ساڵی نوێ چ شتێكی بۆ عێراق پێیە؟
نەدا مێرگەسۆری
رۆژ بە رۆژ گرفت و كێشەكانی عێراق زیاد دەبن، بێ ئەوەی چارەسەری گونجاویان بۆ بدۆزرێتەوە، ئەم كێشەو گرفتانەش چەندەی بە هۆی ئیدارەدانێكی ناتەندروستی حوكمڕانیی (16) ساڵەی عێراق و پێشكەشنەكردنی خزمەتگوزاری و بەهەدەردانی پارە و سامانی وڵات و زیادبوونی گەندەڵی و چاكسازی نەكردن بێت، هێندەش زادەی بگرەوبەردەی نێو ماڵی شیعە و تەنگژە و كێشمەكێشی وڵاتانی ئیقلیمی و زڵهێزەكانە لەسەر خاكی عێراق، ئەوەی ئێستا لە عێراق دەگوزەرێت، زۆر مەترسیدارە و بەرپرسیارێتییەكەشی لەسەر شانی ئەو لایەن و كەسانەیە كە بە بێ رەچاوكردنی بەرژەوەندیی گەلی عێراق و لە پێناو ئەجیندای غەیری عێراقی، عێراقیان بەرەو ئەو بارودۆخە برد و بەنیازن بیكەنە گۆڕەپانێك بۆ یەكلاكردنەوەی هاوكێشە سیاسییە دەرەكییەكان لەسەر خاكی خۆیان.
هەر لە پێش ساڵی 2014ـەوە و بەتایبەت لە سەردەمی سەرۆك وەزیرانی ئەو كات (نوری مالیكی)و ئەو كاتەی كە شارێكی گەورەی وەك موسل بۆ داعش چۆڵ كرا، زەنگی مەترسیی هەڵدێرانی عێراق لێدرا.
ئەو كاتەی كە بنەما سەرەكییەكانی دووبارە بنیاتنانەوەی عێراقی دوای (2003) پشتگوێ خران و شەراكەت و تەوافوق و تەوازون پێشیل كران، ئەو كاتەی بە بڕیاری سیاسی و دوور لە دەستوور و یاسا، بودجە و قوت و ماف و شایستە داراییەكانی خەڵكی هەرێمی كوردستان بڕدرا، ئەو كاتەی پێچەوانەی دەستووری عێراق و بە فەرمانی (عەبادی) تانكی (ئەبرامز)ی ئەمریكی و بە هاوكاری حەشدی شەعبی و هیزی ئیقلیمی بەسەر لاشەی پاكی پێشمەرگەدا تێپەڕی و خەڵكی كوردی لەسەر خاكی خۆی ئاوارە كردو هیچ كەس و وڵاتێكی زلهێز بە شێوەیەكی جددی نقەی لێوە نەهات، ئا لەو كاتەوە عێراق بەرەو داهاتوویەكی نادیار هەنگاوی نا، ژمارەی میلیشیاو هێزە چەكدارە نادەستوورییەكانی دەرەوەی كۆنتڕۆڵی حكومەت زیاد بوون، بە زۆرینەی شیعە لە پەرلەمان یاسایەكیان بۆ دەرچوواند و خستیانە چوارچێوەیەكی یاسایی، هێزێكی چەكدار دروست بوو كە نە سەرۆك كۆمار، نە سەرۆك وەزیران و نە سەرۆك پەرلەمان و پەرلەمانیش دەسەڵاتیان بەسەردا ناشكێت و ناوێرن لە گوڵ كەمتریان پێ بڵێن، ئەمە سەرەڕای ئەوەی بودجەیەكی مەزنشیان بۆ تەرخان كردوون.
عێراقی ئێستا، دەوڵەتی میلیشیا و مەزهەب و تائیفەگەرییە، غیابی دەوڵەت و حكومەتی هەیە و دەوڵەتی هاووڵاتیبوون و خزمەتگوزاری دوو چەمكی نامۆن بە دەوڵەتی عێراق، هەر لە سەرەتای دروستبوونیەوە تا ئێستاشی لەگەڵ بێت، دەوڵەتی عێراق نەیویستووە بە قەناعەتی تەواو و بەبێ جیاوازی لە خزمەتی هاووڵاتیانیدا بێت، هەمیشە مافی پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینی و مەزهەبییەكانی پێشێل كردووە، هەر بۆیەش كەمن ئەوانەی لە ناخی دڵەوە عێراق بە دەوڵەتی خۆیان بزانن، چونكە تەنیا پەیوەندیی پارچە كاغەزێك بە ناوی (رەگەزنامە) ئەوان بە عێراقەوە دەبەستێتەوە، نەك پەیوەندیی رۆحی و ئینتیمای تاك بۆ وڵات.
جەنابی سەرۆك بارزانی لە مێژە پێشبینیی ئەو مەترسی و گرفتانەی كردووە كە بەرۆكی عێراقیان گرتووە و بوونەتە هۆی ئەوەی عێراق بگاتە لێواری تێكچوون و بگرە لەناوچوونیش، بەڵام لایەنە سیاسییەكانی عێراق بەبێ گوێگرتن هەر قەوانەكەی خۆیان لێداو باجی ئەو قەوان لێدانەش تەنیا خەڵكی عێراق دەیدات، بە هەموو نەتەوەو ئایین و مەزهەبەكانەوە.
ئەو رووداوانەی كە لە دواڕۆژەكانی ساڵی(2019) لە بەغدا روویاندا و ئەندام و لایەنگرانی حەشدی شەعبی بە سەركردایەتیی بەشێك لە فەرماندەكانیان هەڵیانكوتایە سەر باڵوێزخانەی ئەمریكا، بە تەواوی دەرخەری ئەوەیە كە ئەو میلیشیایانە لە دەرەوەی كۆنتڕۆڵی حكومەت و فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكانی عێراقن، چونكە بینیمان، چۆن دەرگای ناوچەی سەوز بۆ ئەندام و لایەنگرانی حەشدی شەعبی خرایە سەر پشت، بۆ ئەوەی بچنە بەردەم باڵوێزخانەی ئەمریكا. ئەمە لە كاتێكدایە كە لە ئۆكتۆبەرەوە تا ئێستا خۆپێشاندەران هەموو هەوڵێكیان داوە و خوێنیشیان بۆ رێشت و گیانیشیان فیدا كرد، بەڵام نەیانتوانی بستێكیش نزیكی دەرگاكەی ببنەوە، چ جای ئەوەی دەرگاكەیان بۆ بكرێـتەوە.
ئەم هەڵكوتانە سەر باڵوێزخانەی ئەمریكا لە بەغدا، جگە لەوەی دەریخست میلیشیا حوكمی عێراق دەكات، ئەو پەیامەشی بە گوێی دنیادا چرپاند كە حكومەتی عێراق ناتوانێت گەرەنتی پاراستنی باڵوێزخانە و كونسوڵخانە و نێردە دیپلۆماسییەكان بكات. هەروەها ئەوەشی پێ گوتین كە سیاسەتی ئەم چەند ساڵەی ئەمریكا لە عێراق لە رووی شوێنخۆشكردن و جێكردنەوە خۆی لە عێراق سەركەوتوو نەبووە.
ئەگەر ئەو كاتەی كە رووداوەكانی (16)ی ئۆكتۆبەر روویاندا و لە هێرشكردنە سەر كەركووك و ناوچەكە كوردستانییەكانی دەرەوەی سنووری هەرێم كە لە لایەن سوپای عێراق و حەشدی شەعبی و بە یارمەتی دەوڵەتی ئیقلیمی و میلیشای بیانی و بە بەكارهێنانی چەك و تانكی ئابرامزی ئەمریكی لە دژی هێزی پێشمەرگەی هاوپەیمانی ئەمریكا ئەنجام درا، ئەمریكا بێدەنگی هەڵنەبژاردایە و ئەم بابەتەی بە جددیتر وەگرتبایە، ئێستا ئەو میلیشیایانە ئەو مافەیان بە خۆیان نەدەدا كە بە دەرگای خراوە سەر پشت، پەلاماری باڵوێزخانەی ئەمریكا بدەن.
شتێكی شاراوە نییە كە ئێران و ئەمریكا هەردووكیان لە عێراق نفووزی بەرچاویان هەیە و عێراقیش بەسەر هەردوو بەرەدا دابەش بووە، جگە لەوەی كە بەرەیەكی سێیەمیش هەیە كە بەرەی یاخین لە دەوڵەت و ژمارەیان كەمە و ناتوانن كاریگەریی بەرچاو دروست بكەن، بەڵام پرسیاری گرنگ ئەوەیە كە لەو رووداوانەی ئەم چەند ساڵەی دواییدا هاتنە پێش، كامەیان (ئەمریكا یان ئێران) توانییان براوە بن؟
ئەوەی ئاشكرایە و دەكرێت ئاماژەی پێ بدەین، ئەوەیە كە دوای تێپەڕبوونی (16) ساڵ بەسەر ئازادكردنی عێراق و رووخاندنی رژێمی بەعس لە لایەن ئەمریكاوە، هێشتا دڵی شیعەكان كە زۆرینەی عێراق پێكدەهێنن، پتروپتر بۆ مەزهەبەكەیان دەتەپێت و هاوسۆزی ئەو لایەنانەن كە هاومەزهەبیانن، بۆیە دەبینین دوای ئەو هێرشەی ئەمریكا كردەیە سەر (حزب الله)ی عێراق، هەوڵەكان لە عێراق بۆ ئەوە چڕبۆتەوە كە لە ساڵی نوێدا بە پێشنیارە یاساییەك لە نێو پەرلەمان كار بكەن بۆ وەدەرنانی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق، بەڵام ئایا بە راستی دەتوانن ئەم كارە بكەن؟ رەنگە بە دەنگدان لە پەرلەمان و بەدەنگی زۆرینەی پەرلەمانتارە شیعەكان و هەندێكی سوننەش و تاكی تاكی كوردیش (ئەوانەی هاوسۆزی حەشدی شەعبین) بەتایبەت ئەو كوردانەی كە دوای پەلاماردان و گرتنی كەركووك لە (16)ی ئۆكتۆبەرەوە بە شان و باڵی ئەوانیان هەڵدەدا، بتوانن یاسایەك دەرچوێنن، بەڵام ئایا ئەمریكا مەیدانیان بۆ چۆل دەكات؟ بێگومان ئەستەمە، مەگەر خوانەخواستە بیانەوێت هاوكێشەكە بە رێگەیەكی دیكە یەكلا بكەنەوە و رێگەی توندوتیژی و چەك بەكار بێنن، كە بەم رێگەیەشەوە هەموو تاكێكی ئەم عێراقە زەرەرمەند دەبێت.
خەڵكی عێراق لەو بگرەوبەردەیەی لە عێراق هەیە، ماندوو بوون، تا ئێستاش كاندیدی پۆستی سەرۆك وەزیران یەكلا نەكراوەتەوە، بودجەی ساڵی (2020) رەوانەی پەرلەمان نەكراوە، ماوەی دەستوورییەكان تێپەڕین و كەس ناپرسێت ئەرێ كاندیدەكەی پیكهێنانی حكومەت بۆ دیار نەكرا. ئایندەی عێراق ناڕوونە و عێراق بەرەوە تاكڕەوی و مەركەزییەت هەنگاو دەنێتەوە، عێراق كراوەتە گۆڕەپانی یەكلاكردنەوەی گرفتەكانی خەڵكی دیكە، دەرهاوێشتەكان پێمان دەڵێن ساڵی(2020) ساڵی خێر و خۆشی نابێت بۆ عێراق و ئاڵۆزی و پشێوی زیاتر روو لە عێراق دەكات، سەقامگیریی سیاسیی لە عێراق بوونی نییە، پرسی یەكلاكردنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران وەك خۆی ماوەتەوە، پەلاماری باڵوێزخانەی ئەمریكا و كێشمەكێشی ئێران و ئەمریكاش لەسەر خاكی عێراق بە زەقی هاتە گۆڕێ، هەر بۆیە لایەنە سیاسییەكانی عێراق بە تایبەت (لایەنە شیعییەكان) ئەو لایەنە سیاسییانەی كە بەرپرسیارییەتی زیاتریان دەكەوێتە سەر شان، دەبێت بەرژەوەندیی خەڵكی عێراق لەبەرچاو بگرن و دوور لە پارێزگاریكردن لە بەرژوەندی و ململانێ و گرفتی خەڵكی دیكە، خزمەتی خەڵكی خۆیان بكەن و باری لاربووی سەر شانی عێراق راست بكەنەوە و نەبنە هۆكارێك بۆ بەكارهێنانی عێراق وەك گۆڕەپانی تەسویەكردنی هاوكێشە سیاییەكان كە لە ناوچەكە هەیە.
عێراق پێویستی بە سەقامگیریی ئەمنی و ئابووری هەیە و ناكرێت وا بێ منەت بێت بەرامبەر ئەو هاوكاری و هەماهەنگییەی كە وڵاتانی دیكە و بەتایبەت هاوپەیمانان و ئەمریكا لە شەڕی دژی تیرۆر پێشكەشی عێراقیان كردووە، ئەم كارە نەك سوود بە عێراق ناگەیەنێت، بەڵكو لە ماوەیەكی نە زۆر دوور، گێژاوی كێشەكانی عێراق زیاتر و زیاتریش دەكات. لە پێناو هێنانەدی ئەم سەقامگیرییەش پێویستە دەوڵەتی عێراق بە شێوەیەكی بەرچاو و روونتر مامەڵە لە گەڵ پێشهاتەكانی نێو گۆڕەپانی سیاسی بكات و بەرژەوەندیی خەڵكی عێراقی لە هەموو شتێكی دیكە لا گرنگتر بێت.
* پەرلەمانتاری پێشووی عێراق
