لەگەڵ دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقی عەرەبیداو، بەزۆر لكاندنی ویلایەتی موسڵ بەو دەوڵەتەوە، حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق بەچاوی كەمینەیەكی ترسناكەوە لە كوردیان روانیوە، بۆیە لە پێناوی لاوازكردن و كۆنترۆڵكردن و، دواجاریش قڕكردنیدا خۆیان لە بەكارهێنانی هیچ شێوازێكی نایاسایی و نائاسایی و نامرۆڤانە، نەپاراستووە،
سەردەمێك بە نكوڵی كردن لە مافە رۆشنبیرییەكانی، سەردەمێكیش بە گۆڕینی ناوی شارو گوندەكانی و، سەردەمێكی دیكەش بە بەعەرەبكردن و، جارێكیش بە راگوێزانی، جارێكی دیكەش بە سوتماككردنی خاكی و، دواجاریش ناپاڵم و كیمیابارانكردنی.
لە پرۆسەیەكی سەربازیی بێ وێنەدا، كەهەشت قۆناغی خایاند لە (شوبات)ەوە هەتا (ئەیلول)ی ساڵی (1988) بەردەوام بوو، تێیدا زیاتر لە (4500) گوند خاپوور كران و، هەزاران خانوبەرەی گوندنشینان وێرانكران و، رەزو باخ و مەزراكان سووتێنران، سەرچاوەی ئاوو كانیاوەكان كۆنكرێتڕێژكران، شیرازەی كۆمەڵایەتیی خێزانەكان و خێڵ و گوندەكان تێكچوو، زیندووانی پاش كارەساتەكە لە كۆمەڵگا زۆرەملێكاندا تووشی خەمۆكی و نامۆبوون هاتن و، منداڵان باری دەروونییان تێكچوو.
هەموو ئەم كارەساتانەش بەبێدەنگی بەڕێوەچوون، بۆیە ئێستاش كەسانێك ماون لە ناوخۆی عێراق و دەرەوەدا، هێشتا وەك پێویست بڕوایان بەم قسانە نییە كە ئێمە دەیكەین. ئەنجامدەرانی ئەم كارەساتانەش بەم كارەیان، كوردیان تووشی زیانێكی بێ وێنەكردو، ئیسلامیشیان شێواند كاتێك ناوی سورەتێكی (قورئان) یان بۆ ئەو شاڵاوە سەربازییە هەڵبژاردو، ناوی (ئەنفال)یان لێنا.
ئەو ناوەی تا ئەم ساتەوەختەش لە هزروبیری زۆرێك لەپیرو لاوو منداڵدا بێزراوەو، بووە بە هێماو سیمبوڵی وێرانكردن و كوشتن و كوردقڕان.
ئەمڕۆ و سبەی لە پاڵ ئەوەی پێویستە كەبایەخ بە زیندوو ڕاگرتنی ئەم یادو مەرگەساتە بدەین لەناوخۆو دەرەوەداو، بە بەشداربوونی هەموو حزب و رێكخراوەكان و، تەماشاكردنی كارەساتەكە وەك رۆژی پرسەی نیشتمانیی و، كارەساتەكەو ئەنجامدەرانیشی بەجیهان بناسێنین، پێویستیشە ئەو گومانە بڕەوێنینەوە كە ئەنجامدەرانی ئەم پرۆسە سەربازییە هێنایانە ئاراوە، كاتێك رەوایەتی ئەم تاوانەیان خستە پاڵ سورەتێك لە قورئانەوە، چونكە بەڕەواندنەوەی ئەم گومانە دەگەینە چەند ئەنجامێكی بە سوود لەوانەش:-
یەكەم: پاراستنی ناوو ناوەڕۆكی ئایینی زۆرینەی گەلەكەمان، ئەو ئایینەی كە هەتا ئەم ساتەش هەوێنی گیانی نیشتمان پەروەریی و كوردایەتییە.
دووەم: جێكردنەوەو دانانی كارەساتەكە لە خانەی راستەقینەی خۆی كە (جینۆساید)ەو، چەندین بڕگەو ماددەی بۆ تەرخانكراوە لە یاساو رێكەوتنە نێودەوڵەتییەكاندا.
هەروەها جێی خۆیەتی كە ئێستاش هەنگاوی باشتر بنرێت بۆ زیندووانی پاش كارەساتەكە بە كۆكردنەوەی زانیاری و ئاماری وردترو چاكتركردنی باری بژێویی و ئابوورییان و، ئاوەدانكردنەوەی چاكتری گوندەكانیان و، شیاندن دەروونیشیان لە رووی كۆمەڵایەتییەوە.
ئەمە وێڕای ئەوەی كە راڤەكردنی مانای راستەقینەی ئەنفال بۆ جەماوەر، ئێستاشی لەگەڵدا بێت، ئەركێكی لە پێشینەی زانایانی ئایینی ئیسلامە، بۆ ئەوەی چیدی ئەنجامدەرانی ئەم كارەساتەو، هەر كارەساتێكی دی، بۆ ڕەوایەتی تاوانەكانیان قورئان و ئایین نەكەن بەپاساو.
لێرەوە ئەنفال لەلای دەسەڵاتدارانی عێراق، ئەو چەترەبوو كە لەژێریدا، ئەو پرۆسە سەربازییە فراوانەی نێوان (شوبات)و (ئەیلول)ی ساڵی (1988)ی تیادا ئەنجام درا، بەمەبەستی قڕكردنی ژمارەیەكی زۆری خەڵكی كوردستان كە ئەمەش لە یاسا نێو دەوڵەتییەكاندا بە (جینۆساید) ناونراوە.
بەڵام بابێین و بپرسین: بۆچی بەعس ناوی (ئەنفال)ی بۆ ئەم پرۆسەیە هەڵبژارد؟
یەكەم: لەوانەیە بۆ ئەوە بووبێت كە ئەنجامی ترسناكی ئەم پرۆسەی قڕكردنە بداتە پاڵ ئایین و، (ئەنفال)یش وەك زاراوەیەكی قورئانی بكاتە لێپرسراو لە (ئەنفال) و، بەم كارەش ویستبێتی ڕووی بەعس و دام و دەزگا سەركوتكارەكەی بشارێتەوە و، خۆی بێتاوان پیشان بدات لەبەرامبەر رای گشتی جیهانیدا.
ئەوەشمان لەبیر نەچێت كە پرۆسەی ناولێنان لە فەرهەنگی بەعسدا، ئەزموونێكی دێرینی هەیە، ئەوان هەر پرۆژەو پرۆسەیەك كە (خزمەتگوزار)ی بووایە ناوی بەعس و سەرۆك و شۆڕشیان لێدەنا، بۆ نموونە وەك: مدینە صدام، سد صدام، مستشفی صدام، نهر القائد، حی (ئەلسەورە)، حی (ئەلبەعس).
هەر كارێكیش كاولكاری و دڵەڕاوكێ و ترس و كارەساتی بەدواوە بووایە، ئەو ناوانەیان لێدەنا كە دەیانویست لەو رێگەیەوە بێزراوی بكەن لەبەر چاوی خەڵك، بۆ نموونە وەك ئەو رۆكێتەی كە ئێرانی شیعە مەزهەبیان پێ بوردومان دەكرد ناوی (الحسین)و (العباس)یان لێنا، ئەو گەڕەكە دروستكراوەی عەرەب لە نێو گەڕەكێكی كوردی ناوی (ئەلموسەننا)ی لێنرا، قەزای (دیانا)ی كوردی كرایە قەزای (الصدیق)، ئەو رێكخراوە سیخوڕییەی كە چاودێریی خەڵكی كورد دەكرد، ناوی مونەززەمەی (الفاروق) ی لێنرا، ئەو سەربازگەیەی خەڵكی كوردی تیا بەند دەكرا، ناوی (خالد بن الولید)ی لێدەنرا، كوردقڕان و كیمیاباران بە نێوی (انفال) ناو دەبردو، كە (هەڵەبجەی تازە) یان بۆ دروست كرد ناوی (صدامیە حلبجە)یان لێنا، كە جیهانی دەرەوە لەبارەی (ئەنفال) ەوە پرسیاریان دەكرد، ئەوان گوتیان ئەنفال ناوی كۆمپانیایەكی ئـــــــاوەدانكردنەوەیە (شركە الانفال للمقاولات) و بـــــــارەگاكەی لە هەولێری پایتەختی (ناوچەی ئۆتۆنۆمیی)ـە!!
دووەم: لەوانەشە بۆ ئەوە بووبێت كە لەژێر ناوێكی ناوخۆییدا تاوانێكی گەورەی ناسراو بە (جینۆساید) بشارێتەوە بۆ ئەوەی نەكەوێتە بەر هێرشی ئەو بڕیار و راسپاردە یاسایی و نێودەوڵەتییانەی كە ئەنجامدەرانی ئەم تاوانە گەورەیە مەحكوم دەكەن. ئەگەرچی وەك (یۆست هیڵتەرمان) دەڵێت: (لە راستیدا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كە هەموویان بەشی زانیاری دەرەوەو پۆلیسی نهێنییان هەبوو، كە ئەمەش شمولی هەموو زلهێزەكانی دنیا دەكات، كەبەباشی ئاگاداری ئەنفالەكان بوون. ئاگاداری رەشبگیریی و بە كۆمەڵی خەڵك بوون. ئەمەش پەیوەندیی بەوەوە هەیە كە ئەو هێزانە هیچ سوودێكیان لەوەدانەبووە لەو كاتەدا، دەستی تاوان درێژبكەن بۆ ئەو تاوانە گەورەیەو ئیدانەی بكەن).
ئێستا بۆمان هەیە بپرسین كە: پرۆسەی سەربازیی بەناو ئەنفال، كە ترسناكترین جینۆسایدی سەدەی بیست و، كوردقڕانێكی كەم وێنەو، هەڵمەتێكی سەربازیی كارەساتهێن بوو، ئاخۆ ئەم كارەساتە كەوتە دوامانەوەو ڕۆیشت؟ یان وا لە پێشمانەوەو، لەوانەیە دووبارە بێتەوە؟!
ئەوەی شیاو بێت و وەك وەڵامی ئەم پرسیارە پەسەند بكرێت پێویستە وەڵامێكی پەیام ئامێز بێت بۆ گشت ئەوانەی كە دەتوانن لە ئایندەدا رێگریی و پێش گیریی لە دووبارە بوونەوەی كارەساتێكی لەم چەشنە بكەن.
یەكەم: داگیركەران ئیدی دەبێت لەوە حاڵیی بووبن كە كوردقڕان وەڵامێكی حاشاهەڵنەگری بەوان دایەوە، كە سڕینەوەی ناسنامەو زمان و مۆرك و كەلتوری گەلان تاوانێكەو دژ بە ویستی خودایەو، لێی بێدەنگ نابێت، بۆیە ئێمە لەوپەڕی لاوازییداو بە جەستەی شەكەتی دوای زەمەنی خۆحەشاردان و، بە هەناسەی سواری دوای كیمیابارانەوە، دەرگای رزگاری و، پەنجەرەی ئازادیمان لێكرایەوە، داگیركەرانیش لەوپەڕی هێزو لە خۆبایی بووندا لوتی تانكەكانیان شكاو، دەرگای دنیایان بەڕوودا داخراو، گەمارۆدران و پاشتریش لەنێوبران !!
دووەم: كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەبێت بزانێت كە (سایكس پیكۆ)و (لۆزان) چ كارەساتێكیان بەڕووی ئەم كوردەدا كردەوە، كوردقڕان پێی گوتن كە پێكەوە لكانی گەلان و تێكەڵكردنی خاك و نیشتمانەكان، هەنگاوێكی كارەسات هێنەو، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش بۆ قەرەبووكردنەوەی زیانەكانی ئێمەو، سڕینەوەی گوناهەكانی خۆیان، هەر ئەوەیان لە پێشدایە كە مافی پێكەوە ژیانی ئارەزوومەندانەو، مافی بڕیاردانی چارەنووس بۆ ئێمەی كوردیش بەڕەوا بزانن.
سێیەم: خۆشمان لە نێو خۆماندا پێویستە لەو راستییە بگەین كە كوردقڕان، لەناو بردنی هەمووان بوو، تەنانەت ئەوانەش كە لەبەرەی داگیركەراندا بەدوای سەلامەتیدا دەگەڕان، چونكە كورد لەدیدی داگیركەراندا هەمیشە بەرلەوەی (راو بیرو بۆچوون) بێت، (بوون)ە، بەر لەوەی (ئینتما) بێت (وجود)ە!!
لە كۆتاییشدا گرنگە جەخت لەو راستییە بكەینەوە كە (14/4)ی هەموو ساڵێك بۆنەیەك نییە بە تەنیا بۆ پرسەگێڕان و، هەرگیز لەهزرو بیریشمان دوورناكەوێتەوە، هەتا وەیاد بهێنرێتەوە.
كوردقڕان كارەساتێك بوو پێی وتین:
هەتا (زمان)ێك هەبێت بڵێت من نەتەوەی سەردەستم و، هەتا (زەمان)ێكیش لە ئارادا بێت، دەسەڵاتێك تیایدا بڵێت: من سەركردەی تاكڕەووم و، هەتا (زەمینە)ش سازبێت بۆ ئەو زۆردارانەی كە دەڵێن: ماف تەنها هی زۆرینەیەو، كەمینەكان مرۆڤی پلە دوون، ئەوا بێگومان ئەنفال و جینۆساید و كۆمەڵكوژیی و گەلقڕان ناچێتە دواوەو، هەر پێشەوەی دەوێت!!
لەكۆتاییشدا گرنگە ئاگامان لەم راستییانەی لای خوارەوە بێت، لەپێناوی هەمیشە زیندووراگرتنی ئەم كارەساتە لەسەر ئاستی نێوخۆیی و نێودەوڵەتییدا:
یەكەم: ئەنفال لەئیسلامدا بریتیی بووە لەتەنها هەڵگرتنەوەی شتومەكی بەجێماوی مەیدانی جەنگی نێوان موسڵمانان وبێباوەڕان، نەك قڕكردنی گەلان و سووتاندنی گوندان.
دووەم: بەعس بەبەكارهێنانی وشەی ئەنفال هەوڵی شێواندنی ئیسلامی داوە، كاتێك لەژێر پەردەی ئاییندا ناوی سوورەتێكی قورئانی بۆ ئەنجامدانی كارەساتێكی كۆمەڵكوژیی بەكارهێناوەو، بەمەش بەعس دوو تاوانی ئەنجامداوە یەك لەدژی كوردان دووەم لەدژی قورئان.
سێیەم: پێویستە بەردەوام بین لەو هەوڵە ستراتیژییەی كە بەردەوام دەیدەین بۆ جێكردنەوەو دانانی كارەساتەكە لەخانەی راستەقینەی خۆیدا كە(جینۆساید)ەو، چەندین ماددەوبڕگەی بۆ تەرخان كراوە لەیاساو رێككەوتنە نێودەوڵەتییەكاندا، كە كارەساتەكە بەجینۆساید ناو دەبات و، ئێستاش لەسەر ئاستی ئەوروپاو جیهاندا مایەی دڵخۆشیمانە كەدوای هەوڵێكی زۆرمان، لە زۆرێك لەپەرلەمانەكاندا هەوڵ دەدرێت بۆ بەجینۆساید ناساندنی ئەنفال دەدرێت.
چوارەم: دابەشكردنی خاك و ژێردەستەكردنی گەلان و بەزۆر پێكەوەلكاندنیان بەخاك وگەلانی سەردەستەوە، هەمیشە كارەساتی كۆمەڵكوژیی وجینۆسایدی گەلانی ژێردەستی لێكەوتۆتەوە.
پێنجەم: هەتا زەمان و زەمینە سازبێت بۆ هەر زمانێك كەتاكڕەویی خۆی و، تەنهایی رەگەزەكەی رابگەیەنێت، ئەوا كۆمەڵكوژیی وجینۆساید كۆتایی نایەت، بۆیە پێویست هەمیشە بەیەكریزیی نێوخۆییمان و بەبەدەستهێنانی پشتیوانیی نێودەوڵەتیی لەبەردەم هەر هەوڵ و هەنگاوێكی نەیاراندا بووەستینەوە كە بیانەوێت بەهۆیەوە كارەساتی لەم جۆرەمان بەسەردا بێنن.