پێشەكیەك دیرۆكی :
بیرۆكەیا دامەزراندنێ ل دەزگەهێن میری و فەرمی تشتەك نوی نینە، بەلكۆ بۆ پێش چەندین هزاران سالا دزڤریت كۆ ل هندەك وەڵاتێن وی سەردەمی بۆ نموونە ل چینێ بۆ مەرەمێ ژناڤگرتنا هندەك كەسان بۆ برێڤەبرنا هندەك دام و دەزگەهێن كارگێری و میری، چەند جۆرەكێن تاقیكرن و هەلسەنگاندنا لسەر چەندین كەسان دهاتە جێبەجێكرن، وگەلەك جاران ژی ژبۆ مەرەمێ دامەزراندنا وان ل كاروبارێن لەشكەری و سەربازی دا ژی ئەڤ كارە دهاتە جێبەجێكرن، لێ هەكەر جاران تا رادەیەكێ ئەڤ تاقیكرنە دسانەهی بوون، یان ژی سنوورداربوون، پشتی بەرفرەهبوونا جفاكێن جیهانێ و شارستانیەتێ، سنوورێن وێ و هەروەسا جۆرێن وێ ژی مەزنتر و پترتر لێهاتن، و ئەڤروكە دبینین كە رێژەیەكا گەلەك ژ دامەزراندنێ ل دام و دەزگەهێن میری ل سەرتانسەری جیهانێ ل ئارادیە .
پێناسە و چەمكێ دامەزراندنێ :
دامەزراندن بریتیە ژ پروسێسا جیگیربوونا فەرمانبەر یان كارمەندەكێ ( Employee) ل جهەك یان دەزگەه و سەنتەرەكێ فەرمی بۆ ماوەیەكێ دویر و درێژ یان ژی كاتی و ل بەرامبەر ئەنجامدانا كارەك دەستنیشانكری ب ناڤ و نیشانەك دیار دماوەیەكێ دیار ژ روژێ و هەیڤێ و سالێ و وەرگرتنا برەكا پارەی وەك مووچە، كە تێدا ئەڤ فەرمانبەرە دسنوورێ چارچێڤەی هندەك رێنمایی و یاسایێن تایبەت هەلسوكەفتێ دكەتن و تێدا بریار لسەر گەلەك لایەن ژ كارو چالاكی و كێم و كاسی یێن وی دهێتەدان ب وەرگرتنا شێۆازێن تایبەت پاداشترن یان سزادانێ .
بگوتنەك دیتر ئەڤ یاسا و بنەما سنوورێ كارو چالاكی و بزاڤێن وی دیاردكەت وهندەك ئەرك ومافێن دوو لایەنە دكەڤنە دستۆیێ وی و ئەو سەنتەرێ ئەڤ فەرمانبەرە دامەزراندی . ل وەڵاتێن پێشكەفتی بۆ مەبەستێ دامەزراندێ پشت ب گەلەك شێۆازێن هەلسەنگاندنێ دهێتە گرێدان وەكی چاڤپێكەفتن و پركرنا چەندین جۆرێن فۆرمێن تایبەت و گرێدای ب بسپۆری و بابەتێن دیتر یێن پر پەیوەندار ب دامەزراوە و كەسێ پێشكەشكار و هەروەسا هەبوونا باوەرنامە یێن بسپۆریێ و (c.v)یەكا دەولەمەند و پر ئەزموون ژ كارێ دوێ بسپۆری و كاری دا، و بێگۆمان ژی شانسێ كاری پتر بۆ وان كەسانە یێن كە ئەزموونەكا پترتر و باوەرنامەیەكا بلندتر هەی وهندەك تایبەتمەندیێن دیتر كە ئەو دەزگەه جۆرێ وان دیاردكەت . هەلبەت دجهێ خۆ دایە بهێتەگۆتن ل ڤان وەڵاتان دامەزراندن پتر بشێوەیەكێ گرێ بەست و كاتی یە، لدویڤ دەلیڤە و جهەك دیتر دگەرهیتن كە هندەك ژلایەنێ جۆرێ كاری و مووچەیێ وێ و هندەك دەستكەڤتێن دیتر، ب باوەرا وی ژ كارێ وی باشتربیتن و دگەل بدەستڤەئینانا ڤێ دەلیڤەی دگاڤێ دا جهێ خۆ بەرددەتن و دچیتە دكارێ نوی دا .
دامەزراندن لنك مە ل كوردستانێ :
یا دیارە ئەم ل كوردستانێ و وەكی نەتەوێ ئاكنجی ل كوردستانێ ل هندەك قۆناغ و كاودانێن تایبەت دا، نە مەشیایە دابمەزرین و نەخەلكەكێ ئەو دەلیڤە دایە مە، بۆ نموونە وەكی خەلكێ مە یێ كۆ ئاوارەی وەڵاتێ ئێرانێ بین ئاماژێ پێ ددەتن پشتی نسكۆیا (1957)ێ دەمێ خەلكێ نەچاربووی ئاوارەی وەڵاتی ئیرانێ ببییتن و ب سەدان هزار كەس ژ كوردستانێ مشەختی ڤی وەڵاتی بووین، هەر چەندە كە دوی سەردەمی و لبن دەستهەلاتا شاهێ ئیرانێ خەلكێ دشیا هندەك بزاڤێن رەوشەنبیری و نەتەوەگەرایی جێبەجێ بكەتن لێ پێدڤی بوو كە ئەڤ بزاڤە دسنورێ ئایینی زەرەدەشتی و نەژادێ ئاریایی بایە نەك پترتر، وهەروەسا بزاڤ و چالاكی یێن رامیاری ب جارەكێ قەدەغەكری بوون، وئەڤ خەلكێ سادە و ئاسایی، و گەلەك ژ وان هیچ بسپوریەك و شارەزایی دبواركێ تەكنیكی یا پیشەسازی دا نەبوو، لەوما ژی نەدهاتنە دامەزراندن ل دەزگەهێن میری، بەلكۆ تنێ ماف هەبوو وەك كرێكارەك ل كارگەهەك و كەرتەكێ تایبەت كاربكەت، و ژڤێ چەندێ ژی ژیانەكا پر دەستەسەری و نەبوونی هەبوو و برێڤەدبرن، هەتا كو ژی گەلەك ژ وان ژ لایەنێ رامیاری و ئایینی ڤە دهاتنە دژایەتیكرن، بگوتنەك دیتر تنێ و ب دەگمەن دهاتنە دامەزراندن و ژڤی مافی بێ بەهربوون .
هەلبەت دیرۆكا دامەزراندنێ ل كوردستانێ تنێ دڤێ چەندێ دا كۆرت نابیتن . دامەزراندن ل كوردستانێ یا گرێداییە ب دیرۆكەكا تەحل یا كۆ بەرمایێ دەستهەلاتداری یا خەلیڤەیێن عۆسمانی یا ڤە بدرێژاهیا چەند سەد سالێن دەستهەلاتا وان بسەر كوردستانێ دا، كە ژبلی نەهامەتیێ و زورداریێ و كۆشت و كۆشتا، و دژایەتێكرن و ڤێرابەردانا كوردان ب نەتەوە و ئایین و خەلكا دیتر ژ لایەكێ و سەدان زیانێن دیترێن رامیاری و ئابووری و جڤاكی هیچ مفایەك نە گەهاندیە مە، وبابەتێ ڤێ گوتارێ ژی هەمان ئێكە ژ وان زیانێن كە ڤێ دەستهەلاتا بناڤێ ئیسلامێ گەهاندینە مە و بووینە ئەگەرێ گۆهۆرینا گەلەك ژبهایێن جڤاكی لنك مە، كە دبیتن تنێ بەس بۆ گۆهۆرینا وان ب سەدان ملیون دۆلار و سەدان سال ژی كێم بن و تێرێ ژی نەكەن .
دامەزراندن ل كوردستانێ بۆ سەردەمێ ڤە دگەریتن كە دەستهەلاتا عۆسمانی ل سنوورێ كوردستانێ، وەكی جهێن دیترێن بن دەستهەلاتا خۆ، و یۆ مەبەستێ پاراستنا بەرژەوەندی یێن خۆ و نەبوونا باوەریێ ب خەلكا دیتر، بزاڤ دكر كەسێن خۆ یێن تورك ڤری بكەتن و ل كوردستانێ لسەر كار و پیشەیێن گرنگێن كارگێری و میری دابمەزرینیتن دا پتر كۆ كۆنترۆلێ لسەر ڤان لایەنان بكەن، و چ گومان ژی تێدانینە كە هاتنا ڤان كەسان بۆ ناڤ جڤاكا مە دا، تەخەك ئیناگۆرًێ كە پشتی هنگێ جهێ گۆهۆری ب كەسانێن خۆ مالی كە ناڤێ وان بوو ((ئەفندی)) كە ڤان كەسا پلە وپایەیەكێ جڤاكی و ئابووریێ مەزن لنك خەلكێ بۆ خۆ دروست كر و خەلكا مە ودبیتن هندەكێن كە هەتا ڤان سالێن بۆری ژی دساخ بوون و لبیرا وانە كە ڤان ئەفندی یا چ بسەرێ خەلكێ دئینا و چ خەما بەرژەوەندیا كاروبارێن دەستهەلاتدارێن عۆسمانی دابوویە و نەخاسمە ژی ژئالیێ كۆمكرنا باج و خەراجی بۆ كۆشكا خەلیفەیا وتێركرنا داخوازی یێن بێ سنوورێن وان لسەر بنەمایێ خوین و رەنج و ماندیبوون و خۆهدانا جۆتیار و گاڤان و شڤانێن بەلەنگاز ل كوردستانێ بدرێژاهیا ڤان هەمی سالێن دویر و درێژ و نەخاسمە ژی ل وان سالێن نەهامەتی وجەنگ ونەساخی یێن هەم گیر و كۆژەك وەكی تاعیونێ وهشكە سالیێ بالێن خۆ بسەر ڤێ نەتەوێ رادكێشان، ولسەر وان حالێن نەخۆش وتەنگاڤیێ دا، ڤان باجكۆمكەرا چەند عەیشا خەلكێ نەخۆش دكرن و بارێ وان گرانتر دكرن و زۆرداری ژی ل خەلكی دكرن .
عەلی وەردی (2013) جڤاكناسێ بەرنیاس ڤەدگێریت كە چەوا پشتی دروستبوونا دەولەتا بناڤ عیراقێ ل سالێن پشتی جەنگی جیهانیێ ئێكێ دا بدەستڤەئینانا جهەكێ كاركنێ ل دەزگەهەك میری چەند یا سەرنج راكێش بوو و خەلكێ ژپێخەمەت وەرگرتنا مووچەیەكێ و دامەزراندن لڤان دەزگەها چ دكر . ژ رەخەكێ ڤە كارتێكرنا گۆڤار و پەیڤێن زەلامێن ئایینی كە، وەكی گەلەك جارێن پێشتر وپشتی هینگێ، و ب هێجەتا هندێ كە ئەڤ بزاڤە نەیا دروستە و ب (شریعەتێ ) هاریكاریكر نە دگەل كافران، ئانكۆ بەریتانیا، خەلك ژ ڤێ چەندێ ددانە پاش كە بچنە دناڤ ڤان دەزگەهاندا، و ژلایەك دیتر ڤە ڤیان و ئارەزوویا ڤێ چەندێ لنك خەلكێ بۆ گەهشتن ب مووچە و كارەكێ فەرمی جۆرەكێ ململانێ و كێشە كێشەكا دەروونی و سایكۆلۆژیا تووند دناخ و مێشك و هزر وكریار و رەفتارێن وان دا دروست كر و خەلك كەفنە دناڤ نال و بزمارێ دا و لبەر بەرزە بوون چ بكەتن، زیانێن ڤێ چەندێ نەك تەنها لایەنێ سایكۆ _ سۆسیۆریك بوو، بەلكۆ لایەنێ ئابووری ونەخاسمە ژی پیشەیێن دەستی و كشتوكالی ژی بدویڤ خۆ دا ئینان و خەلكێ دەست ژڤان كارا بەردان و نەچار وەڵاتی بەرێ خۆ دا كرین و ئینانا كەرەستەیێن بیانی ژ دەرڤەی وەڵاتی، ڤێ زیانێ روویی خۆ گەهاندنە ئێك ژمەزنترین لایەنێن ژیانا سایكۆلۆژی جڤاكی یا وەڵاتی كە ئەوژی بهایێن وێ ( القیم یان Values) بوو وگەلەك ژوان هاتنە گۆهۆرین . هەتا كۆ وی دەركەفتنا دیاردەیا (واستە) كاریێ ژی بۆ هنگێ زفراند كە چەوا لدەستپێكێ وەسا نەبوو، لێ پشتی هینگێ و ل دەمێ دەستهەلاتا عۆسمانیا و دەركەفتنا دیاردەیا دامەزراندنێ ل دەزگەهێن میری، رێك بۆ سەرهلدانا ڤێ دیاردەیا كرێت _ یا كو هەتا نوكە ژی بەروبەرچەلێكێن جڤاكا بەرنەدایە _ دجڤاكەكا وەكی یا مەدا . چەندێ چۆبایە، هند دامەزراندن ل دەزگەهێن میری ب زەحمەتتر دكەڤت ئەوێن گەلەك ب شانسی بایە ودبیتن ژی ئەوێن گەلەك خۆ حەوجەی ڤێ و یێ دی (واستە) دكر و ئەڤ چەندە ژی ب زیانا گەلەك كەسان تەواو دبوو . بێ ئومێدبوون و رەشبینیا كۆ لنك هندەك كەسێ دروست بووی و بەلكۆ ژی لنك هندەك كەسان بوویە ئەگەرێ ئێش و ئازار و نەساخی یێن سایكۆلۆژی بەرهەمێ وێ كێشە كێش و ململانێ یا دەروونی بوو كە ژئەگەرێ حەز و ڤیان و ئارەزوویا دامەزراندنێ و ژلایەك دیتر ڤە ژی ( حەرامكرنا ) دامەزراندنێ بوو كە زانایێن ئایینی بانگەشەیا وێ دكر . ئەڤ زیانە پتر گەهشتنە رەگەزێ مێ كە بانگەشە بۆ دویركرنا وان دهاتەكرن ب هێجەتا هندێ كە ل وی سەردەمی دا هەكەر كچ بچنە بەر خواندنێ وفێربروونا زانستی دێ تووشی بێ رەوشتیێ بن و ژ دەست دەركەڤن (الوردی، 2013، 327، 374 ) مەزنترین بەلگە ژی بۆ هندێ ئەوە كە دەستهەلاتا عۆسمانیا دماوێ دویر ودرێژێ داگیركرنا كوردستانێ و بۆ ماوێ چار سەدەیا ( 1515 - 1918 ) هیچ پویتەیەك ب ڤەكرنا قۆتابخانە و سەنتەرێن زانستی و فێركرنا زانستی ل دەڤەرێن كوردستانێ نەدان ونەخاسمە ژی ب زمانێ شرینێ كوردی و هەكەر هندەك قوتابخانەیێن كلاسیكێن ئایینی ژی هەبن هەماهندەك خێرخواز ڤەكربوون (بۆتانی، 2002، 30 )
ئەڤ كریارێن هۆسا بەلگەنە بۆ هندێ كە نیشان ددەن كە دەستهەلاتا عۆسمانیا نەدهزرو بەرژەوەندیا كوردستانێ دابوویە، بەلكۆ بەرۆڤاژی وێ گەلەك دەلیڤێن بۆ خۆ رەخساندین بۆهندێ پترتر دەستهەلاتا خۆ بسەر كوردستانێ دا بچەسپینن و وان بخاپینن و مژویل بكەن وهند شاش بكەن كە دەلیڤە نەبیتن هزرێ دژیانێ و لایەنێن وێ دا بكەن، بۆ نموونە ڤان دەستهەلاتدارێن زۆردار شێخ و ئاغا بۆ سەركوتكرنا خەلكێ كوردستانێ و پترتر چەوساندنا تەخێ جۆتكار و رێنجبەرا ڤێ دەڤەرێ و نەخاسمە ژی بۆ مەبەستێن زاڵبوون بسەر كاروبارێن تاپۆ و توماركرنا زەڤی و ئەردێ چاندنێ ل گۆند و باژێران بزاڤ دكر دناڤبەرا ئاغاوات و دەرەبەگان و وان كارمەندێن سەر ب دەستهەلاتا عۆسمانی و دەزگەهێن میری بوون و بەرتیل خوارن دناڤ دا بەلاڤەبوو و دگەل ئێك كاردكرن بۆ پتر چەوساندنا جڤاكێ، و كار گەهشتبوو هندێ كە ژئەگەرێ فشاروگڤاشتنێن باج وەرگرتن و خویكی و سەربازی یا زۆرەكی و نەچاربوونا خەلكێ بۆ پاراستنا خۆ و زاروكێن خۆ و مالباتێ دەست ژ زەڤی و خانی و سەروسامانێ خۆ بەردەن، و ڤێ ئێكێ دەلیڤە ژی بۆ هندێ خۆش دكر كە دەرەبەگ دەستی بسەر ڤان ئەرد و سەروسامان و چەم و مۆلكێ خەلكا هەژار دا بگریتن (ئاكرەیی،2012، 211 ) دبیتن ئەڤ گۆتنا باب وباپیرێن مەژی یاوی سەردەمی بیتن كە ((مالێ نەخواری رزقێ چەكمە پۆش (یان چەكمەسۆری) یە )) كە چەكمەسۆر هەمان ئەڤ باجگرێن میرێ سۆلتانی بن كە ب زوری تشت و مشت ژخەلكێ دستاندن و بوونا وان هەمی دەمەكێ لبەر مەترس و رەشەبوویە .
یادیارە كە ڤان هەمی ململانێ و توندوتیژی وگڤاشتنێن سایكۆ _ سۆسیۆلۆژی و ئابووری و رامیاری دێ گۆهۆرین لسەر بهایێن جفاكێ وپێكهاتەیا وێ هەبیت وكارتێكرنێن نەرینی و خراب لسەر داڤ داڤێن ڤێ پێكهاتا جفاكی كەتن وئێك ژ ڤان كارتێكرنا ژی نێرینەكا خراب بەرامبەر خۆدێ خۆ و جفاكێ وكار وپیشە و لایەنێن پێكڤەگرێدای لنك ئەندامێن وێ جفاكی . ڤان تاكێن بڤی رەنگی گڤاشتن لسەر بوویە وهەمیشە خۆ لبن زۆرداریێ دا دیتی ولبن شەڤ پێهنێن داگیركەر و ئەفندی وكارمەندێن میری یێن باجگیر و زۆردار روژ وشەڤێن خۆ قەتاندی و بۆراندی دێ چ هیواو و ئومێدەك و چ دەستكەفتەك هەبیتن . دەستكەفتێن سۆباهی یێن دژیانا ئەڤرۆ دا، ئەۆ مرۆڤی ئەڤرۆ ئارمانج نەبن وبێ هیوایی و نائومێدیێ هەمی گیانێ وی تەژی كربیت دێ چ دەستكەفت ل سۆباهیەكا دهێتن، هەبیت .
ل سالا (1953) بسپۆرێن سایكۆلۆژی ل زانینگەها ییل یا ئەمریكی (Yaleuniversity) بۆ زانینا هندێ كە دەستكەفتێن هەمەجۆرێن ئاییندە و سۆباهی چ پەیوەندی ب نۆكە ڤە هەیە، رابوون ب ئەنجامدانا ڤەكۆلینەكا زانستی و ب ڤی پرسیارێ دەست پێ كر كە : ئایا قۆتابیێن قۆناغێن دۆماهیكێ ل زانستگەهێ بۆ پاشەرۆژ و ئاییندەیا خۆ چ ئارمانج هەنە یان نە ؟ ئەنجام سەیربوون . تەنها سێ ژسەدێ (3%) خۆدان ئارمانج هەبوون و ئەڤێن دیتر ئانكۆ (97%) ێ چ ئارمانج نەبوون یان ژی ئارمانجێن وان دشاش بوون و رۆهن نەبوون، پشتی دۆیڤداچوونەكا دویرودرێژ ل سالا (1973) ئانكۆ پشتی نێزیكی بیست سالان، دیسانێ ڤەكۆلەرا قەستا ڤان قوتابیێن دەرچۆیی كر، كە نۆكە هەمی خۆدان مال و خێزان بوون و تەمەنەك بسەر وان ڤە چۆ بی . ئەنجامێن ڤەكۆلینێ نیشان دان كە وان (3%) ێ قوتابیێن كە پێش چەند سالەكا بۆ خۆ ئارمانج دەیناندبوون دەستكەڤتێن وان یێن كۆنكرێت و مادی وپارەیی و خانی و ترۆمبێل و بەختەوەری دژیانێ دا ژ هەمی وان (97%) یێن دیتر پترتربوون، چونكی بەس ژبەر هندێ كە لدەمێ پێشتر دا ب هیوا و ئومێد و ئارمانج بوون (ئازمەندیان، 2010، 156) .مرۆڤێ ئەمریكی گەلەك یێ سادە و دەستڤەكری و ررووڤەكرییە. ئەو وەك تاكێ ئەورۆپی حەز ژ خۆ كری نینە و ژن و زەلام هند پویتەی ب جلكێن خۆ نادەن و ڕك و ڕاست و بێ هرڤە و وێڤەنە، و ئەو كەسێن دناڤدا ژیایین دبێژن كە دەمێ سنیلەیەك د خیزانەكا زەنگین ژی بیتن و داخوازا كڕینا تشتەكی بكەتن و هەر چەندە مالباتا وی بشیچتن ژی وی تشتی بكڕیتن دێ وی هاندەن كە بچیتن و جهەكی ترۆمبێلا بشۆتن یان بچیتن جام و پەنجەرەیێن مالا پاقژ بكەتن یان ژی ل كلووبەك و یانەیەكا تەنیسێ بۆ وان یاریكەرا تەپا كۆمبكەتن دا پارەی بدەن وی. بڤێ چەندێ دێ وی فێری هندێ كەن كە هەر دۆلارەكێ چەند یهایێ خۆیێ هەی و ئەو پێدڤیە لدویڤ كار و دەستكەفت و پارەیێ خۆ تامێ ژ ژیانێ وەرگریتن و زێدەرۆیێ و ڕێژوبێژێ نەكەتن ( علی، 1995، 41).
هەلبەت دامەزراندن لسەر كاروپیشەیەكێ و ل دەزگەهەك میری وەك كارمەندەك ماف كە ژمافێن هەر مرۆڤەكێ بڤێتن و پێ جێ ببیتن، چونكی كاروپیشەیی وەك پشكەك ژ تایبەتمەندی یێن مرۆڤایەتی و شارستانیەتێ لنك مرۆڤان پەیوەندیەكا راستەوخۆ یا دگەل پێداویستی، خواست و داخوازی، بها و ئاراستە، پالنەراتی، رەوشت، پەروەردە، بزاڤ و چالای یێن تاكی، ساخلەمیا وان، ئارمانج، بەرهەمهینان وهەمی چیانا وی ڤە هەی وپشكەك جۆدانەكری یە ژ ڤان هەمی لایەنێن ژیانا ویГенкин، 2005) ) و ئەڤ راستیە لسەر تاكێ كوردستانی ژی جێبەجێ دبیتن، و ئەوی ژی مافێ هەی كە هەكەر دشیاندا هەبیتن و دخۆراببینیتن و كاروپیشەیەك هەبیتن كە وی پەسەند بكەتن ل دەزگەهەك میری وەك كارمەندەك فەرمی دەست ب كاری بكەتن و ئەڤ كاروپیشەیە ببیتە ژێدەرەك بۆ دابینكرنا لایەنێن مادی و كۆنكرێت دژیانا وی دا وخێزانا وی دا و هەروەسا ژی ببیتە ژێدەرەكێ ئارامی و هەستا ئاسایێشا سایكۆلۆژی لنك وی و ئەندامێن خێزانا وی و كەسێ چ لاری بوونەك لسەر ڤێ ئێكێ نینە، لێ یا كۆ سەیرە ئەوە كە دامەزراندن بۆ بدەستڤەئینانا كاری لنك مە و ل كوردستانێ ب تایبەتی و ل عیراقا فیدرال بگشتی بچاڤەك دیتر دهێتە تەماشەكرن .
خەلكێ ب جارەكێ چاڤێ وان یێ ل دامەزراندێ و جارێ ئەوێن نك دلەكێ باوەرنامەیەك هەبیتن ئێكجار تامەزرۆیێ ڤێ چەندێ یە ویێ ل هیڤیا هندێ مادێ كەنگی و چەوا ئێتە دامەزراندن ل دەزگەهەك میری دا كۆ پالدەتن و ب هزرا خۆ ئاییندەیا خۆ و خێزانا خۆ دابین و مسوگەربكەتن (جەمال، 2013،95) لنك كەس و كارێن خۆنیشان بدەتن و وەسا دەربێخیتن كە یێ ل ڤی جهی هاتیە دامەزراندن و كارمەندە ل فلان دەزگەهێ میری و سۆباهی دێ پارچەیەك عەردی وەرگریتن، ودبیت كە بۆ ڤێ دامەزراندێ خۆ حەوجەی چەندەها مرۆڤان بكەتن، وبەلكۆ هندەك ژوان نە دهەژی هندێ بن مرۆڤ خۆ حەوجەی وان بكەتن وبەلكۆ ژی كەسانەكێن هەین كە پێ ل گەلەك بها و (كەرامەتا) خۆ بنێن و خۆ بۆ ڤێ چەندێ لنك كەسانەكێ و بەلكی ژی بدۆر نینن ژی . ئەو هزردكەن كە بڤێ دامەزراندنێ دێ هەما رۆنینە خوارێ و پال دەن و كەڤنە سەر حازریێ . هەر ژڤێ چەندێ یە كە بەردەوام خەلكێ مە یێ دپەلەبۆیا دامەزراندنێ دا و هەتا كۆ ئاستێ ڤێ داخوازیێ وەسایە كە گەلەك خەلك و بازرگان و مرۆڤێن پێچێبووی ژی ڤێ بزاڤێ دكەن ە هەكەر چ پێ چێ نەبییتن دێ بزاڤا بدەستڤەئینانا مووچەیەكێ كەن . بۆ نموونە بازرگان یان زەنگینەكە بزاڤێ دكەتن كە مووچێ پێشمەرگەهێ ئەیلوونێ بدەست خۆ ڤە بینیت، كە چی ئەڤ مووچەیە بەلكۆ نە كەتە كارتێن مۆبایلێن ئەو هەیڤەكێ بكاردئینیت، وتنێ مەبەست ئەوە كە ئەوژی باهرا خۆ دڤێ حكومەتێ و بوودجا دارایی یا وێ دا بێخیتن و بەلكۆ لنك خۆ بێژیتن (( هەما باشە، مویەك ژ بەرازی ڤەبیتن هەر (نەعمەتە) ) ! و ئەڤە ژی هەمان ململانێ و نەیاری یا خەلكێ و حكومەتێن دەستهەلاتدارە كە بدرێژاهیا دیرۆكا چەندین هزارا سالە یا ڤێ دەڤەرێ بوویە پشكەك ژ ستراكچەرێ سایكۆلۆژیایا تاكێ جفاكی و بوویە بهایەك لنك وی وهەمی ژی بناسێن هندێ نە كە ژبەر ململانێ یا داگیركرنا دەستهەلاتێ ژلایێ كەسان ولایەن وتاخێن جۆدا جۆدا و ب هێجەت وناڤ نیشانێن جۆدا جۆدا لڤێ دەڤەرێ ئەڤ هەست وباوەری یە یا بوویە پشكەكا جیانەكری ژناخ ونەستێ جڤاكی لنك تاكێن وێ، كە گەلەك جاران و نەخاسمە ژی ل لدەمێ شۆرەش و راپەرینا دا برەنگێن دیتر خۆ نیشان ددەتن وەكی سۆتنا مۆلك ومالێ فەرمانگەهێن میری و دام دەزگەهێن جۆدا جۆدا یێن وێ وخرابكرن وتێكدانا كەرەستە وئاڤاهی و بەلكۆ ژی كۆشتنا كارمەند و رێڤەبەرێن وێ فەرمانگەهێ، هەرچەندە دبیتن هندەك یان گەلەك ژوان بێ تاوان و مرۆڤێن سادە وساكار ژی بن .
ئەڤ خەلكا بڤی رەنگی بزاڤا دامەزراندنێ ل فەرمانگەهێن میری دكەن ژبیرا خۆ دبەن كە هەكەر كارێ فەرمی ل دەزگەهەك میری هندەك لایەنێن باش هەبن كە دبیتن هندەك ژڤان لایەنا هەر هزرا ڤان كەسا دانەبیتن وپشكەك ژ بهایێن وان ژی نەبیتن، بۆ نموونە مەبەست خزمەتكرن بیتن وگەهاندنا خێروبێرەكێ ب جڤاكێ و خەلكێ، لێ دهەماندەم دا ژی چەندەها ئاریشە وخالێن نەرێنی یێن هەین كە دبیتن تەنها ئەو كەس پێ بزانن كە ماوەیەكێ دویرودرێژ دڤێ كاری دا بووری . دەوامەكا دەست وپێ گرێدەر وپاپەندیەكا روژانە ب كارێ فەرمی ل فەرمانگەهان، كە دبیتن دگەل سایكۆلۆژیایا تاكێ كوردی كە بدرێژاهیا ژیانا گۆنداتی وسادەییا كارا وێ، وهەروەسا ژی رەڤین ژبن زۆرداری یا باجگر و كاربەدەستێن عۆسمانی و دەولەتا عێراقێ یا مەركەزی دژی نەتەوێ كورد بوویە ونەخاسمە ژی ل چەند سالێن جەنگێ مالوێرانكەرێ كۆ سەدامێ گۆربەگۆر ل دژی نەتوێ مە وهەروەسا نەتەوێن هەڤسێ دروستكری و ل خەلك وكەسانەكێ دگەریان دا بناڤێ (جیش الشعبی) ڤرێ كەتە سینگێ جەپەی، یێ فێربووی ئازاد بژیتن وئازادبیتن وهیچ كورت و بەندەك دەست و پێت وی گرێنە دەتن، ناگۆنجیتن . رۆتینا كۆژەكا رۆژانە وچۆنا دەوامێ كە هەمی رۆژ وەكی ئێكن، دبیت بۆ گەلەك كەسێن مە یا خۆش نەبیتن، وبەلگە ژی بۆ ڤێ چەندێ مۆهلەت وەرگرتنا بەردەوام یا فەرمانبەر و مامۆستایانە ژكارێ كارگێری، كە نموونەیێ وێ ل هیچ وەڵاتێن دیتر ونەخاسمە ژی ئەوێن پێشكەڤتی دا نینە و مۆهلەت وەرگرتن گەلەك یا بزەحمەتە و سەرەدەریەكا تووندودژوار دگەل دا دهێتەكرن ونەخاسمە ژلایەنێ كێمكرنا مووچەی لدویڤ ئاست و رێژا نەئامادەبوونێ، كەلڤێرێ ولنك مە ب ئەگەرێن جیاوازێن جڤاكی و خزم وخزمانێ و (واستە) كاریێ كێمترە یان نینە، ب سەدان فەرمانبەر دهێنە دامەزراندن، وهندی نەدامەزرای بوون پتەپتا وان بوو لسەر دامەزراندنێ، وپشتی دهێنە دامەزراندن وەكی بەرێن كەلەكێ دێ كەڤنە پشت ئێك و هەر هۆبەیەكێ دەها فەرمانبەرێن تێدا، كە چی ژهەمیا چەند كەسەكێن دەگمەن كاری دكەن وئەڤێن دیتر وەكی تەمەشا وانانە و هۆتافێ ((نەزانی خۆشیا گیانێ)) یا كریە بەرێ شەنگستێ هزری و كاری بۆ خۆ و خۆ فێری هیچ كارەكێ ناكەن و دەمێ گاری دهێت دێ هێجەتێ كەنە نەزانینا كاری و خۆ ژێ ڤەدزن . ئەڤ فەرمانبەرە دێ بیت و چار دەمژمێرا وەكی مێشێن شلخا هنگڤینی لێك زڤرن و بەحس بەحسێ مووچەیە كادێ كەنگی و چەوا و چەند كێم یان زێدە بیتن و كە دوكەسبەك ژێ ناهێت و هەتا دۆهێ گازندە دكرن بۆچی ناهێنە دامەزراندن و نۆكە ژی هۆسانێنە و خۆ ژ شولكرنێ ژ دل و دلسوزی بۆ فەرمانگەه و هەرێما خۆ ونەتەوێ خۆ ڤەددزیتن !
(( پشكا سێ یێ ))
هزرا دامەزراندنێ لنك تاكێ مە و بارێ ئابووری یێ نەجێگیر :
هەلبەت مە پێشتر ژی ئاماژە پێ دا كە دامەزراندن مافەكێ سروشتی یە بۆ هەر كەسەكێ شیان، شیانێن فیزیكی، مێنتالی / سایكۆلۆژی، ومەرجێن تایبەتێن كاری وەكی شەهرەزایی و باوەرنامەیان هەر مەرجەك دیتر هەبیتن، لێ دهەمان دەمدا دامەزراندن و خۆ هێلان ب هیڤیا مووچەی ڤە با بێ ئاریشە ژی نینە، لێ مرۆڤ گەلەك بێ هۆش و بیرە وتشتی زووی ژبیر دكەتن . هەكەر ل هندەك كاودانێن تایبەت دا و ل قۆناغێن جیاواز دا كوردستان یا تێربوویە و رەوشا ژیارا فەرمانبەرا یا خۆش بوویە، لێ هەمی جاران وەسا ژی نەبوویە و نابیت .
خەلكێ باش لبیرە كەل سەردەمێ سەدامێ گۆربەگۆر و دیكتاتورێ مەزنێ سەدێ بیست و ئێكێ ل سالێن دۆماهیكا هەفتیان و هەشتیان دا، خەلكێ ژلایێ ژیارێ و كەرەستێن خوارنێ رەوشەكا باش هەبوو وبگۆتنا وان ئەرزانی بوویە، لێ دراستیدا لدویڤ ژێدەرێن فەرمی وئ ئامارێن وی دەمی دا ل سالا (1983) وەڵاتێ عێراقێ ب مەزنترین وەڵاتێ قەردار دناڤ وەڵاتێن ئیسلامی دهاتەهژمارتن، وڤێ چەندێ ئەم ب ئاشكەرایی د روژمامەیا ئابووری یا (Cooperation) ژمارا (180) ل سالا (1984) دخشتەیەكێ دا دبینیت تێدا لدویڤ ژمارەیا ئاكنجی و ئاستێ دەركردە و هاوەرد یێن ڤان وەڵاتان نیشان ددەتن كە وەڵاتەكێ وەكی ئەندونیسیا خۆدانێ (153) مەلیۆن ئاكنجی یا باهێ نێزیكی (14) مەلیۆن دۆلارا دەركردە و هاوردە یا هەبووی، وئیرانێ ب نێزیكی (41) مەلیۆن كەسێن ئاكنجی یە، نێزیكی (13) مەلیۆن دۆلار دەركردە (هنارتی)، و ( 12) مەلیۆن دۆلارا هاوردە هەبوویە، و ل هەمان دمدا ژی وەڵاتەكێ وەكی عێراقێ كە تەنها (14) مەلیۆن مرۆڤ لێ ئاكنجی بووینە، نێزیكی (11) مەلیۆن دۆلارا هناردتە هەبوویە وباهێ پتر ژ (14) مەلیۆن دۆلارا ژی هاوردە لسەر ملێن خۆ یا تۆماركری ( پیشدادی،131،13