پارتی سیاسی وەك یەكێك لە پێكهێنەرە كاراكانی كۆمەڵگەی مەدەنی كاریگەریی بەرچاوی هەیە لە دروستكردنی ركابەرایەتیی سیاسی بۆ گرتنە دەستی دەسەڵات، ئەویش لە رێگە هەنووكییەكەی دیموكراسی كە پرۆسەی هەڵبژاردنە بۆ گرتنە دەست و دەستاودەستی ئاشتییانەی دەسەڵات، بەو ئامانجەی مەبەستیان خزمەتی زیاتری هاووڵاتیان بێت و هەوڵی فەراهەمكردنی خۆشگوزەرانی بدەن و خەمیان خەمی پاراستنی ئارامی و ئاسایشی نەتەوەیی بێت لە هەر دوو ئاستی ناوخۆیی و دەرەوە بۆ ئەوەی بە هێزەوە نوێنەرایەتیی وڵاتەكەی خۆیان بكەن.
فرەیی پارتە سیاسییەكان كە لەسەر بنەماو پرەنسیپی دروستی دیموكراسی و یاسایی بنیات نرابێت، روویەكی جوانی دیموكراسی و پێكەوەگونجانی سیاسی پیشانی كۆمەڵگە دەدات، ئەمەش خالێكی گرنگە بۆ بەهێزیی ئەو كۆمەڵگە سیاسییانە، جا چ لەسەر ئاستی ناوخۆیی بێـت، یان ئاستی دەرەوە.
ئاشكرایە كە عێراقی دوای ساڵی(2003) لە رووی ژمارەو بوونی پارتە سیاسییەكانیەوە، جیاوازە لەو عێراقەی پێش (2003) هەبوو. لە دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق لە بیستەكانەوە بگرە تا پێش (2003)، دەوڵەتی عێراق هێندەی دوای رووخانی رژێمی بەعس، پارتی سیاسی بە خۆیەوە نەبینیوە و هێندەش پرۆسەی هەڵبژاردنی تێدا ئەنجام نەدراوە.
ئەو كاتەی كە سیستەم پاشایی بوو، رێوشوێنی دانانی كەسی یەكەم، رێكارو تایبەتمەندیی خۆی هەبوو، ئەو كاتانەشی كە هەر خەریكی كودەتا بوون، هیچ پارتێكی سیاسی نەیدەتوانی بە بوێری و ئازادانە سیاسەت بكات، چونكە حزبی كودەتاچی، ئەودەرفەتەی بە نەیاری خۆی نەدەدا مومارسەی مافی دیموكراسییانەی خۆی بكات. بەتایبەت لەژێر هەژموون و دەسەڵاتی حزبی بەعس كە قۆناخی تاریك و تاكڕەویی پارتێكی نادادپەروەر و زاڵم بوو.
ئەوەشی كە تایبەتە بە هەرێم، دوای راپەڕینی خەڵكی باشووری كوردستان لە دژی زوڵم و زۆرداریی رژێمی دیكتاتۆریی (سەدام حوسێن)، لە یەكەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە ساڵی (1992) ژمارەیەكی بەرچاوی پارتی سیاسی بەشداری پرۆسەی هەڵبژاردن بوون و بە ئەندازەی قەبارەی خۆیان كورسیی پەرلەمانیان بەدەست هێنا، ئێستاش ژمارەیەكی زۆری پارتی سیاسی لە گۆڕەپانی سیاسیی هەرێم مومارەسەی سیاسیی خۆیان دەكەن و هەندێكی نوێش دامەزران و هەندێكیش لە حزبی دایك جیابوونەوە و پارتی نوێیان دامەزراند.
بێگومان جۆری پارتە سیاسییەكان جیاوازە، هەیانە پارتی سەركردەكانە كە ئەگەر سەركردەكە بە هەر هۆكاریك نەمێنێ، ئەوا پارتەكە، یان دەتوێتەوە، یان ئەگەر بشمێنێت، ئەوا رووبەڕووی گرفتی زۆری ئیدارەدان دەبێتەوە، هەیانە پارتی ئایدیۆلۆجییە، كە تەنیا ئەو كەسانە دەتوانن ببنە ئەندام لێی، كە وەك یەك بیردەكەنەوە، جا ئیسلامی بن، یان مەسیحی و یەهوودی، یان موحافیزكار، یان لیبڕال و...، هەشیانە جەماوەرین، هەشیانە پارتی بەرنامەو پڕۆگرامن.
روانگەی هەر وڵاتێكیش بۆ بوونی حزب جیاوازە، هەیانە باوەڕیان بە ركابەریەتیی سیاسی هەیە كە خۆی لە فرەحزبی، یان دوو حزبی دەبێنێتەوە، هەشیانە یەك حزبییە كە روویەكی تاكڕەوییە و زۆرجاریش بەرەو دیكتاتۆریەت هەنگاو دەنێت.
جا لە (راستەی سیاسی (political spectrum)یش دوو وشەی راستڕەو (الیمین) و چەپڕەو (الیسار) هەن، هەر دوو وشەش لە شۆڕشی فەرەنسی دروست بوون، كە بۆ چینی دەسەڵاتدار و خانەدانەكان دەستەواژەی راستڕەو (الیمین)یان بەكاردەهێنا. بۆ گەلیش دەستەواژەی چەپ (الیسار)یان بەكاردەهێنا، (راستڕەوەكان) نەیاندەویست گۆڕانكاری رووبدات، چەپەكانیش داوای یەكسانی و دادپەروەری و گۆڕانكارییان لە ئاستی كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری و ئابوورییەوە دەكرد.
راستڕەو و چەپڕەو هەر یەكەو روانین و بۆچوونیان بۆ كۆمەڵگەو مافە كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكان جیاوازە، ئەمەش بابەتێكی دوورو درێژە كە ناكرێـت لێرە تیشكی بخەینە سەر. لەو سۆنگەیەشەوە شتێكی روونە كە روانینی جۆری پارتەكانیش بۆ ئەم دوو چەمكە جیاوازە. بەڵام ئەوەی گرنگە رۆڵی پارتە سیاسییەكانە لە پێشخستن و ئیدارەكردنی كۆمەڵگە و نزیكبوونیانە لە جەماوەر.
پارتە سیاسییەكان ئەو كاتەی دەگەنە دەسەڵات، بە پێی سیستەم و تێڕوانین و بەرنامەیان، رۆڵی ئەرێنی و نەرێنییان هەیە، ئەگەر بتوانن پەرە بە رۆڵە ئەرێنییەكانیان بدەن، دەرفەتی مانەوەیان زیاتر دەبێت و لە جەماوەریش نزیكتر دەبن، چونكە دەتوانن ببنە پردی نێوان حكومەت و هاووڵاتی و دەتوانن رای گشتی ئاراستە بكەن و هانی هاووڵاتی بدەن بۆ بەشداری سیاسییانە و چاودێرێكی كاراش بن بە سەر كاری حكومەتەوە. بۆ ئەم مەبەستەش و لە پێناو هێنانەدی ئامانجەكانیان پێویستیان بەوە هەیە لەگەڵ بارودۆخ خۆیان بگونجێنن و ماوە بە ماوە گیانێكی نوێ بدەنەوە بە پارتەكانیان و بە سەیركردنی كێماسی و گرفتەكانیان بە ئەدای كاركردن و رێكخستن و ستراكچەری رێكخستنەكانیاندا بچنەوە و لە رێگەی ئەنجامدانی كۆنگرەوە هەوڵ بۆ دوبارە رێكخستنەوەی خۆیان و هەمواركردنەوەی پەیڕەو وپرۆگرامەكانیان بدەن، بەو ئامانجەی چارەسەری كێشەكانیان بكەن و بەرگ و رۆح و هێز و توانایەكی نوێ بدەنەوە پارتەكانیان بۆ ئەوەی لە گۆڕەپانی ركابەریی سیاسییانە بەردەوام بن.
لە مانگەكانی كۆتایی ساڵی رابردوو و سەرەتای ئەمساڵیش چەندین پارتی سیاسی لە هەرێمی كوردستان بە پرۆسەی دووبارە نوێكردنەوەی خۆیاندا تێپەڕین. هەندێكیان توانییان بە ئاسانی بڕیار لە بەستنی كۆنگرە بدەن و هەندێكیشان تا توانییان ناوخۆی خۆیان رازی بكەن، زۆری پێچوو و لە نێو خۆیان رووبەڕووی گلەیی و گازندەی زۆر بوونەوە، دوای كۆنگرەكەشیان كەوتنە بەر گلەیی كادیرانی خۆیان، لەوەی كە لەسەر بنەمایەكی دادپەروەری نوێبوونەوەیان ئەنجام نەداوە. ئەمە پرسێكی نێوخۆیی خۆیانە و خۆشیان تەحەمولی ئەنجامەكەی دەكەن. بەڵام هەرچۆنێك بێت، دواجار سەرەڕای دەرنگكەوتنی، كۆنگرەی خۆیان ئەنجام دا.
باشتر وایە هەر پارتێك بە گوێرەی ئەو ماوەیەی كە بۆ هەر خولێكی سەركردایەتییەكەی خۆی دایدەنێت، یان وردتر بڵێین لە ماوەی دیاریكراوی خۆیدا كۆنگرە ببەستێت، بەڵام زۆرجار بە هۆكاری جیاجیا بارودۆخەكە لەبار نابێت بۆ ئەنجامدانی كۆنگرە، بەتایبەت لە كوردستان كە بەشێكە لە ناوچەیەكی شڵەژاوی ناسەقامگیر كە ماوە بە ماوە گرفتی جۆراوجۆری رووبەڕوو دەكرێتەوە.
یەكێك لەو پارتە سیاسییانەی هەرێمی كوردستان كە بڕیاری داوە لە ئەمساڵدا كۆنگرەی (14)ی خۆی ببەستێت، پارتی دیموكراتی كوردستانە كە دوا كۆنگرەی خۆی لە ساڵی (2010) ئەنجام دا. بێگومان ماوەیەكی زۆر بەسەر ئەنجامدانی كۆنگرەی (13) تێپەڕیوەو سەركردایەتیی پارتی دیموكراتی كوردستانیش نەیشاردۆتەوە كە پێویست بوو كۆنگرە ئەنجام درابایە، بەڵام ئەو بارودۆخە سیاسی و ئابوورییە و ئەو قەیرانە داراییەی بەرۆكی كوردستانی گرتەوە و شەڕی رووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستانی داعشیش كە بە زۆر بەسەر هەرێمی كوردستاندا سەپێندرا، ئەو دەرفەتەی بە سەركردایەتیی پارتی دیموكراتی كوردستان نەدا كە لە كاتی خۆیدا كۆنگرە ئەنجام بدات. چونكە وەك پارتێكی رەسەن و نەتەوەیی و لە پێناو ئایندەی هەرێم، زیاتر لە خەمی پاراستنی شكۆی خاك و كیانی هەرێم و بەرژەوەندییە باڵاكانی گەلی كوردستان بوو، تا لە خەمی نوێبوونەوەی ئۆرگانەكانی بێت، بێگومان ئەو كات باردۆخەكە هی بەرگریكردن لە خاك بوو، نەك كۆنگرە بەستن.
پارتی دیموكراتی كوردستان لە زەروورەتێكی مێژوویی دروست بوو، لە خەباتكردن بۆ هێنانەدی هەستی نەتەوەیی و پاراستنی بەرژەوەندیی كوردو كوردستانییانیش رۆڵی بەرچاوی هەبووە. بارودۆخی دژوارو سەختی هاتەپێش، بەڵام بە هێز و ورەی زیاتر لە گۆڕەپانەكە مایەوە. كەم حزبی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بگرە جیهانیش هەیە، توانیبێت وەك پارتی دیموكراتی كوردستان سەرەڕای هەموو ئەو سەختییانەی رووبەڕووی بوونەتەوە، خۆڕاگر بێت و رۆژ بە رۆژیش بەهێزتر بووبێت.
پارتی دیموكراتی كوردستان مەرجەعی خۆی هەیە، مەرجەعێك كە نەك تەنیا داڕێژەری سیاسەتی حزبەكەی خۆیەتی، بەڵكو داڕێژەرێكی سەرەكییە لە سیاسەتی عێراق و ناوچەكە، بۆیەشە ئەگەر كۆنگرەی ئەو پارتە دواش كەوتبێت، یان دواش بكەوێت، رووبەڕووی گرفتی مەزن نابێتەوە، بەڵام هەن ئەو حزبانەی رووبەڕووی گرفتی زۆر بوونەوە و بە ئەستەم خۆیان پێ كۆكرایەوە.
رەنگە هەموو ئەندامانی ئەو پارتە (پارتی دیموكراتی كوردستان) لەسەر ئەوە كۆك بن كە بۆ نوێبوونەوەی زیاترو كاراكردنی زیاتری ئۆرگانەكان و گۆڕانكاریی لە رێكخستنەكان و هێنانی هێزو توانایی نوێ لەسەر بنەما هەنووكییەكان و خۆگونجاندن لەگەڵ بارودۆخی ئێستا، كۆنگرە پێویستییەك بێت، ئەویش بە بۆچوونی من ئەگەر لە داهاتوودا هەلومەرج گونجاو بێت، چونكە گۆڕانكارییەكانی عێراق و ناوچەكە زۆر بە خێرایی روودەدەن، خودی عێراق و ناوچەكەش رووبەڕووی چەندین قەیران بۆتەوە و پارتی دیموكرانی كوردستانیش وەك پارتێكی مەزن و بەهێزی ناوچەكە، هەمیشە دەبێـت ئامادەی پێشهاتی نوێ بێت.
پێویستیی كۆنگرە بۆ ئەوەیە ئەو پارتە بتوانێت بە گڕو تینێكی بەهێزترو بۆ بەدەستهێنانی دەنگی زیاتری جەماوەرەوە، بەردەوام بێت بۆ ئەوەی لە رووی رێكخستن و جەماوەرەوە كار بكات بۆ زێدەكردنی ژمارەی دەنگەكانی، نەك زیادكردنی كێشی دەنگەكانی، چونكە (دەنگ دەژمێردرێت، نەك وەزن بكرێت).
ئەوەی بۆ هەر پارتێكی سیاسی گرنگیی خۆی هەیە، ئەوەیە كە لە كاتی بەستنی كۆنگرەی خۆیدا، بەتایبەت ئەوانەی ماوەی بەستنی كۆنگرەیان تێپەڕیوە، بە شێوەیەكی رێكوپێك و كاریگەر هەمواری پەیڕەوی ناوخۆیی خۆیان بكەنەوە، بۆ ئەوەی گرفت و كێماسییەكانیان چارەسەر بكەن و قەرەبووی دواكەوتنی كۆنگرەی خۆشیانی پێ بكەنەوە و هەموو هەوڵشیان بۆ نوێبوونەوە و خۆگونجاندن بێت لەگەڵ هەلومەرجی ئێستادا، لە پێناو ئەوەی بە هێزێكی زۆرترەوە بەردەوام بن بۆ بەدەستهێنانی دەنگی زیاتری دەنگدەرانیان.