ماوەیەكە زۆر بە جددی سەركردایەتی سیاسیی كورد بە شێوەیەكی گشتی و جەنابی سەرۆك بارزانی بە شێوەیەكی تایبەتی هەنگاو دەنێت بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم و راپرسی لەسەر سەربەخۆیی كوردستان و هەنگاوەكان زۆر بە خێرایی دەڕۆن، رۆژ لە دوای رۆژ پشتیوانی و پشتگیری ئەم پرسە لە دۆستانی كورد بەدی دەكرێت، لە هەمان كاتیشدا ناحەزان رق و كینەیان هەڵدەڕێژن.
هەنگاوەكانی كورد بەرەو سەربەخۆیی و دیاریكردنی چارەی خۆنووسین بە هەوەنتە نەهاتووەتەدی، بەڵكو ئەم بڕیارە جوامێرانە لە پاش هەوڵ و تێكۆشانێكی بەردەوام هات بە درێژایی ساڵانی رابردوو، بەتایبەتی دوای ساڵی 2003ز، و پەسندكردنی دەستووری نوێی عێراق، هەوڵە سیاسی و دیپلۆماسییەكانی سەركردایەتی سیاسیی كورد و بەشداربوونیان لە داڕشتنەوەی سیاسەتی عێراقی دوای سەدام، بەڵام سەرەڕای هەوڵی كورد بۆ دەستەبەركردنی بەرقەراربوون لە عێراق و هەستكردن بە مافەكانی و دروستكردنی داهاتوویەكی گەش بۆ رۆڵەكانی، رۆژگار پێچەوانەكەی سەلماند، كە گەلی كورد لە عێراقی دوای سەدامیش بە هیچ شێوەیەك هەستیان بە مافە رەواكانی خۆیان نەكرد، بە ڵكو زوڵم و ستەم و بێبەشبوونیان لە مافەكانی هاونیشتمانیبوون بەردەوام بوو، لە هەمان كاتیشدا هەوڵەكانی حكومەتی ئێستای عێراق بۆ گۆڕینی رێڕەوی دیموكراتی لە عێراق و دیاركەوتنی دیكتاتۆرییەتێكی نوێ و پەراوێزخستنی كورد لە پرسە چارەنووسسازەكان بەردەوامە، بەبێ لەبەرچاوگرتنی ئەوەی كە گەلی عێراق بەهەموو چین و توێژەكانی، كۆتاییان بەو سەردەمە رەشەی دیكتاتۆری هێنا، سیستەمی دیموكراتییەكی هەمە لایەنی و فیدڕاڵییان هەڵبژارد، وەكو دەسەڵاتێكی نوێ بۆ بەڕێوەبردنی وڵات، بەڵام بەربەرەكانێكردن و دژایەتیكردنی كورد لە پاش ئەم هەموو هەوڵانە وەك رۆژی رووناك دیار و بەردەوام بوو، سەربارەی ئەوەی خەڵكی وا هەبوو بە گەمژە و گاڵتە سەیری كوردی دەكرد، هیچ دانیان نەدەنا بە مافە سیاسی و ئابوورییەكانی، هاوكات بەردەوام بوون لە بەكارهێنانی هەموو جۆرە سیاسەتە سەرنەكەوتووەكانیان كە رژێمە بۆگەنەكانی پێشوو پەیڕەویان دەكرد، بۆیە مافێكی یاسایی و شەرعی و سروشتییە كە سەركردایەتی سیاسیی هەرێمی كوردستان بگەڕێتەوە بۆ بڕیاری گەلەكەی و هاووڵاتیانی هەرێم بڕیار لەسەر ئایندەی خۆیان بدەن.
زۆریش لەوانەی دژایەتی سەربەخۆیی كوردستان دەكەن، خۆیان لەژێر پەردەی ئایین دەشارنەوە، مەبەستیشیان لەمە گەیشتنە بە مەرامە گڵاوەكانیان لە قەدەغەكردن، یان بە حەرام زانینی مافی چارەی خۆنووسین بۆ گەلی كورد، ئەوان ئەمە نابینن كە بۆ خۆیان زیاتر لە بیست دەوڵەتی عەرەبیان دروستكردووە، لەگەڵ ئەوەش نكۆڵی دەكەن كە كورد لەسەر ئایندەی خۆی بڕیار بدات و ببێتە خاوەن دەوڵەتێكی سەربەخۆ.
لەهەمان كاتدا پێویستە ئەمە روون بكەینەوە كە هیچ بەربەستێكی شەرعی و ئایینی نییە، هەروەها هیچ دەقێكی ئیسلامیش نییە ببێتە رێگر لەوەی كە گەلی كورد بێبەش بكات لە دروستكردنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان، ئەمەش هاوشێوەی گەلانی تری دنیا، بە هیچ شێوەیەك ئیسلام ئەم بەربەستەی نییە، بەتایبەت لەگەڵ هەبوونی چەندەها دەوڵەت كە زۆربەیان ئیسلامین لە جیهاندا، بەڵكو واجبە بەتەواوی باوەڕمان وابێ، هەموو ئەو لایەن و كەسانەی كە كۆسپ دەخەنە پێش هەنگاونان بەرەو سەربەخۆیی، هەر هەموویان گوناهبارن لە رووی شەرعەوە، چونكە مافی خۆشگوزەرانی و بەدەستهێنانی سەربەخۆیی یەكێكە لە نیعمەت و بەخشینەكان كە خوای گەورە بە بەندەكانی داوە.
گرنگترین ئەم رەخنانەی هەن لەسەر سەربەخۆیی كوردستان و شادبوونی گەلی كوردستان بە مافی چارەی خۆنووسینی ئەمەیە: كە جیابوونەوەی كوردستان لە عێراق، جیابوونەوەیە لە ئوممەی ئیسلامی و پارچەپارچەكردنی عێراقە، ئەم سەربەخۆییەش دەرگا دەكاتەوە لە پێش پارێزگا و هەرێمەكانی تر بۆ جیابوونەوەیان لە عێراق، ئەوكات عێراق دەبێتە پێشەنگێكی خراپ بۆ دەوڵەتانی تر، لە وازهێنان لە خاكی خۆی، میللەتی ئیسلام پارچە پارچە دەبێت!
بۆ ئەوەی ئەم تێگەیشتنە هەڵەیە روون بكەینەوە، دەڵێین: ئەم میللەتانەی دەور و پشت و دراوسێی كورد لە عەرەب و فارس و تورك كاتێ كە لە دەوڵەتی عوسمانی جیابوونەوە، بۆچی ئەوكات هیچ جیابوونەوەیەك رووی نەدا لە ئوممەی ئیسلامی، تاكو ئێستا گومانی خراپ و نا بەجێ ببردرێ بەرامبەر بە میللەتی كورد، ئەگەر دەوڵەتی كوردی بێتە كایەوە و سەربەخۆ بێت، هەروەها بۆ ئەوەی دەوڵەتی كوردی سەربەخۆ بێت و خێر و خۆشی بدەینێ لەم بەخشینەی كە خوای گەورە بە هەموو گەل و میللەتانی داوە كە سەربەخۆییە، بەچ مافێك بۆیان هەیە گەلی كورد بێبەش بكەن لەم بەخشین و خێرو خۆشییە؟ خوای گەورە دەفەرموێ: «قل أرأيتم ما أنزل الله لكم من رزقٍ فجعلتم منه حراماً و حلالاً قل الله أذن لكم أم على الله تفترون»، واتە: بەم بێ بڕوایانە بڵێ، پێم بڵێن هەندێك شتتان حەرام كردووە و هەندێكی ترتان حەلاڵ كردووە و بە رەواتان زانیوە، ئایا خودا ئەم مۆڵەتەی پێداون، یان درۆ دەكەن بەناوی خوداوە؟
ئەگەر راگەیاندنی سەربەخۆیی كوردستان جیابوونەوە بێت لە ئوممەتی ئیسلام و دابەشكردنی بێت، ئەوا ئەم میللەتانەی كە پێشتر باسمان كردن، پێشەنگ بوون و ئێمە لە دوای ئەوانین. ئەگەر كارەكەی ئەوان باش بێت، ئەوا ئێمەش چاویان لێ دەكەین، یان ئەگەر زۆرداری و ستەم بێت، ئەوان پێش ئێمە كردوویانە و دەستپێشخەر بوون، ئێمە بە هیچ شێوەیەك ستەم و زۆرداری ناكەین، بەڵكو هەردەم ستەممان لێكراوە و دەكرێت، ئەگەر دروست بێت بۆ دەوڵەتان و میللەتانی تر دەوڵەتی سەربەخۆیان هەبێت، ئەی بۆچی بۆ كوردان دروست نییە لە سەر خاكەكەی خۆیان قەوارەیەكی سەربەخۆیان هەبێت؟ خوای گەورە دەفەرموێ: «ولا تقولوا لما تصف ألسنتكم الكذب هذا حلالٌ و هذا حرامٌ لتفتروا على الله الكذب إن الذين يفترون على الله الكذب لا يفلحون»، واتە: لە خۆتانەوە مەڵێن ئەوەی كە بە زوبانتاندا دێت بە درۆ، ئەوە حەڵاڵە و ئەوە حەرامە، بۆ ئەوەی درۆ هەڵبەستنە بەدەم خوداوە، بە راستی ئەوانەی درۆ هەڵدەبەستن بە ناوی خوداوە، رزگار نابن.
قورئانی مەزن داوا لە موسڵمانان دەكات كە یەك میللەت بن، نە یەك دەولەت بن، جیاوازی زۆریش هەیە لە نیوان ئەم دوو دەستەواژەیە، ئەمەش مەبەستە لەم ئایەتەی كە دەفەرموێ: (إن هذه أمتكم أمة واحدة، وأنا ربكم فأعبدون)، واتە: بەڕاستی ئا ئەمەیە ئایینی ئێوە، كە یەك ئایینە، ئایینی هەموو پێغەمبەران، منیش پەروەردیگارتانم، تەنیا من بپەرستن، كەواتە ئیسلام ئایین و میللەتە، بەڵام ئایین و دەوڵەت نییە.
ئەگەر بە شێوەیەكی خیرا چاوێك بخشێنین بە مێژووی ئیسلامدا، بەهیچ شێوە بەربەستێ نابینین لە دروستیی دروستكردنی دەوڵەتی كوردی، ئە مەش بەراورد بە روداوەكانی مێژووی گەلان و میللەتانی ئیسلام، لەبەر ئەوەی مێژووی ئیسلام بە روون و ئاشكرا چەند دەوڵەتێكی ئیسلامی بەخۆوە بینیوە لە یەك كاتدا، وەك دەوڵەتی ئەداریسە و ئەغالیبە و دەوڵەتی رۆستەمییە لە خۆرئاوای نەخشەی عەرەبی، زۆر نموونەی تر هەن كە باسمان نەكردوون لەبەر درێژەنەدانە بە باسەكە.
لێرەدا دەمەوێت راشكاوانە هەڵوەستەیەك لەگەڵ رووداوەكانی كێشە گەورەكەی نێوان سەحابەكان (خوای گەورە لێیان رازی بێت) بكەین، موعاویەی كوڕی ئەبو سوفیان هەڵسا بە دابڕینی شام لە دەوڵەتی ئیسلامی، لە پاش ملكەچ نەبوونی بۆ عەلی كوڕی ئەبو تالیب، ئەمەشی بە بیانووی تۆڵەسەندنەوە لە بكوژانی خەلیفە عوسمانی كوڕی عەفان بوو. ئەوەی لەو سەردەمای رووی دا هەوڵێك بوو بۆ جیابوونەوەو سەربەخۆیی ناوچەیەك لە ناوچەكان لە دەوڵەتی ناوەند، بە بەڵگەی ئەوەی كە موعاویە شامی بەهێز و شورەدار دەكرد و كاروباری رێكدەخست، تاكو بارودۆخی بۆ بڕەخسێ بۆ جیابوونەوە، ئەم هەوڵ و تەقەڵای موعاویە رێك وەك جیابوونەوەی هەرێمێكی فیدراڵی بوو لە دەوڵەتی ناوەند، سەرباری ئەم هەموو كارانەی كە موعاویە كردی، دەبینین كە خەڵكی سوننە رێز لە موعاویەی كوڕی ئەبو سوفیان دەگرن و شەرعییەتی پێ دەدەن و رەخنەی لەتكردنی ئوممەی ئیسلامی لێ ناگرن، هەرچەندە ئەو دەرچووبوو، بەرهەڵستی كردبوو لە ئامۆزای پێغەمبەر درودی خوای لەسەر بێت، ئەو هەڵسا بە جیابوونەوە لە ناو جەستەی دەوڵەتی ئیسلام كە یەك پارچە بوو پێش ئەو، ئەگەر بێتو بەهانەی موعاویە لەو سەردەمە جیابوونەوەی لە دەوڵەتی ئیسلام و ملكەچ نەبوون بۆ سەرۆكایەتی ئەمیری باوەڕداران بێت و تەنیا داوای تۆلەسەندنەوە بوو بێ لە بكوژانی ئامۆزای خۆی كە ئیمامی عوسمان بوو، ئایا مافی كورد نییە داوای مافی چارەی خۆنووسین و جیابوونەوە بكات لە عێراقێك كە جگە لە نەهامەتی و خراپەكاری زیاتر هیچ خێری تریان لێ نەدیوەو ئەو ژمارە زۆرەی كورد قەتڵ و عام و بێ سەر و شوێن كراون كە لە ئەژمار نایێ لە لایەن رژێمە دیكتاتۆرە عارەبەكانی یەك لە دوای یەكی عێراق، ئەگەر ئەوەی موعاویە ئەنجامی دا، میراتێكی كەلەپووری ئیسلامی سوننی بێت بۆ جیابوونەوە، ئەوا بێگومان ئیسلامی شیعە و مێژووەكەی لەمە بەدەر نییە، ئەوەندە بەڵگەمان پێ دەدەن بە ئاشكرا لەسەر جیابوونەوە، بۆ ئەوەی بتوانین بەرپەرچی ئەم وتە نامۆیانە بدەینەوە، كە جیابوونەوەی كوردیان لە عێراق پێ دروست نییە، حوسێنی كوڕی عەلی دەرچوو لە دەوڵەتی ئەمەوی، هەوڵی دا دەوڵەتێك، یان قەوارەیەكی سەربەخۆ لە شاری كوفە دروست بكات، بە بەهانەی ستەم و زۆرداریی بەنی ئومەییە و لادانی لە راستەڕێی خیلافەت، ئەوەی ئاشكرایە كە دانیشتووانی هەرێمی كوفە لەو سەردەمە پێویستیان بە دەسەڵاتێكی سیاسی هەبوو بۆ دانانی دەوڵەت، ئەم پێویستییە هەمان مەرجی واجبە ئەگەر مەرجەكانی بێنەدی لە سەردەمی ئەمڕۆ لە یاسای نێودەوڵەتی بۆ راگەیاندنی دەوڵەتێك لە سەردەمی ئێمەدا، ئەم مەرجانەش ( هەرێم – گەل – دەسەڵاتی سیاسی) ئەمانەش هەموویان لەكوردستاندا هەن، تەنیا ئێمە پێویستمان بە دانپێدانانی دەوڵەتان هەیە. بەدرێژایی مێژوو لە هیچ كەسمان نەبیست كە نكۆڵی بكات لە دەرچوونی حوسێنی كوڕی عەلی لە فەرمانی بەنی ئومەییە و هەوڵدان بۆ سەربەخۆیی هەرێمی كوفە، هیچ كەسێ تۆمەتباری نەكرد بەوەی كە میللەتی ئیسلامی بەشبەش كردووە!
ئەوەی شایەنی باسە بە پێویستی دەزانم ئاماژە بە رای زانایانی فیقهی ئیسلامی بدەم، دەربارەی مەسەلەی هەبوونی چەند دەوڵەتێكی ئیسلامی لە یەك كاتدا، هەرچەندە زۆربەی زانایان رایان لە سەر یەكپارچەیی دەوڵەتی ئیسلامە كە یەك ئیمامی هەبێت و یەكگرتوو بن، بەڵام لە هەمان كاتیشدا ئاماژە بەوە دەكەن ئەگەر پێویست بوو ئەوا ئاساییە چەند دەوڵەتێكی ئیسلامی هەبێت، هەریەكە و ئیمام و بەڕێوەبردنی سەربەخۆی هەبێت.
هەر یەك لە ئیمامی نەوەوی و ئیمام ئەلحەرەمین زانا جوینی و ئیبن و حەزم و محەمەدی كوڕی كیرامی سوجستانی و ئەبو ئەلسەباحی سەمەرقەندی و زۆری تریش راشكاوانە فەتوایان داوە كە زۆر ئاساییە لە پێناوی پاراستنی بەرژەوەندی هاووڵاتیان و لە سەر بنەمای رێز لێك گرتن چەند دەوڵەتێكی ئیسلامی و هاوسنوور و دراوسێ هەبێت و هەر یەكەو فەرمانڕەوای خۆی هەبێ.
چەندین دەوڵەتی ئیسلامی لەم سەردەمەی ئێستا بوونی هەیە و نكۆڵی لێ ناكرێ، بارودۆخی نێودەوڵەتی وا دەخوازێ، بەڵام ئەم دەوڵەتانە دەتوانن یەكگرتوو و رێك و پێك بن لەگەڵ یەكتری لە لایەنی سیاسی و ئابووری بە گوێرەی خواستی بەرژەوەندیی ئەم دەوڵەتانە.
ئەگەر كەلەپووری فیقهی و مێژوویی شایەد بن لەسەر جیابوونەوە و دروستكردنی چەند دەوڵەتێك و دابەشبوونی دەوڵەتی ئیسلام بۆ چەندەها دەوڵەت كە لە یەكتر جیابن و سنووردار بن، هەر یەكەو لەژێر فەرمانڕەوایی سەرداری خۆی بێت و هەر یەكە لەوەی تر جیاواز بن، بەم جۆرە زۆر لە زانایانی فیقهی مۆڵەت دەدەن بە هەبوونی چەند ئیمامێك لە ناو میللەتی ئیسلام، ئەی بۆچی ئەمانە بە دروستی نازانن كەوا كورد وەك نەتەوەیەكی ناوچەكە قەوارەیەكی سەربەخۆی هەبێت؟ ئایا ئەم بەهانەیان لەژێر پەردەی ئیسلام دەشارنەوە، بۆ ئەوەی رق و كینە بۆگەنە و رەگەزپەرستیەكان بڵاو بكەنەوە؟
بۆیە پێویستە هەموومان ئەم قەناعەتەمان لا دروست ببێت كە دەوڵەتی كوردیش بەڕێوەیە و هیچ بەربەستێكی ئایینی و شەرعی نییە كە رێگر بێت لە هاتنە كایەوەی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان، پێویستیشە بە یەكدەنگی و بە یەكڕیزی پشتگیری و پشتیوانی تەواوی هەوڵە دیپلۆماسییەكانی جەنابی سەرۆك بارزانی و لایەنە سیاسیەكانی كوردستان دووپات بكەینەوە و بە شێوەیەكی جددی وەڵامی تەواوی هەموو ئەو رەخنە و تۆمەتانە بدەینەوە كە ناحەزانی كورد لێرە و لەوێ خەڵكی نەزانی بێ چەواشە دەكەن.

* سەرۆكی یەكێتیی زانایانی ئاینی ئیسلامیی كوردستان