پێدەچێت ئەو زمانەی سەرۆكی كوردستان پێناسەی سەربەخۆیی و دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستانی پێدەكات، هێشتا بۆ هەندێك دیپلۆماتكاری رۆژئاوا بەگشتی و ئەمریكا بەتایبەتی نامۆ بێت و بە باشی و وەك خۆی لێی حاڵی نەبن، بۆیە كاتێك بارزانی پێیان دەڵێت: پێمان بڵێن بەدیلی ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی چییە؟ ئەوا دیپلۆماتكارێكی وەك برێت ماكگۆرك دێتە كوردستان و لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا دەڵێت: بارزانی داوای بەدیلی كردووەو ئێمەش بەدیلی ریفراندۆممان ئامادە كردووە؟
بەڵام پرسیاری دیكە ئەوەیە ئایا ئەو بەدیلە چییە؟ لە وەڵامدا هەر خۆی دەڵێت: ئێمە گەرەنتی نێودەوڵەتی بۆ دەستپێكردنەوەی دیالۆگ لەنێوان هەولێر و بەغدا دابین دەكەین و، خواستی ئێمە ئەوەیە لە قۆناخی پۆست داعشدا عێراق یەكگرتوو و سەقامگیر بێت.



بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئایا لە قۆناخی پۆست داعشدا، عێراق وەك دەوڵەت دەتوانێت یەكگرتوو بێت؟ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە پێویستی بەوە هەیە بگەڕێینەوە بۆ پرانسیپەكانی شۆڕشی ئەمریكا كە بوونە هۆكاری ئەوەی شۆڕش بەرپا بكرێت و لە شانشینی بەریتانیا جیاببنەوە و سەربەخۆیی رابگەیەنن. ئەو پرانسیپەش ئەوەیە (بەبێ نوێنەرایەتی. باجدان بوونی نییە)، جۆرج واشنتۆن وەك باوكی دامەزرێنەری ئەمریكا لە ئاهەنگی چاخواردنەوەی بۆستن ئەم دروشمەی بەوە تەرجەمە كرد، كە هەموو چایەكان بكرێنە ناو ئاوی رووبارەكە بەو مانایەی (باج دەدەین بە ئاو، نایدەن بە پەرلەمانی بەریتانیا كە نوێنەرایەتی ئێمە ناكات.) ئەمەش مانای ئەوەیە ئەمریكییەكان بەهیچ جۆرێك هاوبەش نەبوون لەو بڕیارە سیاسییانەی كە لە بەریتانیاوە بۆ ئەمریكییەكان دەردەچوون.



لەگەڵ ئەوەی جیاوازییەكی گەورە لە نێوان گەلی كوردستان و عەرەبی شیعە و سوننەی عێراق بوونی هەیە بە بەراورد بە گەلی ئەمریكا و بەریتانیا، ئەمەش لەبەر ئەوەیە هەردوولایان، بەشێكی یەك گەل و هاووڵاتی بەریتانیا بوون و ئەوانەی بە خۆیان دەڵێن ئەمریكی، ئەو هاووڵاتیانەی بەریتانیا بوون كە كۆچیان بۆ ئەمریكا كردبوو، لەوێ نیشتەجێ ببوون، بەڵام لەبەر ئەوەی لەنێوان هاووڵاتیانی یەك گەل و نەتەوەشدا، پرسی هاوبەشیی راستەقینە لە نێوانیاندا نەبوو، ئەوا بەهەمان پرانسیپی شۆڕشی پیرۆزی بەریتانیا (Glorious revolution) كە جارێكی دیكە لە ساڵی 1688 پەرلەمانی بەریتانیای لەسەر بنەمای (بەبێ باجدان، نوێنەرایەتی بوونی نییە)، دوای نزیكەی 80 ساڵ هەمان پرانسیپ بووە بنەمای شۆڕش و جیابوونەوەی ئەمریكا لەبەریتانیا.
ئەگەر لێرەوە هەڵوەستەیەكی ورد لەسەر هەموو پەیامەكانی مسعود بارزانی سەرۆكی كوردستان بكەین كە لە هەڵمەتی پرۆسەی ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی دەیداتە گەلی كوردستان و جیهان، دەبینین بارزانی راشكاوانە لە هەموو پەیامەكانیدا جەخت لەسەر یەك خاڵی جەوهەری دەكاتەوەو ئەم خاڵەش بە پرسیارێك ئاراستەی خۆی و گەلەكەی دەكات و دەپرسێت: بۆچی بڕیاری ریفراندۆممان دا و سەربەخۆیی بە تەنیا رێگە چارە دەزانین؟ هەر خۆی وەڵامی ئەم پرسیارە دەداتەوە و پێمان دەڵێت: لەبەر ئەوەی عێراقی نوێ لەدوای ساڵی 2003 لەسەر بنەمای شەراكەتی راستەقینە بونیاد نرایەوەو ئێستا ئەو شەراكەتە راستەقینەیە شكستی هێناوەو بێجگە لە سەربەخۆیی رێگەچارەی دیكە نییە. ئەمەش راشكاوانە پەیامی بارزانی بۆ سەربەخۆیی پیشانی جیهان دەدات و بە ئاشكرا پێیان دەڵێت: (كاتێك شەراكەتی راستەقینە كۆتایی هات و شكستی هێنا، ئەوا عێراق وەك دەوڵەتێكی فیدڕاڵی و پێكەوەژیانی ئارەزوومەندانە كۆتایی هات.) پرسیاری دیكە ئەوەیە، ئایا كوردستان بەرپرسیارە لە كۆتاییهێنان و شكستی شەراكەتی راستەقینە لەعێراقدا؟ وەڵامی ئەم پرسیارە نەك تەنیا بیرمەندان و توێژەرانی شارەزا لەسەر سیاسەتی ئەمریكا لە عێراقدا دەیدەنەوە، بەڵكو دیپلۆماتكارە باڵاكانی ئیدارەی ئۆباما و ئێستای ئیدارەی سەرۆك ترامپ-یش، نەك هەر دان بەو راستییەدا دەنێن كە لەدوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە كۆتایی 2011 لە عێراق، حكومەتی نوری مالیكی كۆتایی بە شەراكەتی راستەقینە هێناوە، زیاد لەمەش هۆكاری سەرهەڵدانی داعش و پاشانیش داگیركردنی موسڵ و راگەیاندنی خەلافەتی ئیسلامی لە عێراق و سووریا، دەرهاویشتەی ئەو سیاسەتە هەڵانە بووە كە حكومەتی نوری مالیكی دژی كورد و سوننەی عەرەب پیادەی كردووە .
لەكۆتایی ساڵی 2014 ئیدارەی سەرۆك ئۆباما زۆر بە راشكاوی گەیشتە ئەو قەناعەتەی ئەگەر نوری مالیكی جارێكی دیكە ببێتەوە بە سەرۆك وەزیرانی عێراق، ئەوا ئەمریكا چیدیكە پشتگیری پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا ناكات، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە بە گۆڕینی نوری مالیكی بۆ حەیدەر عەبادی و ئامادەباشی كوردستان بۆ هاوكاریكردن و پشتگیری حكومەتەكەی عەبادی، ئایا توانرا پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا راست بكرێتەوە و عێراق بكرێتەوە بە عێراقێكی یەكگرتوو و دیموكراتی و فیدڕاڵی و پێكەوەژیانی ئارەزوومەندانە؟ بێگومان واقیعی عێراق خۆی وەڵامی ئەم پرسیارە دەداتەوە و ئاشكراشە كە نەتوانراوە ئەو كارە بكرێت. بەڵام پرسیاری دیكە ئەوەیە بۆچی نەتوانرا جارێكی دیكە پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا راست بكرێتەوە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە بە جۆرێك دەدەینەوە كە لێكتێگەیشتنێكی زیاتر لە نێوان گەلی كوردستان و دیپلۆماتكارە ئەمریكییەكان دروست ببێت، بۆیە لێیان دەپرسین: ئایا ئەو ستراتیژیەتەی ئیدارەی ئۆباما لەماوەی دوو خولی سەرۆكایەتیدا پیادەی كرد، ئێستا بە ئیدارەی سەرۆك ترەمپ راست دەكرێتەوە؟ بۆ زیاتر بەرچاوڕوونی لەسەر ئەو ستراتیژیەتە، بەچەند خاڵێك ئاماژەی پێدەكەین:
1. ئیدارەی سەرۆك ئۆباما ستراتیژیەتی خۆتێوەنەگلاندن و كشانەوەی بە ئاستێكی زۆر لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پیادە كرد، ئەمەش بووە هۆكاری لەدەستدانی سەركەوتنەكانی سەرۆك جۆرج بوش لە عێراقدا، دروستبوونی گۆمی خوێن لە سووریا و سەرهەڵدانی داعش و پشتگوێ خستنی هاوپەیمانەكانی ئەمریكا و بەهێز بوونی هەژموونی كۆماری ئیسلامی لەناوچەكەدا.



2. ئیدارەی سەرۆك ئۆباما هەموو هەوڵی بۆ ئەوە بوو لە چوارچێوەی رێككەوتنە نیوكلیارییەكەی لەگەڵ ئێران، ئێران بكاتە دۆست و هاوپەیمان بۆ بەڕێوەبردنی تەنگژەكانی عێراق و سووریا، ئەمەش بووە هۆی دوڕدۆنگی و بێ متمانەیی هاوپەیمانەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرامبەر ئەمریكا و دروستبوونی جیاوازی ریشەیی لە نێوان هاوپەیمانەكانی ئەمریكا سەبارەت بە كێشەو ئاژاوەكان لە عێراق و سووریادا. لەمەش زیاتر ئەم ستراتیژە هەڵەیە بووە هۆكاری ئەوەی فڕۆكەكانی ئەمریكا راستەوخۆ ببنە هێزی ئاسمانی بۆ گاردی شۆڕشگێڕی ئێران لە سووریا و عێراقدا.
3. ئۆباما بەرامبەر كۆریای باكوور ستراتیژیەتی سەبرگرتنی پیادەكرد، بەڵام ئێستا دەبینین كە كۆریای باكوور نەك تەنیا بۆتە هەڕەشە لەسەر هاوپەیمانەكانی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ئاسیا، بەڵكو تاقیكردنەوە مووشەكییەكانی ئەم دواییەی ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە كۆریای باكوور هەڕەشە لە ناوماڵی ئەمریكا دەكات.



دیارە سەرۆك ترەمپ لە كانوونی دووەمی ئەمساڵدا هاتە سەر ئەو میراتەی كە ئیدارەی ئۆباما لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و رۆژهەڵاتی ئاسیا بۆی بەجێهێشتبوو، بۆیە هەتا ئێستاش ئیدارەی تازە نەیتوانیوە ستراتیژێك دابڕێژێت كە بتوانێت ئەو هەموو شكستانە راست بكاتەوە، ئەوانەی لەسەر سیاسەتی دەرەوە و ستراتیژیەتی بەرگری ئەمریكا لێكۆڵینەوە و توێژینەوە دەكەن، راشكاوانە دان بەو راستییەدا دەنێن، بەوەی راستە لە ئێستادا ئەولەوییەتی ئیدارەی ترەمپ بۆتە تێكشكاندنی داعش، بەڵام شەڕی دژی داعش بۆتە هۆكاری هەژموون و باڵادەستی و مەترسیی كۆماری ئیسلامی ئێران لە ناوچەكە و لەسەر هاوپەیمانەكانی ئەمریكا، بۆیە ئەگەر ئیدارەی ترەمپ بیەوێت سنوورێك بۆ هەژموونی كۆماری ئیسلامی دابنێت و دووبارە متمانە بۆ هاوپەیمانەكانی بگێڕێتەوە، ئەوا هەوڵی زۆر زیاتر لە شەڕی دژی داعشی پێویستترە.


بۆ حكومەتی عێراقی دوای نوری مالیكی-یش، دیارە حەیدەر عەبادی هاتە سەر میراتە شكستخواردووەكەی نوری مالیكی كە سێیەكی خاكی عێراق لەلایەن تیرۆریستانی داعشەوە داگیركرابوو، پاشانیش عێراقی عەرەبی بە ناوچەكانی عەرەبی شیعە و سوننەوە بووە خاكێكی بە پیت بۆ گەشەكردنی رادیكاڵیزمی ئیسلامیی سوننە و شیعە و بوار بۆ بیركردنەوە لە پێكەوەژیان و دووبارە رێكخستنەوەی پرۆسەی سیاسی نەمایەوە، هەر هەوڵێكیش بدرێت بۆ ئەوەی عێراق بگەڕێتەوە بۆ پێش شەڕی دژی داعش، واتە پێش حوزەیرانی 2014، وەك ئەوەیە ئیدارەی ئێستای ترەمپ هەوڵبدات لەچوارچێوەی ستراتیژیەتی ئیدارەی ئۆبامادا، رۆڵ و پێگەی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بگێرێتەوە بۆ پێش كانوونی دووەمی 2009، دیارە وەك توێژینەوەكانی ناوەندەكانی فیكر و لێكۆڵینەوە جەختی لەسەر دەكەن، جارێكی دیكە رۆڵ و پێگەی ئەمریكا ناگەڕێتەوە بۆ پێش ساڵی 2009 لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەڵكو پێویستە سەرلەنوێ نەخشەیەكی تازە بۆ ستراتیژیەت و سیاسەتی ئەمریكا دابڕێژدرێت بۆ ئەوەی لەسەر بنەمایەكی نوێ رۆڵ و پێگەی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بونیاد بنرێتەوە، بۆ عێراقیش بە هەمان شێوەیە دەبێت ئەمریكا دەستبەرداری سیاسەتی یەك عێراق بێت و لە چوارچێوەی ستراتیژیەكی تازەدا مامەڵە لەگەڵ بەشە جیاوازەكانی عێراق لە قۆناخی پۆست داعشدا بكات. ئەمەش راشكاوانە ئەو راستیەمان دەخاتە بەرچاو، كە گرفتی سەرەكیی عێراق ئەوە نییە كە نوری مالیكی بگۆڕێت بۆ حەیدەر عەبادی، یان پشتگیری حەیدەر عەبادی بكرێت بۆ ئەوەی لە هەڵبژاردنی داهاتوودا جارێكی دیكە بكرێتەوە بە سەرۆك وەزیران، بەڵكو گرفتی سەرەكیی عێراق وەك ستراتیژیەتی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەوەیە كە بارودۆخەكە بە جۆرێك گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە كە ناتوانرێت بە سیاسەت و ستراتیژیەتی كۆن مامەڵەی لەگەڵ بكرێت و كاتێكیش سەرۆك بارزانی دەڵێت: شەراكەتی راستەقینە لە عێراقدا كۆتایی هات و تەنیا رێگە سەربەخۆیی كوردستانە، ئەوە مانای ئەوەیە دەبێت هەموو لایەك بە ئەقڵییەتی تازە مامەڵە لەگەڵ ئەم واقیعە تازەیە بكەن. ئەمریكییەكان زۆر شانازی بە مێژووی شۆڕشەكەی خۆیان دەكەن، بۆیە دەبێت لە پرانسیپی شۆڕشەكەی خۆیانەوە سەیری سەربەخۆیی كوردستان بكەن، كاتێك شەراكەتی راستەقینە كۆتایی پێهات، بێجگە لە جیابوونەوەو سەربەخۆیی رێگەچارەیەكی دیكە بوونی نییە.



دەوڵەتی كوردستان
دەروازەی یەكەم بۆ گەڕانەوەی
رۆڵ و پێگەی رۆژئاوا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا



لەوانەیە پێداگریی بیرێت ماكگۆرك نوێنەری سەرۆكی ئەمریكا بۆ شەڕی دژی داعش لەسەر مانەوەی عێراق بە یەكپارچەیی، بۆ دوو خاڵی گرنگ بگەڕێتەوە:
1. سەركەوتنی ستراتیژیەتی ئیدارەی ئۆباما لە شەڕی دژی داعش، پاش ئەوەی داعش هێرشی كردە سەر كوردستان لە دوای مانگی ئابی 2014.
2. مانەوەی ئەم دیپلۆماتكارە لەهەمان پۆستی خۆی لە ئیدارەی تازەی ترەمپدا.
ئەم دووخاڵە هەم بۆ ماكگۆرك وەك دیپلۆماتكارێك و هەمیش بۆ پارتی دیموكراتی ئەمریكا گرنگە، بەتایبەتی كە گواستنەوەی ئەمجارەی دەسەڵات لە پارتی دیموكراتەوە بۆ پارتی كۆماری لە ئەمریكا، وەك سەرۆك ترەمپ لە گوتاری دەستبەكاربوونی وەك سەرۆك ئاماژەی پێكردو گوتی: ئەمجارە دەستاودەستكردنی ئاشتییانەی دەسەڵات نییە لە نێوان دوو پارتدا، بەڵكو گێڕانەوەی دەسەڵاتە لە واشنتۆنەوە بۆ هەموو گەلی ئەمریكا، ئەمەش مانای ئەوەیە لەدوای كۆتاییهاتنی جەنگی دووەمی جیهانییەوە، ئەمە یەكەمجارە لە پرۆسەی دەستاودەستكردنی دەسەڵات لەنێوان هەردوو پارتی كۆماری و دیموكراتی، جیاوازییەكی هێندە گەورە هەبێت و سەرۆكی هەڵبژێردراو هەموو بوارەكانی سیاسەتی ئیدارەی پێش خۆی بە هەڵە بزانێت و سەرلەنوێ سیاسەتی تازە دابڕێژێتەوە، بۆیە لەناو ئەو جیاوازییە گەورەی سیاسەتی دیموكراتەكان و كۆمارییەكان لەسەر هەموو شتێك، تەنیا شتێك كە هەتا ئێستا سەرۆك ترەمپ نەیگۆڕیوە، درێژەدانە بە ستراتیژیەتی كۆتایی ساڵی 2014ی ئیدارەی ئۆباما بۆ شەڕی دژی داعش، لەمەش زیاتر تەنانەت ئەو دیپلۆماتكارەشی نەگۆڕیوە كە نوێنەرایەتی سەرۆكی ئەمریكای لەم شەڕەدا كردووە، بۆیە لە رووی سایكۆلۆژی و سایكۆپۆلیتیك-یشەوە، بێگومان ماكگۆرك ئەوە بە شانازی بۆ خۆی و پارتی كۆماری دەزانێت كە ئەم ستراتیژە سەركەوتنی بەدەست هێناوە. بەڵام ئەم تەنیا خاڵەش كە لە دوو ئیدارەی ئۆبامادا وەك خاڵێكی سەركەوتوو هەژمار دەكرێت، ئایا بەبێ سەركەوتنەكانی پێشمەرگە و تێكشكاندنی داعش لەسەر دەستی پێشمەرگە بوونی دەبوو؟ بێگومان نەخێر و تەنانەت دوای ئەوەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان پێشڕەوییەكانی داعشی راگرت و دەستی بە هێرشی پێچەوانە كرد بۆ ئازادكردنەوەی ناوچەكانی زوممار و سەدەی موسڵ، ئەوجا ئەمریكا بە تەواوەتی گەیشتە ئەو قەناعەتەی كە هێزی پێشمەرگەی كوردستان ئەو هێزەیە كە دەتوانێت ئەفسانەی تیرۆریستانی داعش بەتاڵ بكاتەوە، هەر لەم چوارچێوەیەدا زۆر گرنگە ئاماژە بە هەنگاوێكی دیكەی سەرۆك ئۆباما بكەین لە سووریا بەگشتی و لە شەڕی ئازادكردنەوەی كۆبانێ، بێگومان هەموو جیهان دەزانیت كە سەرۆك ئۆباما لەساڵی 2011 تا كۆتایی 2014 نەیتوانیوە هیچ بڕیارێك بۆ سووریا پەسەند بكات، تەنانەت لە 2013 هەموو تاقیگەكان سەلماندیان كە رژێمی ئەسەد چەكی كیمایی دژی هاووڵاتیانی سڤیل بەكار هێناوە، ئەوجا سەرۆك ئۆباما نەیتوانی بڕیار بدات و گورزێك لە رژێمی ئەسەد بوەشێنێت، بەڵام كاتێك سەرۆك بارزانی بڕیاری دا هێزی پێشمەرگەی كوردستان بنێرێتە كۆبانێ، لەبەر ئەوەی ئۆباما دڵنیا بوو كە چوونی پێشمەرگە بۆ كۆبانێ ئاراستەی شەڕەكە لە دژی داعش پێچەوانە دەكاتەوە، خۆی هاتە سەرخەت و بە تەلەفۆن تەكلیفی لە رەجەب تەیب ئەرۆدگان سەرۆكی توركیا كرد، بەوەی دەبێت هێزی پێشمەرگە بەناو خاكی توركیا بچێتە كۆبانێ و كۆبانێ لە كەوتن رزگار بكرێت، بۆیە دەبوو ماكگۆرك كە نوێنەری شەڕی دژی داعشە، ئەو راستییەی لەبەر چاو بوایە، تەنیا سەركەوتنێك لە دوو ئیدارەی لەسەر یەكی دیموكراتەكان كە بەدەست هاتووە، بەهۆی قارەمانیەتی هێزی پێشمەرگەی كوردستانەوە بووە، دەبوو ئەوەی لەبەر چاوبگرتایە كە سەركەوتنی تەواوەتی لە شەڕی دژی داعش بەندە بەوەی كوردستان ببێتە دەوڵەتێكی سەربەخۆ و تیكەڵی عێراق نەكرێتەوە.


پسپۆڕان و سیاسەتسازانی ئەمریكا، لەگەڵ ئەوەی جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە بەوەی پێویستە ئیدارەی ترەمپ درێژە بە هەمان ستراتیژیەتی كۆتایی ساڵی 2014ی ئیدارەی ئۆباما بدات بۆ درێژەدان بە شەڕی دژی داعش، لەمەشدا مەبەستیان ئەوەیە بەردەوام بێت لە بەهێزكردنی هاوبەشە لۆكاڵەكەی كە هەرێمی كوردستانە (Local partner)، لە هەمانكاتدا پێویستە ئەولەوییەتی خۆی لە شێوازی درێژەدان بە شەڕەكە و كۆتایی پێهێنانی بگۆڕێت.
لەسەر ئەم گۆڕانكارییەی كە پێویستە ئیدارەی ترەمپ لە ستراتیژیەتی خۆی بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بگۆرێت، هەردوو توێژەر مایكل دۆڕەن و پیتەر رەف لە توێژینەوەیەكیاندا بە ناونیشانی (دەبێت ئەمریكا بۆ داهاتوو لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست چی بكات؟) كە لە ئامۆژگای هەدسۆن بڵاوكراوەتەوە، هەردووكیان جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە، پێویستە ئەمریكا لەنێوان ئەم سێ بژارەدا باشترینیان هەڵبژێرێت:
1. یان دەبێت ئەمریكا هێزی تەواو بنێرێتە ناوچەكەو خۆی راستەوخۆ شەڕەكە بكات و سەركەوتوو بێت.
2. یان دەبێت پشت بە هاوپەیمانەكانی ببەستێت و بەهێزیان بكات.
3. یان ئەوەیە دەبێت وەك ئیدارەی ئۆباما پشت بە ئێران و رووسیا ببەستێت.



سەبارەت بەم سێ خاڵە پێشنیاری ئەو پسپۆڕانە ئەوەیە كە ئیدارەی ترەمپ بە تەواوەتی لە بژارەی سێیەم دوور بكەوێتەوە و هەوڵبدات كە هەردوو بژارەی یەكەم و دووەم كە بوونی هێزی راستەوخۆی ئەمریكایە لەگەڵ پشتبەستن بە هاوپەیمانەكانی وەك بژارەیەكی سەركەوتوو بۆ بردنەوەی شەڕی دژی داعش، ئەمەش واتە بردنەوەی شەڕەكە بەشێوەیەكی سەربازی و پاشان رێكخستنەوەی ناوچەكە لە چوارچێوەی پرۆسەیەكی سیاسیی سەركەوتوودا.
ئەم دیراسەتە ئاماژەی بۆ ئەوە كردووە كاتێك ترەمپ بووە سەرۆكی ئەمریكا، شەڕی موسڵ دەستی پێكردبوو، بەڵام رێڕەوی سەركەوتنەكانی شەڕەكە هەر هەموو بەو ئاراستەیە بوو كە ببێتە دەستكەوتێكی بەلاش بۆ ئێران، هەر بۆیە ئیدارەی ترەمپ هەوڵیدا پرۆسەكە خاوبكاتەوە بۆ ئەوەی رێگەیەكی دیكە بدۆزێتەوە كە ئاكامی شەڕەكە بۆ بەرژەوەندی ئێران تەواو نەبێت، ئەم گۆڕانكارییە لە شەڕی ئازادكردنەوەی تەلەعفەر رەنگدانەوەی هەبوو، پێشبینی دەكرێت لە شەڕی ئازادكردنەوەی حەویجە زیاتر بەرجەستە ببێتەوە.


ئەم گۆڕانكارییە ئەوەمان پیشاندەدا، كە ئیدارەی ترەمپ لە درێژەدانی بە شەڕەكە بۆ كۆتاییهێنان بە داعش و باڵادەستی و نفووزی ئێران لە ناوچەكەو لغاوگیركردنی ئەو هێزانەی حەشدی شەعبی كە بەوەكالەتی ئێران شەڕدەكەن، پێویستی بەوەیە كە زیاتر پشتگیری هەرێمی كوردستان بكات و هێزی خۆیشی لەو ناوچانە جێگیر بكات كە دەبنە هاوسنوور لەگەڵ كوردستاندا.


كەواتە ئەوەی ماكگۆرك ئامانجیەتی ئەوەیە كە شەڕی داعش لە عێراقدا لە چوارچێوەی ئەو ستراتیژە كۆتایی پێبهێنێت كە ئیدارەی ئۆباما بۆ شەڕی دژی داعش دایڕشتبوو، بەڵام ستافی ئیدارەی ترەمپ كە بەشی زۆری ئەوەی پەیوەندیدارن بە سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر عێراق و شەڕی دژی تیرۆر لە عێراقدا، لەو ستافەی ئیدارەی ئۆباما بە شێوەیەكی مەیدانی شارەزاترن، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئامانجی ئیدارەی ئۆباما كۆتاییهێنان بوو بە شەڕی عێراق، بەڵام ئامانجی ئیدارەی جۆرج دەبلیو بوش، سەركەوتن بوو لەعێراقدا، بۆیە ئەو ستافەی ئێستا لە رووی سیاسی و سەربازییەوە لە ئیدارەی ترەمپ كاردەكەن زۆر لە ستافەكەی ئۆباما باشتر لە گرنگی و بایەخی كوردستان بۆ سەركەوتنی شەڕەكە تێدەگەن و هەرگیز گرەو لەسەر ئەوە ناكەن كە سیاسەتی یەك عێراق وەك سیاسەتێكی نەگۆڕ سەیربكەن.


دیارە كۆنگرێسی ئەمریكا هەر لە سەرەتای ساڵی2015وە گەیشتۆتە ئەو قەناعەتەی كە پێڕەوكردنی سیاسەتی یەك عێراق لەلایەن ئیدارەی ئەمریكاوە، دەبێتە هۆكاری ئەوەی خۆری بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئاوا بێت، هەر لەسەر ئەم بنەمایەش بوو كە لە سەرەتای ساڵی 2015 كۆنگرێس پرۆژە یاسایەكی ئامادەكرد كە راستەوخۆ هێزی پێشمەرگەی كوردستان پڕچەك بكرێت و لەمەش زیاتر كۆنگرێس داوای لە ئیدارەی ئەمریكی كرد بەوەی پێویستە ئەمریكا راستەوخۆ چەك بە كوردستان بفرۆشێت، پاشان كە لە ئایاری 2015 سەرۆك مسعود بارزانی و شاندی یاوەری سەردانی كۆشكی سپی كرد و لەگەڵ سەرۆك ئۆباما كۆبوونەوە، سەرۆك ئۆباما بە شەخسی داوای لە سەرۆك بارزانی كرد كە رازی بن بەوەی كە لە رێگەی بەغداوە چەك بگاتە دەستی پێشمەرگە، دیارە سەرۆك بارزانی لە وەڵامی سەرۆك ئۆبامادا راشكاوانەی ئەوەی پێ راگەیاندبوو، لە ئێستا پێشمەرگە پێویستی بە چەكە، گرنگ ئەوەیە چەكەكان بگاتە دەستی پێشمەرگە، ئەوجا راستەوخۆ بێت، یان بە رێگەی بەغدا بێت، لەسەر ئەم هەڵوێستەی سەرۆك بارزانی، مایكل نایتس توێژەری باڵای كاروباری ئاسایش و سەربازی لە ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراسەتی رۆژهەڵاتی نزیك، لە وتارێكیدا كە لە ماڵپەڕی هەمان ئامۆژگا بڵاوی كردۆتەوە، ئەوەی نووسیبوو، بارزانی بەم هەڵوێستەی توانی چەك بۆ پێشمەرگە دابین بكات و ئیدارەی ئۆباماش لە ئیحراجییەكی گەورە رزگار بكات.


لە پێكەوە گرێدانەوەی ئەم گۆڕانكارییانەی لە میانەی شەڕی داعش لە پێگە و رۆڵی كوردستان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی دروست بووە، راستە دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان بۆ ئێمەی خەڵكی كوردستان، وەك بەرهەمی سەدان ساڵەی خەبات و قوربانیی نەتەوەیەك و سەدان هەزار شەهید سەیری دەكەین و مافی خۆمانە دوای ئەو هەموو نەهامەتی و قوربانیدانە ببینە خاوەنی دەوڵەتی خۆمان، بەڵام ئەگەر لە روانگەی بەرژەوەندییەكانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتییەوە سەیری بكەین، ئەوا دەوڵەتی كوردستان پێداویستییەكە بۆ ستراتیژیەتی سەركەوتنی شەڕی دژی داعش و گێڕانەوەی سەقامگیری بۆ قۆناخی پۆست داعش، بەڵام وەك بیرنارد هنری لیڤی لە دوایین وتاریدا سەبارەت بە سەربەخۆیی كوردستان نووسیویەتی و گۆڤاری فۆرین پۆلیسی لە فەرەنسییەوە كردوویەتی بە ئینگلیزی و بڵاوی كردۆتەوە، بەراوردێك لە نێوان هەڵوێستێكی شارل دیگۆڵ لە شەڕی دووەمی جیهانی دەكات، كە ئەولەوییەتی ئەوكاتی هێزەكانی هاوپەیمانان تێكشكاندنی نازی بووە، نەك ئازادكردنەوەی پاریس، بەڵام شارل دیگۆل لە روانگەی بەرژەوەندیی فەرەنساوە ئەولەوییەتی هاوپەیمانانی گۆڕی بۆ ئازادكردنەوەی پاریس، ئەمەش لەبەر ئەوەی ئەم شانازییە بە فەرەنسیەكان ببڕێت، بۆیە بیرنارد هنری لیڤی ئەم هەنگاوەی سەرۆك مسعود بارزانی وەك هەمان هەنگاوی شارل دیگۆل بەراورد دەكات و پێمان دەڵێت: راستە ئەولەوییەتی ئێستای هاوپەیمانی دژی داعش، تێكشكاندنی داعشە، بەڵام ئەولەوییەتی مسعود بارزانی راگەیاندنی سەربەخۆیی كوردستانە بۆ ئەوەی ئەم شانازییە بە خەڵكی كوردستان ببڕێت.

لەم بەراوردەی هنری لیڤی ئەوە دەخوێندرێتەوە، چۆن یەكێك لە ئامانجەكانی هاوپەیمانان لە شەڕی دووەمی جیهاندا بێگومان دوای تێكشكاندی نازی رزگاركردنی فەرەنسا بووە، بەڵام لای شارل دیگۆل رزگاركردنی فەرەنسا پێش تێكشكاندنی نازیەت بووە، ئەمەش مانای ئەوەیە دیگۆل نەیویستووە ئازادكردنەوەی فەرەنسا ببێتە ئاستەنگ بۆ تێكشكاندنی نازیەت، بەڵكو ئامانجی ئەوە بووە، فەرەنسای ئازادیش بەشدار بێت لە تێكشكاندنی نازیەت، نەك تێكشكاندنی نازیەت وەك دەرەنجام فەرەنسا ئازاد بێت و هیچ شانازیەكی بۆ گەلی فەرەنسا تیا نەبێت، لە ئێستاشدا كە سەرۆك مسعود بارزانی بە هاوشێوەی دیگۆل دەیەوێت سەربەخۆیی كوردستان بكاتە ئەولەوییەت وەك هاوپەیمانێك لەناو شەڕی دژی داعشدا، بێگومان ئامانجی بارزانی ئەوەیە كوردستان وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ بەشێك بێت لە تێكشكاندنی تیرۆریستانی داعش، نەك هۆكارێك بێت بۆ ئەوەی تەركیز لەسەر شەڕەكە كەم بكاتەوە، لەمەش زیاتر هێزی پێشمەرگەی كوردستان تەنیا هێز بووە لەسەر زەوی تیرۆریستانی داعشی تێكشكاندووەو شایەنی ئەوەیە شانازیی راگەیاندنی سەربەخۆیی كوردستانی پێ ببڕدرێت.
ئەم پێكەوە گرێدانەوەی رزگاكردنەوەی فەرەنسا لە شەڕی دووەمی جیهانی و سەربەخۆیی كوردستان لە شەڕی دژی داعش، ئەوەمان پێدەڵێت، تەواوی دەوڵەتانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە گێڕانەوەی رۆڵ و شكۆی رۆژئاوا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە دەوڵەتی كوردستانەوە دەست پێ دەكات، بەڵام جیاوازیی نێوان ستراتیژیەتی بارزانی و ستراتیژیەتی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش تەنیا ئەوەندەیە، هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی ئەوەی كردووە بە ئەولەوییەت كە شەڕی دژی داعش كۆتایی بێت و سەربەخۆیی كوردستان ببێتە ئاكامی شەڕەكە، بەڵام بارزانی وەك دیگۆل دەیەوێت شانازیی راگەیاندنی دەوڵەتی كوردستان بە گەلەكەی خۆی بدرێت.

كۆماری فیدڕاڵی كوردستان
جیهان پێشوازی لە دەوڵەتی پێشمەرگە دەكات

ورە و بوێریی سەرۆك مسعود بارزانی سات لە دوای سات دڵنیایی و ئومێدی زیاتر بە تەواوی گەلی كوردستان و پێكهاتە جیاوازەكانی دەبەخشێت، ئەمەش وایكردووە چەند لە رۆژەكانی دوایی هەڵمەتەكانی ریفراندۆم نزیك ببینەوە، تەواوی خەڵكی كوردستان بە یەكڕیزی و یەكدەنگیی زیاترەوە بێنە ناو پرۆسەكە و زیاتر جۆش و خرۆشی جەماوەری كوردستان و رەوەندی كوردستانی سەرنجی تەواوی جیهان رادەكێشێت.
لایەنێكی دیكەی بەڕێوەچوونی پرۆسەی ریفراندۆم، دووپاتكردنەوەی چەند زاراوەیەكی تازەن لەناو سیاسەتی جیهانیدا كە بەفەرمی ئاراستەی كوردستان دەكرێت، ئەو زاراوانەش بریتین لەوەی (كاتی ریفراندۆم گونجاو نییە، یان ئەولەوییەتی ئێستای هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی تێكشكاندنی تیرۆریستانی داعشە)، لەماوەی نزیكەی ئەم سێ مانگەی كە هەڵمەتی پرۆسەی ریفراندۆم بەڕێوە دەچێت، خەریكە خەڵكی كوردستان تەواو تەواو لەم دوو زاراوە تازەیەی ناو سیاسەتی جیهانی بەرامبەر كوردستان تێدەگەن و گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی بەوەی پێویستە ئەولەوییەتی كوردستان وەك بەشێك لە هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش، هاوشێوەی ئەولەوییەتی تەواوی دەوڵەتانی ناو هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بێت، بەڵام ئەوەی جێگەی خۆشحاڵییە ئەوەیە كە راشكاوانە ئەوە دەركەوتووە كە ئەولەوییەتی بارزانی بۆ سەربەخۆیی لەگەڵ ئەولەوییەتی هاوپەیمانان بۆ تێكشكاندنی داعش هاودژی دروست ناكات، بەڵكو جۆرێك لە هەندێك لێكدانەوەی كورتمەودادا، جۆرێك لە ئیشكالییەت دروست دەكات، ئەمەش بەو مانایەی ترس لەوە هەیە راگەیاندنی سەربەخۆیی كوردستان، تەركیزی كوردستان لە شەڕی دژی داعش كەمتر بكاتەوە، هەستكردن بەم ترسە لەلایەن هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بەگشتی و ماكگۆرك بەتایبەتی دەكرێت بە رۆڵی بەهێزی كوردستان لە شەڕی دژی داعش بخوێندرێتەوە و دانپێدانانە بەوەی كە كوردستان توانی ئەفسانەی داعش بەتاڵ بكاتەوەو تەنانەت لە ئازادكردنەوەی موسڵ وەك پایتەختی خەلافەتی داعش، دیسان ئەوە پێشمەرگە بوو دەروازەكانی خەلافەتی ئیسلامی تێكشكاندو پاشان بە نزیكەی 9 مانگ ئینجا سوپای عێراق و حەشدی شەعبی لەژێر چەتری فڕۆكەكانی هاوپەیماناندا توانییان موسڵ ئازاد بكەنەوە، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا هاوپەیمانان كە دەڵێن كاتی ریفراندۆمی سەربەخۆیی كوردستان نییە، ترسی ئەوەیان كە خەڵكی كوردستان و هێزی پێشمەرگە دوای راگەیاندنی سەربەخۆیی كوردستان، بایەخیان لەسەر شەڕی دژی تیرۆریستانی دژی داعش كەم ببێتەوە، بەمەش ئاراستەی سەركەوتنەكان بەرەو خاوبوونەوە بچن.
بۆ روونكردنەوەی ئەم لایەنە كە لەوانەیە لای زۆربەی دەوڵەتانی هاوپەیمانی دژی داعش وەك خۆی روون و ئاشكرا نەبێت، راشكاوانە كارەساتی 11ی سێپتەمبەری 2001 بەبیر هەموو لایەك دەهێنینەوە، كاتێك سەرۆك جۆرج دەبلیو بوش لە یەكەمین پەیامیدا دوای ئەو كارەساتە بە جیهانی راگەیاند، دەبێت هەموو جیهان هەڵوێستی خۆی یەكلایی بكاتەوە، یان ئەوەیە دەبێت بەشێك بێت لەبەرەی دژی تیرۆر، یان وەك بەشێك لە بەرەی تیرۆر سەیر دەكرێت، لە وەڵامی ئەم پەیامەی سەرۆك بوشدا، سەرۆك بارزانی بە بۆنەی 40 ـەمین ساڵیادی هەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلوولەوە پەیامێكی راگەیاندو وەڵامی كوردستانی بە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دایەوە، بەوەی گەلی كوردستان لە 11ی ئەیلوولی 1961 شەڕی خۆی دژی تیرۆریستان راگەیاندووە و چل ساڵ پێش كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی شەڕی تیرۆر دەكات و لەو پێناوەشدا بە دەیان هەزار قوربانی داوە. دیارە ئەم پەیامەی سەرۆك بارزانی كە 13ساڵ پێش سەرهەڵدانی داعش راگەیەندراوە، جارێكی دیكە لە ئابی 2014 بە كردەیی پیادەكرا و پێش ئەوەی دەوڵەتانی جیهان لە چوارچێوەی هاوپەیمانییەكدا بۆ شەڕی دژی داعش بەرەیەك دروست بكەن، بارزانی بە تەنیا لە كوردستانەوە شەڕی (مان و نەمانی) دژی تیرۆریستانی داعش راگەیاند و هەر لە كوردستانیشەوە ئەفسانەی تیرۆریستانی داعش بەتاڵ كرایەوە. ئەمەش مانای ئەوەیە ئەگەر لە ساڵی 2001 سەرۆك جۆرج دەبلیو بۆش بە جۆرێك لە زمانی هەڕەشە جیهانی بۆ بەرەی دژی تیرۆر كۆكردبێتەوە، ئەوا سەرۆك بارزانی لە ئابی 2014 بە بڕیاری بوێرانە و بە جوامێری پێشمەرگە قارەمانەكان جیهانی بۆ شەڕی دژی داعش و كۆتاییهێنانی تیرۆریستان لە كوردستان كۆكردەوە.


بۆیە گرنگە دەوڵەتانی هاوپەیمانیی نیودەوڵەتی دژی داعش، ئەو ترسە لەدڵی خۆیان دەربكەن و لەوە دڵنیابن كە بڕیاری كوردستان بۆ شەڕی دژی تیرۆر، بڕیارێكی خۆڕسكانەی ئیرادەو ویژدانی گەلی كوردستانە بە تەواوی پێكهاتە جیاوازەكانیەوە، هەروەها شەرعیەتی راگەیاندنی شەڕی تیرۆر لە سەنگەری پێشمەرگەوە وەردەگرێت و چاوەڕێی بڕیاری نێودەوڵەتی ناكات، هەر بۆیە ئەگەر ئیرادەی سەرۆكی كوردستان و هێزی پێشمەرگە و خەڵكی كوردستان بەبێ بوونی سوپایەكی بەهێزی مۆدێرن و چەكی پێشكەتوو و مەشق و راهێنانی سەربازییانەی سەردەمییانە، لەو ئاستە بێت، تەنیا بە ئیرادەی خۆی بڕیاری شەڕی مان و نەمان دژی تیرۆریستان بدات، ئەوا كاتێك ئەم گەلە قارەمانە دەبێتە خاوەنی دەوڵەت و سوپا و چەكی پێویست، ئەوا دەبێتە سەرمەشقی نەك تەنیا تێكشكاندنی تیرۆریستان، بەڵكو لە ریشە هەڵكێشانی فیكری تیرۆر لە تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.


ماوەتەوە بڵێین، تاجی سەركەوتنی شەڕی دژی داعش و لە ریشە هەڵكێشانی فیكری توندڕۆیی ئیسلامی، بە دەوڵەتی كوردستان دەگاتە مەنزڵ، بۆیە وەك بیرمەندان لە پێناسەی ئەو دەوڵەتەی دەبێتە هۆكاری تێكشكاندنی تیرۆریستان و لە ریشە هەڵكێشانی فیكری تیرۆر ئاماژەیان پێكردووە، ئەوا دەوڵەتێك دەتوانێت تیرۆر لەناو ببات كە سوپایەكی بەهێزی هەبێت وەك پێشمەرگە لەسەر زەوی تیرۆریستان تێكبشكێنێت، سەرۆكێكی هەبێت وەك بارزانی كە بتوانێت پێكەوەژیان و لێبووردەیی لەنێوان نەتەوە و ئایینە جیاوازەكان دروست بكات، هەر دەوڵەتێك ئەم دوو تایبەتمەندییەی تێدا بێت، دەبێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی خۆی ببێتە مامان بۆ لەدایكبوونی، نەك خۆی بكاتە ئاستەنگ بۆ لەباربردنی.
لەماوەی ساڵانی 2014 – 2017، لەو كەوانەیەی پێی دەگوترێت كەوانەی تیرۆر لە پاكستانەو درێژ دەبێتەوە بۆ نەیجیریا، بێجگە لە كوردستان هیچ دەوڵەتێك ئەو دوو تایبەتمەندییەی تێدا نییە كە كوردستان هەیەتی، بۆیە دەبێت هەموو جیهان پێشوازی لە كۆماری فیدڕاڵی كوردستان بكات، وەك دەوڵەتی پێشمەرگەو نیشتمانی پێكەوە كۆكردنەوەی جیاوازییە نەتەوەیی و ئایینەكان.