كاتێ شرۆڤەكاری سیاسی باس لە كێشە نەتەوەیی و نیشتمانی و سیاسی و ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەكان و چارەنووسی وڵات و گەل و ئایندەی نەوەكان دەكات، بە شێوەیەكی گشتی، یان ئامانج دەپێكێت، یانیش هەڵە دەكات، ئەمە رۆژانە لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و دەزگاكانی بینراو و بیستراوی راگەیاندندا هەستی پێ دەكەین، هەروەها لە حاڵەتی گشتیی سووریا و كوردی سووریا بەتایبەتی، مەترسیدارترین شت بۆ بەكارهێنەری فەیسبوك و رۆشنبیر و نووسەر ئەوەیە كە دەكەونە هەڵەیەكی بەرنامەداڕێژ لە هەڵبژاردنی پرسەكان بێ جیاوازیكردن لەنێوان گرنگ و گرنگتر، هەروەها پشتبەستن بە بنەما بنبەستەكانی تیۆر كە باوی نەماوە و بەر لە چەندین دەیە شكستیان هێناوە، هاوكات گوێنەدان بە ریزبەندیی ئەولەوییەت، بەپێی میزاج و سۆزی كەسی، كاتی مامەڵەكردن لەگەڵ بابەتە چارەنووسسازەكان، هەروەك لە چەند مانگی رابردوودا لە گۆڕەپانی وڵاتماندا دووبارە بووەوە.
ئێمە لێرەدا قسە لەسەر حەققایەتی و رەوایەتیی ئەو پرسانە ناكەین، كە دواتر لێیان دەدوێین، ئەمانە مشتومڕ هەڵناگرن، لە كۆتاییدا داخوازی و ئامانجگەلی لەپێشینەن كە هەر دەبێ چ ئێستا، یان لە داهاتوودا و بە قۆناغ بێنەدی، بەڵام ئەو شتە هەروەك باسمان كرد، پەیوەستە بە رێكخستنی ئەولەوییەت، كە پێویستە زیاتر بخرێتە بەر لێكۆڵینەوە و لێدوان و رێكخستنەوە، دواتر خستنەڕووی هەموو پاكێجێكی ئەو كێشانە، یان یەكێكیان لە كاتی خۆیاندا، تاكو شتەكان تێكەڵ نەبن و هەنگاوەكانی پیادەكردن بە پراكتیكی سست نەبن، هەروەها تاكو هەوڵەكان لە كاتی خۆیاندا بەفیڕۆ نەچن، هاوكات رژێمی سەركوتكار كە لە تاوانەكانی دژ بە مرۆڤایەتی گلاوە، هەروەها هێزە شەڕانگێز و هەڵگەڕاوەكانی هاوبەش لە تاوان سوودمەند نەبن، هەر یەكەیان لە شوێن و بەپێی ئەركی خۆیان، لە پرۆسەی ئاژاوەنانەوەی بەرنامەبۆداڕێژ، دووركەوتنەوە لە راستییەكان و كەمتەرخەمی لە بەرپرسیارێتیی لێپێچینەوە و ئاشكرابوون لەبەردەم گەل، هەروەها فێڵكردن لە دادپەروەری، گرنگترین ئەو بابەتانەش:
1- دەستوور، كە لە ژیانی سوورییەكاندا گرنگیی زۆری هەیە، واتا ناوەڕۆكی سیستەمی سیاسی كە شۆڕشی سووریای بۆ بەرپا بووە و ملیۆنان قوربانی و دەستگیركراو و ئاوارەی پێشكەش كردووە، لەپێناو ئەوەی ئەو سیستەمە بە شێوەی نیشتمانی و فرەیی و دیموكراسی و تازەگەری بنیاد بنرێتەوە، كە دەستوور زامنی دەكات، بەڵام ئەمە نایەتەدی، مەگەر دوای گۆڕینی رژێمی ستەمكار و رووخاندنی دامەزراوە سەركوتكەرەكانی كە بەرژەوەندییەكانی گەلیان قۆستۆتەوە، لەگەڵ لەناوبردنی بنكە ئابوورییەكەی، ئەوكاتە نوێنەرانی هەڵبژێردراوی گەلی سووریا لە كەشێكی ئازاددا دەتوانن دەستووری وڵات بە شێوەی تەوافوقی دابڕێژنەوە لەگەڵ رەچاوكردنی ماف و خواستەكانی سەرجەم پێكهاتەو توێژەكانی گەل، بەڵام رژێم بە پاڵپشتیی هاوپەیمانە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەكان ویستی بەسەر ئەم پرسە چارەنووسسازەدا پێچ بكاتەوە، بۆ ئەوەی هەر لەناوی بەرێت و دەستووری رژێم بەرهەم بهێنێتەوە، كە لە سایەو لەژێر باڵی ئەو دەستوورەدا تاوانی بەرامبەر مافی سوورییەكان كردووە، هەروەها تەركیزی راگەیاندن بۆسەر بەناو لیژنەی دەستوور، كە لە منداڵدانی ویستی دەرەكی و بڕیارەكانی سۆچی و ئەستانە لەژێر پەردەی نەتەوە یەكگرتووەكان لە ژنێڤ لەدایك بووە، ئەمەش وەك پرۆسەیەكی پێشوەختەی فێڵكاری تاكو گرنگترین پرس لەبیر بكرێت و ئەركە سەرەكییەكە پشتگوێ بخرێت، كە گۆڕینی رژێمە، هەروەها تەواوكردنی مەرجە بەراییەكانە، نەخاسمە كاركردن بۆ دابینكردنی مەرجەكانی بەستنی كۆنگرەی نیشتمانیی گشتگیری سووریا، لەپێناو پێداچوونەوە بە كێشە كەڵەكەبووەكانی نۆ ساڵەی تەمەنی شۆڕشی ستەملێكراودا، هەروەها داڕشتنی بەرنامەی سیاسی و نەخشەڕێگا و هەڵبژاردنی نوێنەرانی شەرعی بۆ گەلی سووریا.
2- گرووپگەلێكی رۆشنبیر و دەستەبژێری نیشتمانی هەن، كە سیاسەت دەكەن و ئەركی لەپێشینەیان بانگەشەیە بۆ سەربەخۆبوونی بڕیاری نیشتمانیی كوردی سووریا، هەروەها دووركەوتنەوە لە بەمەرجگرتنی تەوەرە كوردستانییەكان، ئەمەش راستە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە: كێ ئەم ئەركانە جێبەجێ دەكات؟ ئایا بزووتنەوەیەكی شەرعیی كوردی هەیە كە هەموو مەرجەكانی تێدا بێت و خاوەن سەركردایەتییەكی هەڵبژێردراو بێت و لە خەڵكەوە دەسەڵاتی پێ درابێت تا ئەمە بكات؟ لەجیاتی ئەمە پێویست بوو كە هەموومان كاربكەین بۆ بەدیهێنانی هەنگاوی یەكەم بەم ئاراستەیە، ئەویش بنیاتنانەوەی بزاڤەكەمانە لەمیانی كۆنگرەی كوردی سووریا، كە نوێنەرانی گەل لە پێكهاتە و توێژ و رەوتە سیاسییەكان دەگرێتەخۆ، بەتایبەتیش نوێنەرانی زۆرینەی هاونیشتمانییانی سەربەخۆ لە لاوان و ئافرەتان و كۆمەڵگای مەدەنی و نوێنەرانی سەرجەم حزبەكان، ئەو وەختە و كاتێكیش شەرعییەتی بزاڤەكە دەگەڕێتەوە و سەركردایەتییەكەی هەڵدەبژێردرێت، مەسەلەی بڕیاری سەربەخۆیی كوردی سووریا لە پێشەوەی خشتەی كارەكانەوە دەبێت، لەپاڵ ئەركی لێپرسینەوەی دادپەروەرانە لەوانەی دەرحەق بە هەر دوو دۆزی نەتەوەیی و نیشتمانی تاوانیان كردووە و زیانیان پێ گەیاندوون.
3- گرووپگەلێكی سیاسی و چەند كەسێك هەن، ئەوە لە بیردەكەن كە ململانێی سەرەكی لەگەڵ رژێمی دیمەشقە، كە لە پێشەوەی دوژمنانی كورد و هەموو سوورییەكانە و لە مافەكانمان بێبەشی كردووین و نكوڵی لە بوونمان دەكات و خوێنی خەباتگێڕانی ئێمەی رشتووە، پەردەپۆشكردنی ئەمەش بە سەرنجڕاكێشان بۆ چەند شەڕێكی زارەكی و وەهمیی هەڵگیرساو لەگەڵ دەوڵەت و لایەنەكانی دیكە، گەلی كوردی سووریاش حیسابی لاوەكی، یان مێژوویی لەگەڵدا دەكرێت كە چەندین سەدەیە لە ئارادایە و پەیوەستە بە چارەسەركردنی دادپەروەرانەی كێشەی كورد، لەوانە رژێمەكانی توركیا و ئێران و عێراق و دەوڵەتانی ناتۆ و رژێمە ئیقلیمییەكانی دیكە، گۆڕەپانی سووریاش نە لە رووی هاوسەنگیی هێزەكانەوە و نە لە رووی نیشتمانی و سیاسییەوە گونجاو نییە، بۆ ئەوەی حیساب لەگەڵیاندا پاك بكرێتەوە، یان دوژمنایەتیی كۆن، یان تازە، كە تەنیا بە رێگای ئاشتییانە و یاسایی و خەباتی بەردەوامی ئاشتی چارەسەر دەكرێت، ئەمەش بێ ئەوەی ئەو گرووپە سیاسییانە ئەركی تەنانەت دەستنیشانكردنی هۆكارەكانی لەئەستۆ بگرن، چونكە گرووپەكانی پەكەكە بە سەرۆكایەتیی ناوەند- قەندیل- و پاڵپشتیی قاسم سولەیمانی، توركیای پەلكێش كرد و ململانێی كوردی توركیای لەگەڵ خۆی گواستەوە بۆ ناوچە كوردییەكانمان لە سووریا، كە زۆربەی ئەو ناوچانە خاپوور بوون و چۆڵ كراون، هەروەها خۆخستنە ژێر كاریگەریی زێدە هەستەوە و تۆماركردنی هەڵوێستگەلی قارەمانێتیی دۆنكیشۆتی، ئەمەش بۆ رازیكردنی لایەنێك، یان چاوبڕینە پێگە و بەرژەوەندیی تایبەت، یان چوونە نێو پڕۆسەیەكی چەواشەكاری بۆ بەدیهێنانی ئامانجگەلێكی ئایدیۆلۆجیی زانراوی حزبی.
گەلی كوردی سووریا كە لەسەر ئایدیا و چەمكگەلی راستگۆیی و بزاڤە نیشتمانییەكەی پەروەردە بووە، ناڵێم حزبەكانی هۆشیارە بە ئەركە نەتەوەییەكانی لەپاڵ ئەركە نیشتمانییەكان، پاڵپشتیی مرۆیی و ماددی و مەعنەوی بێشومار و بێبەرامبەری پێشكەش بە شۆڕشی ئەیلوولی 1961 كردووە و لە كوردستانی عێراق، تا رادەیەكی زۆریش هاوسۆز بووە لەگەڵ مەینەتیی براكانیان لە كوردستانی توركیا، سەركردە و كادیرەكانیان لەنێو ئێمە و ماڵەكانماندا بە سەرفرازی و رێزەوە دەژیان، هاوكات گەلەكەمان خزمەتگوزاریی زۆری پێشكەش بە برایانی كوردستانی ئێران و هەروەها بۆ كەسوكارمان لە دەوڵەتانی یەكێتیی سۆڤییەتی جاران و كوردانی لوبنان و ئوردن و فەڵەستین و میسر كردووە، كە هەمووشیان ئەرشیف كراون، بەڵام بەداخێكی زۆرەوە ئێستا هەست بە نائومێدی (خەفەكراوی) دەكات، وا دەزانێت كە ئەوانە (بە شێوەی جیاواز) چاكەكەیان نەداوەتەوە و هاوكارییان نەكردووە بۆ رزگاربوون كە خەریكە بەجارێ دەخنكێت.
مێژووی بزاڤی كوردستانی پێشینەی زۆری گەواهیدەری لەم بوارەدا تێدایە، كوردی عێراق بە سەرۆكایەتیی بارزانیی نەمر هاتنەدەست بۆ رزگاركردنی كوردانی ئێران و داكۆكییان لە كۆمارە ساواكەیان كرد، قوربانیشیان پێشكەش كردووە، بێ ئەوەی ئەو كاتە مامەڵە لەگەڵ رژێمی شا بكەن، یان هاوكاریی بكەن كە دواجار بوونە پەنابەر لە یەكێتیی سۆڤییەتی جاران، دوای درێژترین كۆچ و پەڕینەوە كە تژی بوو لە مەترسی و كارەسات، لەكاتێكدا دەبینین گرووپەكانی پەكەكە لەوەتەی سەرهەڵدانی شۆڕشی سووریا روویان لە وڵاتەكەمان كردووە، وەك سەركەوتنێك بۆ رژێمی ئەسەد و دژی شۆڕش و هەموو خواستەكانی گەلەكەمان بووە، كە گرەوی لەسەر سەركەوتن و هێنانەكایەی سیستەمێكی دیموكراسی و چارەسەركردنی كێشە نەتەوەییەكەی دەكرد، پێش ئەوەی ئیسلامی سیاسی لە رێبازەكەی لای بدات، بۆیە پەكەكە یەكێك بوو لەو هێزانەی كە دژ و پێچەوانە بوون.
4- هەر لەو سۆنگەیەوە، هەندێك هێز هەن كە كێشەی خەبات لەپێناو رزگاركردنی كورد لە بەشەكانی دیكە دەخەنە سەرووی ئەولەوییەتەوە، تەنانەت پێیانوایە كە زیاتر لە 90%ی گرنگیدانی ئەوانە تایبەتن بە هەواڵەكانی ناوچە و شارەكانی سێ بەشەكەی دیكەی كوردستان، زۆر جاریش نەخشەی سیاسەتی حزب و سەركردەكانیان دەكێشن و دەبنە لایەك لە شتی بچووك پێش گەورە، لەكاتێكدا خستەڕووی كێشەكانی كوردانی سووریا وەك ئەولەوییەت پشتگوێ دەخەن، زۆر كەس كاتێ سەركردەی حزبەكانی هاوپەیمانمان لە كوردستانی عێراق و توركیا بۆ نموونە پەنابەر بوون لە سووریا، ئێمەی كوردی سووریا لە خزمەتیاندا بووین، تەنانەت بەپێی نیازپاكیی خۆمان بووینە بەشێك لە چالاكییەكانیان، لە هەمان كاتدا ئەوانە هەماهەنگكار و هاوكار بوون لەگەڵ دەزگاكانی رژێم، لە هەلومەرجێكی تایبەتدا ئەمە واتاكەی دیارە، بەڵام سوپرایزێكی ناخۆش بوو كاتێ هەندێ لەو سەركردایەتییانە كاریان بۆ (گەڕاندنەوەی كوردانی سووریا بۆ زێدی خۆیان لە باكوور) دەكرد، واتا رێككەوتن لەگەڵ رژێم بەوەی كە كورد دزەیان كردووە و لەسەر خاكی خۆیان نین و دانیشتووانی رەسەن نین. بە قسەی - مونزیر موسڵلی- ئەفسەری پێشووی ئەمنی و نووسەری دوو كتێب دەربارەی كورد، كە رەتی دەكاتەوە كوردی سووریا وەك گەلێك هەبن، منیش وەك شەخس دەكاتە ئامانج و دەڵێت: (سەڵاح بەدرەدین تاكە كەسە كە پێی وایە گەلێكی كوردی رەسەنی سووریا هەبێت، لەكاتێكدا هەموو سەركردەی حزبە كوردییەكانی عێراق كە ئەوكاتە لە سووریا بوون، نابینن كە بەشێك لە كوردستان لە سووریا هەبێت)، ئەمەش بەپێی لێكدانەوەی ئەو، وەك ئەوەی لە هەردوو كتێبەكەیدا دەیگێڕێتەوە.
كار لای هەندێك كوردی ساویلكەی سووریا و خاوەن مەرامی ناپەسند گەیشتە ئەوەی كە لایان وابوو چەكی –نیشتمانپەروەری و خیانەتكاری- لە گیرفانی ئەو میوانە پەنابەرانەدایە، بۆیە هەر سەركردە و خەباتگێڕێكی كوردی سووریایان بە بەكرێگیراو تۆمەتباردەكرد، بۆ سەلماندنی بەڵگەكانیان پشتیان بە لێدوانی ئەم بەرپرس و ئەو بەرپرسی برایانی كوردی عێراق، یان توركیا دەبەست، كە لە دیمەشق و لە سایەی دەزگاكانی ئەمنی سووریادا بوون، چونكە رژێمی ئەسەدی باوك و كوڕیشی، كێشەی كوردیان وەك پرسێكی ئەمنی هەژمار دەكرد، بەم شێوەیە لە بارودۆخێكی سەخت و ئاڵۆزدا دەژیاین، بزاڤەكەشمان لە ئەنجامی ئەو كەشە نا سرووشتییە رووبەڕووی پەرتەوازەیی و جیابوونەوە بوو، كە هۆكارێك بوو بۆ ئەو فرە بێشومارییەی لە ژمارەی حزب و گرووپەكان هاتۆتە ئاراوە، كە بۆتە مایەی گازاندە و گاڵتەجاڕی و سووكایەتی.
5- مەسەلەی دیالۆگ لەگەڵ رژێمی دیمەشق لەبەردەم هەندێ گرووپی سیاسیی و حزبیدا رێگاكی كراوەیە، كە پێش سەرهەڵدانی شۆڕش و لەو كاتەشدا و تا ئێستاش جگە لە خەیاڵ هیچ دەستكەوتی نەبووە، بۆیە كاتێ گرووپە سیاسییەكانمان دەخەینە لاوە، دەبینین هەندێ لە رۆشنبیران بەئاشكرا داوای چوونە دیمەشق دەكەن، بەو ناوەی كە كێشەی كورد لە پایتەختی سووریا چارەسەر دەكرێت، ئێمە نكۆڵی لەوە ناكەین و لە لەدەستدانی هەموو ئومێدێك لای ئەوانە بە حزبەكان و هەستكردنیان بە بۆشاییەكی نیگەران و نەبوونی پاڵدەر و تەوەر و مسۆگەری تێدەگەین، بەڵام كام دیمەشق؟ دیمەشقی رژێمی ستەمكاری ئەسەد، یان دیمەشقی گەل؟ پاشان ئایا بزاڤی سیاسیی كورد یەكگرتووە و بە ناوی زۆرینەی كوردی سووریاوە، لەگەڵ هەر لایەنێك لەوانەش رژێمی دیمەشق، ئامادەیە بۆ گفتوگۆكردن؟ ئایا رێككەوتنی سەركردایەتیی حزبە كوردییەكان لەگەڵ رژێم لەوەتەی پێش ساڵی 1965 تاكو ئێستا چ مافێكی دەستەبەركردووە؟ ئەزموونی خۆمان و ئەزموونی شەریكەكانی نیشتمانیی سووریامان فێریان كردین كە كێشەی كورد بە شێوەی دادپەروەرانە و بە تەواوی چارەسەر ناكرێت، تەنیا بەو سێ مەرجە دەبێت (كۆدەنگیی نەتەوەیی كورد، تەوافوقی نیشتمانی، هەبوونی سیستەمێكی دیموكراسی) ئەو سێ مەرجە تا ئێستا لە ئارادا نین.
6- لیژنە و چالاكییەكان كە مۆركی ناوچەگەری و توێژایەتییان پێوە بێت، ئامانجەكە ناهێنێتەدی و سەرجەم گەلیش لە هاوكاریی جیهانی بەرامبەر كێشە ناوەندییەكەی بێ بەش دەكات، لەگەڵ نیازپاكیشدا، بەڵام ناكرێ بەهیچ جۆرێك خەباتی نیشتمانیی كورد بە هۆكاری ئایینی، یان ناوچەگەری، یان هەر هۆكارێكی دیكە بەش بكرێت، هەرچەندە ئەو كەسانە لەخۆبردووانە هەست دەكەن كە لە خاوەن ماڵی فەرامۆشكراون، بە شێوەیەك ئەو حزب و ئەنجومەنە حزبییانە گوزارشت لە بەرژەوەندییەكانی ئەم توێژ، یان ئەو ناوچەیە ناكەن، تەنانەت ئەوانەشی تێدا نین كە لە ریزی سەركردایەتییەكاندان،
7- فەرامۆشكردنی ئەركی یەكخستنەوەی سەنتراڵییانەی بزاڤەكەمان و گوێ پێ نەدانی بە دەستەواژەیەكی وردتری بەیەكجاری پەراوێزخستن و پابەندبوون بە شتی لاوەكییەوە لەبری ئەو، بۆ نموونە بانگهێشتكردنی كوردانی ئەوروپا بۆ كۆبوونەوە و بەڵێن پێدانی زۆر، ئایا ئەوانە نازانن كە هەر كوردێك لە وڵاتانی دەرەوە، یان بێ لایەنە یان پابەندە بە حزبێكەوە و لایەنگری هێزێكی كوردستانییە، كە هەموویان لەگەڵ یەك ناكۆكن، كەواتە چۆن دەكرێ لەو حاڵەتەدا ئەوانە كۆبكرێنەوە؟ مەگەر ئەو شتە ئەجینداو ئامانجی دیكەی لە پشتەوە بێت.
سەدان مەسەلەی زیندوو هەن كە پەیوەستن بە ژیانی خەڵكەوە، لەوانە خراپیی رەوشی كۆچبەران لە هەر چوار پارچە لە پەروەردە و تەندروستی و مووچە و هەژاری و بێكاری، كە ئەمانە زۆر گرنگن، بەڵام هیچ چارەسەرێكی تەواویان نییە، تەنیا بە بەدیهێنانی ئەركی سەرەكی نەبێت كە ئەویش رووخاندنی ستەمكاری و هێنانەكایەی گۆڕانكاریی دیموكراسییە.