كێشەی كورد لە باكوور دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای كۆماری توركیا لە 100 ساڵ پێش ئێستا، بە درێژایی ئەم 100 ساڵەش هەوڵ دراوە نكۆڵی لە ناسنامەی كوردبوونی هاووڵاتیانی باكووری كوردستان بكرێت، لە بەرانبەردا كوردانی باكوور كاردانەوەیان هەبووە و دەستیان بە خەبات و تێكۆشان كردووە و، وەك دەبینین ماوەی زیاتر لە 40 ساڵە لە نێوان كورد و سوپای توركیا شەڕی سەربازی هەیە.

لە ناو ئەم كێشەدا، دوو ئاستەنگی سەرەكی هەن، كە ڕێگرن لە چارەسەركردنی كێشەكە بە شێوەیەكی ئاشتییانە. یەكەمیان دەوڵەتی توركیا ستراتیژیەتێكی هەڵەی بەرانبەر چارەسەری كێشەی كورد گرتووەتەبەر و نەیویستووە بە شێوەیەكی ئاشتییانە ئەم كێشەیە چارەسەر بكرێت. ڕێگری دووەمیان ئەوەیە «پەكەكە» ستراتیژیەتێكی هەڵە بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد پیادە دەكات و دەرفەت نادات، ئەم كێشەیە بە ئاشتی چارەسەر بكرێت. هەر بۆ نموونە لە ساڵی 2012 دەرفەتێك هاتە پێشەوە بۆ ئەوەی بە ڕێگە چارەی ئاشتییانە كێشەی كورد چارەسەر بكرێت، بەڵام پەكەكە ئاگربەستی شكاند و شەڕ دەستی پێكردەوە و پرۆسەی ئاشتی سەركەوتنی بەدەست نەهێنا.

دەستپێكردنەوەی ئەمجارەی پرۆسەی ئاشتی بۆ چارەسەری كێشەی كورد لە توركیا، جیا لە فاكتەری ناوخۆیی كە پێویستی بە دەستپێكردنەوەی ئەو پرۆسەیە هەیە، لە هەمان كاتدا فاكتەری دەرەكیش كاریگەریی ڕاستەوخۆی گەورەی هەیە. وەك دەبینین ئێستا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست شەڕێكی كراوەی گەورە هەیە و شەڕەكە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ فراوانتر دەبێت و، نازانرێت بە چ ئاكامێك كۆتایی دێت و چ گۆڕانكارییەكی گەورە بە دوای خۆیدا دەهێنێت. بۆیە لەناو ئەم هاوكێشەیەدا توركیا هەست بە مەترسی دەكات و، بۆ ئەوەی ئەو مەترسییە جڵەوگیر بكات، توركیا دەیەوێت عەبدوڵڵا ئۆجەلان لە زیندانی ئیمراڵییەوە بێتە ناو پەرلەمانی توركیا و لەوێ گوتارێك بدات، بۆ كۆتاییهاتنی شەڕ و دەستپێكردنەوەی پرۆسەی ئاشتی لە توركیا، بەڵام هەتا ئێستا ئەمە ڕووی نەداوە و نازانرێت پەیامەكەی ئۆجەلان چی تێدا دەبێت.

لایەنێكی دیكە كە وێنە گەورەكەی ئەو مەترسیییە دەردەخات كە توركیا لێی دەترسێت، ئاخاوتنەكانی دەوڵەت باخچەلی سەرۆكی پارتی مەهەپەی نەژادپەرستی توركیایە، كە بۆ یەكەمین جارە لە مێژووی دەوڵەتی توركیا ئامادەیە نكۆڵی لە بوونی كورد لە توركیا نەكات و خۆی داوا لە ئۆجەلان دەكات بێتە پەرلەمانی توركیا و لەوێ ئاگربەست ڕابگەیەنێت، ئەمەش بۆیە دەكەن، بۆ ئەوەی هەر گۆڕانكارییەك لە ناوچەكەد بێتە ئاراوە، توركیا وەك دەوڵەت خۆی وا پیشان بدات كە كێشەی كوردی بە هاوكاریی كورد و ئۆجەلان چارەسەر كردووە و دەرهاویشتەی ئەو گۆڕانكارییانە لە خۆی دوور بخاتەوە.

توركیا وەك دەوڵەت میراتگری ئیمپراتۆریەتی عوسمانییە و ئەزموونێكی گەورەی لە دەوڵەتداری و ئاكامی شەڕە جیهانییەكان هەیە، بۆیە زۆر باش دەزانێت لە ئاكامی هەموو شەڕێكی گەورە سنوورە كۆنەكان وەك خۆیان نامێننەوە و سنووری تازە دەكێشرێنەوە، باشترین نموونەش لە ماوی ڕابردوو سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل لە قسەكانیدا بە ڕاشكاوی ئاماژەی بەوە كرد، لە نەخشەی تازەی دوای ئەم شەڕە نەخشەی جیۆپۆلیتیكیی تازە لە دایك دەبێت. هەروەها ئەو شەڕەی ئێستا «ڕووسیا و ئۆكرانیا» كە لەسەر خاكی ئەورووپا بەڕێوە دەچێت، لەوێش گۆڕانكاری لە نەخشە كۆنەكە دروست دەبێت و نەخشەی تازە بە دوای خۆیدا دەهێنێت، لەم شەڕە بەرفراوانەی ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، گەلی كوردیش وەك كاراكتەرێك كە خاوەنی دۆزێكی چارەسەرنەكراوە، بوونی هەیە و خاوەنی ئیرادە و هێزی خۆیەتی، بۆیە ئەگەر ئەم شەڕە گۆرانكاریی گەورە بەدوای خۆیدا بێنێت، ئەوا كوردیش مامەڵەیەكی دروست لەگەڵ ئەو گۆڕانكارییانە دەكات و هەوڵ دەدات بۆ بەرژەوەندیی خۆی سوودی لێوەربگرێت.

لەناو ئەم هاوكێشە ئاڵۆزەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دروست بووە و توركیا وەك دەوڵەتێكی گەورە و بەهێز لێی دەترسێت و دەیەوێت بەرنامە و پلانی بۆ دابنێت و مەترسییەكان لەخۆی دوور بخاتەوە، بەڵام وەك دەبینین «پەكەكە» هیچ بەرنامە و پلانێكی دیار نییە، ئەسڵەن نازانێت چی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگوزەرێت. هەوڵی نەداوە بەرنامەیەكی هەبێت بۆ ئەوەی تێبگات دەوڵەتی توركیا چی دەوێت. بۆیە لە ئێستادا توركیا داوای لە ئۆجەلان كردووە، بێتە پەرلەمان و لەوێ پەیامی خۆی بۆ كۆتاییهاتنی شەڕ و پرۆسەی ئاشتی ڕابگەیەنێت، بەڵام لەبەر ئەوەی هەتا ئێستا ئەم پەیامە ڕانەگەیەنراوە، نازانین پەكەكەش چۆن مامەڵە لەگەڵ پەیامەكەی ئۆجەلان دەكات، ئایا پێوەی پابەند دەبێت و بەبێ هیچ مەرجێك چەك دادەنێت؟ یان وەك جارانی پێشوو درێژە بە شەڕ دەدات و پرۆسەی ئاشتییەكە لەبار دەبات؟

لە بەرانبەردا ئەگەر سەرنج بدەین، دەبینین توركیا وەك دەوڵەت بە چەندین میكانیزم دەیەوێت مامەڵە لەگەڵ ئەم پرۆسەیە بكات، لەبەر ئەوەی باش دەزانێت كە پرۆسەی سیاسیی ناوخۆی توركیا نەخۆشە و دەیەوێت دەرمانێك بۆ ئەو نەخۆشییە پەیدا بكات. هەر بۆ نموونە ڕێگەی داوە سەردانی زیندانی ئیمڕاڵی بكرێت بۆ ئەوەی عەبدوڵڵا ئۆجەلان پەیامی خۆی ڕابگەیەنێت. باخچەلی سەردانی فراكسیۆنی دەم پارتی لەناو پەرلەمانی توركیا كردووە، هەروەها هەوڵ دەدەن جەهەپەش لەم پرۆسەیە ڕۆڵێكی هەبێت، لەبەر ئەوەی دەم پارتی هاوپەیمانی جەهەپەیە، بەڵام ئێمە وەك كورد لەم پرۆسەیە چۆن مامەڵەمان كردووە؟ بێگومان نەمانتوانیوە وەك پێویست خۆمان بۆ ئەم پرۆسە گرنگە یەك بخەین، ئەمە لە كاتیكدا كارتی دەستی ئێمە وەك كورد لە باكوور كارتێكی بەهێزە، بینیمان لە هەڵبژاردنەكانی نیسانی ڕابردووی شارەوانییەكانی توركیا دەنگەكانی ئاك پارتی چەند كەمی كرد، هۆكاری سەرەكیی كەمكردنی دەنگەكانی ئاك پارتی ئەوە بوو كە كورد دەنگی بە ئاك پارتی نەدا، ئەم كارتەی دەستی كورد چارەنووسی ئەردۆغانی خستووەتە دووڕێیانێكەوە، ئەگەر كێشەی كورد چارەسەر نەكات، ئەوا جارێكی دیكە ناتوانێت ببێتەوە بە سەرۆك كۆمار و حوكمڕانیی توركیا لەدەست دەدات. بۆیە ئێمەی كورد دەبێت بزانێن ئەو دەرفەتەی ئێستا لە توركیا هاتووەتە پێشەوە، هەرگیز كورد كارتی بەهێزی وەك ئەمجارە بە دەستەوە نەبووە، بۆیە دەبێت ئەم دەرفەتە لەدەست نەدەین.

ئەو ژینگە سیاسییەی ئێستا لە توركیا هاتووەتە ئاراوە، چارەنووسی ئازادبوونی عەبدوڵڵا ئۆجەلان و مانەوەی ڕەجەب ئەرۆدغانی لەسەر كۆماری توركیا پێكەوە گرێ داوەتەوە، ئەمەش بەو مانایەی كاتێك عەبدوڵڵا ئۆجەلان دێتە پەرلەمان پەیامی خۆی دەدات، دەم پارتی پشتگیری بكات و بڵێت: «پەیامەكەی ئۆجەلان پەیامی هەموو كوردە» و ئێمە پشتگیری لەو پەیامەی ئۆجەلان و پرۆسەی چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد دەكەین، كە ئاك پارتی پێی هەستاوە، بەمەش دەنگی كورد دەگەڕێتەوە بۆ ئاك پارتی، ئۆجەلان ئازاد دەكرێت و ئەردۆغانیش مانەوەی خۆی وەك سەرۆك كۆمار مسۆگەر دەكات.

«دەم پارتی» كە جێگرەوەی «هەدەپە»یە و تەنیا پارتە كە لە پەرلەمانی توركیا نوێنەرایەتیی كورد دەكات، لە سیاسەتی پەكەكە زۆر دوور كەوتووەتەوە، ئەمە وای كردووە ڕای گشتی لەناو كوردی توركیا لە پەكەكە زیاتر دوور بكەوێتەوە و پشتگیری لە سیاسەتی دەم پارتی بكەن. هەر بۆیە كاتێك دەم پارتی پشتگیریی پەیامەكەی ئۆجەلان دەكات، ئەوا پەكەكە لەناو ڕای گشتیی كوردی توركیادا پێگەیەكی ئەوتۆی بۆ نامێنێتەوە، ئەمەش دەبێتە دەرەفەتێك كە بە بێ بوونی پەكەكە، دەم پارتی وەك نوێنەری كورد لە باكوور ڕۆڵی خۆی لە پرۆسەی ئاشتییەكەدا بگێڕێت و بەرەو پێشەوەی ببات.

لەناو ئەم هاوكێشە تازەیەدا، چارەنووسی پەكەكە بە كوێ دەگات؟ وەڵامی ئەم پرسیارە بەوجۆرەیە، دوای ئەوەی عومەر ئۆجەلان سەردانی عەبدوڵڵا ئۆجەلانی لە ئیمڕاڵی كرد و پاشان لە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەنووسیدا پەیامەكەی ئۆجەلانی ڕاگەیاند، لەگەڵ سەركردایەتیی قەندیل قسەی كردووە، هەر بۆیە‌ ئەگەر پەكەكە (سەركردایەتیی قەندیل) دژی پەیامەكەی ئۆجەلان هەڵوێست وەربگرێت، هیچ چارەنووسێكی نابێت، لەبەر ئەوەی پێگەی جەماوەری لە باكوور كۆتایی دێت، پەیەدە لە ڕۆژئاوا دەیەوێت و مەبەستێتی سوود لەم دەرفەتە وەربگرێت، بۆیە پشتگیری پەیامەكەی ئۆجەلان دەكات.

پرۆسەی ڕاستەقینە بۆ چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد لە باكوور دەرفەتێكی گەورەیە و دەبێت كورد سوودی لێ وەربگرێت و ئاكامی هەموو گۆڕانكارییەكانیش بەندە بە ئاكامی ئەو شەڕە گەورەیەی ئێستا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەڕێوە دەچێت.