دیرۆك چ جاران وێ رۆژێ ژبیرناكەتن كە سپێدەهیەكێ ئەم ژ خەو ڕابووین و بچاڤێن خۆ دیتین كە زەلامەك د تەلەفزیۆنێدا و لبەر چاڤێن كامیرایێ و جیهانێ وێنێ سەدامێ گۆڕ بە گۆڕ و دیكتاتۆرێ سەدەیێ بیست و ئێكەم ددەتە بەر پێلاڤێ. ئەڤـ وێنەیێ زیندی و هزاران نموونەیێن دیتر گۆپیتكا كەرب و كینەیێ ژ وێ دەستهەلاتا زۆردار نیشانی جیهانێ بگشتی و ئەرەبێن كۆ پشتەڤانی ژ سیاسەتا وێ دكر،دگەهاند و پەیامەك بوو بۆ هندێ كە وان تێبگەهینیتن كە ڤێ دەستهەلاتێ چەند ئێش و ئازارێن فیزیكی و سایكۆلۆژیك گەهاندینە خەلكێ ڤە وەلاتی بگشتی و نەتەوەیێ كوردی ب تایبەتی. ئەڤ وەلاتێ بناڤ عێراق ]یێ كۆ من بخۆ چ باوەری پێ نینە و نەمایە و ژ فەرهەنگۆكا مێشكێ خۆ هاڤێتیە دەر و سایكۆلۆژیەن خۆ ژێ قۆرتالكری و شویشی [ خۆدانێ برینەكا كویر و مەزن و دەها جار ڤەبووییە و چ جاران ئەڤ برینە خۆ نادەتە ئێك. پتر ژ هزار و چەند سەد سالانە دەستهەلاتا سۆننە و شێعەیان یا دەست بۆ دەست بووی و دبیتن و هەر ئێك ژ وان یێ گەهشتیە سەر تەختێ دەستهەلاتێ ئەوێ دیتر یێ چەوساندی و پەرقۆتەكری. هەتاكۆ هكومەتا نوییا كۆ ژ سالا بیستێ هەتا سەردەمێ سەدامێ خوینمێژ و زەحاكێ دەڤەرێ، كە تێدا ئاستێ ئازادیخوازیێ لنك كوردان و شێعەیان گەهشتە گۆپیتكێ، و ئەو ژی ژ ئەگەرێ وێ زۆردارییا ل وان دهاتە كرن. پشتی ڕووخانا رژێما بەعسا فاشی و هەڕفتنا بۆهایێن پووچەلێن وێ و پشتی سالا 2003 هەمی جۆرێن دەستهەلاتێ لڤی وەلاتێ نەتەبا هاتنە جەڕباندن، بەلێ برینێن تاكی و جڤاكی تێدا نەهاتنە كەوین، ب هەمی ئالی و ئایین و نەتەوەیەكێڤە.
سایكۆلۆژیایا تاكێ كوردی و شێعە و سۆننەیا لڤی وەلاتی یا د كاودانەكێ كریتیك و قەیراناویدا. د ڤێ كاودانێدا نەستێ ڤی تاكی و نەخاسمە ژی نەستێ وی یێ بكۆمەڵ ( اللاشعور الجمعی )، كە وەك سایكۆلۆژیستێن وەكی یۆنگی ئاماژەی پێددەتن لایەنەكێ كارتێكەرە لسەر هەمی رەفتار و كریارێن مرۆڤی، و نەستێ دەستهەلاتدار و سیاسەتوانان ژی نەخاسمە یێ كەفتیە بن كاریگەرییا وێ و هەستەكا مەزنا " خۆ-ب-قۆربانیێ-زۆرداریێ-زانین" دوروست بووی، و ئەڤە ژی هێما و نیشانەكە ژ ڤێ ڕاستیێ كە سازی و بنیاتێ ستراكچەرێ كەساتیێ لنك تاكێ ڤی وەلاتی بگشتی و یێ سیاسەتوانان و دەستهەلاتدارێن تێدا تووشی وەرچەرخانەكا مەزن بووی و ئەو ژی كویرتربوونا برینێن كەڤنە.
لبن سیبەرا ڤێ كاودانێ، هێدی بەرهەڵایی و تیرۆرێ و ئالۆزییا دەڤەرێ و وەلاتی تاكێ وێ ژ هندێ ناپارێزیتن كە ژ پێخەمەت پاراستنا ناسنامە و بوون و مانا خۆ، خۆ ب عەشیرەت و پارتەك سیاسی یان باژێرەك یان هەرێمەكێڤە گرێنەدەتن.
ستراكچەرێ كەساتییا ڤی تاكی، ب هەمی تەخ و چین و مەزهەب و نەتەوە و ئایینانڤە یا تووشی گۆهۆڕینەكا بنەڕەتی و ڕادیكالی بووی و ژ ئاراستەیا سەرپێبوون ب عێراقەكا ( وەهمی ) و خەیاڵی و نەكەتواری بۆ ژێدەرەكێ دیتر هاتیە ڤەگۆهاستن و ئەو ژی جهەك جۆگرافیایی و كیانەك سیاسی و سەربخۆیە كە ژێدەرێ هەستكرن ب ئارامی و ئاسایێشا سایكۆسۆسیۆلۆژیك لنك تاكێ ڤی وەلاتی بیتن، و پرۆسێسا گۆهۆڕینا وێ ژ ئاراستەیەكێ خەیاڵی و نەكەتواری بۆ ئێكێ ڕاستەقینە و گەرەنتیكەرێ مانا وی تاكی، سیمبۆلێ مزگینیەكێیە و ئەو ژی پارچەپارچەبوونا ڤی وەلاتێ ڤێكنەكەفتی و سەر ژ نوی داڕشتنا وێیە لسەر هندەك بنەما و پیڤەر و بۆهایێن دیترێن نەوەكی ئەوا نێزیكی سەدان سالە ب قۆڕێ پێكڤە هاتیە لكاندن و چ ئارامی و تەناهییەك سایكۆلۆژیك لنك هیچ تاكەكێ زێ دوروست نەكرییە، و تەنها ئەڤ چارەسەرییە یە كە دێ برینێن هەر ئێك ژ وان تاك و لدویڤدا ژی برینێن هەمی نەتەوە و مەزهەب و لایەنان كەوینیتن و چارەسەركەتن، و ب تایبەت نەتەوەیێ كوردی و كوردستانیان كە ب سەدان سالە ژ پێخەمەت ئازادیێ و رزگاربوون ژ ئێش و ئازارێن ڕژێمێن فاشیستی قۆربانیێ ددەتن و ئەڤرۆكە بەرهەمێ خوینا هزاران پێشمەرگەهێن شەهید و بریندار و ئاوارەیی و كیمیاباران و جینۆسایدێ و ئەنفالێن ڕەشە كە ئەم ئەگرۆ وان بچاڤێن خۆ دبینین و پاراستنا وان ئەركێ نیشتمانیێ هەر تاكەكییە بێی جیاوازییا بیروباوەرێن سیاسی و ئایینی، و ئەڤە بچویكترین خزمەتە ئەم دشێین پێشكەشی وان بكەین و بلا لبیرا مە بیتن ئارەزوویێن مەزن قۆربانیدانێن مەزن ژی دڤێتن و چ كەس و نەتەوە و وەلاتەك ب شەڤ و رۆژەكێ نەگەهشتیە ئارمانجێن خۆ، و دبیتن ئەم پترتر ژ جاران ژی قۆربانیێ بدەین تا دگەهینە وێ رۆژێ، و ئەڤ ئێكە و ئارمانجا مەزن وەسا دخوازیتن هەر ئێك ژ مە خۆ ب پێشمەرگەهەك بزانیتن و شەهیدبوونێ وەك فەخرەك و شانازییەك لخۆ نێزیك ببینیتن. ئاڤاكرنا كەساتیا خۆ لسەر ڤی بنەمایی ئارامی و تەناهی و ئاییندەییا نەتەوە و زارۆكێن مە گەرنتی دكەتن و هیچ گەلەك ژ گەلێ كورد هەژی تر نینە رەنگێ دەولەت و كیانەك سیاسی و سەربخۆ بخۆڤە نەبینیتن و ئەڤ ئارمانجا مەزن ب ئانەهییا خۆدایێ مەزن و دەست و پەنجەیێن شێر و پلنگێن پێشمەرگەهێن گیانفیدا و مێرخاس یا بڕێڤە، تنێ دمینیتن هەداریێ بكێشین و بێهنەكا فرە و قۆربانییەكا دیتر ئەم بدەین و بەرژەوەندیێن تەسك و تایبەت قۆربانی یێن مەزنتر و ئاییندەسازتر بكەین.

*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیێ / بەشێ دەروونزانیێ / زانستگەها زاخۆ