دوای ئەنجامدانی پرۆسەی هەڵبژاردنەكانی خولی چوارەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كە لە (12)ی مایسی ئەم ساڵ ئەنجام درا، هەروەها پاش راگەیاندنی ئەنجامەكانی كۆتایی لەلایەن كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراقەوە، ناڕەزایی چەندین لایەنی سیاسیی عێراقی و كوردستانی لێكەوتەوە و لە هەمانكاتیشدا چەندین لایەنی تری سیاسیش توانییان رێژەیەكی بەرچاوی كورسیی پەرلەمانی بەدەست بێنن و ببنە براوەی هەڵبژاردن.
كاتێك لە دەستپێكی ساڵی (2018) هەمواری یاسای هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی ساڵی (2013)مان كرد، گفتوگۆیەكی جددی و زۆر لەسەر یاساكە كرا، تا وای لێ هات، بابەتی نوێی تێدا جێگر كرا، سیستەمی سانت لیگۆ كرا بە (1.7) و بە كۆی دەنگ پەسەند كرا، هەروەها گۆڕانكاریی ریشەیی لە چۆنیەتی ئەنجامدانی پرۆسەی دەنگدان و جیاكردنەوەو هەژماركردنی دەنگەكان كرا.
بۆ یەكەم جار ئامێری ئەلیكترۆنی بەكارهێنرا بۆ ئاسانكردنی پرۆسەی جیاكردنەوەو ژماردنی دەنگەكان، ئەو كاتە كە دەنگ لەسەر ئەم ماددانە دەدرا، جگە لە هەندێك تێبینیی لاوەكی هیچ تێبینییەكی جددی نەبوو لەسەر بەكارهێنانی ئەم ئامێرە، بگرە هەموو فراكسیۆنەكان بە هەنگاوێكی باشیان لە قەڵەم دەدا بۆ رێگەگرتن لە ساختەكاری و دەستكاریكردنی دەنگەكان، بەڵام ئێستاو دوای ئەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان راگەیەنراون، (هەرچەند كە هێشتا لە لایەن دادگای باڵای فیدڕاڵی پەسەند نەكراون) و دوای ئەوەی هەر یەكەو حەجمی خۆی لەم هەڵبژاردنە وەرگرت، كەچی هەندێك لایەن ناڕازین و سكاڵایان تۆمار كردووە و گومان دەخەنە سەر كۆی پرۆسەكە.
بێگومان پرۆسەیەكی وا كە بۆ یەكەم جار ئامێری ئەلیكترۆنی بۆ دەنگدان بەكاربێت، بێ گرفت نابێت، ئێمە ناڵێین پرۆسەكە بێ خەوش بووە و پێشێلكاری نەكراوە، بەڵام رێكاری یاسایی هەیە بۆ گرتنەبەری هەر گومانێك كە هەر لایەنێك هەیەتی و ناكرێت لەبەرخاتری ئەوەی كە ژمارەی كورسییەكانی هەندێك لایەن لە پەنجەكانی دەستێك تێپەڕی نەكردووە، گومان بخەیە سەر هەموو پرۆسەكە، هەروەها ناكرێت بە قەبارەیەكی بچووك و پێگەیەكی لاوازی جەماوەری و باكگراوندێكی چەواشەكاری و خۆڵكردنە چاوی خەڵك داوای یەكەمێكی بێ ركابەر بكرێت.
ئەوەی جێگەی سەرنجە، دوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان، لەسەر ئاستی عێراق و بەتایبەتیش لە نێو ماڵی شیعە زۆر لایەن تووشی شۆك بوون كە بینییان لیستی سائیرونی موقتەدا سەدر بە بردنەوەی (54) كورسی لە رێزبەندی یەكەمی لیستەكانەو لە پێش لیستی (فەتح)ی هادی عامری و لیستی (نەسر)ی حەیدر عەبادی-یەوە دێت، كە هەر یەكەو (47) و (42) كورسییان بۆ خۆیان مسۆگەر كردووە.
ئەم سەرسوڕمانییە لەوە سەرچاوە دەگرێت كە هەر یەكە لە هادی عامری بە پشت بەستن بە حشدی شەعبی و حەیدەر عەبادی پشتگەرم بەوەی كە گوایە رزگاركەری عێراقە لە دەستی رێكخراوی تێروریستی داعش و پاڵەوانی جێبەجێكردن و سەپاندنی دەسەڵاتەی ئیتیحادییە، وایان دانابوو كە دەنگی زۆر دێنن و قەت هزری ئەوەیان نەدەكرد ببنە لیستی دووەم و سێیەم، ئەوان خۆیان بە براوەی هەڵبژاردنەكان دەزانی و لەو هزرە بوون كە یەكەمی هەڵبژاردنەكان دەبن، بەڵام وا دەرنەچوو.
هادی عامری بوو بە دووەم و حەیدەر عەبادی بوو بە سێیەم، ئەمە لە كاتێكدایە كە (دەوڵەتی یاسا)ی نوری مالیكی كورسییەكانی لە پاشەكشەدان و (ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی)یش لە پاشەكشەیەكی یەكجار زەق بوو و (رەوتی حیكمە)ی عەممار حەكیم-یش ئەو كورسییانەی بەدەست نەهێنا كە چاوەڕوانی بوو.
سەركەوتنی لیستی سائیرون بە سەر لیستەكانی دیكەدا، بە بۆچوونی من چاوەڕوانكراو بوو، چونكە دروشم و هەنگاوەكانی رێبەری رەوەتی سەدر (موقتەدا سەدر) لەو چوار ساڵەی رابردوو بۆ چاكسازی و رووبەڕوونەوەی گەندەڵكاران و گەندەڵی و دروشمی حكومەتی تكنۆكرات و ورووژاندنی شەقامی ناوەڕاست و باشوور بۆ داواكردنی خزمەتگوزاری و چاكسازی، هۆكاری سەرەكی بوون بۆ بەهێزبوونی پێگەی ئەو، ئەمە جگە لەوەی كە موقتەدا سەدر بە راشكاوانە دژی دەستوەردانی ئێران و ئەمریكا و بگرە وڵاتانی تریشە لە عێراق، كە ئەمەش هۆكارێكی ترە لەوەی هاووڵاتی عێراقی هەست بەوە بكات، موقتەدا سەدر كەسێكی بەهێزە كە دەتوانێت بە بیرێكی عێراقییانەو دوور لە ئەجێندای دەرەكی كاریگەری لەسەر داهاتووی عێراق هەبێت.
بەڵام نابێت لەبیرمان بچێت كە هەردوو وڵاتی ناوهێنراو كاریگەری سەرەكییان هەیە لەسەر ئیدارەدانی عێراق و پێكهێنانی حكومەت و دەستنیشانكردنی سەرۆك وەزیرانی داهاتوو. رەنگە ئەمریكا بە سەركەفتنی موقتەدا سەدر هێندە كەیفخۆش نەبووبێت و لە قووڵایی دڵەوە حەز نەكات، داهاتووی عێراق بكەوێتە دەست رەوتی سەدر، چونكە لەسەروبەندی ئازادكردنی عێراق موقتەدا سەدر دوژمنی سەرسەختی ئەمریكا بووە و ژمارەیەكی زۆری سەربازانی ئەمریكی لەسەر دەستی میلیشیاكانی ئەو كوژران. بەڵام بۆچوونم وایە، لەم قۆناغەدا كە عێراقی پێ تێپەڕدەبێت، سەدری پێ باش دەبێت، بۆ ئەوەی هەژموونی ئێران لە عێراق كەم ببێتەوە، چونكە سەدر زۆر حەز لە بوونی ئێران لە عێراق ناكات و دژایەتی خۆی بۆ ئێران بە راشكاوانە دەربڕیوە.
بێگومان سەدر كورسیی زۆری هێناوە، بەڵام بەشی پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو ناكات، بۆیە ئێستا گفتوگۆكان بۆ لێك نزیكبوون و پێكهینانی كوتلەی مەزن بۆ پێكهێنانی حكومەت دەستی پێكردووەو زۆربەی هەرە زۆری لیستەكان سەردانی سەدریان كردووە، زۆربەی هەرە زۆریشیان، لێك تێگەیشتوون كە چییان دەوێت و ئایا سەدر چییان بۆ دەكات و چی ناكات. هەن ئەو لیستانەی كە ئاسوودە نین بە چوونە ناو كوتلەی سەدر و خودی كوتلەی سەدریش ئاسوودە نییە بە هێنانە ناوەوەی هەندێك لیست بۆ نێو كوتلەی زۆرینەی خۆی.
وەك گوتمان كە لیستی سائیرون بە تەنیا ناتوانێت حكومەتی داهاتوو پێك بێنیت، هەر بۆیەش موقتەدا سەدر بە دوای ئەو لیستانە دەگەڕێت كە هاوكار بن بۆ جێبەجێكردنی بەرنامەكەی ئەو، ئەو بەرنامەیەی كە ئەمە چوار ساڵە هاواری بۆ دەكات و دوای نوێژی هەینی جەماوەری لە گۆڕەپانی ئازادیی بەغدا بۆی كۆدەكردەوە، بۆ ئەوەی بە گوێی حكومەتی حەیدر عەبادی بگەیەنێت كە خەڵك داواكاری هەیەو دەبێت داواكارییەكانیان بە هەند وەربگیرێت، بەڵام تا هەموو لایەنەكان رێك بكەون و بگەن بە یەك، كاتی دەوێت و قەناعەتی جددیشی دەوێت بۆ رازیبوون.
بۆیە نێوماڵی شیعە ئێستا لە هەموو كاتێك زیاتر پەرتەوازەیە، بینیمان كە ئەو هاوپەیمانییە نیشتمانییەی كە لە هەڵبژاردنەكانی تر بە یەك لیست دابەزی، ئێستا بۆتە چەند لیستێك و چەند سەركردەیەك كە هەموویان چاویان بڕیوەتە پۆستی سەرۆك وەزیران، ئەمە جگە لەوەی كە هەر یەكێكشیان پشت ئەستورە بە هەندێك وڵاتی دەرەكی كە كاریگەریی بەرچاویان هەیە لە سیاسەتی نێو عێراق و لە داهاتووی عێراق رۆل دەگێڕن.
نێوماڵی شیعە پەرتەوازەیە، بەڵام ئەوەی جێگەی داخە، ئەوەیە كە نێوماڵی كوردیش پەرتەوازەیە، ئەم پەرتەوازەییەش كاریگەریی نەرێنی هەیە لەسەر پێگەو سەنگی كوردستانیان لە بەغدا.
پارتی دیموكراتی كوردستان وەك براوەی یەكەم لە سەر ئاستی هەرێم و بگرە حزبی براوەش لە سەر ئاستی عێراق كە زۆرترین دەنگ و كورسیی پەرلەمانی بەدەست هێناوە، پێش هەڵبژاردنەكانیش لە پێناو یەكڕیزی و بەهێز بوونی پێگەی كوردستان داوای لە هەموو پارتە سیاسییەكانی كوردستان كرد كە بایكۆتی هەڵبژاردنەكانی (12)ی مایس بكەن، بەڵام پارتەكانی تر رازی نەبوون، داوای كرد كە بە یەك لیست بەشدار بن، بەڵام هەر رازی نەبوون. دوای راگەیاندنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنیش هەر داوای یەكڕیزی و یەكدەنگی كردووە، بەڵام لایەنەكانی تر تا ئێستاشی لەگەڵ بێت، بە پیر ئەم داخوازییە نەهاتوون، ئەگەر ئەو لایەنە سیاسییانەی تری كوردستان بە چاوێكی كوردستانییانە سەیری داهاتووی كوردستانیان كردبایەو دوور لە بەرژوەندیی تەسكی حزبی و بە دوورمەودایی لە بەرژەوەندیی گەلی كوردستانیان بڕوانیبایە و سەنگ و پێگە و شكۆی كوردیان لە بەغدا پێ گرنگ بوایە، ئەوا بە پیر ئەم پێشنیارانەی پارتی دیموكراتی كوردستان دەهاتن و بە یەكڕیزی دەچوونە بەغدا و گفتوگۆیان لەگەل لیستە براوەكان دەكردو پێگەی خۆیان و كوردستانیشیان بەهێز دەكرد. بەڵام مخابن وا بیرناكەنەوە.
ئێستاش هیچی لێ نەچووە، ئەگەر بە راستی ئەو لایەنانە مەبەستیان پۆست و پایە نییە و دەیانەوێت خزمەت بە گەلی كوردستان و داهاتووی هەرێمی كوردستان بكەن، دەكرێت یەكڕیز و هاودەنگ و پێكەوە تەنیا لە پێناو خۆشتركردنی ژیانی هاووڵاتیانی كوردستان لە بەغدا كار بكەن.
هەرچەند كە چوار ساڵی رابردوو مەگەر بۆ هەندێك بابەتی كەم نەبووبێت، ئەگینا ئەو یەكڕیزییەمان لێ بەدی نەدەكردن، هەر بۆیەش بڕوا ناكەم ئەم چوار ساڵەش لە عینادیی خۆیان بێنە خوارەوەو دڵنیام هەر سازەكەی خۆیان لێدەدەن، بەڵام ئەوەی جێگەی دڵخۆشییە ئەوەیە كە ئەم جارە زیاد لە قەبارەی خۆیان مەزن ناكرێن و بە گوێرەی ئیستحقاقی ئینتخابی خۆیان مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت و كورد گوتەنی، (ئەو بابە مرد) كە بە دوو سێ كورسیی پەرلەمانی ببنە سەرۆك پەرلەمان و جێگری سەرۆك پەرلەمان و وەزیر لەسەر حیسابی پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ خۆیان ببەن.
چونكە چەند ساڵی رابردوو تەنیا لە پێناو یەكڕیزی نێوماڵی كوردی زۆر لە حەجمی خۆیان گەورەتر كران، بەڵام نەك یەكڕیزییان نەپاراست، بەڵكو بوونە هۆی تێكدانی یەكڕیزی و هۆكار بوون بۆ دروستبوونی زۆری قەیرانی دارایی و بگرە بوونە هۆی ئەوەی كە مەترسییان لەسەر سڕینەوەی كیانی هەرێمی كوردستانیش دروست كرد، بە هۆی ئەو پێشنیارەی كە بە حكومەتی فیدڕاڵیان دەدا بۆ مامەڵەكردن بە پارێزگاكان، ئەمە جگە لەوەی ئەو پۆستانەی كە بە سەدەقە پێیان درابوو، خستیانە خزمەتی حزبی و لە بیریان چوو كە ئەم پۆستانەی لە بەغدا بەوان دراوە، دەبێت لە خزمەت و بەرژوەندیی گەلی كوردستان بەكاربهێنرێت، نەك لە بەرچاوی ئەوان سزای گەلی كوردستان بدرێت و نقەیان لێوە نەهێت. ئەوان بە جۆرێك كەوتبوونە دژایەتیكردنی كیانی هەرێمی كوردستان كە قەزییەی كوردیان هێندە بچووك كردبوو كە تەنیا لە مووچە و تەعاملی پارێزگاكانیان دەبینییەوە.
هەر بۆیە ئەو پەرتەوازییەی كە لە نێوماڵی شیعە هەیە، باشترین دەرفەتە بۆ كوردستانییان كە بە یەكڕیزی لە بەغدا بن و گلەییەكانی خۆیان نەبنە ئەو دیو حەمرین، بۆ ئەوەی كیان و شكۆی كوردستان پارێزراو بێت و كورد لە كابینەی داهاتووی عێراقیش پێگەی بەهێزی هەبێت، بۆ داواكردنی مافە دەستوورییەكانی گەلی كوردستان.