دەوڵەتمەداری سەركەوتوو بە كەسانی پێش خۆی و ئەوانەی جێگەی دەگرنەوە بەراورد دەكرێت، هەروەها هەندێك جار لەگەڵ دوژمنەكانی و، تەنانەت لەگەڵ خودی خۆیشی لە سەردەمێكدا لەگەڵ سەردەمێكی دیكەدا...، پرسی گرنگ لە هەڵسەنگاندنی دەوڵەتمەداردا وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارەیە: ئایا دەتوانێت لە بارودۆخێكی تایبەتدا چۆن مەزندە بكات و رەنگدانەوەی مەزندەكانی لەسەر نەتەوە چۆن دەبن؟.. دەوڵەتمەدار لەبەر ئەوەی ئامانجەكانی ئەقڵانین، وەك یاریزانێكی لێهاتووی شەترەنج «فیل و پادشا» بەهەمان ئاستی وریایی بەكاردێنێت و، هەرگیز خۆی لە چواردیوای سیاسەتی هەنووكەیی بەند ناكات و دوورتر بۆ پرسەكان دەڕوانێت. دەوڵەتمەداری سەركەوتوو لەوە بەئاگایە كە لە سیستمی دیموكراتی نوێنەرایەتیدا و، بەتایبەتی ئەگەر ناسەقامگیری لە ناو دەسەڵاتی جێبەجێكردندا هەبوو، ئەوا ئامانجە نەتەوەیی و نیشتمانییەكان دەگۆڕێت بۆ مانەوەی كابینە وەزارییەكە و لە زۆر پرسی گرنگ چاو دەپۆشێت كە دەزانن پێویستیشن، بۆیە دەوڵەتمەدار هەوڵی خۆی دەخاتە كار بۆ ئەوەی بە هەموو شێوەیەك ئەو ناسەقامگیریە نەهێڵێت و بەرژەوەندی باڵای نەتەوەیی و نیشتمانی بپارێزێت و..، لەسەر حكومەت پێویستە پێش هەموو شت ئاسایش و سەقامگیری دابین بكات،. دەوڵەتمەدار ناتوانێت بە تەنیا «ئاشتیخواز» بێت، بەڵكو دەبێت پێش هەمووشت بیر لە سەلامەتی و پاراستنی حكومەت و قەوارە سیاسییەكەی بكاتەوە.

جان باتیست دۆرۆزیل
گەورە مێژوونووسی فەرەنسی..
كتێبی «دەروازەیەك بۆ مێژووی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان»


هەرێمی كوردستان
لەناو گێژاوی سیاسەتی نادڵنیایی و تەمومژاویدا
باراك ئۆباما چل و چوارەمین سەرۆكی ئەمریكا، كاتێك ستایشی ئەبراهام لینكۆڵنی شانزدەهەمین سەرۆكی ئەمریكا دەكات، ئاماژە بەوە دەكات و دەڵێت: «لینكۆڵن ئەو دەوڵەتمەدارە پاڵەوانە بوو كە فێری كردین چۆن لە ناو ئاسمانی تەمومژاوی رۆژگارە سەختەكاندا، بڕیاری بوێرانە بدەین و چۆن لەناو ئەو تەمومژانە بڕەوێنینەوە و رووناكی بۆ گەلەكەمان بگێڕینەوە»
ئەم گووتەیەی باراك ئۆبامای «دیموكراتی» بۆ ئەبراهام لینكۆڵنی «كۆماری» دوو خاڵی گرنگمان بۆ بەرجەستە دەكات:
1. لینكۆڵن لە پێناوی كۆتاییهاتنی «سیستمی كۆیلایەتی» بڕیاری شەڕی بێ رەزامەندی كۆنگرێس دا، ئەمەش مانای ئەوەیە دەوڵەتمەداری پاڵەوان ناتوانێت تەنیا «ئاشتیخواز» بێت. هەروەها ناشتوانێت پرسە باڵاكانی نەتەوە بە پەرلەمانێكی ناسەقامگیر بسپێرێت.
2. دەوڵەتمەدار كە ئامانجی پاراستنی بەرژەوەندیی باڵای نەتەوەیی و نیشتمانییەوە، دەكەوێتە سەرووی حزب و ئایدۆلۆژیەتی جیاوازی حزبە سیاسییەكانەوە و، بڕیارە بوێر و قورسەكانی دەروازەی مێژووی بۆ دەكاتەوە و، ئەو مێژووەش دەبێتە بەشێك لە مێژووی نەتەوە.
پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە، ئایا باراك ئۆباما بەچ مەبەستێك، ئاسمانی تەمومژاوی ساڵی 2011ی ئەمریكا بە ئاسمانی تەمومژاوی 1854 بەراورد دەكات؟ ئایا لە ساڵی 2011 شدا بەشێك لە ئەمریكییەكان «كۆیلە»ی بەشێكی دیكە بوون وەك ساڵی 1854؟ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە پەیوەیستە بەو تەنگژە داراییەی لە ساڵی 2008 ئەمریكا و دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپای گرتەوە و، خۆپیشاندان دەستی پێكرد تا گەیشتە ئەوەی لە ساڵی 2011 گرووپێك لە هەوادارانی «ئاهەنگی چا (Tea Party) جووڵانەوەیەك بەناوی « وۆڵ ستریت داگیربكەن - Occupy Wall Street movement» رابگەیەنن، ئەم جووڵانەوەیە كە خۆیان بە میراتگری ئەمریكای «كۆماری ئازادی» دەزانن، كاریگەرە نەرێنییەكانی بورسەی «وۆڵ ستریت»یان بە زەوتكردنی ئازادی ئەمریكییەكان دەزانی، هەر بۆیە ئۆباما گەیشتبووە ئەو قەناعەتەی دەبێت وەك لینكۆڵن بڕیاری بوێر و قورس بدات، لەمەشدا تارادەیەك سەركەوتوو بوو، بۆیە بۆ خولی دووەمی سەرۆكایەتیش هەڵبژێردرایەوە.
ئەگەر لەم دەروازەیەوە بێنەوە ناو ئاسمانی تەمومژاویی سیاسی و نەبوونی دڵنیایی سیاسیی لە رۆژهەڵاتی ناوەراست بە گشتی و لە عێراق و هەرێمی كوردستان بەتایبەتی، ئەوا پرسی سەرەكیی گرنگ بۆ هەرێمی كوردستان دەبێتە «پاراستنی قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان و ئەو ئازادییەی بە خوێنی شەهیدان بەدەستهاتووە» و سەرۆك مسعود بارزانی وەك رێبەرێكی نەتەوەیی و نیشتمانی ئاراستەی دەكات و، دەبێت بڕیاری قورس و بوێرانەی لەسەر بدات.
مسعود بارزانی وەك رێبەرێك لەم قۆناخە سەختەدا، پاراستنی هەرێمی كوردستانی گرێداوەتەوە بە « كوردستانێكی بەهێز»ەوە، بەڵام چەمكی « هێز» لە بیركردنەوەی مسعود بارزانی دا، كۆمەڵێك رەهەند و مانای جیاواز وەر دەگرێت و هەموو بوارەكانی حوكمڕانی و پرۆسەی سیاسی دەگرێتەوە و، راشكاوانە ئەوەی بە نەتەوەكەی راگەیاندووە ئەگەر ئێمە خاوەنی پرۆسەیەكی سیاسیی بەهێز و سەقامگیر نەبین، ئەوا نابینە خاوەنی ئەو « كوردستانە بەهێزەی» كە بتوانێت لە ناو گێژاوی سیاسەتی نادڵنیایی و تەمومژاویی ناسەقامگیردا رووناكی بۆ گەلەكەمان دابین بكەین.
لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ ئەزموونی سیاسیی نەتەوەكانی جیهان كە سەردەمانێك ئەوانیش بە هەمان قۆناخی سەختدا تێپەڕبوون و رێبەر و دەوڵەتمەداری لێهاتوو بە بیركردنەوەی لۆژیكانە ئەو قۆناخەی تێپەڕاندبێت و سەلامەتیی بۆ نیشتمان و گەلەكەی گێڕابێتەوە، ئەوا تەواوی ئەو ئەزموونانە پێمان دەڵێن» مومكین نییە هیچ نەتەوەیەك بتوانێت سەركەوتن بەدەست بهێنێت ئەگەر لە پێناویدا خەبات نەكات و شێوازی نەریتیی سیاسەتی نەگۆڕی بێت» ئەمەش بەو مانایەی كاتێك نەتەوە دەكەوێتە دووڕیانێكی مەترسیدار و رزگاربوونەكەی تەنیا لەیەك رێگادا دەمێنێتەوە، ئەوا هەڵبژاردنی رێگە دروستەكە خۆی لە خۆیدا دەبێتە ئامانجی سەرەكی و میكانیزمێك بۆ بەدەستهێنانی ئامانجەكانی دیكە، بۆ ئەمەش رێبەر، یان دەوڵەتمەدار خۆی لە چوار دیواری سیاسەتی هەنوكەیدا بەند ناكات و رێگە دروستەكە هەڵدەبژێرێت، هەروەك چۆن بسمارك رێگە دروستكەی بۆ «یەكخستنەوەی گەلی ئەڵمانیا» هەڵبژارد و پاشانیش ئەم رێگەیە بووە هەوێنی دامەزراندنی دەوڵەتی خۆشگوزەران-welfare state» بۆ ئەڵمانیا و هەر ئەم بیركردنەوەیەش بووە چەمكێك بۆ دووبارە بونیادنانەوەی دەوڵەتی نەتەوەیی هاوچەرخ لە تەواوی ئەوروپا و رۆژئاوادا. لەسەر ئاستی پاراستنی ئەو قەوارە سیاسیەشی بۆ ئەڵمانەكانی دروستكردبوو، بسمارك زۆر بە لۆژیكانە دراوسێكانی بەگشتی و فەرەنسای بەتایبەتی لەوە دڵنیادەكردەوە كە سیاسەتی ئەڵمانیا تەنیا بۆ پاراستنی دەوڵەتی ئەڵمانیایە، نەك ئامانجمان ئەوەبێت ببینە ئیمپراتۆری ئەوروپا. ئەم ئەزموونەی بسمارك كە بێجگە لەوەی لاپەڕەیەكی پرشنگدارە لە مێژووی ئەڵمانیادا، بەڵام بۆتە بەشێك لە ئەزموون و مێژووی سیاسەتی جیهان، وەك لاپەرەیەكی پرشنگدار بۆ پاراستنی نەتەوەكان لە قۆناخە سەختەكاندا سوودی لێ وەردەگیرێت.
لایەنێكی دیكە كە لە ئەزموون و مێژووی نەتەوەكان سوودی لێ وەردەگرین، ئەوەیە كە پێمان دەڵین، هیچ نەتەوەیەك یان دەوڵەتێك، نەتەوە یان دەوڵەتێكی دیكە لە هیچ قۆناخێكی سەخت دەرباز ناكات، ئەگەر نەتەوەكە خۆی ئیرادەی نەبێت و ئەو ئیرادەیە رێبەرێك ئاراستەی نەكات، لەمەش زیاتر هەتا زۆر بە راشكاوی هۆكار و كەموكورتیی پڕۆسەی سیاسی و سیستمی حوكمڕانی دەستنیشان نەكرێت.
لەم راستەوە، ئەگەر بێینە سەر كێشەكانی بەردەم پرۆسەی سیاسی و سیستمی حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستاندا، ئەوا ئاشكرایە كە كێشەی سەرەكی لە بەردەم بونیادنانی «كوردستانێكی بەهێز» لە ئێستای هەرێمی كوردستاندا، هەڵە و كەموكورتیی سیستمی حزبایەتییە لە هەرێمدا، راشكاوانەتر ئەو یاسایەی كە كاروباری حزبە سیاسییەكانی پێ رێكخراوە لەهەرێمدا، لەبری ئەوەی حزب بكاتە ئامرازێك بۆ سەقامگیری و بەرەو پێشەوەبردنی سیستمی حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستاندا، كەچی حزبەكان سیستمی حوكمڕانی و تێكدانی سەقامگیریی سیاسییان كردۆتە ئامرازێك بۆ گەشەی حزبەكان و كۆكردنەوەی دەنگ لەناو سندوقەكانی هەڵبژاردندا، لە حاڵەتی لەم جۆرەدا وەك «شارل دیگۆل» لە كۆماری چوارەمی فەرەنسا لە ساڵی 1946 رووبەڕووی بووە و نەیتوانی لەناو ئەو ژینگە ئاڵۆز و ناسەقامگیرەی حزبەكان دروستیان كردبوو درێژە بە سەرۆكایەتی بدات و، ناچار بوو لە ساڵی 1958 دەستووری فەرەنسا هەموار بكاتەوە و كۆماری پێنجەم رابگەیەنێت، ئەم وەرچەرخانە لە قۆناخێكی هێندە سەختی فەرەنسا بوو كە لەساڵی 1956 سۆڤیەتی پێشوو هەڕەشەی سووتاندنی پاریسی دەكرد، ئەگەر فەرەنسا لە سویس نەكشێتەوە، بەڵام بە راگەیاندنی كۆماری پێنجەم نەك هەر فەرەنسای گەڕاندەوە بۆ ئاستی پێگە و شكۆی خۆی وەك سۆپەرپاوەرێك لە جیهاندا، لەمەش زیاتر هەنگاوی یەكەم بۆ بازاڕی هاوبەشی ئەورووپی هەڵگیرا كە پاشان بووە ئەو یەكێتیی ئەوروپایەی ئێستا دەیبینین. بێگومان ئەم ئەزموونەی دیگۆل لە كۆماری پێنجەمی فەرەنسادا پێمان دەڵێت، ئەوە ئەمریكا و بەریتانیا نەبوون كە شكۆیان بۆ فەرەنسا گێڕایەوە، بەڵكو بیركردنەوەی دیگۆل بۆ كۆتاییهێنان بە ناسەقامگیری لە پرۆسەی سیاسی، فەرەنسای لەو قۆناخە سەخت و ئاڵۆزە رزگاركرد، كە حزبە سیاسییەكان بۆیان دروست كردبوو.
بۆ ئێستای هەرێمی كوردستان كە یەكێك لە ئەركە گرنگەكانی ئەم خولەی پەرلەمان دووبارە داڕشتنەوەی دەستووری هەرێمی كوردستانە، گرنگە كە پرسی ریشەكێشكردنی رەگی ناسەقامگیریی سیاسی لە ناو دەستوورەكەدا بچەسپێندرێت و نەخشە رێگەیەكی دروست بۆ پرۆسەیەكی سیاسیی سەقامگیر لە كوردستاندا دروست بكرێت.