ئێمەی نیشتمانیانی كورد لە سوریا هەر لە سەرەتاوە ئاگاداری كاروانی خەباتی بازانیی نەمر بووین، هەوڵمانداوە سوود لە رێبازو ئەزموونی خەباتی ئەو وەربگرین، فیكری بارزانی پەیوەست بووە بە مێژووی كورد، ئەو فیكرە نەتەوەییەی كە بارزانی لێی هەڵێنجاوە هەر لە پێگەی مێژوویی داستانی كاوەی ئاسنگەرەوە درێژدەبێتەوە تا ئەمڕۆ، بە واتای ئەوەی كە كێشەی نەتەوەیی كورد وابەستەی داستانی كاوەو جەژنی نەورۆزە كە بۆتە میكانیزمێك بۆ ورووژاندنی ئەم كێشەیە، ئەو فیكرە نەتەوەییەی لای بارزانی لە لایەنی مێژوویی رۆحییەوە بە رێگایەكی راستدا تێدەپەڕێت، داستانی كاوە كاریگەریی هەبووە بۆسەر لایەنی شۆڕشگێڕیی فیكری نەتەوەیی و لایەنی ئاشتيی میانڕەوەیی ئەم فیكرە، ئەمەش وای كردووە كە دوور بێت لە توندوتیژی و هاوسەنگ بێت، بەپێچەوانەی گەلانی دیكەی ناوچەكە كە چەندین بزووتنەوەی پەڕگیرو توندڕۆی لێهەڵكەوتووە، وەك ئەتاتورك و بەعس و گرووپە تیرۆریستە ئیسلامییەكان، بەڵام لەنێو كورددا هەرگیز بزووتنەوەی توندڕۆ پەیدا نەبووە، بارزانی بە رێبازەكەیدا خەسڵەتە شۆڕشگێڕی و دانایی و عەقڵانییەتەكانی و دادپەروەریی بەیەكەوە كۆكردۆتەوە.
هەموو گەلێكی سەر ئەم زەمینە هێماو قارەمانی خۆی هەیە، بارزانی خاوەن فیكرو ژیانی كردارەكیی خۆیەتی، ئەو لەنزیكەوە لەگەڵ ئەزموونی سۆشیالیستدا ژیاوە ، كاتێ بەرەو یەكێتیی سۆڤییەتی جاران بە كاروانە مێژووییەكەی بەڕێ كەوت و زیاتر لە دە ساڵ لەوێ مایەوە، ئەوكاتە نیوەی جیهان سۆشیالیست بوو و چارەسەری كێشەی نەتەوەییش بەپێی پرەنسیبەكانی سۆشیالیزم مایەی گفتوگۆو باسكردن بووە، ئەم ئەزموونە فیكری بارزانی بەهێزتركرد كە بە چاوی خۆی بینی چۆن سۆشیالیزم لە چارەسەركردنی كێشەی نەتەوەییدا بە شێوەیەكی دادپەروەرانە شكستی هێناوە، ئەمەش ئاماژەیەكی كاریگەر بوو لە فیكری بارزانی.
بێگومان فیكری بارزانی زیاتر پەیوەست بووە بە واقیع و راستییەكانی سەرزەوی، نەك بەو تیۆرانەی كە هیگل دەربارەیان دەڵێت: ( تیۆرەكان زەردن، بەڵام درەختی ژیان هەمیشە سەوزە) بارزانی وابەستەی مێژووی گەل و خانەوادەكەی بووە، دوو نەوەی پێش خۆی خەریكی كوردایەتی بوون لەوەتەی سەردەمی شێخ عەبدولسەلام بارزانی و لەوانەوە میراتێكی بەرچاوو باڵای نەتەوەیی بۆ بەجێماوە، شێخ عەبدولسەلام نامەیەكی بۆ سوڵتانی عوسمانییەكان نارد لەسەروبەندی ئەنجامدانی چاكسازی لە دەوڵەتی عوسمانیدا و چەندین داواكاریی كوردی تێدا نووسیبوو، بزووتنەوەكانی بارزان دژی ستەم و چەوساندنەوە و بۆ بەدیهێنانی ئازادی و مافەكانی كورد و بەپێی هەلومەرجی ئەو قۆناخە سەریانهەڵداوە، ئەو كاتە پرسی نەتەوەیی ساوا بوو هەر لەگەڵ هاتنی درووشمەكانی شۆڕشی فەرەنسا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
بارزانی ئەزموونی تایبەتیی خۆی هەبوو، ئەو سەركردەیەكی رۆژهەڵاتی و مەبدەئی بوو، بەرژەوەندیی كۆمەڵگای لەبەر چاو دەگرت و لە كاری تەسكی حزبایەتی دووردەكەوتەوەو هەمیشە لەگەڵ رێكخستنی ریزی میللەتەكەیدا بووە، ئیسلامی سیاسی رەتدەكردەوە، هەر چەندە بڕوایەكی تەواوی بە ئایین هەبووەو ئایینی لە سیاسەت جیادەكردەوە، رێزی لە ئایین و ئایینزاكانی كوردستان دەگرت، یەكەم جار كە شەرەفی بینینم پێبڕا ئەو كەسانەی كە پاسەوانییان دەكرد كریستیان و ئێزیدی و بارزانی بوون، دوای واژۆكردنی رێكەوتننامەی 11ی ئادار بارزانی یەكێتیی زانایانی ئیسلامی دامەزراند، بەڵام پێی راگەیاندن كە دەبێت لە سیاسەت دووربكەونەوەو بایەخ بە كاری كۆمەڵایەتی و خێرخوازیی بدەن.
بارزانی یەكەم سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان بوو، رۆژێك لە رۆژان فیكری ماركسی یان لیبرالی لە رێبازەكەیدا بەرجەستە نەكردووە، بەڵكو هەمیشە مۆركی نەتەوەیی كوردستانی و لێبووردەیی و كرانەوە لە رێبازەكەیدا رەنگی دەدایەوە، بایەخی زۆری بە كۆمەڵگەی كوردەواری دەدا و وابەستەی گەلەكەی بووە، دوای ساڵی 1970 و واژۆكردنی رێكەوتننامەی ئاداری مێژوویی هاتمە لای بۆ پیرۆزبایی لێكردن، ئێوارێ لە میوانداریی ئەودا بووین لە حاجی ئۆمەران و نزیكەی 40 بۆ 50 كەس لە مەجلیسەكەی دانیشتبوون، یەكێك لەوانە سكاڵایەكی خستەڕوو تایبەت بە رەفتارو هەڵسوكەوتی هەندێ لەو شوفێرانەی كە لەسەر رێگای حاجی ئۆمەران- گەڵاڵە مێگەل و گاڕانەكان هەڕەتەدەكەن و و زیانیان پێ دەگەیەنن، بۆیە بارزانی دوای ئەوەی بۆ یەك كاتژمێر لەسەر ئەم بابەتە قسەی كرد، دواتر گوتی: پێویستە رێز لە هەست و ئارەزوو و بەرژەوەندییەكانی خەڵك بگرین، ئاوڕیشی لە شەهید فرەنسۆ هەریری دایەوەو پێی راگەیاند كە بێ دواكەوتن و لە سبەینێوە ئەم كێشەیە چارەسەر بكات.
ئەو ناكۆكییانەی لە نیوەی شەستەكانی سەدەی رابردوو لە ریزی پارتی هاتنەئاراوە هەروەك دەگوترێ شتی كەسیی نەبوون، بەڵكو فیكریی بوونەو پەیوەست بوونە بە فیكرو بیروباوەڕو رێنمایی و هەڵوێستە سیساسییەكانەوە، هەروەها بە چۆنێتیی مامەڵەكردن لەگەڵ میللەت و شێوازی چارەسەركردنی كێشەی كورد لە كوردستانی عێراق، بارزانی سەرۆكی حزبێكی زۆر گرنگ بووە كە بووەتە بنەماو بناغەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردو هیچ رۆژێك بیری لە دەسەڵات نەكردۆتەوە و پیادەشی نەكردووە، تەنانەت وەك سەرۆكی حزبیش ئەم دەسەڵاتەی بەكارنەهێناوە.
كلتووری مێژوویی ناوچەی بارزان كاریگەریی زۆری هەبووە بۆسەر فیكری بارزانی لە رووی لێبووردەیی و قبوڵكردنی فرەئایینی، كاتێكیش رۆژهەڵاتناسێكی ئەمریكی لە كەنیسەی ئینجلیكانی ویگرام سەردانی ناوچەی بارزانی كرد لە ساڵی 1800-1801 بینی كە سێ ئاین هەن: مەسیحییەت و ئیسلام و یەهودییەت، ویگرام چاوی بە قەشەیەكی كریستیان كەوت و پرسیاری لە شێخی موسڵمانانی بارزان لێ كرد، بەڵام قەشەكە وەڵامی دایەوە، ئەگەر مەبەستت شێخ عەبدولسەلامە، ئەوا شێخی ئێمە و هەموومانە لە ناوچەكە، كلتووری لێبووردەیی ناوچەی بارزان سەرچاوەی یەكەمی فیكرو شۆڕشی بارزانی بووە، چونكە بارزان ناوچەی شۆڕش و یاخیبوونەكان بووە دژی ئینگلیزو حكومەتە عێراقییە یەك لەدوای یەكەكەكان، هەروەها لە پەیوەندیی بە حزبی هیواوە، بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە كتێبەكەیدا «البارزاني والحركة التحررية الكردية» باسی ئەوە دەكات كە پەیوەندی هەبووە لەگەڵ شێخ سەعید، بزووتنەوەی خۆیبوون گەیشتۆتە ناوچەی بارزان و لە هەولێر و سلێمانی و بەغدا بڵاوبۆتەوە، خۆیبوون بزووتنەوەیەكی نەتەوەیی سەرتاسەریی بووە لە سێ پارچەكانی كوردستان لەسەردەمی عوسمانیدا.
شكۆييەكانی فیكری بارزانی
1- لە 19-1-1948دا كۆنفرانسێك لە شاری باكۆ بەستراو تێیدا كوردی ئێران و عێراق و سوریا ئامادەبوون، بارزانی بۆ یەكەم جار بوو باسی پرسە سیاسی و فیكری و فەلسەفییەكانی كرد، دەقی وتارە بەناوبانگەكەی لە كتێبەكەی بەڕێز مسعود بارزانی بڵاوكراوەتەوە، كە تێیدا ستراتیژییەتی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردی خستبووەڕوو، لەو قۆناخەشدا جیاوازیی كردبوو لەنێوان دوژمنان و دۆستانی كورد ، بەردی بناخەی ستراتیژیی فیكری بارزانی لە كۆنفرانسی باكۆوە دەستی پێكرد، زۆربەی مێژوونووسان جەخت لەوە دەكەنەوە كە ئەمە یەكەم جارە بارزانی باس لە بواری فیكری و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بزووتنەوەو ململانێكانی ناوچەكە دەكات، بە رای من ئەمە هەوڵێك بووە بۆ دۆزینەوەی پێگەیەك بۆ كورد لە ناوچەكەدا، چونكە پێشتر كورد هیچ پێگەو رۆڵێكی نەبووە شایانی باسكردن بێت، هەروەها بارزانی هەوڵی دەدا یەكێتیی سۆڤییەتی جاران تێبگەیەنێت كە( ئەو كاتە) 20 ملیۆن كورد لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەن، دەتوانن رۆڵی گرنگ لە ناوچەكەدا ببینن، ئەو كوردانە پەیوەستن بە شۆڕشی جیهانییەوە، ئەم وتارە بووەتە بەڵگەنامەیەكی ئەرشیفكراوی یەكێتیی سۆڤییەت و قسەو لێكۆڵینەوەی زۆری دەربارەكراوە.
2- بۆ جاری دووەم كە فیكری بارزانی تێیدا دەركەوت لە كۆنگرەی كانی سماق بوو لە 15-4-1967، وا رێكەوت كە لەوێ یەكەم سەردانم بێت بۆ لای بارزانی و ناوچە ئازادكراوەكان و ئامادەی كۆنگرەی سیاسی- سەربازیی سەركردەكانی هێزی پێشمەرگە بووم كە ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندی و مەكتەبی سیاسی و ئیدریس بارزانیی هەمیشە لە یاد ئامادەی بوون.
بارزانی لە كۆنگرەی كانی سماق رووی لە فەرماندەكانی پێشمەرگەو خەباتگێڕانی حزب كردو پێی گوتن: (ئێوە قارەمانانی ئەو گەلەن و خۆتان بە قوربانی دەكەن، هیواخوازم چاوتان لە هەژاران بێت و رەخنەش قبوڵبكەن، ئەوەی لەپێناو بەرژەوەندیی تایبەتی كاربكات جێی لەنێوماندا نابێتەوە و كوردایەتیش پێویستی پێی نابێت). بارزانی لەو كۆنگرەیەدا كوردی ناساندو داواكارییەكانیشی روونكردەوە و جەختی لەسەر گرنگیی كاری بەكۆمەڵ كردەوە بە توندیش هێرشی كردە سەر دەوڵەمەندانی كورد كە یارمەتیی گەلەكەیان نادەن، ئەو هەمیشە دەیگوت: من سەركردە نیم و خزمەتكارێكی گەلەكەی خۆمم، هەروەها دەربارەی واتای پێشكەوتنخوازیی قسەی كرد دوور لە دروشمی بریقەدار و لەم بارەوە ئاماژەی بەوە كرد كە پێشكەوتنخواز ئەو كەسەیە كە ستەم لەگەلەكەی ناكات و دزی لێ ناكات و پارێزگاری لە كەرامەتی دەكات، هەروەها بە توندی رەخنەی لە مەسەلەی حزبایەتیی تەسك گرت و لەم رووەوە گوتی: ( بە درێژایی ژیانم خیانەتم لە كەس نەكردووەو قبوڵیش ناكەم كەس خیانەتم لێ بكات، رێكخستنی ریزەكانمان بنەمای سەركەوتنمانە و ئێمەش ململانێی مان یان نەمان دەكەین، پێویستە سووكایەتیی بە شوان و گوندنشین و ئافرەت نەكەین)، هەروەها زیاتر گوتی: (لە ساڵی 1945 و لە ساڵی 1948 و لە 1960 دا گوتوومە و ئێستاش دووبارەی دەكەمەوە و دەڵێم كە هیچ كێشەو ناكۆكی لە نێوان گەلی كوردو گەلی عەرەبدا نییە، كوردو عەرەب دۆست و بران، بەڵام ململانێمان لەگەڵ رژێم و حكومەتەكانە و داوادەكەین حكومەتێكی دیموكرات پێكبێت و ئێمەش هێرش بۆ كەس ناكەین و داكۆكی لە خۆمان دەكەین، حزب خۆی لە خۆیدا ئامرازە نەك ئامانج).
بارزانی خاوەنی فیكرو ئاراستەیەكی روون و ئاشكرا بوو، شۆڕشی ئەیلول و ئۆتۆنۆمی و فیدڕاڵی زیندووترین گەواهیدەرن لەسەر فیكری ئەو زاتە، بە پێچەوانەی زۆر لە سەركردەو بەرپرسانی دیكە، لایەنی مەیدانی لای بارزانی لە لایەنی تیۆری زیاتر روون و دیارتر بوو، بۆیە لە یادی 114 ساڵەی لەدایكبوونیدا ئەو پەڕی وەفاداری دووپات دەكەینەوە.