بۆ ئەوەی راشكاوانە قسە لەسەر ئەو خەڵكانە بكەین كە بەناوی گروپەوە بانگەشە بۆ دەنگی (نەخێر بۆ سەربەخۆیی كوردستان) دەكەن، ئەوا دەبێت زۆر راستگۆیانە باس لەوە بكەین كە بانگەشەی ئەو گرووپە ناكەوێتە چوارچێوەی ئازادیی رادەربڕین لەناو سیستمێكی دیموكراتیدا، ئەمەش لەبەر ئەوەیە بانگەشەی ئەو گرووپە سەرلێشێواوە ناكەوێتە بانگەشەی (بەڵێ و نەخێر) لە پرۆسەی ریفراندۆمی تەواوی ئەو گەلانەی هەتا ئێستا ریفراندۆمیان بۆ سەربەخۆیی ئەنجام داوە.


بانگەشەی (بەڵێ و نەخێر)ی پرۆسەی ریفراندۆم لە ئەزموونی هەموو ئەو گەلانەی ئەم پرۆسەیان بۆ سەربەخۆیی ئەنجام داوە، بریتی نییە لەوەی گرووپێك بەرببێتە گیانی گەل و حكومەتی خۆی و بە یەك وشەش باس لە بەرژەوەندی و مافەكانی نەتەوەكەی نەكات كە لەلایەن حكومەتی نەتەوەی سەردەستەوە پێشێل كراون.
لێرەوە ئەگەر بێینە سەر ئەو پرسیارە كە ئایا بژارەی (بەڵێ و نەخێر) لە پرۆسەی ریفراندۆم و ئەزموونی نەتەوەكان لە چییەوە سەرچاوە دەگرێت؟ لە وەڵامدا دەبێت بڵێین: بێگومان بانگەشەی بەڵێ یان نەخێر، گوتارێك نییە ئاراستەی حكومەت، یان پەرلەمانی ئەو هەرێمە بكرێت كە دەیەوێت بڕیاری سەربەخۆیی بدات، بەڵكو بژارەی (بەڵی و نەخێر) موخاتەبەی حكومەتی نەتەوەی سەردەستە بەوەی تاچەند ئەو هەرێمە لە چوارچێوەی مانەوەی لەو دەوڵەتەدا سوودمەند دەبێت، وەك لەوەی بڕیاری جیابوونەوە بدات. بەڵام كاتێك حكومەتی عێراق خۆی پیلانی بۆ نەمانی هەرێمی كوردستان داڕشتبێت و لە شەڕی دژی داعشدا سەروەریی خاكی كوردستانی بە سەروەریی عێراق نەزانیبێت و بێباك بووبێت لەوەی ئەم هەرێمە لەلایەن تیرۆریستانی داعشەوە داگیربكرێت و لەسەرووی هەمووشیانەوە بودجە و مووچەی كوردستانی وەك هەرێمێك لە چوارچێوەی عێراقدا بڕیبێت، ئیدی چۆن و بە چ لۆژیكێك، كەسانێك هەبن كە بانگەشە بە (نەخێر بۆ سەربەخۆیی كوردستان) بكەن و پشت لەهەموو پێشێلكارییەكانی حكومەتی عێراق دژ بە خەڵكی كوردستان بكەن و هەموو هەوڵی خۆیان بخەنەگەڕ بۆ ئەوەی لە حكومەتی خۆیان بەربن.

بارودۆخی ئێستای پەیوەندییەكانی نێوان كوردستان و عێراق، لە بارودۆخی پەیوەندیی نێوان هیچ دەوڵەتێكی فیدرالی و هەرێمێك لەناو دەوڵەتە فیدرالییەكە ناچێت، هەر بۆیە بەراوردكردنی ریفراندۆمی كوردستان بە ریفراندۆمی جیابوونەوەی كیوبیك لە كەنەدا، یاخود جیابوونەوەی سكۆتلەندا لە ئینگلتەرا، تەنانەت لە ریفراندۆمی جیابوونەوەی كەتەلۆنیاش لە ئیسپانیا ناچێت، هۆكاری سەرەكی بۆ جیاوازی نێوان پرۆسەی ریفراندۆمی كوردستان و هەریەك لە پرۆسەكانی ریفراندۆمی كویبیك و سكۆتلەنداو كەتەلۆنیا ئەوەیە، لەژێر هیچ بارودۆخێكدا پەیوەدنی نێوان سكۆتلەنداو بەریتانیا، كیوبیك و كەندا، كەتەلۆنیاو ئیسپانیا، چوارچێوەی دەستووری فیدرالیی ئەو دەوڵەتانەی نەبەزاندووە و حكومەتی فیدرالی ئەو دەوڵەتانە خۆی لە پابەندبوونەكانی هەرێمە فیدرالییەكەی دانەماڵیوە، بۆیە ئەگەر بەشێك لە هاووڵاتیانی كیوبیك، یان كەتەلۆنیا، یان ئۆسكۆتلەندا، داكۆكی لەو مافانە بكەن كە لە چوارچێوەی دەوڵەتانی فیدرالی كەندا و بەریتانیا و ئیسپانیا بۆ گەلەكانیان دابین كراوە، ئەوە مافی خۆیانە لە روانگەی بەرژەوەندی باڵای نیشتمانییەوە بڵێن نەخێر جیانابینەوە و بەشێك دەبین لەو دەوڵەتانە، بەڵام كاتێك حكومەتی بەغدا بە تەنیا یەك ماددەی دەستووری دەوڵەتی فیدرالی عێراقەوە پابەند نەبێت و كوردستان وەك بەشێك لە عێراق سەیر نەكات، ئایا بەچ هەقێك خەڵكانێك بانگەشە بۆ نەخێر بكەن و پاشانیش بە پێوەری ئەزموونی كەنەداو بەریتانیاو ئیسپانیا، بە ئازادیی رادەربڕین لە چوارچێوەی سیستمێكی دیموكراتیدا بۆیان لە قەڵەم بدرێت؟!
كەواتە بانگەشەكردن بۆ نەخێر ناكەوێتە بازنەی ئازادیی رادەربڕینی بژارەی (بەڵی و نەخێر)ی ئەزموونی پرۆسەی ریفراندۆمی گەلانی جیهانەوە، بەڵكو دەكەوێتە بازنەی هەوڵێكی نەزۆكەوە بۆ ئەوەی سەقامگیریی كوردستان بشێوێنێت.


بەپێی ئەو توێژینەوانەی لەسەر هۆكارەكانی لاوازیی حكومەت و هەڵنەسووڕانی دامەزراوەكان وەك ئەوەی پێویستە كراون، حكومەتی لاواز لە سیستمی دیموكراتیدا ئەو حكومەتەیە كە خۆی پاپەند دەكات بە فرەحزبییەكی سەپاوی نابەرپرسیارەوە، ئەم خۆپابەندكردنە بەم فرەحزبییەوە، دەبێتە هۆكاری ئەوەی حكومەت نەتوانێت هیچ بڕیارێك بدات، لەمەش زیاتر نەتوانێت راستگۆیانە كێشەوگرفتی حكومەتەكەی لەگەڵ هاووڵاتیانی خۆی باس بكات و چارەسەری بۆ بدۆزێتەوە، بۆیە ئەمە وادەكات لەسەر ئاستەكانی حوكمڕانی، سیاسەتی ئابووری، پرۆسەی سیاسی، ناسەقامگیرییەكی فرەڕەهەند بێتەئاراوەو لەمەش خراپتر ئەوەیە كاتێك ئەم ناسەقامگیرییە فرەڕەهەندە دروست دەبێت، ئەوا ئەگەر مەحاڵیش نەبێت، كارێكی ئاسان نابێت كە حكومەت بتوانێت بە ئاسانی ئەم ناسەقامگیربیە فرەڕەهەندییە بگێڕێتەوە بۆ سەقامگیرییەكی تەواو.
ئەو نەتەوانەی بە پەتای ناسەقامگیریی فرەحزبیی نابەرپرسیاردا تێپەڕیون، باش دەزانن، خۆ پابەندكردن بەو فرەحزبیە نابەرپرسیارەوە كێشەكان هێندەی دیكە ئاڵۆز دەكات و تەنانەت شكۆی نەتەوە و دەوڵەتە دەخاتە مەترسیەوە، هەر وەك چۆن فەڕەنسا لە ماوەی كۆماری چوارەم (1946-1958) گەیشتە ئەو ئاستەی كە بكەوێتە دووڕیانی مان و نەمانەوە، هەر بۆیە لەمجۆرە حاڵەتەدا دەبێت رێگایەك بدۆزرێتەوە بۆ ئەوەی ئەو فرەحزبییە نابەرپرسیارە بگۆڕێت بۆ فرەحزبییەكی بەرپرسیار، ئەم پرۆسەیەش بە دیالۆگی نێوان حزبەكان دروست نابێت، بەڵكو دەبێت فەزایەكی عامی ئەوتۆی بۆ دروست بكرێت كە راستەوخۆ لەگەڵ تەواوی تاكەكانی گەلدا بۆچوونەكان لەسەر سەقامگیری و پاشاگەردانی تاوتوێ بكرێت. دیگۆل بۆ ئەوەی فەڕەنسا لە گێژاوی فرەحزبیی نابەرپرسیار رزگاربكات، ماوەی 12 ساڵ هەوڵیدا بۆ ئەوەی گەلی فەڕەنسا بگەنە ئەو قەناعەتەی كە ئەم فرەحزبییە نابەرپرسیارە، فەڕەنسا بەرەو ئایندەیەكی نادیار دەبات، بۆیە كاتێك فرەحزبیی نابەرپرسیار كۆتایی هات و دیگۆل كۆماری پێنجەمی راگەیاند، نەك هەر تەنیا كۆماری پێنجەم شكۆی بۆ گەل و دەوڵەتی فەڕەنسا گێڕایەوە، بەڵكو فەڕەنسا بەردی بناخەی یەكێتی ئەوروپای داناو بووە ئەو دەوڵەتەی كە بتوانێت هەموو ئەوروپای رۆژئاوا ئاراستە بكات.


بۆ ئێستای كوردستانی باشوور، كە دیاردەی فرەحزبیی نابەرپرسیار گەیشتۆتە ئەو ئاستەی هەریەكەو بە جۆرێك باسی كێشەكانی كوردستان بكات، بەڵام پرۆسەی سیاسی و سیستمی سیاسیی كوردستانی باشوور، بێجگە لە مەترسی و هەڕەشەی فرەحزبیی نابەرپرسیار و دروستكردنی ناسەقامگیریی سیاسی، هیچ كێشەیەكی دیكەی نییە، ئەوجا ئەم دیاردەی دروستكردنی ناسەقامگیری سیاسییە بە جۆرێك رەگ و ریشەی لەو بەشەی كوردستانی باشوور داكوتاوە، كە ماناو چەمكی سیاسەتكردنی لە (سیاسەت وەك هونەری مومكینات بۆ چارەسەركردنی كێشەكان)ی گۆڕیوە بۆ (تەرخانكردنی هەموو هەوڵەكان بۆ دروستكردنی كێشە و ناسەقامگیری سیاسی)، لەمەش خراپتر ئەم دیاردەیە لە پیشەی حزبە نابەرپرسیارەكان دەرچووەو گواستراوەتەوە بۆ ئەو خەڵكانەی كە دەیانەوێت لاسایی حزبەكان بكەنەوە، دروست وەك ئەو دیاردەیە ئێستا لە رۆژئاوا دروست بووە و پێیان دەڵێن ( گورگە تەنیاكان- Lone Wolf)، ئەمەش بەو خەڵكانە دەگوترێت كە هاوشێوەی تیرۆریستانی داعش و ئەلقاعیدە كاری تیرۆریستی و خۆكوژی ئەنجام دەدەن، بەڵام هیچ كام لەو خەڵكانە نە ئەندامی داعش و قاعیدەن، نە ئەندامی هیچ رێكخراوێكی تیرۆریستین، بەهەمان شێوە لە ئێستای بارودۆخی سیاسیی كوردستانیشدا، هەوڵەكان بۆ دروستكردنی ناسەقامگیری و شێواندنی بارودۆخی كوردستان لەلایەن خەڵكانێكەوە برەوی پێدەرێت كە خۆیان بانگەشە بۆ ئەوە دەكەن ئەندامی هیچ حزبێكی سیاسی نین، بەڵام هەوڵدەدەن لاسایی ئەو حزبە سیاسییانە بكەنەوە كە ئامانجیان دروستكردنی ناسەقامگیرییە لەكوردستاندا.
لە ئێستادا كە بەرەو پرۆسەی ریفراندۆم لە 25ی ئەیلوول هەنگاو هەڵدەگرین، تا رادەیەكی زۆر فرەحزبیی بەرپرسیارانە لە فرەحزبی نابەرپرسیارانە جیابۆتەوە، بەڵام هێشتا متمانەی نێوان ئەو فرەحزبیی بەرپرسیارانە نەگەیشتۆتە ئەو ئاستەی بە گوتارێكی بوێرانە سنوورێك بۆ فرەحزبیی نابەرپرسیارانە دابنرێت، لە هەمانكاتدا بەرژەوەندیی ئەو حزبانەی سوود لە فرەحزبیی نابەرپرسیارانە وەردەگرن، بە ئاستێكە كە (گورگە تەنیاكانی دژی سەقامگیری) زۆر بە ئاسانی سوود لەو ژینگەیە وەربگرن كە میتۆدی فرەحزبیی نابەرپرسیارانەی ئەو حزبانە دروستی دەكەن.



لەم جۆرە ژینگە سیاسییەی كە فرەحزبیی نابەرپرسیار دروستی دەكات، ئەو حزبانە بچووك دەبنەوە بۆ دەستەبژێرێك لە چوارچێوەی ئامانجێكی شاراوەدا و دەیانەوێت لە رێگەی ئەو دەستەبژێرەوە رای گشتی ئاراستە بكەن، بۆیە ئەگەر فەزایەكی عامی فراوان دروست بكرێت و خەڵك ئازادانە لەسەر ئامانجی شاراوەی دروستكردنی ناسەقامگیریی سیاسی لە كوردستاندا قسە بكەن، ئەوا لەبری ئەوەی گوتاری دەستەبژێرێك ئاراستەی رای گشتی بكات، ئەوا گوتارێكی میللی دروست دەبێت كە گوتاری ئەو دەستەبژێرە ریسوا بكات و بیناخاتە پەراوێزەوە، هەر بۆیە لە ئێستا كە بەرەو ریفراندۆم دەچین و ریفراندۆمیش پرۆسەیەكی نیشتمانیی هەر تاكێكی كوردستانە، گرنگە بازنەی گوتاری میللی لە فەزای عامی كوردستاندا بە رادەیەك فراوان بكرێت كە ئەو دەستەبژێرەی هەندێك حزب كە دەیانەوێت ناسەقامگیری دروست بكەن، نەتوانن لەژێر پەردەی ئامانجێكی شاراوەدا ناسەقامگیری دروست بكەن، یان بە بیانووی ئەوەی ئەم وڵات سنوورمان لێ دادەخات و ئەو وڵات هەڕەشەمان لێ دەكات، ترس و دڵەڕاوكێ لەناو خەڵكیدا بڵاو بكەنەوە.