«ئەمە چ سەر لێ شێوانێكە یاری بە وشە بكەیت و پشت لە لۆژیك و ئەقڵانییەت بكەیت»؟

ئیدوارد دیمینگ- نووسەری كتێبی «دەرچوون لە تەنگژە»


ئەوەی ئێستا لە كوردستان دەگوزەرێ، تەنیا خۆپیشاندانێكی مەدەنییانە و ناڕەزایی توێژێك، یان چینێكی كۆمەڵگە نییە، بەڵكو بەرەنجامی موجامەلەی حزبی و هاوپەیمانیی شلۆق و چارەسەری كورت مەودایە بۆ سەرجەم ئەو كێشانەی لە كوردستان هەن، كە ئێستا هەر یەكەیان بوونەتە تەنگژەیەك، بۆیە ئەگەر لێرەوە ئەو پرسیارە لە خۆمان بكەین: ئایا كێشە و تەنگژەكانمان چۆن دەستنیشان بكەین و تێیان پەڕێنین؟ ئەوا ئیداوارد دیمینگ لەو 14 خاڵەی لە كتێبی «دەرچوون لە تەنگژە . Out of Crisis « زۆر باش بە دووخاڵ وەڵاممان دەداتەوە، كە ئەوانیش بریتین لە:
1- رتكردنەوە و رێگرتن لە چارەسەری كورت مەودا.
2- ناساندنی تەواوی ناسنامەی كێشە و تەنگژەكان و مامەڵەكردن لەگەڵ كۆی فاكتەرە ئاشكرا و شاراوەكان.
لێرەوە ئەگەر بێینە سەر ناساندنی تەواوی ناسنامەی (خۆپیشاندانەكانی ئێستای كوردستان) و بپرسین: ئایا زەمینەی لەبار و رەوایەتی بۆ ئەم خۆپیشاندانانە هەن؟ ئەوا بۆ ئەوەی سەر لە خۆمان نەشێوێنین و بەپێی لۆژیك و ئەقڵانیەت وەڵامی بدەینەوە، دەبێت بڵێین: بەڵێ، خۆپیشاندانەكان وەك مافێكی رەوای خەڵك، دەرهاویشتەی ئەو تەنگژە ئابوورییانەن كە ئێستا بەهۆی پەتای كۆرۆنا و دابەزینی نرخی نەوتەوە رووبەڕووی كوردستان و عێراق و تەواوی جیهان بۆتەوە، ئەمەش زەمینیەكی رەخساندووە كە مووچەخۆران بۆ داواكردنی مووچەكانیان خۆپیشاندان بكەن، لەبەرامبەریشدا حكومەتی ئێستای كوردستان كە بەرهەمی هاوپەیمانیی هەرسێ حزب (پارتی و گۆڕان و یەكێتی)یە، جیا لەوەی هاوپەیمانییەكی تۆكمەی ئەوتۆ نییە كە بتوانن پێكەوە بەرپرسیاریەتی بخەنە سەر شانی خۆیان و وەك یەك تیم هەموو هەوڵەكانیان یەك بخەن، بۆ وەڵامدانەوەی تەنگژەكان و دۆزینەوەی چارەسەری گونجاو بۆ هەر یەكەیان، لە هەمانكاتدا، هەر دوولایەنی «گۆڕان و یەكێتی» بە شێوەیەكی پراكتیكی سیاسەتێكی دووفاقی پیادە دەكەن و وەك دەڵێن بە رۆژ لە حكومەت بەشدارن و بە شەویش لەسەر شاشەی تیڤی و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان ئۆپۆزسیۆنن، ئەم حاڵەتە ئەدای حكومەتی لاواز كردووە، بۆ ئەوەی بتوانێت مامەڵەیەكی دروست لەگەڵ كێشەكان بكات، لە هەمانكاتدا جۆرێك لە ناسەقامگیریی سیاسی دروست كردووە، كە ئەمیش بۆتە دەروازەیەكی باش بۆ ئەوەی لەسەر ئاستی ناوخۆ و هەرێمی و نێودەوڵەتی دەستتێوەردان بكرێت و، ژینگەی خۆپیشاندانە مەدەنییەكانی مامۆستیان لەلایەن ئەكتەرە ناوخۆیی و هەرێمی و نێودەوڵەتییەكانەوە بقۆزرێتەوە و لە ژێر پەردەی خۆپیشانداندا كاری ئاژاوەگێڕی و تێكدان و سووتاندنی بارەگای حزبەكان و دامودەزگاكانی دەوڵەتی لێ بكەوێتەوە و، مەترسییەكە گەیشتۆتە ئەو ئاستەی كە هەفتەی رابردوو بەڕێز مسرور بارزانی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی كوردستان بڵێت: «ئێستا مەترسیی بارودۆخەكە گەیشتۆتە ئەو ئاستەی دووبەرەی دروست كردووە، بەرەیەكیان ئامانجیان ئەوەیە قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان بڕووخێنن و بەرەیەكی دیكەش بەرگری لە مانەوە و پاراستنی ئەو قەوارە سیاسییە دەكەن».
ئەم پەیامەی سەرۆك وەزیرانی كوردستان جێگەی هەڵوەستە لەسەركردنە، لەبەر ئەوەی وەك دەوڵەتمەدارێك دەیەوێت لە پەیامێكی راشكاوانە و بە لۆژیكی ئەقڵانیەت لەگەڵ گەلەكەی خۆی قسە بكات و راستییەكانیان بۆ ئاشكرا بكات، لەمەش زیاتر سەرۆك وەزیرانی كوردستان گەیشتۆتە ئەو قەناعەتەی كە ئەم هاوپەیمانییە شلۆقەی (پارتی و یەكێتی و گۆڕان) بۆ پێكهێنانی كابینەی نۆیەم، ئەگەر هەر بەم شێوەیە بمێنێتەوە و گۆڕانكاری بەسەردا نەیێت و، ئەدای حكومەت بەو ئاستە ئەكتیڤ نەبێت كە بتوانێت مامەڵە لەگەڵ تەنگژەكان بكات، ئەوا زۆر زەحمەتە بتوانرێت ئەم بارودۆخە بەم شێوەیە بەردەوام بێت و، لەمەش زیاتر دەبێت گەلی كوردستان راشكاوانە راستییەكانیان پێ بگوترێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەگەر هەموو پێكەوە نەجووڵێین و شانی نەدەینە بەر، ئەوا زۆر زەحمەتە بتوانرێت ئەم بارودۆخە سەخت و ناسەقامگیرە تێپەڕێنین.
ئەوەی لەم بارودۆخەدا هەستی پێ دەكرێت، هەوڵەكانی پارتی دیموكراتی كوردستانە، كە هەفتەی رابردوو بە فەرمی سەردانی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی نیشتمانی كوردستان و مەكۆی سەرەكیی بزووتنەوەی گۆڕانی كرد و، زەمینەی كۆبوونەوەیەكی سێ قۆڵی لە بە سەرپەرشتی بەرێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان رەخساند، ئەوەی لەو كۆبوونەوەیەش تێبینی كراوە، بە زمانێكی زۆر راشكاوانە باس لە میكانیزمی دوو پرسی زۆر گرنگ كراوە، كە بریتین لە:
1- بەهێزكردنی ئەدای حكومەتی هەرێمی كوردستان، ئەمەش بەو مانایەی ئەو ئیزدواجیەتی دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆزن لە رەفتاری «گۆڕان و یەكێتی» لەناو پرۆسەی حوكمڕانی كوردستاندا كۆتایی پێ بهێندرێت.
2- بارودۆخەكە سەختە و پێویستی بە یەكڕیزیی تەواوی لایەنە سیاسیەكانی كوردستان هەیە (بە لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان)یشەوە، بۆ ئەوەی بە یەكدەنگی و لە چوارچێوەی شاندێكی سیاسیدا سەردانی بەغدا بكەن و رێككەوتنێكی كۆنكرێتی لەگەڵ حكومەتی بەغدا ئەنجام بدەن و، رێگە چارەیەك بۆ بژێوی خەڵكی كوردستان دابین بكەن.
ئەم هەوڵانە لەگەڵ ئەوەی كورد گوتەنی «تا ئێستا هیچی لێ شین نەبووە»، بەڵام دەكرێت بە جۆرێك لە گەشبینی سەیری بكەین، لەبەر ئەوەی وەك دیمینگ ئاماژەی پێ كردووە «وەرچەرخانێك دروست بووە لە یاریكردن بە وشەوە بۆ پشتبەستن بە لۆژیك و ئەقڵانییەت»، ئەم وەرچەرخانە ناكرێت سازشی لەسەر بكرێت، ئەوجا ئاكامەكەی هەر شتێك بێت. ئەگەر سازش بكرێت و دیسانەوە بگەڕێینەوە بۆ یاریكردن بەو شە و چارەسەری كاتی و پینە و پەڕۆ، ئەوا نەك ناتوانین ئەم تەنگژانەی ئێستا تێپەڕێنین، بگرە دەرگای چەندین ئەگەری نەخوازراو بە رووی هەموواندا دەكاتەوە، كە پاشان چارەسەرەكەی چاوەڕوانكراو نابێت.
دەستنیشانكردنی تەواوی تەنگژەكە
كاراكتەرە شاراوەكانی پشتەوەی
ئایا دەستە شاراوەكانی گۆڕینی خۆپیشاندانێكی مەدەنییانە بۆ توندوتیژی و پاشاگەردانی و كوشتن و سوتاندنی بارەگای حزب و دامەزاراوەكانی حكومەت كێن؟ وەڵامی سادە بۆ ئەم پرسیارە، قۆستنەوەی خۆپیشاندانەكانە لەلایەن هێزی ناوخۆ و دەرەكییەوە.
ئەوجا ئەگەر لێرەدا پۆلێنێك بۆ هێزە دەرەكی و ناوخۆییەكان بكەین و بپرسین: هەر یەك لەم هێزانە كێن؟ ئەوە دەكرێت پۆلێنەكە بەم شێوە بخەینە روو:
هیزە ناوخۆییەكان كێن؟
هێزە ناوخۆییەكان یەك كەس و دوو كەس و گرووپێك و دووان نین، بەڵكو كۆمەڵێك كەس و گرووپن كە هەر یەكەیان بەرژەوەندیی خۆیان لە ناسەقامگیریی پرۆسەی سیاسیی هەرێمی كوردستاندا دەبیننەوە، ئەوانیش بریتین لە : «گرووپێك كە دەستیان لەگەڵ عێراق تێكەڵ كردووە و رۆژانە بە ئاشكرا دژایەتیی هەموو بەرژەوەندییەكی هەرێمی كوردستان دەكەن، هەروەها ئەو گرووپانەی كە لە هەناوی ناسەقامگیری حزبە سیاسییەكانی بەشدار لە حكومەت (یەكێتی و گۆران) هاتوونە دەرەوە و هەوڵەكانیان بۆ تێكدانی سەقامگیریی كوردستانە، بەشێكی دیكەیان پەیوەستە بە حاڵەتی سەرلێتكچوویی پەكەكەوە كە ئەویش بە ئاشكرا شەڕ بە هەرێمی كوردستان دەفرۆشێت و دەیەوێت ئەم قەوارە سیاسییە نەمێنێت.
هێزە دەرەكییەكان كێن؟
هێزە دەرەكییەكانیش زۆرن، هەر لە خودی دەوڵەتی ئێستای عێراقەوە تا دەگاتە دەوڵەتانی هەرێمی و هەندێك دەستتێوەردانی نێودەوڵەتییش، ئاشكرایە حكومەتی عێراق بە هەموو شێوەیەك لە هەوڵی ئەوەدایە كە قەوارەی هەرێمی كوردستان بە ئاستێك بچووك بكاتەوە، هەتا ئەگەر بۆی بكرێت، ئەم قەوارەیە هەر نەمێنێت.
لێرەدا ئەگەر بپرسین: ئایا هێزە ناوخۆیی و دەرەكییەكان بە چ شێوازێك كارلێك لەگەڵ ئەو بارودۆخە ئاڵۆزە دەكەن و بە چ هۆكار و میكانیزمێك رۆڵی خۆیان راڤە دەكەن؟ ئەوا وەڵامی ئەم پرسیارە پێویستی بەوەیە كە لەسەر هەموو ئاستەكانی (راگەیاندن، دارایی، سەربازی، تابوری پێنجەم و.. هتد) دیراسەتی ورد بكرێن، و بڕیار و هەنگاوی پێویستی لەبەرامبەر بگیرێتەبەر، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەگەر دیراسەتی هەموو ئەم لایەنانە نەكەین ناتوانین پلانی دروست بۆ هەر یەكەیان بگرینەبەر، ناشتوانین لەگەڵ هەر لایەكیان بە دروستی مامەڵە بكەین و سنوورێكی بۆ دابنێین.
بەڕێوەبردنی تەنگژە و
دروستكردنی وەرچەرخان لە ناو تەنگژەدا
بەڕێوەبردنی تەنگژە و قەیران و دروستكردنی وەرچەرخان لەناو تەنگژەدا، بەشێكی گرنگی زانستی سیاسەتی ئاسایش و بەرگرین و لەسەر بنەمای مەنهەجیەتی شیكاری بەڕێوە دەچێت و، شیكاریی تەنگژە و قەیرانەكان دەكات، ئێستا ئەم زانستە لە كۆلێژەكانی ئاسایش و بەرگری و هەروەها بەشێك لە كۆلێژە مەدەنییەكانیش دەخوێندرێت.
لێرەوە ئەگەر خۆپیشاندانیش وەك دەرهاویشتەی تەنگژەی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی بخوێنینەوە، ئەوا ئاشكرایە خۆپیشاندان بۆ دوو ئامانج دەكرێت، ئامانجێكیان خۆپیشاندانی چینێك، یان تویژێكی كۆمەڵگەیە و كۆمەڵێك داواكاریی تایبەتیان هەیە و، بە بەدیهێنانی ئەو داواكارییانە خۆپیشاندانەكانیش كۆتاییان پێ دێت، ئەوی دووەمیان خۆپیشاندانی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتییە، ئەوجا ئەگەر لەسەر بنەمای زانستی سەیری خۆپیشاندانی سیاسی بكەین، ئەوا سەرەتا لە خۆپیشاندانێكی داواكاریی چینێك، یان توێژێكەوە دەست پێ دەكات و، پاشان تەشەنە دەكات بۆ قۆناخی ناوەند و ئەوجا قۆناخی كۆتایی، بۆیە كاتێك شێواز و ئاراستەی خۆپیشاندانەكە بەوە دەستنیشان كرا كە ئەمە خۆپیشاندانی داواكاریی چینێك، یان تویژێك نییە و، لە پشتەوە هەوڵێك هەیە بۆ ئەوەی بگۆڕێت بۆ خۆپیشاندانێكی سیاسی، ئەوا دەبێت پێشبینی و مەزندەكردن لەسەر بنەمای ئەزموونی ئەم زانستە بۆ هەر سێ قۆناخەكە بكرێت، ئەگەر لەم ئاراستەیەوە سەیری خۆپیشاندانەكانی ئێستای كوردستان بكەین، ئاشكرایە لە سەرەتادا بە خۆپیشاندانی مامۆستایان بۆ داواكاریی مووچە دەستی پێ كرد، بەڵام ئەم خۆپیشاندانانە وەرچەرخانێكی نەرێنیی بە دوای خۆیدا هێنا، ئەمە پێمان دەڵێت، ئەم خۆپیشاندانانە خۆپیشاندانی فەرمانبەران نییە بۆ مووچە و، بە پێدانی مووچەش كۆتایی پێ نایەت و، دەبێت خوێندنەوەیەكی زانستی و دروست بۆ واقیعە سیاسییەكە بكرێت و، هەڵوەستە لەسەر ئەو فاكتەرانە بكەین كە بارودۆخێكی لەباری بۆ ئەو ناسەقامگیرییە دروست كردووە، راشكاوانەش دەبێت بڵێین: ئەو كۆمەڵە تەنگژەیەی ئەمڕۆ لە هەرێمدا هەمانن، بەپلەی یەكەم پەیوەستن بە تەنگژەی بەشداریی حزبەكان لە حكومەت، كە ناتوانن یان نایەنەوێت وەك بەشێك لە حكومەت رەفتار بكەن، ئەم حاڵەتە تەنگژەیەكی دیكەی دروست كردووە، كە حكومەت نەتوانێت لە ئەدای حوكمڕانیی خۆیدا كاریگەری لەسەر هاووڵاتیان هەبێت، هەروەها ئەم دۆخە نائارامەش زەمینەی بۆ دەستتێوەردانی هەرێمی و نێودەوڵەتی خۆش كردووە، بۆ ئەوەی بتوانن بە ئاسانی چوار دەورمان مینڕێژ بكەن و بۆمبی كاتی لە ناوخۆدا دروست بكەن و، هەر كاتێك بیانەوێت ئەو بۆمبانە بتەقێننەوە، لەسەر ئەم بنەمایە ئاراستەی شیكردنەوە بەرەو ئەوەمان دەبات كە بڵێین: هۆكاری ئەم تەنگژانە تەنیا پرسی مووچە نییە، بەڵكو كۆمەڵێك سیناریۆن كە تۆڕێكیان دروست كردووە و، ئەم تۆڕەش دەیەوێت دەست و پێی حكومەت ببەستێت و، رێگەی نەدات ئەدایەكی دروستی هەبێت و، بتوانێت بەشێوەیەكی دروست تەنگژەكان بەڕێوە بەرێت و وەرچەرخان لەناو تەنگژەكاندا دروست بكات.
لەناو ئەو ژینگە ئاڵۆزەی كە جۆرێك لە ناسەقامگیریی سیاسیی دروست كردووە، بوونی چەكدارانی پەكەكە، نەك هەر تەنگژە، بەڵكو سەرەتانێكە تووشی بووین، هەتا پەكەكە لە هەرێمی كوردستان بمێنێت، هەڕەشەی گەورەتر لەسەر قەوارەی هەرێمی كوردستان دروست دەكات، هۆكاری سەرەكییش بۆ رێگرتن لەم هەڕەشەیە، ئەوەیە كە هەرسێ حزبی سەرەكی (گۆڕان و یەكێتی و پارتی) هەڵوێستێكی هاوبەشی ئەوتۆیان نییە كە رەنگدانەوەی هەڵوێستی حكومەتی هەرێمی كوردستان بێت، بۆ ئەوەی سنورێك بۆ پەكەكە دابنرێت، یان پشتگیری حكومەت بن، بۆ ئەوەی ئەم كێشەیە بە دروستی چارەسەر بكات، لەم خۆپیشاندانانەی ئێستای كوردستانیشدا، پەكەكە فاكتەری سەرەكی بووە بۆ ئەوەی ئاراستەی خۆپیشاندانەكە بەرەو توندوتیژی و سووتاندنی بارەگا حزبییەكان و سووتاندنی دامەزراوە حكوومیەكانی هەرێم بەرێت. هەر بۆیە كێشەی پەكەكە دەبێت بە جددی هەڵوەستەی لەسەر بكرێت و، دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان چارەسەرێكی ریشەیی بۆ كێشەی پەكەكە بدۆزێتەوە، كە دەبێت ئەم خاڵانە لە خۆی بگرێت:
1- دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان هەوڵبدات بە چاودێریی نەتەوە یەكگرتووەكان، كەمپی تایبەت بۆ ئەندام و چەكدارانی پەكەكە لە شوێنكی كوردستان بكاتەوە و، نابێت بوونی ئێستای پەكەكە بەو شێوەی ئێستا قبووڵ بكرێت.
2- دوای نیشتەجێكردنیان لە كەمپەكان، گرنگە حكومەتی هەرێم بە هاوكاریی نەتەوە یەكگرتووەكان، ئاسانكاری بۆ ئەوانە بكات كە دەیانەوێت بچنە دەرەوەی وڵات وەك پەنابەر.
3- چەكدارانی پەكەكە ئێستا لە بەشێكی گوندە سنوورییەكانی كوردستان بوونیان هەیە و، لەو ناوچانە خۆیان بە دەسەڵاتدار دەزانن و ئیعتوبار بۆ دامەزراوە حكوومییەكان دانانێن، بۆیە گرنگە بوونی هێزی پێشمەرگە لەو ناوچانە زیاد بكرێت و، چەكدارانی پەكەكە لەو گوندانە دوور بخاتەوە، بۆ ئەوەی دەستی ئاوەدانكردنەوە و خزمەتگوزارییەكان بگاتە ئەو گوندانەش.
ئەم پرسە جددییە كە دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستبەجێ چارەسەری بكات، بەڵام بە هۆی ئەو ناسەقامگیرییە سیاسییەی لە هاوپەیمانیی سێ قۆڵی (پارتی و یەكێتی و گۆڕان) هەیە، ئەمە هەڕەشە جددییە وەك كێشەی نێوان «پارتی و پەكەكە» دەردەكەوێت و، لە بنەڕەتیشدا هەڕەشەی پەكەكە بۆ سەر تەواوی قەوارەی هەرێمی كوردستان و كۆی حزبە سیاسییەكانی كوردستانە.
نەبوونی یەكڕیزی و یەكهەڵوێستی
كاریگەرییەكانی لەسەر كێشەكانی هەرێم و عێراق
ئەگەر سەیری تابلۆی كۆی كێشەكانی هەرێمی كوردستان و دەوڵەتی فیدڕاڵیی عێراق بكەین، لەناو ئەم تابلۆیە وا دەردەكەوێت، كە كێشەی نێوان هەرێم و عێراق، تەنیا پرسی مووچەی فەرمانبەرانە و، هەموو كێشەكانی دیكە وەك جێبەجێكردنی دەستوور و ئاساییكردنەوەی ناوچە كێشە لەسەرەكان بەپیێ ماددەی 140، پرسی پێشمەرگە، مووچەی شەهیدان و كەسوكاری ئەنفال و زیندانیانی سیاسی (كە پێویستە لەسەر بودجەی حاكمە خەرج بكرێت) و، چەندین كێشەی هەڵواسراوی دیكەی كوردستان و عێراق، هەموو چارەسەر كراون و هیچ كێشەیەكی دیكە «بێجگە لە مووچە» لە نێوان هەرێم و عێراق بوونی نییە.
لەلایەكی دیكەوە نەبوونی یەكڕیزی و یەكهەڵوێستی لە نێوان هێزە سیاسییەكانی كوردستاندا، بۆتە هۆكاری ئەوەی حكومەتی عێراق بەشێوەیەكی ئینتقائیانە یاری بە بڕگەكانی دەستووری عێراق بكات لەمامەڵە كردنی لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا، بۆیە راشكاوانە دەتوانین بڵێین: دەستووری عێراق بە شێوەیەك لەلایەن عێراقەوە ژێرپێ خراوە، كە ناتوانرێت بیر لەوە بكرێتەوە لە چوارچێوەی ئەو دەستوورە رێك بخرێتەوە، لەمەش خراپتر غیابی دەستوور بۆ رێكخستنەوەی پەیوەندییەكی هاوسەنگ لە نێوان هەرێم و حكومەتی فیدڕاڵ، كەشێكی دروست كردووە كە متمانە بە هیچ جۆرێك بوونی نەمێنێت، هەرێمی كوردستانیش نەتوانێت بەو شێوە ئینتقائییەی عێراق دەیەوێت، بە دەستوورەوە پابەند بێت، ئەمەش ژینگەی دانوستاندنەكانی كردۆتە جەدەلی بێزەنتی و ئەوەی هەرێم دەیڵێت، بەغدا گوێی لێ ناگرێت و، ئەوەشی بەغدا لە هەرێمی كوردستانی داوا دەكات، ئەو متمانەیە بوونی نەماوە كە هەرێمی كوردستان جێبەجێی بكات.
لەم راستەوە ئەگەر سەیری رەوتی دانوستاندنەكانی نێوان هەرێم و عێراق بكەین، دەبینین رەوتێكی كیسەڵی وەرگرتووە، ئەوجا بۆ ئەوەی ئەم دانوستاندانە خێراتر بكرێن، ئەوا پێش ئەوەی داوای ئەوە بكەین لایەنێكی سێهەمی بەهێز بۆ نموونە «ئەمریكا» بێتە ناو پرۆسەی دانوستانەكانی هەرێم و عێراقەوە، ئەوا دەبێت یەكڕیزی و یەكهەڵوێستی لە نێوان هێزە سیاسییەكانی كوردستان بۆ قسەكردن لەگەڵ عێراق لەسەر بنەمایەكی پتەو بێتە ئاراوە.
پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە، وێرای هەوڵەكانی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان بۆ دووبارە دروستكردنەوەی ئەم یەكڕیزی و یەكهەڵوێستییە، ئایا دەكرێت بەو ئاستە گەشبین بین كە ئەم یەكڕیزی و یەكهەڵوێستییە بە ئاسانی لەناو حزبە سیاسییەكانی كوردستان لە بەرامبەر بەغدا دێتە ئاراوە؟ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە لەناو ئەم ناسەقامگیرییە سیاسییە ئاسان نییە و، لەمەش زیاتر حزبە سیاسییەكانی كوردستان بمانەوێت، یان نەمانەوێت بەرژەوەندیی راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆیان لەگەڵ كاراكتەری دەوڵەتیی عێراق و وڵاتانی ئیقلیمی و تەنانەت نێودەوڵەتیش هەیە، بۆ زۆر زەحمەتە بەرژەوەندیی باڵاو نیشتمانیی هەرێمی كوردستان بەو ئاستە كاریگەر بێت، كە بتوانێت هەموویان پێكەوە كۆبكاتەوە و، لە چوارچێوەی بەرژەوەندیی تەسكی حزبایەتی بیانهێنێتە دەرەوە.
لێرەوە كە بەشێوەیەكی تیۆری و لە چوارچێوەی ئەو كۆبوونەوانەی لەنێوان حزبە سیاسییەكان دەكرێت، هەموویان لە یەك خاڵدا یەك دەگرنەوە، كە بەغدا قووڵایی ستراتیژی هەرێمی كوردستانە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵ و جێبەجێكردنی دەستوور، بەڵام پرسیاری سەرەكی لێرەدا دەبێتە ئەوەی كە دوو پرسیار ئاراستەی خۆمان بكەین:
1- ئەگەر بەغدا قووڵایی ستراتیژی هەرێمە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی لەگەڵ هەرێمی كوردستان، ئایا هەرێمی كوردستان بە چ شێوازێك و بە كام هەڵوێستی یەكگرتوو لە ناو ئەو قووڵاییە ستراتیژیەدا دانوستاندن دەكات و، داكۆكی لە مافەكانی خەڵكی كوردستان دەكات و، نەخشە رێگەیەكی ستراتیژی بۆ چارەسەركردنی كێشەكان دادەڕێژێت؟
2- لایەنی بەرامبەر كە حكومەتی فیدڕاڵیی عێراقە، ئایا ئەوانەی نوێنەرایەتیی ئەو حكومەتە دەكەن و، دانوستاندن لەگەڵ هەرێمی كوردستان دەكەن، كێن؟ چۆن سەیری مافە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستان دەكەن؟ میكانیزمیان بۆ چارەسەركردنی كێشەكان لەگەڵ هەرێم چۆنە؟
وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە بەرەو ئەوەمان دەبات كە بڵێین: دەبێت شاندی كوردستان لەسەر ئاستی سیاسی و تەكنیكی بۆ دانوستاندن لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵیی عێراق، بە ئاستێك بەهێز بێت، كە نوێنەرایەتی ئیرادەی تەواوی خەڵكی كوردستان و تەواوی حزبە سیاسییەكان بكات بە فەرمانڕەوا و ئۆپۆزسیۆنیشەوە، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە: ئایا شاندی دانوستاندنی كوردستان، لە ئاستی ئەو ئومێدەیە كە چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا پێویستیەتی؟ بێگومان نەخێر، لە هەمانكاتدا لە پرۆسەی دانوستاندنەكاندا وەك لایەنێكی لاواز دەردەكەوێت، هۆكاری ئەم لاوازییەش لەبەر ئەوە نییە ئەندامانی شاندنی كوردستان لاواز و كەم ئەزموونن، نەخێر، هۆكارەكە ئەوەیە لایەنی بەرامبەر كە حكومەتی عێراقە دەزانێت سەقامگیریی سیاسی و یەكڕیزی و هەماهەنگیی نێوان حزبە سیاسییەكان و پشتگیرییان بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان، ساغڵەم نییە و درز و كەلێنی زۆری تێدایە.
دروستكردنی وەرچەرخان و بەڕێوەبردنی
تەنگژە بە ئامانجی چارەسەر و لێكتێگەیشتن
كاتێك باس لەوە دەكرێت، حكومەتی هەرێمی كوردستان «كابینەی 9» دەبێت ئەدای باشتری بێت و، پرۆسەی چاكسازی بە خێرایی جێبەجێ بكرێت و، حزبە بەشدارەكان بە تەواوەتی پشتگیری جێبەجێكردنی بەرنامەی كابینەكە بكەن كە لایەنە بەشدارەكان خۆیان دایانڕشتووە، یان كاتێك دەگەینە ئەو قەناعەتەی بەوەی زۆر زەحمەتە لەگەڵ ئەم حكومەتەی ئێستا و حكومەتەكانی داهاتووی عێراقیشدا كێشەكانی نێوان هەرێمی كوردستان چارەسەر بن، پرسیار لێرەدا دەبێتە ئەوەی: ئایا چی بكەین؟ بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە لەسەر بەهێزكردنی ئەدای حكومەتی كوردستان و چارەسەركردنی كێشەكانی هەرێم لەگەڵ بەغدا، بە شێوە عەفەوی و سادەكەی گوێمان لە دوو وەڵام دەبێت:
سەبارەت بە بەهێز كردنی ئەدای حكومەت، باس لە پێداچوونەوە بەو رێككەوتنە دەكرێت كە بۆ پێكهێنانی كابینەی نۆیەم لە نێوان هەرسێ لایەنەكە ئیمزا كراوە، ئەمەش واتە رەتكردنەوەی بەشداریی ئێستای «گۆڕان و یەكێتی» بەم شێوەیەی ئێستا لەناو حكومەتدا.
سەبارەت بە چارەسەركردنی كێشەكانیشمان لەگەڵ بەغدا، هەندێك باس لەوە دەكەن، كە كوردستان بەشداریی خۆی لە حكومەتی فیدڕاڵی بكێشێتەوە، هەندێكی دیكەش باس لەوە دەكەن، دانوستانەكانی نێوان هەرێم و بەغدا بەردەوام بن، بەو ئومێدەی بە ناوبژیوانیی لایەنی سێيەم (ئەمریكا و نەتەوە یەكگرتووەكان) بگەینە رێككەوتن.
پرسیاری سەرەكی بەرامبەر ئەم وەڵامانە ئەوەیە: ئایا ئەگەر لەسەر ئاستی حكومەتی هەرێمی كوردستان پێداچوونەوە بە رێككەوتنی سێ قۆڵی بۆ پێكهێنانی حكومەت بكرێت، كێشەكانی كوردستان چارەسەر دەبن و ئەدای حكومەتیش بەهێز دەبێت، یان بارودۆخەكە ئاڵۆزتر دەبێت؟ سەبارەت بە حكومەتی فیدڕاڵیش پرسیاری سەرەكی ئەوەیە: ئایا بە كشانەوەمان لە حكومەتی فیدڕاڵی، یان بە بەردەوامبوون بەم شێوازەی ئێستای دانوستانەكان لەگەڵ بەغدا، كێشەكانمان چارەسەر دەبن، یان لە هەر دوو حاڵەتەكەدا بارودۆخەكە ئاڵۆزتر دەبێت؟ بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە و، بەپشتبەستن بە ئەزموون و فیكری ئەو پسپۆڕانەی كاریان لەسەر بەڕێوەبردنی تەنگژە و دەرچوون لە تەنگژە كردووە، ئەو رێگا چارانەی ئێمە دەمانەوێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بیگرینە بەر، ئاكامەكەی ه??