پشكا ئێكەم
دیتنەك گشتی
ڕاگەهاندن بریتیە ژ گەهاندن و بەلاڤكرنا كۆمەكا زانیاری و داتایا لدۆر هزر وبیروباوەرو ئایدیۆلۆژیایەكێ یان ژی كەرستەیەك تایبەت، كە بڕێكا هندەك ئالاڤ و دەزگەهێن دیاركری دهێتە ئەنجامگرتن. ڕاگەهاندنێ ب دزگەهێن و ئالاڤێن خۆ ڤە ل چاخێ مەیێ ئەڤرۆ جهەكێ تایبەتێ یێ بۆ خۆ گرتی و یابوویە ئێك ژ ستوینێن ژیانا سەردەم ژ هەمی لایەكی ڤە. كۆمپانی یێن كەرتێ تایبەت و میری،پارت و رێكخراوێن ڕامیاری، سەنتەرێن ئایینی، جڤاكی، ئابووری، لەشكەری و رەوشەنبیری، هەر ئێك ب جۆدا، مفای ژ ڤێ ڕاگەهاندنێ وەردگرن بۆ مەبەستێن تایبەت و پەیوەندارێن خۆ و لدۆیڤ ئارمانجێن كۆ هەر ئێك ژ ڤان لایەنان بزاڤێ بۆ بدەستڤەئینانا وان دكەتن، و ئەڤە ڕامانا هندێ ددەتن، كۆ ئەڤ لایەنە ژ ژیانا سەردەمیانەیا مرۆڤاتیێ گرنگێەك تایبەت یا هەی، و هەر ژڤێ چەندێ یە كۆ زانایێن سایكۆلۆژی و نەخاسمە سایكۆلۆژیا جڤاكیێ گەلەك لایەنێن دیترێن بسپۆر پویتەی پێ ددەن و بزاڤێ دكەن كۆ بنەمایێن وێ بۆ جڤاكی دیار بكەن و مفایێن وێ بۆ وان دیار بكەن، و نەخا سمە ژی ئەڤ لایەنە ژ بەر هندێ دبیاڤێ سایكۆلۆژیێ دا گرنگا چونكی كارتێكرنەك مەزن یا لسەر رەفتار و كریارێن تاكی و جڤاكێ هەمی هەین. دبیتن خواندەڤان زوویكا ئەڤێ پرسیارێ ژ خۆ بكەتن كۆ ئایا ئەو ئالاڤێن بڤی كاری ڕادبن چی نە و چەوانن؟ ئەڤ كەرەستە دبیتن گەلەك سادە و ساكاربن وەكی ئەو بەلاڤۆكا بن كۆ ل تەختەیێن دەزگەه و فەرمانگەهەك میری یان نەمیری دهێنە هلاویستن و هەمی چەند ووشە و ڕستەیەك بن یان ژی ئالۆزتربن وەكی گۆڤارو رۆژنامە و پەرتووك و دەزگەهێن وەكی رادیۆن و تەلەفزیۆن و تۆڕێن مۆبایل و ئەنترنێت و سینەما و شانۆگەری یان ژی وێنەێین رەنگا و رەنگ بن لسەر دیوارەكی یان ترۆمبێلەكێ یان د سالنامەیەكێ دا هاتبیتە نەخشاندن و سەدان شێوازێن ژ ڤی بابەتی، كۆ ئەڤرۆكە یا بۆ كەسانەكێ بوویە ژێدەرەكێ ژیانێ .
یاسایێن ڕاگەهاندنێ
ڕاگەهاندن ژی وەك هەر لایەنەك ژ ژیانا مرۆڤایەتیێ پشتا خۆ ب هندەك بنەما و ڕێسا و یاسایان ڤەگرێ ددەتن ژ پێخەمەت هندێ پترترین و مەزنترین كارتێكرنێ لسەر مرۆڤی و تاكێن جڤاكێ و لدویڤدا ژی جڤاكێ بخۆ بكەتن، وئەڤ یاسایێن ڕاگەهاندنی ژی ئەڤێن خوارێ نە:
1- بنەمایا نوی بوونا بابەتی: چونكی هەر تشتەك نوی بیتن، دبیتن ب سروشت پتر كارتێكرنێ لسەر تاكی بكەتن، و دبیتن بسپۆرێن ڕاگەهاندنێ مفا ژ ڤێ ئەزموونێ وەرگرتبیتن كۆ ئەم د كوردەواری دا دبێژین(نوی هاتن،كەڤنی خەلاتن).
2- بنەمایێن گرێدای ب دووبارەكرنی ڤە: بۆ ڕاگەهاندنێ گرنگە، بەلكۆ هەر ئێك ژ مە ئەڤ ئەزموونە بخۆڤە هەبیتن كۆ چەوا ڕیكلامەكێ بۆ جارەكێ ودوو وسێ جاران كارتێكرن لسەر مە نەكربتین، بەلێ پشتی دەها جاران دووبارە بوونا وێ ئەم یێن نەچار بووین وی تشتی یان كەرەستەی بكڕین، هەر چەندە ژی دبیتن مەل دەستپێكێ و بەلكۆ ژی نۆكە و پشتی كڕینێ ژی هیچ پێدڤیاتی پێ نەبیتن.
3- یاسایا بهێزی یا ڕاگەهاندنێ: هندی ڕاگەهاندن یا ژ لایەنێ وێنە و رەنگ و ستراكچەر و پێكهاتەی ڤە بهێزتر وسەرنج ڕاكێشتربیتن، دێ پتر كارتێكرنی لسەر تاكی كەتن. ئایا وێنەیەكێ رەنگا و رەنگ ژ ترۆمبێلەكێ بۆتە سەرنج ڕاكیشتر نینە ژ وێنێ هەمان ترۆمبێلێ بەلێ یێ ڕەش و سپی؟ بۆ كڕینا مۆبایلەكێ، پەردەیەكێ، سرامیكەكی و هەرتشتەك دیتر ژی ب هەمان شێوە. لەوما دێ بینین بسپۆرێن ڕاگەهاندنێ وڕیكلامكرنێ ب پشتگیرێدان ب هەر ئێك ژ ڤان یاسایا ل دەزگەهێن جیاوازێن خۆدا بۆ نموونە رۆژانە دەها جاران دناڤبەرا نیشاندا فیلمەكێ دا بانگەشەی بۆ كڕینا ئاپارتمانێن فلان كۆمپانیێ دكەتن بۆ هندێ فەرمانبەر یان كرێچی بزاڤێ بكەن بۆ كڕینا وان سەرەدانا وان بكەتن، یان ژی وێنەیێن رەنگا و رەنگێن وان خانی یان ترۆمبێل یان كەرەستین دیتر نیشان بدەن بۆ هندێ مە د ئێك دەمدا سەرنجا پترترین ژمارا بینەروبكڕا بۆخۆ ڕابكێشن بەردەوام جۆرە و وێنە و رەنگ و دیكۆر و ستراكچەر وبەلكۆ ژی ئالاڤێ خۆێی ڕاگەهاندنێ بگۆهڕن، وهندەك جاران ب ڕێكا تەلەفزیۆن و پاشی پۆستەر و وێنەیا و پاشی ل ئەنترنێت و رادیۆنێ ژی بانگەشەی بۆ كڕینا وێ بكەن یان ژی بۆ بەلاڤكرن و گەهاندنا وێ بیروباوەر و ئایدیۆلۆژیایێ ڕێكێن دیتر ژی بگرنەبەروەكی كۆمبوون ومیتینگ و شێوازێن دیتر.
پشكا دووهەم
پەیوەندی یا ڕاگەهاندنێ و ستراكچەرێ سایكۆلۆژیایا مرۆڤی:
ڕاگەهاندن و بابەتێ كۆ دهێتە ڕاگەهاندن و ریكلامكرن بۆ بەلاڤكرنا هزرەكا زانستی، یان هندەك بهایێن ئایینی و جڤاكی ورەوشتی یان ژی گەهاندنا پەیامەكا نەتەوەیی یان بانگەشەكرن بۆ كڕینا جۆرەكێ مۆبایل یان ئامیرەكێ كشتۆكالی ئاراستەی كێ دبیتن؟ ئانكۆ ئەو سووژێتێ ئەڤ ڕیكلامە ئاراستەی وی دبن، كی نە؟
چ گۆمان تێدانینە ئەڤ كەسە هەمان ئەم، ئانكۆ تاكێن ڤێ جڤاكێنە، كۆهەر ئێك ژ مە ژ كۆمەكا ئێلێمێنت و پێكهاتەیا یێن هاتینە دروستكرن كۆ بریتینە ژ پێداویستی، پالنەر، ڕەمەك،هەلچۆن وئارەزوویان، كۆ هەر ئێك ژ وان پێدڤێ ب هندێ نە بهێنە ئازراندن و لڤاندن وتێركرن. ڕاگەهاندن مفایێ ژ ڤێ ڕاستیێ وەردگریتن كە ژ بەر كۆ مرۆڤی هندەك پێدڤیاتی یێن بایۆلۆلۆژیكی /فیزیكی، ویێن سایكۆ-سۆسیۆلۆژیكی یێن هەین، لەوما د ڕاگەهاندنێ داود وێنەیەكێ یان ڕیكلامەكێ بۆ دەرمانەكی مە ئاگەهداری ڤێ ڕاستیێ دكەتن كۆ خوارنا وی دەرمانی دێ ساخلەمیا مە گەرەنتی كەتن، و ل دەمێ بەلاڤكرنا ڕیكلامەكێ بۆ كڕینا تاهێرەیەكێ ب زنجیر مە ژ پێدڤیاتی ب ئاساێیشا تاكێن خێزانێ د ترۆمبێلێ دا و د ڕێكێن تەژی بەفر دا، مە نەچاری كڕینا وان دكەتن. چونكی ئەم بۆ پاراستنا ساخلەمیا خۆ و خێزانا خۆ پێدڤی ب خوارنا وی دەرمانی یان فیقی یان جۆرێ گۆشتی نە، و بۆ گەرەنتیكرنا ئارامی و تەناهیا خۆ پێدڤی ب وی جۆرێ تاهیرەی و خانی و جهێ ئاكنجی بوون وبەرفچێكەری( سەلاجەی ) نە و بۆ پێداویستی یێن دیتر ژی ب هەمان شێوە. ئەم پێدڤی ب تێركرنا پێداویستی یا (دانپێدانا جڤاكی) نە، لەوما ئەنترنێت و تەلەفزیۆن و رادیۆ مە ئاگەهداری پەرتووكەكێ دكەتن كە مەفێری چەوانیا پەیوەندیێن جڤاكی دكەتن كۆ چەوا خۆ دگەل ژێنگەها دەوروبەر و تاكێن فەرمانگەها خۆ بگۆنجینین یان چەوا سەرەدەریێ دگەل هەلوێست و ئاریشەیێن جۆداجۆدا دا بكەین یان چەوا بشێیندناڤ كۆمەكا مرۆڤان دا ب هەمی وێرەكیێ و باوەری بخۆبوونێ ڤە هەست و بیروباوەرێن خۆ دەربیڕین دا ژ ئالیێ تاكێن وێ دەستەك و فەرمانگەهێ ڤە بهێنە وەرگرتن و پەسندكرن ودان ب مە بهێتە دان.
ڕاگەهاندن لسەر بنەمایێ هندێ كۆ كۆمەكا پالنەرێن هەین كۆ ژیان لسەر وان ڕادوەستین، جۆرێن هەوال و نووچە وڕیكلام و دیزاینێن خۆ ڕێك دئێخێتن. بسپۆرێن ڕاگەهاندنێ دزانن كۆپالنەەرێ( بخۆدان بوونێ) لنك مرۆڤی گەلەك بهێزە، لەوما بزاڤێ دكەتن كۆ ب شێوازێن جیاواز و بشەهزەراییڤە مە نەچار بكەتن ملكەچی ڕیكلامێن وان بین بۆ كڕینا پارچەیێن عەردی یان ترۆمبێلەكێ یان خانیەكی دا ئەم ژی وەكی هەر كەسەك دیتر ببینە (خۆدانێ) ئێك ژ وان، چونكی هەر كەسەكێ ئەڤ تشتە بۆخۆ دڤێتن وەكی هەر كەسەك دیتر و ڤێ چەندێ ب مافێ خۆ دزانیتن. پالدەرەكێ دیترێ بهێز یێ مرۆڤی (ئارەزوویا زانینێ) یە، لەوما ڕاگەهاندن بزاڤێ دكەتن كۆ بۆ هندێ مرۆڤێ ئەڤرو بشێتن خۆ دگەل ژیانێ و چاخێ نۆكەو پێداویستی یێن وێ بگۆنجیتن ول ڤی دەمێ كۆ ب سەردەمێ[لەزاتیێ وزانست و تەكنەلۆژیایێ] دهێتە نیاسین و زانست وزانین گاڤ بۆ گاڤێ پترتر دبیتن، و بۆ هندێ هەر تاكەك ژ كاروانێ زانستێ ڤە ل پاش نەمینیتن، بزاڤێ بكەتن دا فلان جۆرێ تەلەفزیۆن یا جۆرێ تۆڕا ئەنترنێتێ یان مۆبایلێ بكڕیتن دا ژ ڤان زانیارییابێ بەهر نەبیتن،یان ژی پشكدار بیتن و فلان گۆڤار و رۆژنامە وبەلاڤۆكێ دا.ڕاگەهاندن هەروەسا پشتاخۆ ب لایەنێ هەلچۆنییا مرۆڤی ڤە گرێ ددەتن بۆ گەهاندنا پەیاما خۆ و كارتێكرن لسەر تاكێن جڤاكێ. هەر ئێك ژ مە ل دەمێن تایبەت ود هەلەێستێن جیاواز دا هەلچۆنێن ژ خۆ نیشان ددەتن گری، پێكەنێن و گرنژین، ترس، وهەلچۆنێن دیترێن ژ ڤی بابەتی ودەلیڤەیەكە كۆ دەزگەهێن ڕاگەهاندنێ هندەك جاران بۆ ڕاكێشانا تاكێن جڤاكێ مفای ژ جۆرەكێ تایبەتێ مۆسیقایێ یان سرودەكا نیشتمانی یان رەنگەكێ دلڤەكەر یان وێنەیەكێ تایبەت وەربگریتن، ویان بۆ گەهاندنا پەیاما ترسێ ژ مرنێ مە بشێوازێن تایبەت ژهەبوونا گۆڕەپانەكا مەترسی داریاكۆ ژلایەنێ رژێما بەعسا فاشی و دار و دەستەكا وانڤە هاتیە مینگۆزاری كرن، مە ئاگەهدار دكەتن كۆ خۆ ژ وێ دەڤەرێ بپارێزین ل دەمێ گەشتێننەڤرۆزێ یان شڤانەكێ گۆندێن مە ژ چەراندنا پەزێ خۆ ل وێ دەڤەرێ بدەتە پاش.
ڕەمەكێن جیاوازێن مرۆڤی ژی لبەرچاڤێن كاربەدەست و شەهرەزایێن ڕاگەهاندنێ بەرزە نینە، دێ بیتن كۆ بۆ فرۆتنا جۆرەكێ تایبەتێ شامپویێ یان بێهنەكێ و گۆلاڤەكێ، چەوا ڕیكلامێن تایبەت دێ بكارئینانا وێ شامپۆ یان گۆلاڤێ كەتن هێجەت كۆ چەوا ڕەگەزێ بەرامبەر دێ حەز ژ مرۆڤی كەتن و سەرنجا وی بۆ لایێ یێ دیتر هێتە ڕاكێشان، و ب هەمان شێوە بۆ مۆدێلەكێ جل و بەرگ یان پێلاڤ یان چاكیت یان زێڕ یان چێكرنا پرچا سەری.
هەر ئێك ژ ڤان پێكهاتیێن ستراكچەرێ كەساتیا مرۆڤی بخۆ دبنە دەلیڤەیەك كە شەهرەزایێن بۆارێ ڕاگەهاندنێ و دیزاینێرێن ڕیكللاما و بابەتێن پێڤەگرێدای، بۆ هندێ وێنێ وێ دا پترتر بچەسپیتن وبمینیتن، بزاڤێ دكەتن خەلەكەكا پەیوەندیێ دناڤبەرا تشتی و تاكی دروست بكەتن، دا ئەڤ پەیوەندی یە پترتر ئارمانجێن ڤێ ڕیكلامێ و ڤێ پەیامێ و لایەنێ پێ ڕابووی بجه بینتن.
پشكا سێیەم
ڕولێ ڕاگەهاندنێ و رەفتارێن مە:
ئایا ڕاگەهاندن دشێتن كارتێكرنێ د رەفتارێ دابكەتن؟ ئایا رەفتارێن تاكی و جڤاكی گرێداینە ب ڕاگەهاندنێ ڤە، هەكەر ئەڤ راگەهانە ئاراستەی وان بهێتە كرن؟ د بەرسڤێ دا، پێدڤی یە بهێتە گۆتن رەفتار و كریارێن مرۆڤی و تاكی و هەروەسا جڤاكێ سالۆخەتەكێ دیارە كە جیاوازییا هەر تاكەكی ژ تاكەك دیتر، و یا د جڤاكەكێ و نەتەوە و دەستەكەكێ ژ یا دیتر جیاواز دكەتن. ئەڤ رەفتارە وەكی مۆركەكێ كە هێما و نیشانەیا وان كەس و نەتەوە و گرووپێ نە، و دهەمان دەمدا ژی دهێتە گۆهۆڕین،ژ دەلیڤە و دەم و هەلوێستەكێ بۆ یا دیتر.ئێك ژ ئەگەرێن گۆهۆڕینێ ژی ژینگەها دەوروبەر و دەزگەهێن وێ، و ژوان ژی ڕاگەهاندنە ب هەمی ئالاڤ و شێۆازێن خۆ ڤە چونكی ڕاگەهاندنا ب ئاراستەیا گۆهۆرین و ئیخستنا وەرچەرخان د كریارێن مە دا دهێتە ئەنجامگرتن و جێبەجێكرن. ئایا كڕینا كەرستە و ئالاڤەكێ ژ لایێ بكڕی ڤە یان پەسندكرنا هزروبیروباوەر وبهایەكێ ئایینی یان جڤاكی یان ڕامیاری گۆهۆڕینەك نینە د رەفتار و كریارێن مەدا؟ ئایا ئازراندن و ئارهاندنا ژنو زەلام و گەنج وزارۆكان بۆ تێركرنا هندەك پێداویستی یێن گرێدای ب ئارەزوو و پێداویستی و پالدەر و هەلچۆن وڕەمەكێن وان ڤە، گۆهۆڕینەك نینە د رەفتارێن ڤان تاكادا؟ئایا بەلاڤكرنا هزرەكا جڤاكی و ئایینی بۆ مەبەستەك تایبەت ژلایەنێ چ كەسەك و سەنتەرێن ب كرێ گرتی ل دژی نەتەوێ كوردی و خۆ مینڕێژكرنا چەند گەنجەكا بۆ خۆ پەقاندن دناڤ مزگەفتەك یان دەزگەهەكێ ئاسایێشی و پاراستنێ وەكی پۆلیسێ كوردستانێ گۆهۆڕینەك نەرینی نینە د رەفتارێن چەند كەسێن سادە و فریودای دا؟ ئایا پالدانا وان بڕێكا بەلاڤكرنا هندەك گوڤار و پەرتووك، گۆتارەكا و نەچاركرنا وان بۆ ڕابوون بڤان تاوانا كارتێكرن نینە لسەر رەفتارێن وان؟ ئایا بەلاڤكرنا هندەك هزرێن دویر ژ ڕاستیێ لدۆر نەتەوەیەكێ، بۆ نموونە نەتەوێ كوردی، و گرێدانا وان ب هندەك روویدانێن دیرۆكی یێن درەوین و دویر ژ سروشت و ڕاستی و ناڤێ پاقژێ تاكێ كوردی بڕێكا كەنال و ئالاڤێن جیاوازێن ڕاگەهاندنێ كاركرن نینە بۆ مەبەستێ گۆهۆڕینا پیڤەر و ئاراستەو بها و سەرپێبوون و رەفتارێن كۆمەكا گەنجێن هەلخەلەتاندی بۆ ڕابوون ب تاوانێن دژی مرۆڤایەتێی ل دژی نەتەوێ مە ل سەردەمێن جیاوازێن دیرۆكێ و بدرێژاهیا سەدان سالێن بۆری دا؟ هەر جۆرەكێ ڕاگەهاندنێ و بهەر ڕێكەك و كەنالەك و ئالاڤەكێ بهێتە جێبەجێ و پیادەكرن بزاڤێ دكەتن كۆ قۆناغ ب قۆناغ كاربكەتن سەر رەفتارێن وی، ول دەستپێكێ هێدی هێدی وی بۆ خۆ ڕادكێشیتن، وپشتی هنگێ وی د بابەتێ سەرەكیێ ڕاگەهاندنێ دگەهینینتن، ول قۆناغا دویڤدا رەزامەندیەكێ لسەروی بابەتی لنك وی دروست دكەتن و لنك وی بابەتێ ڕاگەهاندنی دهێتە پەرژاندن و پەسندكرن و پاشی لقۆناغا دۆماهیكێ دا ژی دێ وی ئێخیتە دناڤ پێلێن ئاراستەیا وی بابەتێ ڕاگەهاندنی دا و هەمی هزر و بیروباوەرا وی تاكی یان جڤاكێ بخۆڤە مژویل كەتن تا ڕادەیەكێ كۆ ئەو كەس یان گرووپە ژ پێخەمەت ئارمانجێن وێ هزرێ و بیروباوەرێ ئامادەیە هەر كارەكی بكەتن و ملكەچی وێ بیتن و گۆهۆڕینا بێخینتە د رەفتارا خۆدا و ب كارەكێ یان رەفتارەكێ ڕابیتن، كۆ ئەو كار دبیتن رەفتارەكا دژی نەتەوەیەكی بیتن یان ژی پەرژاندنا هزرەكا خەلەت و بوون ب دیڤەلانكا ئایدیۆلۆژیایەكا دەمارگیرانە و تووندڕەو بیتن یان دئاستێن دیتر دا كڕینا كەرەستە و تشتەكی بیتن كۆ دبیتن یا پێدڤی بیتن و دبیتن ژی ئەو تاك و گرووپ هیچ پێدڤی بوون و كڕینا وێ نەبن.
پێكهاتە و لایەنێن ڕاگەهاندنێ:
هەبوونا چەند پێكهاتە و لایەنێن پێڤەگرێدای و شۆل ژێ هەی د هەر پرۆسێسەكا مرۆڤایەتی و بگرە ژی دیاردەیەكا فیزیكی و بووژەنیدا گرنگ و یا فەر، و هەروەسا ژی د پرۆسێسا ڕاگەهاندنێ دا ژی پێدڤیە كە چەند لایەن و ئێلێمێنتەك پشكداربن هەتا دهێتە جێبەجێكرن، و ئەڤ لایەنە ئەڤێن خوارێ نە:
1- ڕاگەهینەر: ئانكۆ ئەو كەسێ خۆدانێ هزرێ یان بیروباوەر یان كەرەستە و ئالاڤ و تشتەكی یە، و مەبەستا وی كاركرنە بۆ چەسپاندن و پەرژاندنا وێ هزریچ و ئایدیۆلۆژیایێ بیتن یان ژی فرۆتنا تشتەكی و كەرەستەیەكێ یە، یان ژی بەرهەمەكێ تەكنیكی یان كشتۆكالی یان زانستی یان بازرگانیە، كە دڤێتن ب گوهاندنا ڤێ هزرێ یان تشتی و بەرهەمی مفایەكێ ببینتن چ كۆنكرێت ومادی بیتن یان ژی ئەو نەبیتن.
2- سەنتەرێن ڕاگەهاندنێ: كۆ دبیتن دەزگەهەك فەرمی یان بارزگانی و تەكنیكی و هۆنەری بیتن كۆ بڕێك و شێواز و دیزاین و بكارئینانا كەس و بسپۆرێن تایبەت و شەهرەزا و لسەر بنەمایێ گرێ بەستەكا تایبەت ول بەرامبەر بڕەكا دیار یا پارەی ڕادبیتن ب بەلاڤەكرنا زانیاری و داتایێن پێدڤی و دەستنیشانكری لدۆر كەرەستە یان هزروبیروباوەر یان فۆرموولەكا زانستی یان بەرهەمەكێ هۆنەری یان تەكنیكی یان بارزگانی و گەهاندنا وان زانیاری یا بۆ كەسانەكێ، لدویڤ پلان و ڕێكخستنەكا داڕشتی.
3- تاك و جڤاك ورەئیاگشتی: لایەنێ كۆ ڕاگەهاندن ئاراستەی وان دهێتەكرن بۆ مەبەستێ ڕاكێشانا سەرنجا وان بۆ پەسندكرنا وێ هزرێ و تشتی و بەرهەمی و گەهاندنا مفای ب هەر دوو لایەنێن پێشتر، و دگەل هندێ داژی گۆهۆڕینا رەفتارێن خۆ لدویڤ وێ هزرو ئایدیۆلۆژیایێ یان ژی تشتی و كەرەستە و بەرهەمی.
ڕاگەهاندن دناڤبەرا ماف و ئەركێن خۆدا:
راِگەهاندنێ وەك چەوا مافێ هندێ یا هەی كۆ ببیتە دەلیڤەیەك بۆ كارتێكرن و رەفتار و ستراكچەرێ كەساتیا تاك و جڤاكێ دا، هەروەسا ژی هندەك ئەركێن لسەر شانێ وێ كۆ، بجهئینانا وان ئەركا كاریگەری یێن خراب دێ هەین، و ئەڤ ئەركە ئەڤێن خوارێ نە:
1- راستی و دروستی یا ڕاگەهاندنێ: یافەر و گرنگ ڕاگەهاندن دپەیام و ناڤەرۆكا خۆ دا یا راست بیتن و ژێدەرێ گەهاندنا زانیاری یێن راست و دروست بیتن، داكۆ لایەنێ بەرامبەر ئانكۆ تاك و جڤاك ژ ڤان زانیارییا زیانمەند نەبن.
2- ئاراستەیا دروست یا بهایی و هزری: یا فەرە كۆ دەزگەه و سەنتەر و لایەنێن ڕاگەهاندنێ كار بكەتن بۆ بەلاڤكرنا هزرو بیروباوەرو بها و پیڤەرێن دروست و باش و ئەرینی و میانەڕۆ، و نەك بەلاڤكرنا دەمارگیریێ و تووندرەویێ، و نەیەكسانی و نەبوونا دادپەروەریێ و جیاوازییا چینایەتی و ئابووری و جڤاكی و دویركەفتن ژ دروستكرنا دیوارێن دویر ئێخستنا گرووپ ونەتەوە و لایەن و پارتا ژ ئێك دیتر و نە لسەر بنەمایەكێ ڕاستەقینە.
3- بوون ب ژێدەرێ مفا گەهاندنێ: ڕاگەهاندنا كۆ تەنها د هزرا بەرژەوەندیێن تایبەت بیتن و ژ پێخەمەت ڤێ بەرژەوەندیێ زیانێ بگەهینیتە تاك و جڤاك و نەتەوە و شارستانیەتێ، دێ ل هەمبەر ڤێ چەندێ بەرپرسیاربیتن. نەچاركرنا كەسانەكێ بۆ پەسندكرنا هزر و بیروباوەرەكا نە دروست، یان كڕینا كەرەستە و بەرهەمەكێ بەرنەكەفتی، و ڕاهاتنا وان لسەر ڤێ چەندێ ول دەمەكی كۆ ئەڤ هزر و بیروباوەر و بها و ئاراستەو بەرهەمە دگەل كاودانێن جڤاكی و ئابووری و ئایینی و نەتەوەیی یێن وی كەسی و یان گرووپێ نەگۆنجبیتن، زیانەك مەزن دگەهینتە ڤان تاك و جڤاكێ، ول هەما دەم دا ژی بۆ وی لایەن و دەزگەهێ ڕاگەهاندنی.
4- سەربخۆیی یا ڕاگەهاندنێ: هەرچەندە سەرپێبوونا دەزگەهێن ڕاگەهاندنێ تشتەك گران و زەحمەت و ڤێكنەتیە، لێ د هەمان دەمدا یا گرنگەكە ڕاگەهاندن دگەل هندێ داكۆ پێدڤی یەڕاست و دروست وپاقژ بیتن و كار بكەتن د چاندنا تۆڤی بهایێن جوان و بەرهەم هینەر، وپیڤەرێن نموونەیی، و چەسپاندنا بنەمایێن دیمۆكراسیەت و دادپەروەریێ وئێكسانی و میانەڕۆیی و نێزیكبوونا نەتەوەی و كەلتووری و جڤاكی و ئاینیی و ئایدیۆلوژیكی و ئابووری یا تاك و جڤاك و نەتەوێن جیاواز، داكۆ بڤێ چەندێ راگەهاندن ببیتە چەپەرەك لبەردەم تووندتیژی و دەمارگیریێ و داگیركەریێ و سەرهلدانا دیكتاتۆریەتێ و جیاوازی یا چینایەتی و نەتەوەیی و ئایینی و ئابووری و ئێك ژ بنەمایێن گەهشتن بڤان ئارمانجا بڕێكا پاراستنا سەربخۆیی یا ڕاگەهاندنێ ژ دەستێوەردانا هندەك لایەنێن هەلپەرەست و تووندرەو و دەمارگیرە، كۆگەرەنتی كرنا بەختەوەری یا شارستانیەتێ و مرۆڤایەتێی یە .