جەنگێ سار یان ئەو شەڕێ بناڤێ جەنگێ سایكۆلۆژی ژی دهێتە نیاسین، تێگەهەكە بۆ جارا ئێكەم هاتە دناڤ گۆڕەپانا سیاسەتێ و سایكۆلۆژیدا، دەمێ دەزگەهێن ڕاگەهاندنێ و میدیایێن جیهانی دابەشی سەر دوو جەمسەرێن ڕۆژهەلات و بلۆكێ ڕۆژئاڤا بووین كە سەركاروانییا وان، بلۆكێ ئێكێ سۆڤیەتا جاران و بلۆكێ كۆمۆنیزمێ دكر و ڕۆژئاڤایێ بسەركرداتییا ئەمریكا ململانێیەكا سیاسی و دەروونی و جڤاكی و ئابووری دگەل تاخمێ ئێكەمدا دكر. سەرباری هندێ كۆ ئەڤ تێگەهە بوویە پشكەك ژ پێناسا ململانێیا ڤان دوو جەمسەرێن زلهێز ل جیهانێ، لێ پێشی هنگی و بدرێژاهییا دیرۆكێ و نۆكە ژی دگەلدا بیتن، ئەڤ جۆرێ شەڕێ سایكۆلۆژی ژ لایەنێ نەتەوە و وەلاتێن جۆداجۆدا هاتیە و دهێتەبكارئینان.
لێ پرسیار د ڤێ چەندێ دایە كە ئایا هاتنا شەپۆلێن تەوژما بجیهانیبوونێ و پەیدابوونا سیستەمێ بناڤ ئێك جەمسەری بسەرۆكاتیا ئەمریكایێ بوویە ئەگەرێ هندێ كە ئەو شەڕێ دژوارێ سایكۆلۆژی و سار دناڤبەرا ئەمریكا و رۆسیایێ، یاكۆ پترتری نیڤ سەدەی ڤەكێشا، بدۆماهیك هاتبیتن؟ بۆ بەرسڤدانا پرسیارەكا ئالۆزا ژ ڤی بابەتی ئەم پێدڤی ب پێداچۆنەكا هویر یا سیستەمێ بڕێڤەچۆنا سیاسی و ئابووری و كەلتووری یا جیهانا ئەڤرۆكە، كە ئەو بخۆ بابەتەك گەلەك دویر و درێژە و گۆتارەك كۆرت وەكی ڤێ گۆتارێ تێرا هەمی هویركاریێن وێ ناكەتن، لێ هندی د شیاندا بیتن دی َبزاڤێ كەین خواندەڤانی ژ بەرسڤا ڤێ پرسیارێ تێبگەهینین.
كەتوارێ سیاسی و كەلتووری و فەرهەنگی و ئابووری و سایكۆلۆژیایا جیهانا سەردەم ڤێ ڕاستیێ بۆ مە دەردئێخیتن كە ئەڤ جەنگە هێشتان بەردەوامە و دیار ژی نینە دێ هەتا كەنگی دێ یا بەردەوام بیتن. بەلێ ئەزموونێن دیرۆكی نیشان ددەن هندی ئەڤ وەلاتە دناڤخۆدا بڤی ڕەنگی بهێز و ئێكگرتی بن و سیبەرا دەستهەلاتا وان یا سیاسی و ئابووری و فەرهەنگی و لەشكەری بوونا خۆ هەبیتن دێ وان شیانێن هندێ هەبن دگەل هەڤدۆ د ململانێیەكا دژوار دا بن، مەگەر كاودانەك لەشكەری یان سیاسی دروست ببیتن و ئەڤ وەلاتە ژبەر ئێك بچن و پارچەپارچە ببن و ئەڤ چەندە بۆ دیرۆكێ نەگەلەك ب زەحمەتە. چونكی دیرۆكێ ئەڤ چەندە چەندەها جاران یا دووبارە كری و گەلەك وەلات سەردەمەكی وەلاتێن زلهێز بوون و نۆكە تنێ ناڤێ وان یێ د دیرۆكێ دا مای و بەس.
هەتا نۆكە ژی بەردەوامییا ململانێ و جەنگێ سارێ سایكۆلۆژی دناڤبەرا هەر دوو بلۆكێن ڕۆژئاڤا و ڕۆژهەلات خۆ د گەلەك جه و وەلات و كیشوەراندا دبینیتن. هەرچەندە ڕاگەهاندنا ئەمریكی و ڕۆژئاڤا وەكی جاران و ڕاستەوخۆ ئێڕشی سەر سیاسەتێن ڕۆسیایا فێدرال ناكەتن یان هیچ نەبیتن هندی و وەكی جاران نینە و یان ژی ڕۆژنامەیێن وەكی " پراڤدا Правда " وەكی جاران د هەمی گۆتارێن خۆ دا دژی ئەمریكا نائاخڤیتن، بەلێ ئەڤ هەر دوو وەلاتە د هەر جهەكێ ڕێك بچیتێ و دەلیڤە هەبیتن بزاڤێ دكەن ژەهرا خۆ دژی هەڤدۆ بڕێژن. ململانێیێن وان یێن جۆدا و شەڕێن ل وەلاتێن جۆداجۆدایێن جیهانێ بڕێڤەدچیتن ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ پەیوەندی یا بڤێ ململانێ و جەنگێ سار ڤە هەی، و گەلەك ژ جاران " شەیێ " ڤێ ململانێ د سەرێ گەل و نەتەوە و وەلاتێن دیتر ڕا دشكێتن. شیانێن لەشكەریێ ڤان وەلاتان ئەڤرۆكە هند یا مەزن بووی كە هەردەم و ساتەكێ هزر د هندێ دا دهێتە كرن ئێك ژ ڤان دوو وەلاتان ببیتە سەدەمێ ئازراندنا یێ بەرامبەر و نەچاركرنا وی بۆ بكارئینانا بۆمبێن ئەتۆمی، ئەو بۆمبێن دشێن د دەمەكێ كۆرتدا هزاران مرۆڤان ژناڤ ببەن و سەدان باژێڕ و گۆندان دگەل ئاخێ ڕاست بكەن.
جیهانا ئەم تێدا دژین دیرۆكەكا تەحل یا دگەل ڤێ چەندێ هەی. بدرێژاهییا مەلیۆنها سالان سەدان جۆرێن گیانەوەرێن لڤێ جیهانێ هاتین و ئەڤرۆكە نڤشێ وان یێ ژناڤچۆی. فیلێن ماموت، و چەندین جۆرێن دەیناسۆران و گەلەك گیانەوەر و گیایێن دیتر و لسەر دەمێ ڤان چەند سەد سال و دەهكێن دۆماهیكێ دەهان جۆرێن گیانەوەرێن دەگمەن نڤشێ وان خۆ لبەر گۆهۆڕینێن سەر ئەردی نەگرتیە و یێن ژناڤچۆی. ئایا چارەنڤیسا مرۆڤی ژی دێ وەكی وان بیتن؟ ئایا مرۆڤ دشێتن وەكی ڤان بوونەوەرێن سەری نەبیتن؟ وەكی دەیناسۆران كە نەشیان ژبەر مەزناهییا كەلەخێ خۆ، خۆ ل جهەك دیتر ڤەشێرن و بپارێزن؟ ئایا مرۆڤی بۆ پاراستنا نڤشێ خۆ ستێرەك دیتر ل بانێ ئەسمانی ڤەدیتیە دا پشتی تەژی بوونا جیهانا مە ژ مرۆڤان یان ژناڤچۆنا وێ جارەك دیتر مالا خۆ ڤەگۆهێزیتە وێ ستێرێ و بەردەوامیێ بدەتە ژیانا خۆ یان ژی لبن سیبەرا ئێڕش و گەفێن جەنگێ سارێ دوو وەلاتان و چەند كەسانەكا نەچارە تەسلیمی چارەنڤیسێ ببیتن و جهێ خۆ بدەتە گیانەوەر یان بوونەوەرەك دیتر، دا پشتی مرۆڤاتیێ ئەزموونا تەحلا مرۆڤان بۆ خۆ بكەتە پەند و وانەیەك و ل شوینا خۆ سەرقالكرن و مژویلی ب جەنگێ سار و گەرم، ب دۆستایەتی و هەڤالینی و برایەتی ژیانەكا بەختەوەرانە بڕێڤە ببەتن و تووشی وان خەلەتیا نەبیتن ئەوێن مرۆڤ تووش بووی و بدرێژاهییا ڤان چەند هزار سالێن لسەر ئەردی پەیدا بووی، هزاران سالان ب جەنگ و شەڕانڤە بۆراندی و هەكەر وەسا نەبایە ئەڤرۆكە مرۆڤایەتی ئەڤ هەمی هەژاری و تاوان و بێكاری و تووندرەوی و تووندوتیژی و تیرۆر و ئاریشەیێن ئابووری و جڤاكی و سایكۆلۆژی و سیاسی تێدا نەدبوون.
*بسپۆرێ پێداگۆگی و سایكۆلۆژیایێ/ زانینگەها زاخۆ