قوتابخانەکان ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە بنیاتنانی ژیانێکی هاوسەنگ و بەختەوەر بۆ منداڵان و هەرزەکاران، ژینگەی ناو قوتابخانەکان کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر ئەدای خوێندن و لایەنی سۆزداری و گەشەکردنی کەسایەتی قوتابیان هەیە. بەڵام یەکێک لە ئاستەنگە هەرە زەقەکان کە ئەمڕۆ قوتابیان لە قوتابخانەکان ڕووبەڕووی دەبنەوە كێچەلە، کە پرسێکی بەربڵاوە و کاریگەری لەسەر قوتابیان هەیە لە سەرانسەری جیهان. ئەم کێشەیە لێکەوتەی دەروونی و سۆزداری و جەستەیی جددی لێدەكەوێتەوە.
لە قوتابخانەدا قوتابیەك یان چەند قوتابیەك منداڵێک (قوربانی) جیا دەکەنەوە و بەنیازی زیانگەیاندن بە منداڵەکە. چەوسێنەرەرەكە چەندین جار هەمان قوربانی دەکاتە ئامانج. لە هەموو بارودۆخێکدا، چەوسێنەران بەهێزترن لە قوربانییەکە چونکە خاوەنی دەسەڵاتی زیاترن. بە بەراورد لەگەڵ قوربانییەکە، بەزۆری چەوسێنەران لە ڕووی جەستەییەوە بەهێزترن لەگەڵ بازنەیەکی گەورەی هاوڕێیان یان پێگەی کۆمەڵایەتی بەرزتر. كێچەل ، بە شێوەی جۆراوجۆر دەردەکەوێت وەک ئازاردانی جەستەیی، زارەکی، کۆمەڵایەتی و ئەلیکترۆنی. کە مەبەست لێی زیانگەیاندن، ترساندن، یان کۆنترۆڵکردنی تاکێکی دیکەیە. ئەم داینامیکە لە ئەنجامی ناهاوسەنگی هێزدا دروست دەبێت، قوربانییەکان هەست بە لاوازی زەلیلکردن و گۆشەگیری دەکەن.

كێچەل دەرئەنجامی دوور و درێژی هەیە لەسەر هەموو ئەوانەی بەشدارن قوربانییەکان، ستەمكارەكە و سەیركەران. قوربانییەکان، بە تایبەتی ئەوانەی کە لە ڕووی جەستەییەوە لاوازترن، زیاتر دڵەڕاوکێی کۆمەڵایەتییان هەیە، یان گۆشەگیرترن، مەترسی تووشبوونیان بە کێشەی تەندروستی دەروونی وەک خەمۆکی، دڵەڕاوکێ و بیرکردنەوەی خۆکوژی زیاترە. زۆرجار داینامیکی كێچەل بەهۆی پلەبەندییەکانی پۆل و قوتابخانەوە خراپتر دەبێت کە دەسەڵات لە نێوان چەند تاکێکدا چڕدەکاتەوە، ئەمەش ڕێگە بە کارلێکە نەرێنییەکانی هاوڕێیان دەدات گەشە بکات. لەم جۆرە ژینگانەدا، ڕەنگە سەیركەران بەبێ مەبەست ڕەفتاری كێچەل لە ڕێگەی بێدەنگی پاسیڤ یان هاندانی چالاکەوە بەهێز بکەن، ئەمەش پرسەکە زیاتر ئاڵۆز دەکات.
داینامیکی كێچەل لە ژێر کاریگەری هۆکارە مەترسیدارە جیاوازەکاندا لە ئاستی تاک، هاوتەمەن و قوتابخانەدایە. زۆرجار قسەخۆشەکان مەیلی شەڕانگێزی و ئاستی کەمی هاوسۆزی و لە هەندێک حاڵەتدا سیفەتی نەرگسی نیشان دەدەن. زۆربەیان لە ژینگەکانی ماڵەوە دێن کە بە ململانێ یان نەبوونی پشتیوانی سۆزداری تایبەتمەندن، ڕەفتارەکانیان بەرامبەر بە کەسانی دیکە لە قاڵب دەدەن. ئەگەر چارەسەر نەکرێت، كێچەل خولێکی شەڕانگێزی پەروەردە دەکات کە تەواوی ژینگەی قوتابخانە تێکدەدات، هەستی سەلامەتی و سەربەخۆیی بۆ هەموو قوتابیان تێکدەدات.

بۆ بەرەنگاربوونەوەی کاریگەریەكانی كێچەل، قوتابخانەکان دەبێت ئەولەویەت بدەن بە دروستکردنی ژینگەیەکی سەلامەت بۆ هەموو قوتابیان. ئەمەش پێویستی بە ڕێوشوێنی پێشوەختە هەیە بۆ ڕێگریکردن لە كێچەل و ستراتیژی کاردانەوە بۆ چارەسەرکردنی کاتێک ڕوودەدات. ستراتیژییە سەرەکییەکان بریتین لە:
جێبەجێکردنی سیاسەتی گشتگیر بۆ دژە كێچەل: قوتابخانەکان پێویستە سیاسەتی ڕوونی دژە كێچەل دابڕێژن کە ڕەفتارە قبوڵنەکراوەکان، دەرئەنجامەکان بۆ تاوانباران و میکانیزمەکانی پشتگیری بۆ قوربانییەکان بخاتەڕوو. گەیاندنی بەردەوامی ئەم سیاسەتانە بە قوتابیان، مامۆستایان و دایک و باوکان دڵنیای دەدات لەوەی کە هەمووان لە ڕۆڵی خۆیان لە پاراستنی ژینگەیەکی سەلامەتی قوتابخانە تێدەگەن.
بەهێزکردنی سەیركەران: سەیركەران ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە بەردەوامبوون یان وەستاندنی كێچەل. پێویستە قوتابخانەکان قوتابیەكان پەروەردە بکەن لەسەر گرنگی وەستانەوە لە پێناو هاوتەمەنەکانیان، وە تەیارکردنیان بۆ دەستوەردان کاتێک شایەتحاڵی كێچەل دەبن.
ڕاهێنانی مامۆستایان: رۆلی مامۆستایان لە داڕشتنی کەشوهەوای قوتابخانەدا زۆر گرنگە. بەڕێوەبردنی کاریگەرانەی پۆل و هەڵوێستێکی بەهێزی دژە كێچەل دەتوانێت ڕووداوەکانی كێچەل بە شێوەیەکی بەرچاو کەم بکاتەوە. ڕاهێنانی مامۆستایان بۆ ناسینەوەی نیشانەکانی كێچەل و ئامادەكردنیان چارەسەرکردنی كێچەل زۆر گرنگە.
پەرەپێدانی پەیوەندی ئەرێنی هاوڕێیان: هاندانی قوتابیان بۆ دروستکردنی پەیوەندی ئەرێنی دەتوانێت ئەگەری كێچەل کەم بکاتەوە. دەستپێشخەرییەکانی وەک بەرنامەکانی پشتگیری هاوڕێیان و چالاکییە هاوبەشەکان کاری تیمی و گشتگیری پەروەردە دەکەن، کە بەشدارن لە فەرەهەمكردنی كەشێكی ئارام و سەلامەت بۆ قوتابیان.
بەشداریکردنی دایک و باوک: هەوڵەکانی دژە كێچەل زۆرترین کاریگەرییان دەبێت کاتێک دایك و باوكی قوتابیانیش بەشدارن. پێویستە قوتابخانەکان پەیوەندی بەردەوامیان لەگەڵ دایک و باوکان هەبێت و بەشداریان بکەن لە دروستکردنی ژینگەیەکی سەلامەت بۆ منداڵەکانیان. هەڵمەتەکانی سەرتاسەری کۆمەڵگا دەتوانن یارمەتیدەر بن لە بەرزکردنەوەی هۆشیاری و پشتگیری بۆ دەستپێشخەرییەکانی قوتابخانەکان.
دروستکردنی ژینگەیەکی سەلامەتی قوتابخانە زۆر گرنگە بۆ پەروەردە و سەرکەوتن و خۆشگوزەرانی گشتی قوتابیان. لە کاتێکدا کە كێچەل پرسێکی بەربڵاوە لە ئاستی جیهانیدا، هەوڵە ئامانجدارەکانی پەروەردەکاران، دایک و باوکان و قوتابیان دەتوانێت بە شێوەیەکی بەرچاو بڵاوبوونەوە و کاریگەرییەکانی کەم بکاتەوە. بە جێبەجێکردنی سیاسەتی گشتگیری دژە كێچەل ، پێشخستنی پەیوەندی ئەرێنی هاوڕێیان، و بەهێزکردنی سەیركەران، قوتابخانەکان دەتوانن کەشێکی وا برەخسینن کە هەموو قوتابیان هەست بە سەلامەتی بکەن.
داهاتووی منداڵەکانمان نەک تەنها بەندە بە دەستکەوتی ئەکادیمییانەوە بەڵکو بەندە بەو سەلامەتییە سۆزداری و دەروونییەی کە لە ساڵانی گەشەكردن و گەورەبوونی دا ئەزموونی دەکەن. چارەسەرکردنی كێچەل هەوڵێکی بەردەوامە کە پێویستی بە هەڵسەنگاندن و باشترکردنی بەردەوامی هەیە. پێویستە قوتابخانەکان بە بەردەوامی کاریگەری دەستپێشخەرییەکانی دژە كێچەل هەڵسەنگێنن و دەستکاری پێویست بکەن، هەماهەنگی لەگەڵ ڕێکخراوەكانی كۆمەلگەی مەدەنی بکەن بۆ هۆشیارکردنەوەی قوتابیان.
بە ئەنجامدانی ئەم کارانە دەتوانین ژینگەیەکی سەلامەتتر لە قوتابخانەکاندا دروست بکەین، دڵنیابین لەوەی هەموو قوتابیەك دەرفەتی گەشەکردنی هەیە لە ڕووی ئەکادیمی و کۆمەڵایەتی و سۆزدارییەوە. با پێکەوە دژی كێچەل بوەستین و کار بکەین بۆ داهاتوویەک کە هەموو قوتابیان هەست بە سەلامەتی و ڕێز و بەهای خۆیان بکەن.

دكتۆر پەرێز یاسین حةمةد
راهێنەری پەروەردەیی و سەرۆكی رێكخراوی خزمەتكاری پیرۆز