مرۆڤەكان بە ئازادی لە دایك دەبن و پێویستە بە ئازادیش بژین. ئەمە راستییەكە هەموو یاسا و رێسا ئاسمانی و زەمینییەكان دانیان پێدا ناوەو گشت رێكخراوە نێودەوڵەتییەكانی تایبەت بە مافی مرۆڤ و مافەكانی گەلان جەختی لەسەر دەكەنەوە، تەنانەت جاڕنامەی جیهانی مافەكانی مرۆڤ و جاڕنامەی ئیسلامی مافەكانی مرۆڤیش تۆماریان كردووەو كاری لەسەر دەكەن.

ئازادی گرنگترین ماف و گەورەترین زەروورەت و پێویستییە بۆ مرۆڤ لە هەموو كۆمەڵگەیەكدا. لە كەشوهەوایەكی دوور لە ئازادی ئەستەمە وڵاتان و میللەتان بتوانن بە كامەرانی بژین و لە بوارە جۆراوجۆرەكانی ژیاندا گەشە بكەن و پێش بكەون. تەنانەت هزرو بیری مەعریفی و باوەڕو پەرستشەكانیش لە كەشوهەوایەكی پاكی ئازادیدا گەشەدەكەن و لە واقعیشدا كاریان پێدەكرێت. باوەڕداری و دینداری بێ ئازادی هیچ ماناو سوودێكیان نییە، هەربۆیە ئازادی لە ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا پێگە و بنەمایەكی سەرەكی و گرینگی هەیە.


كاتێك خوای گەورە مرۆڤ وەك بەرزترین و بەڕێزترین بوونەوەر وێنا دەكا لە قورئانی پیرۆزدا، ئەگەر ئازادیی مرۆڤەكان بەشێك نەبێت لەم رێزلێنانە، هیچ بەهایەكی نییە، لەبەرئەوە بێگومان بەشی هەرە گرینگی ئەم رێزلێنانەی مرۆڤ ئازادییەكەیەتی، چونكە مرۆڤ لەهەمان كاتیشدا ئەركی جێنشینی پێ سپێردراوە لە زەویدا، بۆ ئاوەدانكردنەوە و بەرەوپێشبردنی ژیان و بەجێگەیاندنی پەیامی چاكسازی و پاكسازی و مرۆڤدۆستی، كە مەحاڵە ئەم ئەركە گەورە و پیرۆزە بێ پێدانی ئازادی بە مرۆڤ ئەنجام بدرێ.

ئازادیی تاك و كۆمەڵگە لە روانگەی ئیسلامەوە نەك تەنیا مافێكی رەهای مرۆڤە كە بە ویستی خۆی بیەوێت، یا سستی لێبكات، بەڵكو پێویستییەكی ژیانی مرۆڤە و فەرزكراوێكی خوداییەو داواكاری و تەكلیفێكی شەرعییشە، ئەوەتا ئەگەر لە راڤەی ئایەتەكانی قورئانی پیرۆز رابمێنین و وردببینەوە، هاوكێشەیەكی سەیر دەبینین، ئەویش ئازادی یەكسانە بە ژیان، كۆیلەییش یەكسانە بە مردن.


لەباسی كوشتنی هەڵە و ئانقەست (القتل الخطأ)دا، قورئان باس لە قەرەبووكردنەوەو كفارەت دەكات، كە بەشێكی بریتییە لە ئازادكردنی كۆیلەیەك. خوای گەورە دەفەرموێت: : (وَمَنْ قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ إِلَّا أَنْ يَصَّدَّقُوا ...) سورەتی- النساء- ئایەتی:92. كاتێك بكوژەكە مرۆڤێك دەكوژێت و لە بازنەی ژیان دەریدەكات و دەیخاتە بازنەی مردن، وەك قەرەبووكردنەوەی تاوانەكە پێویستە كەسێك لە بازنەی مردن دەربكات و بیخاتە ناو بازنەی ژیانەوە، ئەویش بە ئازادكردنی كۆیلەیەك، چونكە وەك پێشتر ئاماژەمان پێدا، كۆیلەیی بە مانای مردن دێت و كەسی كۆیلە مردوویەكی حوكمییە، بۆیە كاتێك ئازاد دەكرێت وەك ئەوە وایە كە ژیانی بۆ گەڕابێتەوە. لەلایەكی تریشەوە مەسەلەی ئازادی لە ئیسلامدا تەنیا لەچوارچێوەی هزری و بیردۆزەیی نەماوەتەوە، بەڵكو لە واقیعی كردەییدا بە شێوەیەكی پراكتیكی بەرجەستە بووە، كە شۆڕشێكی چاكسازی و ئازادی بەرپاكردووە بۆ ئازادكردنی مرۆڤەكان لە هەموو جۆرە ژێردەستی و كۆیلەیەتییەك، نەك تەنیا بۆ كاتێك، یا قۆناغێكی دیاری مرۆڤایەتی، بەڵكو ستراتیژێكی سەرەكی و بەردەوامە بە درێژایی ژیان و پەیامی سەرەكیی گشت پەیامبەران و چاكسازانیش بریتی بووە لە ئازادكردنی مرۆڤەكان و هاندانیان بۆ رزگاركردنی خۆیان و گەلەكەیان، ئەمە گەورەترین ئەركی مرۆڤەكانە بۆ لابردنی ستەم و فشار لەسەر هزروبیرو ژیانیان.


لێرەدا پێویستە ئەوە بڵێین كە هەروەك ئازادی پێویستی و فەریزەیە بۆ تاك، بە هەمان شێوە بۆ میللەتان و كۆمەڵگەكان زەروورو فەرزن و هەمان تەكلیفی شەرعی دەیانگرێتەوە بۆ وەدەستهێنانی ئازادی و مومارەسەكردنی ئەو مافانەی كە خوای گەورە پێی داون، ئەویش مافی چارەی خۆنووسینە. میللەتی ئێمەش لە هەرێمی كوردستان بەرەو هەنگاوی یەكەم دەڕوات بۆ وەدەستهێنانی ئازادی و سەربەخۆیی كە ئەویش ئەنجامدانی گشتپرسییە بۆ وەدەستهێنانی مافی چارەی خۆنووسین، ئەمەش هەل و فورسەتێكە هاتۆتەپێش و پێویستە لەدەستی نەدەین، چونكە لە مێژوودا چەندین هەلی ئاوا لەدەست چوون، بە هۆی پیلانی ناحەزان، یا رێگریی زلهێزەكان، یا بە هۆی ناكۆكی و ناتەبایی و ململانێی ناوخۆیی.


پێویستە بزانین كە ئەم مەسەلەیە زیاتر مەسەلەیەكی سیاسی و یاساییەو هیچ كێشەیەكی ئایینی نییەو ئایین بە هیچ شێوەیەك نەك رێگر نییە، بەڵكو كاركردن و هەوڵدان بۆ ئازادی و وەدەستهێنانی مافی چارە خۆنووسین بە فەرز و بە تەكلیفێكی شەرعی دەزانێت، چونكە ئازادی یەكسانە بە ژیان. بەمشێوەیە بۆمان روون دەبێتەوە كە ئازادی خۆرێكە پێویستە لەناخی هەموو كەسێكدا هەڵبێت و واقیعی هەموو گەلێك رووناك بكاتەوە. هەەروەها ئازادی نیعمەتێك و بەخششێكی خواییە كە بە هۆیەوە هەست بە تامی هەموو نیعمەتەكانی تر و بەخششەكانی دەكەین. هەروەك وتراوە: (ئازادی بە قیمەتترین و گەورەترین شتە لە ژیاندا، هەربۆیە نرخەكەشی گەورە و قورسە). بەڵێ نرخی وەدەستهێنانی ئازادی قوربانیدانە بە سەروماڵ، هەوڵدان و خەبات و ماندووبوونی زۆری دەوێ، هەرگیز نابێ چاوەڕوان بین ئەو مافەكان پێ بدرێت، بەڵكو پێویستە بسەندرێ. هەروەك بێكەسی شاعیر دەڵێت: -
داری ئازادی بە خوێن ئاو نەدرێ قەت بەرناگری
سەربەخۆیی بێ فیداكاری ئەبەد سەرناگرێ
پیاو ئەبێ بۆسەندنی حەققی لەمردن سڵ نەكا
هەر (بڕووخێ) بەس نییە، تاكو نەسەنرێ نادرێ