هەموو پێوەرەكانی دامەزراندنی دەوڵەت لە كوردستانی عێراقدا بوونی هەیە

ریچارد هاس كە ئێستا سەرۆكی ئامۆژگای پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئەمریكایە، لە ماوەی ساڵانی 2001-2003 بەڕێوەبەری سیاسەتی پلاندانان بووە لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكاو نوێنەری تایبەتی سەرۆك جۆرج دەبلیو بوش بووە بۆ ئیرلەندەی باكوور و رێكخەری ئایندەی ئەفغانستان بووە و نووسەری كتێبی (جیهان لە پاشا گەردانیدا: سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا و تەنگژەكانی سیستمە كۆنەكەی جیهان)یشە. هاس كە لەسەر ئاستی جیهان وەك كەسێكی پراكتیشنەر لە دیپلۆماتیەت و سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا دەستنیشان دەكرێت، لەسەر ئاكامی ریفراندۆم و دەنگدان بە بەڵی و هەنگاوهەڵگرتن بۆ سەربەخۆیی كوردستان، رۆژی 29ی ئەیلوول لە سایتی سەندیكەیت پرۆجێكت لە وتارێكدا بەناونیشانی (هاتنەوەی رۆڵی كورد – The turn of the Kurds)، راسپاردەی خۆی خستۆتەڕوو بەوەی چۆن ئەمریكا و یەكێتیی ئەوروپا مامەڵە لەگەڵ ئاكامی ریفراندۆمەكەی كوردستان بكەن، لەبەر گرنگیی ئەم بابەتە، بەشێكی بە زمانی كوردی بڵاو دەكەینەوە:
«با بگەڕێینەوە بۆ ئەو دیمەنەی كە پیشانمان دەدات زیاتر لە 6 ملێون كوردی عێراق بە رێژەیەكی زۆر بەرز لە سەرووی 90% لە پرۆسەیەكی دەنگداندا بۆ سەربەخۆیی دەنگیان داوە، بەڵام بەشی زۆری جیهان لەگەڵیاندا هاوسۆز نین، ئەمە لە كاتێكدا دامەزراندنی دەوڵەت پشت بە دانپێدانانی دەوڵەتانی دیكە دەبەستێت، بۆیە پرسیار ئەوەیە ئایا ئێستا دوای ئەنجامدانی ریفراندۆم چی روودەدات؟
گومانی تێدا نییە كە جێبەجێكردنی مافی چارەنووس بە شێوەیەكی ئۆتۆماتیكی نابێت، دیارە ئەم پرسە بە نیسبەتی گەلانی كۆلۆنیاڵی لە دوای شەڕی دووەمی جیهانی ئەو بوارەی پێدراوە كە بڕیار لەسەر سەربەخۆیی خۆیان بدەن، بەڵام ئەوە پرسێكی تەواو جیاوازە كە هەرێمێك لە دەوڵەتێكی سەربەخۆی جیا ببێتەوە، ئەمەش لەبەر ئەوەی جیهانێك جیابوونەوەی بەردەوامی تێدا بێت، زۆر لەو جیهانە پاشاگەردانیتر دەبێت وەك لەو جیهانەی ئەمڕۆ هەمانە، بەڵام ئەو پرسیارەی بە شێوەیەكی سرووشتی دێتە پێشەوە، ئەوەیە كە ئایا لەژێر چ بارودۆخێكدا دەبێت پشتگیری سەركردە و گەلەكەی بكرێت كە دەیانەوێت لە وڵاتێكی دیكە جیاببنەوەو دەوڵەتی خۆیان دابمەزرێنن؟ لەگەڵ ئەوەی كۆمەڵێك پێوەری پەسەندكراوی جیهانی بوونی نییە، بەڵام رێگەم بدەن پێشنیاری چەند خاڵێكی پراكتیكی بكەم:
1. مێژوویەك هەبێت كە بە راشكاوی ناسنامەی بە كۆمەڵی ئەو گەلە دیاری بكات.
2. بەڵگەی تەواوی لۆژیكی هەبێت، بەو مانایەی ئەو خەڵكە توانای ئەوەیان هەیە كە بیسەلمێنن بارودۆخی وەزعی راهێن باجێكی گەورەی سیاسی و ماددی و ئابووریان دەخاتە ئەستۆ.
3. دانیشتووان بە راشكاوی ئەوە بسەلمێنن كە پشتگیری بارودۆخی تازەی سیاسی و سەربەخۆیی دەكەن.
4. ئەو دەوڵەتە تازەیە دەبێت توانای مانەوەی هەبێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە جیهان پێویستی بە دەوڵەتی شكستخواردوو نییە.
5. ئەم جیابوونەوەیە نەبێتە هۆكاری ئەوەی سەلامەتیی دەوڵەتیی ئێستا بخاتە مەترسییەوە، یان مەترسی لەسەر ئاسایشی دەوڵەتانی دراوسێ دروست بكات.
بەپێی ئەم پێوەرانە، كەیسی كوردستان بۆ سەربەخۆیی حاڵەتێكی پەسەندكراوە، لەبەر ئەوەی ئەو پێوەرانە هەموویان بەسەر ئەو كەیسەدا جێبەجێ دەبن. كورد هەستێكی بەهێزیان بۆ مێژووی هاوبەش و ناسنامەی نیشتمانی خۆیان هەیە، بەڵام لەدوای شەڕی یەكەمی جیهانی نەیانتوانی دەوڵەتی خۆیان دروست بكەن، كوردی عێراقیش زۆر نەهامەتییان بەسەردا هاتووە (یەكێك لەو نەهامەتییانە ئەوە بوو بە چەكی كیمایی هێرش كراوەتە سەریان لەسەر دەستی رژێمی سەدام حوسێن)، هەروەها كوردستانێكی سەربەخۆ لەبەر ئەوەی خاوەنی یەدەگێكی گەورەی وزەیە، توانای ئەوەی هەیە ئابوورییەكی باشی هەبێت، لەمەش زیاتر عێراقیش بەبێ كوردستان دیسان وەك دەوڵەتێك هاوشێوەی دەوڵەتانی دیكەی دراوسێ توانای بەردەوامی و مانەوەی هەیە.
كەچی لەبەرامبەر دروستبوونی دەوڵەتی كوردستان، حكومەتی ناوەندی عێراق گەمارۆی ئاسمانی خستۆتەسەر كوردستان و رێگەنادات هیچ فڕۆكەیەك لێوەی بفڕێت، یان بنیشێتەوە. توركیا هەڕەشەی بڕینی ئەو بۆرییە نەوتانە دەكات كە كوردستان بۆ هەناردەكردنی نەوت پشتی پێدەبەستێت، ئەم جۆرە رەفتارانە ئیمكانیەتی ئەو كیانە سیاسییە تازەیە دەخاتە مەترسییەوە، ئەمە بێجگە لەوەی مەترسیی ئەوەش هەیە كە پێكدادانی سەربازی رووبدات، ئەمریكاش بەرهەڵستی سەربەخۆیی كوردستان دەكات و ترسی ئەوەی هەیە كە دژایەتی دەوڵەتانی دراوسێ لەسەر ئەم پرسە هێندەی دیكە بارودۆخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئاڵۆزتر بكات، ئەمە لەگەڵ ئەوەی كورد توانیویەتی چەندین پێوەری گرنگ بۆ دامەزراندنی دەوڵەت دابین بكات، سیستمێكی سیاسی بەڕێوە بەرێت كە سیمایەكی دیموكراتی هەبێت و هاوپەیمانێكی دلسۆزی رۆژئاوا بووە و كاراكتەرێكی چالاكیش بووە لەشەڕی دژی داعش، بەڵام دژایەتی توركیای نالیبڕاڵی و ئیمپراتۆریەتی ئێران و عێراقیش كە لە ژێر كاریگەریی ئێراندایە، هەروەها رژێمی سووریاش كە قەرزداری رووسیا و ئێرانە بۆ مانەوەی لە دەسەڵاتدا، ئەمانە بوونە بیانووی جیۆپۆلیتیكی لەبەردەم دەوڵەتی كوردستاندا.
یەكێك لە بژارەكان لە بەردەم ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپا كە هەتا ئێستا ساردوسڕییان سەبارەت بە فیكرەی سەربەخۆیی كوردستان پیشانداوە، ئەوەیە كە پشتگیربن و بەشداربن لە دانوستاندنی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقی لە بەغدا، ئەمجۆرە دانوستاندنە پێویستی بە سازشكردن دەبێت لەسەر پرسەكانی خاك و داهات، ئەمەش یان ئەوەیە هاوبەش بێت، یان دابەش بكرێت لە نێوان هەردوولادا، بەهەمان ئاست ئەمریكا و یەكێتیی ئەوروپا ببنە بەشێك لە دانوستانەكانی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و توركیا لەسەر چارەسەركردنی مەترسییان لەسەر لە هەردوو بواری ئابووری و ئاسایشدا.