(ئۆلیڤەر ڕۆی)ی شارەزا لەكاروباری جیهانیی ئیسلامیی لە (واشینتۆن پۆست)دا نووسیویەتی (كەلتووری دیموكراسیی لەپێش دامەزراوە دیموكراسییەكاندا نایەتە بەرهەم)، واتە لەسەرەتادا دامەزراوە دیموكراسییە بێلایەن و دەستوورییەكان، پاشان بەتێپەڕبوونی كات كەلتووری دیموكراسیی دێتە ئاراوە.
بەڵام ئەمەی كەلەم عیراقەدا دەگوزەرێت ئەوەیە كە تائێستا قسە لەسەر كەلتووری دیموكراسیی دەكرێت، بێ ئەوەی دامەزراوە دیموكراسییە بێلایەن و دەستوورییەكان پێك بهێنرێن یان كارا بكرێن.
بۆیە هەرچەندە لەمێژە لەم عیراقەدا دەویسترێت پیاوی دەوڵەت بێتە پێش و، دەسەڵاتەكان بەدامەزراوەیی بكرێن، كەچی هەموو جارێك هێدی هێدی تاكڕەویی دێتەوە مەیدان و، مەركەزییەت و ناوەندێتیی توند جێگە بەلامەركەزییەت و فیدراڵیی لێژ دەكات و، پیاوی دەوڵەت ون دەبێت و، دەوڵەتیش لەبازنە گەورەكانەوە بەرە بەرە بچووك دەبێتەوەو، دەسەڵاتی دامەزراوەكانیش لای یەك كەس كۆدەبنەوەو، دەوڵەتی پیاوەكە سەرهەڵدەداتەوە.
كە (هیگڵ) لەكتێبی (فەلسەفەی مێژوو)دا گووتی: (تەنها وانەیەك كەخەڵك لەمێژووەوە فێری دەبن ئەوەیە كە كەس لەمێژوو فێر نابێت)، ئەم قسەیەی لەو سەرەتایەدا لای زۆرێك لەخوێنەرانی ئاسان نەبوو بڕوای پێبكرێت، بەڵام لەگەڵ تێپەڕبوونی كات و، زۆربوونی ژمارەی رووداوەكاندا، ئێستا خەریكە ئاسانتر بڕوا بەم قسەیە بكرێت.
دووبارەبوونەوە یان چەندبارەبوونەوەی هەمان رووداو لەزیاتر لەزەمانێكداو لەزیاتر لەشوێنێكدا، دەمانباتەوە بەردەمی ئەو گووتەزایەی دی كەدەڵێت : (مێژوو خۆی دووبارە دەكاتەوە).
بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە كەبۆچی تەنها لەهەندێك شوێنی هاوشێوەی ئەم وڵاتانەی رۆژهەڵاتدا مێژوو خۆی دووبارە دەكاتەوە؟
دەڵێن مێژوو لەو شوێنانەدا خۆی دووبارە دەكاتەوە كەمرۆڤەكانی نەگۆڕاون و، بەهەمان عەقڵییەتی جارانەوە رەفتار دەكەن، بەڵام لەو شوێنانەی كەمرۆڤەكان و شێوازی بیركردنەوەو گوفتارو رەفتاریان بەرەو باشتر گۆڕاوە هەرگیز مێژوو ناتوانێت خۆی دووبارە بكاتەوە.
بۆیە گوتراوە ئەوە مێژوو نییە لەو شوێنانەدا خۆی دووبارە دەكاتەوە، بەڵكو ئەوە مرۆڤە چەقبەستووەكانن خۆیان دووبارە دەكەنەوە لەوەهمی خۆ دووبارەكردنەوەی مێژوودا.
كەواتە مێژوو مرۆڤەكان دووبارە ناكاتەوە، بەڵكو ئەوە مرۆڤەكانن لەنەزانین و پەی نەبردنیان بە رێگەیەكی نوێ، دەچن ئەزموونە كۆنەكانی مێژوو دووبارە دەكەنەوە.
ئێستا كاتی ئەوەیە بپرسین بۆچی سەرۆك وەزیرانی عیراق ئەزموونە كۆن و پڕكێشەكانی مێژووی عیراق دووبارە دەكاتەوە ؟ لەكاتێكدا (10) ساڵ زۆر كەمە لەتەمەنی ئەزموونێكی نوێداو، هێشتا زۆریش زووە بۆ لەبیرچوونەوە یان لەبیرخۆ بردنەوەی شكستەكانی دەسەڵاتە یەك لەدوای یەكەكانی عیراق؟
لەم سەروبەندی كێشەی دەوڵەتی یاساش لەگەڵ یاسای دەوڵەتداو، كێشەیان لەگەڵ دۆستەكانیان لە هاوپەیمانی نیشتمانیداو، كێشەی دوێنێشیان لەگەڵ هەرێمی كوردستانداو، كێشەی ئەمڕۆشیان لەگەڵ سوننەی عەرەبداو، كێشەی دەرەكیشیان لەگەڵ شانشیننیی عەرەبیی سعودیەی دۆستی ئەمریكاو، كێشەیان لەگەڵ توركیای نوێنەری ناتۆداو، كێشەیان لەگەڵ خودی ئەمریكادا بەهۆی پشتگیرییان لەرژێمی بەشار.
ئەمڕۆش كەدەسەڵات لای زۆرینەی شیعەوە، درایە هاوپەیمانیی نیشتمانی و لەوێشەوە گەیشتە لای دەوڵەتی یاساو، لەوێشەوە بۆ لای كەسی سەرۆك وەزیران، ئیدی لێرەوە مانایەك بۆ حكومەتی شەراكەت نامێنێت كاتێك شەریكەكان هیچ رۆڵێكیان نەمێنێت، بۆیە نابێت ئەمریكای سەرپەرشتیاری پرۆسەی سیاسیی لەوە زیاترو تاسەر خۆی دوورە پەرێز بگرێت لەڕووداوەكانی عیراق، بەتایبەت ئێستا لەسەر ئاستی عیراق و ناوچەكەش جۆرێك لە بێ ئومێدیی لەڕۆڵی ئەمریكا هەیەو، بیرمەندانیك دەڵێن : بەجۆرێك كاری خۆتان بكەن وابزانن كەئەمریكا بوونی نییەو، هەندێكی دیكەش دەڵێن ئەمریكای ئۆباما مامەڵە لەگەڵ ئەو واقیعەدا دەكات كەخۆت دروستی دەكەیت، نەك واقیعێكی نوێت بۆ دروست بكات، رەنگە هەر لەبەر ئەمەش بێت كە هەر سێ پێكهاتەكەی عیراق هەوڵ دەدەن خۆیان كاری خۆیان بەدەستی خۆیان ئەنجام بدەن و، چاوەڕێی ئەمریكا نەكەن، ئەگەر ئەمەش بەردەوام بێت، ئەوا ساڵی نوێ گۆڕانكاریی چاوەڕواننەكراو بەخۆوە دەبینێت .
بۆیە هیچ ناوبژیوانێكیش لەعیراقدا سەركەوتوو نابێت، چونكە ناكرێت تەنها ناوبژیوان ئاشتی بوێت و، پێكهاتەكانیش شەڕیان بوێت، هەروەك (كۆفی ئەنان)ی سكرتێری پێشووتری نەتەوە یەكگرتووەكان لەیاداشتەكانیدا دەڵێت : (ناوبژیوان سەركەوتوو نابێت كاتێك حەزی ئەو بۆ ئاشتیی لەحەزی لایەنە بەشەڕهاتووەكان زیاتر بێت).
بۆیە شەڕە زۆرو یەك لەدوای یەكە دەرەكییەكان و، ململانێ بەردەوامە نێوخۆییەكانی عیراق ئاماژەن بۆ ئەو راستییەی كە دەڵێت : عیراق دەوڵەتێكە لەسەرە ڕێی هەڵوەشانەوەدا.