ئافرەتان.. نیوەی جیهان و نیوەی فەرمانڕەوایی
عه‌بدولره‌حمان سدیق
ئەو جەخت لەجیاوازیی ئەرێنی دەكاتەوەو، باس لە یەكسانیی لە مرۆڤایەتیی و جیاوازیی لە كەسایەتی دەكاتەوەو، لای وایە كە دەشێت ئافرەت زۆر كات زۆر كار لەپیاو باشتر ئەنجام بدات، بۆیە دەڵێت: (یەكسانیی هەردوو ڕەگەز، جیاوازیی نێوانیان دەخوازێت، جیاوازییەك كە بزوێنەری دیموكراسییە)، هەروەها دەڵێت: (تایبەتمەندێتی ئافرەت نكۆڵی لێكراوە بەناوی یەكسانبوون لەگەڵ پیاودا).
بۆیە خاتوو (ماری ڕییان) مامۆستای زانكۆی بێركلی لەئەمریكاش جەخت لەسەر جیاوازیی ئەرێنی دەكاتەوەو دەڵێت: (دیموكراسیی پێویستە دان بەجیاوازی نێوان هەردوو ڕەگەزدا بنێت، نەبادا ئافرەتان بەبیانووی یەكسانییەوە دوور بخرێنەوە).
واتە هەندێك جار پیاوان لەپەنای دروشمی یەكسانییدا دێن و ئافرەت دوور دەخەنەوەو دەنگ بەپیاوان دەدەن، بەڵام ئافرەتانی خاوەن ئەم بیرۆكەی جیاوازییە دەڵێن: پیاو و ئافرەت لەئینسانییەت و مرۆڤایەتیدا یەكسانن، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە كە وەك ئەوان خراپ بین لەفەرمانڕەوایەتیی و كار ڕاپەڕاندندا، بەڵكو ئێمە جیاواز لەستایلی پیاوان بۆ كاركردن، دەتوانین لەوان جیاوازتر و باشتر ئەو كارانە بكەین.
لێرەوەیە كە (لویس ئێریگاری) بەڕێوەبەری باسە فەلسەفییەكان و خاوەنی هەرسێ كتێبی:
(ئاكارەكانی جیاوازیی) (1984)و، (سەردەمیی جیاوازبوون) (1989) و، (من و تۆ و ئێمە لەپێناو كەلتووری جیاوازبوون) (1990)دا دەڵێت:
(شۆڕشی فەرەنسا یەكسانیی هەڵبژارد لەبری جیاوازیی، ئەمەش ستراتیژێك بوو كەپیاوان لەسەری كۆك بوون و، بوو بەهۆی پاشەكشە پێكردنی هەموو ئەو دەستكەوتانەی كەئافرەتان لەسایەی جیاوازییدا بەدەستییان هێنابوو).
هەروەها دەڵێت: (بەشداریی كردن لەگرتنە ئەستۆی بەرپرسیارێتیی سیاسییدا، هیچ ناگۆڕێت ئەگەر لەسەر جەختكردنەوە لەسەر بوونی دوو ناسنامەی جیاواز بنیات نەنرێت).
(سیمۆن ڤیل)یش نموونەیەك باس دەكات لەبارەی ئەوەی كەهێشتا كەلتوور و ڕەهەندی باوی كۆمەڵایەتیی لەناخی زۆرێك لەپیاوانی ئەوروپاشدا ماوە، بۆیە دەڵێت: (كەپیاو لێپرسراوە، شانازیی دەكات كەجێگەی تایبەت بۆ خێزانەكەی تەرخان دەكرێت، بەڵام كاتێك هاوسەرەكەی بەرپرس بێت، پێی خۆش نییە بەهۆی ئەوەوە جێی تایبەتی بۆ تەرخان بكرێت، كەواتە كوا هەستی یەكسانیی؟)
هەروەها دەڵێت: (ئێمە بە شتێكی جیاواز بەشداریمان لە كۆمەڵگەدا هەیە، ئێمە كەسایەتی تایبەتی خۆمان هەیەو، دەبێت لەسەر بنەمای ئەو كەسایەتییە قبوڵ بكرێین).
لەبارەی هەمان بیرۆكەی یەكسانیی لەمرۆڤایەتیداو جیاوازبوون لەكەسایەتیدا، (ئیڤیلین گیپ هارد)ی جێگری سەرۆكی ڕێكخراوی ئافرەتان لەحزبی كۆمەڵایەتی دیموكراسیی ئەڵمانیاشدا دەڵێت: (پێویستە ئامانجی یەكسانی لەگەڵ بنەمای داننان بەجیاوازییدا، پێكەوە گرێ بدرێن).
(باربارە هێل فرێش)ی ئەمینداری گشتیی لۆبی ئافرەتانی ئەوروپا لەبرۆكسێل دەڵێت: (هەڵوێست گرتن و هەڵسەنگاندنی ڕەفتاری سیاسیی ئافرەتان لەڕێگەی ستانداردە پیاوانییەكانەوە لەسایەی یەكسانیدا، وادەكات ڕەفتاری سیاسیی ئافرەتان هەمیشە بەستانداردی پیاوان هەڵسەنگاندنی بۆ بكرێت و، لەحاڵەتی وەك پیاو نەبوونیشدا، كاری ئافرەتان دەخرێتە دەرەوەی ستانداردی پیاوان).
دواجار (جۆدێس ئەستێلارا)ی مامۆستای كۆمەڵناسی لەزانكۆی بەرشەلۆنە ئەو ئاماژە بەهۆكاری نوێ دەدات بۆ سەركەوتنی ئافرەتان لەكاری سیاسیدا وەك:
ڕێكخستنی مناڵبوون(ماری ستیوارس و بەنازیر بۆتۆ وەك نموونە وەردەگرێت)، كەئافرەتی سیاسەتمەدار دەتوانێت پرۆسەی وەچەخستنەوە ڕێك بخات بەجۆرێك كە كار لەچالاكییەكانی نەكات.
هەروەها ئاماژە بەوە دەكات كە ئێستا ئافرەت دەتوانێت گووتاری سیاسیی خۆی لەڕێگەی تەكنۆلۆژیاوە بگەیەنێت و، وەك جارانیش گوتاری سیاسیی بۆ پیاوانی دەنگ بەرز لەگۆڕەپانەكاندا قۆرخ نەكراوە.
هەروەها ئاوابوونی خۆری ئایدیۆلۆژیاو، هاتنەپێشەوەی ڕیالیزمیش لەبەرژەوەندیی ئافرەتاندایەو، ئافرەتانیش دەتوانن داوای ڕێكخستنی كاری سیاسیی بكەن بە ڕەچاوكردنی كارەكانی دیكەی ئافرەت.
ئەمە وێڕای داواكردنی پێداچوونەوە بەوێناكردنی نەرێنی و جەستەیی ئافرەت لەگۆرانیی و دراماو ئەدەب و كاری هونەریداو، هەوڵدان بۆ دەرخستنی توانا واتایی و ئەقڵییەكانی، چونكە وەك(جان گلۆد بارۆ)ی وەزیری پێشووتری نێوخۆی فەرەنسا دەڵێت (نابێت ئافرەت لەكاری هونەریدا تەنیا وەك پەیكەری ئازادیی تەماشا بكرێت و، پیاویش وەك پەیكەری دەسەڵات).
ئافرەتان ئێستا هەلی كاری سیاسیی زیاتریان لەپێشدایە، چونكە كاتی زیاتریان بۆ ڕەخساوە بەهۆی ئەوەی زۆرێك لەهۆكارە سەردەمییەكانی نێوماڵ و پێداویستییەكانی ژیانی نوێ، ئاسانكارییان بۆ دەكات و كاتی زۆرتریان بۆ دەگێڕێتەوە، ئەمە جگە لەهاتنە نێو شار و، بوونی هەلی زیاتری دەركەوتن و خۆ پێگەیاندن و گۆڕانی شێوازەكانی هەڵبژاردن(ڕێژەی كۆتا وەك نموونە).
لەدوای هەموو ئەمانەی ئاماژەمان پێكردن، ئافرەتان دەپرسن: كە ئەوان نیوەی كۆمەڵن، بۆچی نیوەی دەسەڵاتیش نەبن؟!!
