوانە كەسانی سەركەوتوو نین. ئەم رۆژگارە بۆ گفتوگۆیە، زمانی گفتوگۆ بەومانایەی كە حەقیقەت تەنیا لای سیاسەتمەدارێك نییە. حەقیقەت بە تەنێ لای حزبێك نییە. بۆیە دەڵێن، لە دیموكراسیدا دەبێ پۆلۆرالیزم هەبێت، واتە فرەیی لە حزب و لە بیروڕادا هەبێت. بەومانایەیە كە حەقیقەت لای هەمووانە، بەڵام گرنگ ئەوەیە زۆرینەی حەقیقەت لای كام سیاسی كۆدەبێتەوه. بە زۆربەیی لە حەقیقەت تێگەیشتن، ئەم سەركردە یان ئەو حزبه،‌ زۆربەی خەڵك متمانەی پێدەكەن، دەتوانێ سەركردایەتی وڵات بكات. ئەو حاڵەتە، واناگەێنێ، ئەوانی دیكەی موخالیف و لەو جیاوازن، هیچ شتێكیان راست نییە. له گفتوگۆكردندا، گرنگە رێزی تەرەفی موقابل بگیردرێ تا هەستبکات ئەویش بەشێك لە حەقیقەتی لایە، بەڵام من دەمەوێ ئەو بەشە لە حەقیقەت بڵێم كە لای منە. راستگۆیی و دیقەتی مەعلومات و سەلاسەتی بەیان، هەموویان یارمەتیدەری سیاسەتمەدارن تا ئەو بەشە راستیەی لای ئەوه،‌ بە فراوانی بگاتە خەڵك. ئەو به ‌فراوان گەیشتنەیە، دەنگێكی فراوان وەردەگرێ. دەنگی فراوان متمانەی فراوانە، متمانە یەعنی سەرکەوتن و بردنەوە.
هەڵبەت، ئەو سیاسەتمەدارەی دەیباتەوه،‌ بەومانایە نییە كە بە موتڵەقی ئەو راستە، بەڵكو دەبێ باوەڕی هەبێت، بە رێژەیەک ئەو راستە. ئەو لە ماوەی سەركەوتنەکەیدا‌، بۆ جێبەجێكردنی ئەو بەشە لە نیسبەتی راستگۆیی خۆی، كاردەكات كە بە سدقەوە بە خەڵكی گوتووە. سیاسەتمەدار، لە رێی راگەیاندنەوە، دەتوانێ بەری تەنگاوکردنی دەروونی بگرێ. واتە ئەو هێرشانەی لەرووی دەروونیەوە بۆی دەكرێن، یان لە دانیشتنێكدا موخالیفەكانی دەرحەقی دەكەن، (ئەگەر شارەزاییەكی باشی لە راگەیاندن هەبێت) دەتوانێ خۆی لەبەر بگرێ و لەكاتی پێویستدا تەنگاوكردنی دەروونی هەڵگەڕێنێتەوە و لەسەر موخالیفەكانی خۆی بەكاری بێنێ. كاتێك كە دەتوانێ لەرووی دەروونییەوە یەكێك تەنگاو بكات، دەبێت بزانێ ئەم یەكە كێیە، ئەم یەكه،‌ كەسێكە یان ئەم یەكە حزبێكە، یان ئەم یەكە هەموو گەلە، یان ئەم یەكە كۆمپانیایەكە یان لەوانەیە توێژێكی دیاریكراوی ناو كۆمەڵ بێت. بۆیە دەبێ جوغزی تەنگاوكردنەكە دیاریبكرێت. دەبێ ئامانجی تەنگاوكردنەكە دیاری بكرێت، بۆچی تەنگاوی دەكات؟ بۆ ئەوەی كە رایکێشێتە سەر هەدەفێكی دیاریكراوی خۆت.
لە تەنگاوكردنی دەروونیدا، پێویستە زانیاری راست بەكاربێندرێت. ئەمە پێیدەگوترێ فشاری دەروونی. لەمڕۆدا پێیدەگوترێ شەڕی راگەیاندن. لە راستیدا شەڕ نییه،‌ بەڵكو گفتوگۆیەكی تووندە. لە راستیدا ئەوە شێوازێکە وەک قەڵغانێك‌ بەکاردێت تا پەلاماری موخالیفەكان بگێڕیەوە. لە راستیدا دەبێت سیاسەتمەداری راستگۆ، ئەم قەڵغانە هێندە لە موخالیفەكانی خۆی نزیك بكاتەوە كە ئیتر بە غەیری راستگۆیی نەتوانن هیچی تر بڵێن. من پێموایە نابێت راگەیاندن وەك تیر بەكاربێت. راگەیاندن دەبێ وەك قەڵغان بەكاربێت. زانیاری و شێوازی بەڵگه هێنانەوە‌ و دۆزینەوەی نوقتەی مەنتقی، لە قسەی خۆی و تەرەفی موقابیلدا، زۆر پێویستە. لەوانەیە تەرەفی موقابیل، زۆر بە مەنتق قسە بكات کەچی دیفاع لە مەبەستێکی ناحەق بكات، لەوانەیە مەسەلەیەكی حەق لەكاتی گفتوگۆدا، لە لایەنی و قابیل، ناچارت بكات ئیعترافی پێ بكەی و رایكێشی بۆ ناو مەوزوعەكەی خۆت. ئەم مەوزوعە حەقە وەردەگریت و دەیكەیتە تەواوکاری باسە حەقەكەی خۆت. چونكە لە هەموو حاڵەتێكدا سیاسەتمەداری راستگۆ،‌ دەبێ لەبیری بێت، ئەوەی لە بەرانبەری دانیشتووە ئینسانە، هەدەفی هەیە، ئەگەر زیادەڕۆیشی كردبێت دەبێ تێك نەشكێندرێت، چونكە لە نیهایەتدا هەدەف تێكشكاندنی كۆمەڵگا نییە.
جەنگی دەروونی كە دایمەن حیزبی گەورە یان دەوڵەتان بەكاری دێنن، مێژوویەكی دوورودرێژی لە تێكشكاندنی كەسایەتییەكان و تێكشكاندنی كۆمەڵگاكان و تووندوتیژتر كردنی رەفتار و دووركەوتنەوە لە تەساموح هەیە. جەنگە دەروونیەكان، هەمیشە لە مێژوودا سەرەتا بوون بۆ شەڕی زۆر قورس. شەڕ پیشێلكردنی مافی دەوڵەتان یان میللەتانی نزیك یەكتر و‌ بەلاوەنانی ئەخلاقی ئینسانی و هەمبەستەیی و تەزامونی مرۆڤایەتییە. ئەو كەسەی دیفاع لە خۆی دەكات، دەبێ ئینسانیانە رەفتار بكات. هەرکاتێک دیفاع لەخۆکردن بووە پەلاماردانی تۆڵەسەنانە، رەفتار دەبێتە پەلامارێكی دڕندانە. جەنگی دەروونی، كاتێك راگەیاندنی بكەوێتە بەردەست، بەقەدەر جەنگی گەرم، كاریگەری لەسەر تەڕەفی موقابیل دەبێت. جا موقابیل دوژمن یان موخالیف بێت، لەگەڵ ئەودا، خەڵکێکی فراوان دەخاتە ژێر كاریگەری خۆی نەرێنی خۆی. ئەگەر راگەیاندن بە مەرامی رووخاندنی دەروونی، زۆر بەتوندی بەكاربێت، ئەو دەرهاویشتەکانی؛ هەر لە ترساندنی خەڵك و تێكدانی باری دەروونی و تێكدانی تەنزیمی شەخسی و زۆركردنی نیسبەی كەسانی لێشێواو، كە كار ناكەن یان كارەكەیان لەدەست خەراپ دەبێت، نەخۆشیەكانی دەروونی و خشونەت و بێمتمانەیی كۆمەڵایەتی زیاد دەكات.
لە كۆتاییدا، پێموایە سەركردەی سیاسی، دەتوانێ گوشاری دەروونی بەكاربێنێ و لەوێدا دەکرێ راگەیاندن بەكاربێنێ، بەڵام دەبێ نەیگەیەنێتە ئاستی سڕینەوەی لایەنی بەرانبەر و ئەم چەكە بە ناحەق بەكارنەهێنێ، هەروەك چۆن هەبوونی چەك لە كۆمەڵگا، بۆ هەمیشە بەكارهێنان نییە، بۆ غەیری دیفاع نەبێ، بۆ ئازاردانی ئینسان بەكارنایەت.
ئامانجی من لەم باسە ئەوەیە، تێكۆشەران و سەركردەكانی سیاسی، گرنگی راگەیاندن بزانن، ئەگەر توانایان هەبێت خۆیان ببن بە بەشێك لە راگەیاندنكاران، كاتێك كە بوون بە بەشێك لە راگەیاندنكاران مامەڵەیەكی باشتر لەگەڵ راگەیاندن دەكەن. لەو حاڵەتەدا یارمەتی پێشخستنی راگەیاندن و پێگەیاندنی دەدەن. لە هەمان كاتدا رێزیان بۆ رۆژنامەنووسان و نووسەرانی باشی وڵاتەكەیان‌ دەبێت. لەوێدایە بە باشترین شێوە سیستەمی راگەیاندن یەکانگیری سیستەمەکانی دیکەی کۆمەڵگا دەبێت و ئەو نوخبەیەی پیشەیان نووسین و گەیاندنی زانیارییە و ئیبداعی تێدا دەكەن.