ئامانجی شەڕی
دژی داعش ئەوە نییە
دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی بگۆڕێتەوە بە كۆماری ئیسلامی

تێكشكاندنی ئەفسانەی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامیی داعش لەسەر دەستی هێزی پێشمەرگەی كوردستان، بووە هۆكاری ئەوەی كە جیهان بەگشتی و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش خۆیان دان بەو راستییەدا بنێن كە هێزی پێشمەرگە، كوردستانی كردە سپارتەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەبێت لەبەر ئازایەتی ئەم هێزە قارەمانە هەموو جیهان رێز لە كوردستان بگرێت.
رێزگرتن لە كوردستان مانای ئەوەیە لە كەوانەی داعشدا كە لە پاكستانەوە دەست پێدەكات تاوەكو نەیجیریا، هیچ دەوڵەتێك بوونی نەماوە كە پێناسەی دەوڵەتی بەسەردا جێبەجێ بكرێت. راشكاوانەتر چیتر دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسلامییەوە (بێجگە لە ئیسرائیل)، ئەو هێزە سەربازییەیان نییە كە بتوانن جوگرافیای دەوڵەتەكانیان لە هەڕەشەی دەرەكی و ناوەوە و تیرۆریستان بپارێزین.
فرانسیس فۆكۆیاما لە كۆتایی ساڵی 2014 و لە پەنێلێكدا كە بە بۆنەی بڵاوكردنەوەی كتێبەكەی (لەبەریەك هەڵوەشانی سیستمی سیاسی) بۆی گرێدرابوو، راشكاوانە جەختی لەسەر ئەوە كردەوە، لەو جوگرافیایەی پێی دەگوترێت كەوانەی داعش كە لە پاكستانەوە تا نەیجیریا درێژدەبێتەوە و تیرۆریستانی داعش توانیویانە دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی تێدا رابگەیەنن، ئەمە لەبەر ئەوە نییە كە رێكخراوی تیرۆریستیی داعش و دەوڵەتەكەیان زۆر بەهێزەو لەشكاندن نایەن، بەڵكو هۆكارەكەی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، دەوڵەتانی ئەو ناوچەیە دەوڵەتی لاواز و شكستخواردوون و ئەو توانایەیان نەماوە كە بتوانن خاوەنی ئەو هێزە بن خاكەكەی خۆیان بپارێزن، هەربۆیە ئەگەر بمانەوێت رێكخراوی تیرۆریستی و دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی بڕووخێنین، ئەوا دەبێت بیر لە دروستكردنەوەی دەوڵەتی بەهێز بكەین، ئەو دەوڵەتە خاوەنی سوپایەك بێت كە هەست بە ئینتیمای نیشتمانی بكات و پارێزگاری لە خاكەكەی بكات و تیرۆریستان تێكبشكێنێت.
لەناو ئەم بارودۆخە پڕنائومێدی و دەستەوەستانییەی جیهان بەرامبەر تێكشكاندنی تیرۆریستان و رووخانی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامیی داعش، هیچ هێزێكی سەربازی (بێجگە لە هێزی پێشمەرگەی كوردستان) بوونی نەبوو كە لەسەر زەوی بەرامبەر تیرۆریستان رابوەستێت، هەربۆیە كاتێك جیهان ئازایەتی و قارەمانیەتی پێشمەرگەی لە تێكشكاندن و راگرتنی پێشڕەوییەكانی داعش بینی، گەیشتنە ئەو قەناعەتەی كە پێویستە شەرعییەت بدرێتە كوردستان و دان بنرێت بە هێزی پێشمەرگەی كوردستاندا و راستەوخۆ مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، ئەمەش دروست بەو مانایەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش لەیەكەم هەنگاویدا بۆ تێكشكاندنی تیرۆریستانی داعش، گەیشتە ئەو قەناعەتەی كە دەبێت (شەرعییەتی نێودەوڵەتی بدرێتە هێزی پێشمەرگەو پشتگیری ئەم هێزە قارەمانە بكرێت بۆ ئەوەی بتوانێت جوگرافیای كوردستان لە هێرشی تیرۆریستانی داعش و هەڕەشە ناوخۆیی و دەرەكیەكان بپارێزێت)، ئەمەش مانای ئەوەیە هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش خۆی پێناسەی دەوڵەتی بەسەر ئەمری واقیعی كوردستاندا جێبەجێ كردو هەر لەو چوارچێوەیەشدا پشتگیری هێزی پێشمەرگەی كوردستانی كردووە و چەك و پێداویستی شەڕی پێ داوە و لە هەمانكاتیشدا راوێژكارانی سەربازییان ناردۆتە كوردستان بۆ ئەوەی بە ئاستی سوپایەكی مۆدێرن هێزی پێشمەرگە بكەنە سوپای كوردستان.



كەواتە دەوڵەت وەك ماكس ڤێبەر پێناسەی كردووە بەوەی (ئەو كیانەیە كە شەرعییەتی مۆنۆپۆلكردنی هێز و بەكارهێنانی ئەو هێزەی هەیە بۆ پاراستنی لە هەڕەشەی دەرەكی و ناوەكی)، هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە دژی داعش، ئەو مافەی بە كوردستان داوە و ئیعترافیشی پێ كردووە، بۆ پشتڕاستكردنەوەی ئەم بۆچوونەش وەك لە تاسكفۆرسی ئایندەی عێراق كە بە سەرپەرشتیی باڵیۆز رایان كرۆكەر لە مانگی ئایاری رابردوو لەلایەن ئامۆژگای ئەتڵەنتیكەوە بڵاوكراوەتەوە، راشكاوانە ئاماژە بەوە كراوە كە دووبارە بونیادنەوەی عێراق لەلایەن راوێژكارانی سەربازیی ئیتاڵیا و بونیادی هێزی پێشمەرگە وەك سوپای كوردستان لەلایەن راوێژكارانی سەربازیی ئەڵمانیاوە سەرپەرشتی دەكرێت، ئەم هەنگاوەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ هێزی پێشمەرگە (وەك سوپای كوردستان)، هەروەها مامەڵەكردن لەگەڵ سوپای عێراق (وەك سوپایەكی وڵاتێكی دیكە) مانای ئەوەیە دەوڵەتانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە دژی داعش، سەرقاڵی دۆزینەوەی میكانزمێكی تازەن، بۆ ئەوەی بتوانن پەیوەندیی نێوان دەوڵەتی ئەمری واقیعی كوردستان و دەوڵەتی عێراق بدۆزنەوە.
گەڕان بەدوای میكانیزمێكی گونجاودا بۆ پەیوەندیی ئایندەی نێوان كوردستان و عێراق، پرسێك نییە لەچوارچێوەی یەكپارچەیی خاكی عێراق، یان ئەوەی پێی دەگوترێت مامەڵەكردن لەگەڵ لە چوارچێوەی سیاسەتی (یەك عێراقدا)، بەڵكو پرسێكە پەیوەندی بە بردنەوەی شەڕی دژی داعش و گێڕانەوەی ئارامی و سەقامگیری بۆ ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی و عێراق و كوردستان بەتایبەتی هەیە، ئەم ئامانجە وەك ئەمری واقیع خۆی فەرز كردووە كە نابێت و ناكرێت جارێكی دیكە پاراستنی جوگرافیای عێراقی كۆن بە سوپای عێراق بسپێردرێتەوە، هەروەها نابێت و ناكرێت جارێكی دیكە پشتگیری حكومەتێكی سەنتڕاڵی لە بەغدا بكرێتەوە، بەڵكو پێویستە بە شێوەیەكی جیاواز مامەڵە لەگەڵ كوردستان و عێراق بكرێت، هەتا ئەو كاتەی لە باشوور و ناوەڕاستی عێراق كێشەی عەرەبی سوننە و شیعە بە لایەكدا دەكەوێت و لەچوارچێوەی پرۆسەیەكی سیاسیدا پێكەوە كۆدەكرێنەوە و كێشەكانیان چارەسەردەكرێن، پاشان بیر لەوە دەكرێتەوە پەیوەندیی نێوان كوردستان و عێراق چۆن رێكبخرێتەوە.


بەپێی رێككەوتنی 27ی ئۆكتۆبەری ساڵی 2016 لەنێوان سوپای عێراق و سوپای كوردستان بە شاهیدی و ناوبژیوانیی ئەمریكا، جوگرافیای كوردستان و عێراق لەسەر نەخشەی سەربازی لێك جیاكراونەتەوەو هەر سوپایەك سنووری ئەو جوگرافیایەی كە دەبێت بیپارێزێت، بۆی دیاری كراوە و، بەبێ رێككەوتن لە نێوان ئەم دوو سوپایەدا، هیچ لایەكیان بۆیان نییە سنووری ئەو جوگرافیایەی بۆیان دیاری كراوە بیبەزێنێت. دابەشكردنی جوگرافیای كوردستان و عێراق لەسەر نەخشەی سەربازی، تێگەیشتنێكی زۆر گرنگە لە نێوان كوردستان و عێراق بۆ ئەوەی دوای تەواوبوونی شەڕی دژی داعش لەسەر بنەمای نەخشەی سەربازی بۆ چارەسەری سیاسی و كێشەی خاك لەنێوان ئەو دوو كیانەدا هەنگاو بنرێت، ئەوجا لە وردكردنەوەی چارەسەری سیاسییانەی نێوان عێراق و كوردستان لەسەر كێشەی خاك، پرسەكە ئەوە نییە كە وتووێژ و دانوستاندن لەسەر ئەوە بكرێت كە كەركووك و خانەقین و مەخموور و شنگال بەشێكن لە جوگرافیای عێراق، یان كوردستان، نەخێر دیالۆگ و دانوستاندنی سیاسی لەسەر چارەنووسی ئەو ناوچانە دەكرێت كە بە هاوبەشی لەنێوان سوپای كوردستان و سوپای عێراق لە چوارچێوەی پرۆسەی ئازادكردنەوەی موسڵ، ئازادكراونەتەوە، ئەمەش بەو مانایەی ئایا ئەم ناوچانە بە هاوبەشی لەنێوان هەردوو سوپادا پارێزگارییان لێدەكرێت، یان هەردوو سوپاكە لەو ناوچانە دەكشێنەوە و پارێزگاریكردنی ئەو ناوچانە دەدرێتە ئەو هێزە لۆكاڵانەی لەو ناوچانە دروستدەكرێن و پارێزگاریكردنی ئەو سنوورەیان پێ دەسپێردرێت.


لێرەدا پرسیاری گرنگ ئەوەیە، ئەگەر لەسەر ئاستی سوپا كە گرنگرترین كۆڵەگەی دەوڵەتە، عێراق و كوردستان گەیشتبێتنە ئەم لێكتێگەیشتنە و ئەمریكا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش پشتگیری ئەم لێكتێگەیشتنە بن، ئایا لەسەر ئاستی چەسپاندنی سەروەریی یاسا و هەڵسووڕاندنی دامەزراوە دەوڵەتییەكان كە ئەمانیش دوو كۆڵەگەی دیكەی دەوڵەتن، هیچ پڕۆگرامێكی جیاواز لە نێوان عێراق و كوردستان دروست بووە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە مامەڵەكردنی بانكی نێودەوڵەتی و بازاری وزەی جیهانی لەگەڵ پرۆسەی ریفۆرم و كڕینی نەوت و گازی عێراق و كوردستان دەیداتەوە، لەسەر ئاستی ئەم دوو كۆڵەگە گرنگەی دەوڵەت، ئێستا بانكی نێودەوڵەتی و بازاڕی وزەی جیهانی وەك دوو دەوڵەتی سەربەخۆ مامەڵە لەگەڵ كوردستان و عێراق دەكەن. ئەو پرۆسەی ریفۆرمەی كە بانكی نێودەوڵەتی پشتگیری دەكات لە كوردستاندا جێبەجێ بكرێت، زۆر زۆر جیاوازە لەو پرۆسەی كە بانكی نێودەوڵەتی لەگەڵ حكومەتی عێراق مامەڵەی پێدەكات و ئاشكراشە بازاڕی وزەی جیهانیش لە بە بازاڕكردنی نەوتیشدا راستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ كوردستان دەكات، نەك لە رێگەی كۆمپانیای بە بازاڕكردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)وە، ئەمانە هەمووی پێمان دەڵێن، جیهان گەیشتۆتە ئەو قەناعەتەی كە بەهیچ جۆرێك گرێدانەوەی كوردستان بە عێراقەوە نە لە بەرژەوەندیی ئاشتی و سەقامگیریی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدایە، نە لە بەرژەوەندیی ئاشتی و ئاسایشی جیهاندایە، بۆیە ئەوەی ماوەتەوە تەنیا جیاوازییە لەسەر میكانیزمی رێكخستنەوەی پەیوەندیی تازەی نێوان كوردستان و عێراق، كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، باشترە عێراق و كوردستان خۆیان لەسەر ئەو پەیوەندییە تازەیە رێكبكەون و تێگەیشتنێكی هاوشێوەی رێككەوتنە سەربازییەكەی نێوان سوپای عێراق و هێزی پێشمەرگە دروست بێت، بۆ ئەوەی ئەوانیش پشتگیری لێ بكەن.



بەبێ سەربەخۆیی كوردستان
ئاكامی شەڕی دژی داعش وەك شەڕی ڤێتنام دەبێت


هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەسەر دامەزراندن و بوونی دەوڵەتی كوردستان، لەسەر شێوازی لەدایكبوونی ئەم دەوڵەتە جیاوازی هەیە، نەك دژی دروستبوونی ئەم دەوڵەتە بن، لەمەش زیاتر هەموو دەوڵەتانی جیهان بە دەوڵەتانی دراوسێی كوردستان و عێراقیشەوە گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە هیچ پڕۆژەیەكی نێودەوڵەتی ناتوانێت جارێكی دیكە عێراق و كوردستان لەناو یەك دەوڵەتی تەقلیدی پێكەوە كۆبكاتەوە، هەر بۆیە ئەگەر بە وردی سەرنج بدەین، لەگەڵ ئەوەی ماوەی دوو مانگە رۆژی ئەنجامدانی ریفراندۆم لەلایەن سەرۆك بارزانی و حزبە سیاسییەكانی كوردستانەوە دیاریكراوە، بەڵام هەتا ئێستاش نە دەوڵەتانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بە سەرۆكایەتی ئەمریكا، نە دەوڵەتانی دراوسێی عێراقیش وەك ئێران و توركیا، نە حكومەتی عێراقیش پڕۆژەیەكیان هەیە، هەتا بیخەنەڕوو و پێمان بڵێن دەكرێت ئەمە ببێتە بەدیل بۆ سەربەخۆیی و كێشەكانی نێوان كوردستان و عێراقی پێ چارەسەر بكرێت.



نەبوونی پڕۆژەیەكی نێودەوڵەتی لەچوارچێوەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش و تەنانەت دەوڵەتانی دراوسێ و حكومەتی بەغداشەوە بۆ چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ عێراقی دوای داعش، مانای ئەوەیە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە تەواوەتی گەیشتۆتە ئەو قەناعەتەی كە لە چوارچێوەی سنوورە جوگرافییە كۆنەكەی عێراق و سیستمی سیاسیی عێراق (هەتا ئەوەشی پێی دەگوترێت سیستمی فیدڕاڵی و پەرلەمانی و دیموكراتی) كێشەكان چارەسەر ناكات و ئەگەر پێداگیری لەسەر یەكپارچەیی عێراق و ئەوەی پێشتر پێیان دەگوت (سیاسەتی یەك عێراق) بكەن، ئەوا خۆیان بەدەستی خۆیان ژینگەیەكی لەبار بۆ توندڕۆیی و سەرهەڵدانی چەندین رێكخراوی تیرۆریستی هاوشێوەی داعش و بە شێواز و ناوی دیكە دروست دەكەنەوە.
هەربۆیە ئەگەر ئامانج و ستراتیژیەتی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش، تێكشكاندنی داعش و لە ریشەهەڵكێشانی ئەو فیكرە توندڕۆیە بێت كە داعشی بەرهەم هێناوە، ئەوا ئەم ئامانجە بەوە نایەتەدی كە دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی بڕووخێنرێت و لە شوێنی ئەودا كۆمارێكی ئیسلامی دابمەزرێت.



دۆناڵد ترەمپ جیاواز لە سەرۆكەكانی پێش خۆی، سەرچاوەی فیكری توندڕۆیی بە رادیكاڵیزمی ئیسلامی پێناسە كردووە، ئەوجا سەرچاوەی ئەو توندڕۆییە رادیكاڵیزمی سوننە بێت، یان شیعە وەك یەك حیسابیان بۆ كراوە. ئەمە مانای ئەوەیە دەبێت سەرچاوەی فیكری توندڕۆیی رادیكاڵیزمی ئیسلامی لەناو هەردوو مەزهەبی شیعە و سوننە ریشەكێش بكرێت و سەرلەنوێ پڕۆژەی دووبارە گێڕانەوەی سەقامگیری بۆ ناوچەكەو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە پرۆسەیەكدا جێبەجێ دەكرێت كە رادیكاڵیزمی ئیسلامیی شیعە و سوننە پێكەوە لە ریشەوە هەڵكێشرابن.
لە ئێستادا كە پرۆسەی ئازادكردنەوەی شاری موسڵ كۆتایی هاتووە و جۆرێك لە سەرەتاكانی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانی هاوپەیمانان بۆ رووخاندنی خەلافەتی ئیسلامی داعش بەرەو كۆتایی دەچێت، بەڵام زۆر بە ئاشكرا ئەو حاڵەتانە دەبینرێت كە رادیكاڵیزمی ئیسلامی شیعە لەناو میلیشیا پرۆ ئێرانییەكانی حەشدی شەعبی عێراقیدا هەمان هەڕەشەی داعش دووبارە دەكەنەوە، ئەوجا لەبەر ئەوەی ئەو میلیشیا پرۆ ئێرانییانە خۆیان بەلایەنی سەركەوتووی شەڕی دژی داعش دەزانن، شەرعییەتی ئەوەیان بەخۆیان داوە، هەر لە ئێستاوە دژایەتی ئامانجەكانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە شەڕی دژی داعش بكەن و مەبەستیانەو بانگەشە بۆ ئەوە دەكەن كە عێراقی دوای داعش بەرەو كۆمارێكی ئیسلامی هاوشێوەی ئێران بەرن.



ئەم واقیعە ئەوەمان پێدەڵێت: شەڕی هاوپەیمانیی نیودەوڵەتیی دژی داعش بریتییە لەدوو قۆناخ، قۆناخی یەكەمیان جەنگ و هێرشی سەربازی بوو بۆ رووخانی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی داعش، قۆناخی دووەمی پرۆسەیەكی سیاسییە بۆ دووبارە رێكخستنەوە و گێڕانەوەی سەقامگیری بۆ ناوچەكە بەگشتی و عێراق بەتایبەتی.
بەپێی ئەو راپۆرتانەی ناوەندەكانی توێژینەوە لەسەر ئاستی جیهان لەسەر عێراق ئامادەی دەكەن و نەخشەی رێگە بۆ دووبارە رێكخستنەوەی پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا دەخەنەڕوو، هەموویان ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا بە ئاستێك شێواوە و بە ئاستێك سیاسەتی ئێرانی كاریگەری لەسەر هەیە، بۆیە هەر چۆنێك مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، یان هەوڵبدرێت لەچوارچێوەی هەڵبژاردنێكی تەقلیدیدا پرۆسەكە راست بكرێتەوە، ئەوا پرۆسەكە خراپتر دەبێت و سیستمی سیاسیی عێراق بەرەو كۆپیكردنەوەی كۆماری ئیسلامی ئێران هەنگاو هەڵدگرێت، لەم حاڵەتەشدا هاوپەیمانیی نیودەوڵەتی بە سەرۆكایەتیی ئەمریكا لەبری ئەوەی هەنگاو بەرەو بردنەوەی شەڕەكە هەڵبگرێت، شەڕەكە دەدۆڕێنێت و دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی دەگۆرێتەوە بۆ كۆمارێكی ئیسلامی هاوشێوەی ئێران، كە ئێستا ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەدەست كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە گیریان خواردووە.



كەواتە لە روانگەی ستراتیژیەتی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتییەوە، ئەوەی لە ئێستا گرنگ نەبێت، پرسی یەكپارچەیی خاكی عێراق و سیاسەتی یەك عێراقە بۆ مامەڵەكردنی نێودەوڵەتی لەگەڵ عێراقدا و ئەوەشی زۆر گرنگە بۆ هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە دژی داعش، بردنەوەی ئەم شەڕەیە، مەفهوومی بردنەوەی شەڕەكەش لای ئەمریكا و هاوپەیمانیی نیودەوڵەتی مانای ئەوەیە قۆناخی (پۆست رۆژئاوا و پۆست سیستمی جیهانی) لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كۆتایی پێ بێت، ئەوەشی بۆتە هۆكاری ئەوەی ئێستا رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ببێتە (پۆست رۆژئاواو پۆست سیستمی جیهانی) بوونی نفووز و كاریگەریی ئێرانە بەتایبەتی لە عێراقدا، بۆیە پسپۆڕان جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە، ئێستا عێراق كە بۆتە پاشكۆی ئێران، تەواوی هاوسەنگیی هێزی لە ناوچەكە تێكداوەو ئەگەر سنوورێك بۆ نفووزو كاریگەریی ئێران لە عێراقدا دانەنرێت، ئەوا مەترسیی شەڕێكی گەورەی ناوچەیی لەنێوان سعودیەو كەنداو لەلایەك و ئێران و وەكیلەكانی لەلایەكی دیكەوە لەئارادایە، ئەگەر ئەمەش رووبدات، ئەوا هێندەی دیكە پاشاگەردانی و ئاژاوە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگرێتەوە.
دانانی سنوور بۆ باڵادەستیی سیاسەتی ئێرانی لە عێراقدا، مەبەست لێی تەنیا ئەوەندە نییە چەند سەد راوێژكارێكی سەربازیی سوپای قودسی ئێران بە سەرۆكایەتی قاسم سولەیمانی عێراق بەجێ بهێڵن، بەڵكو مەبەست لە سنوورداكردنی باڵادەستیی سیاسەتی ئێرانی لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا ئەوەیە كە رێگە نەدرێت میلیشیا پرۆ ئێرانییەكانی حەشدی شەعبی تێكەڵی پرۆسەی سیاسیی عێراق ببن و لە هەڵبژاردنەكانی داهاتووی عێراقدا پرۆسە سیاسییەكە كۆنتڕۆڵ بكەن، لەم حاڵەتەدا ئەگەر ئەمە رووبدات، یان بوار بدرێت وەكیلەكانی ئێران كۆنتڕۆڵی پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا بكەن، ئەوا ئەمەش جارێكی دیكە مانای ئەوەیە ئەمریكا و هاوپەیمانانی شەڕەكەیان دۆڕاند و ڤێتنامێكی دیكەیان بۆ خۆیان دروستكردووە.


بۆ قوتاربوون لەو تەلزگەیەی سیاسەتی ئێرانی لە چوارچێوەی شەڕی دژی داعش لە عێراق و سووریا دروستی كردووە، ئەمریكا و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش، ئەوەی پێیان بكرێت لە عێراقدا خۆیان دژی نفووزی ئێرانی دەیكەن و لە سووریاش لە هەوڵی ئەوەدان لەگەڵ رووسیا بگەنە چارەسەرێكی مامناوەندی و بە هاوبەشی لەگەڵ رووسیا سنوورێكی بۆ دابنێن.
ئەگەر ئەم واقیعە گرێبدەینەوە بە شێوازی مامەڵەكردنی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەگەڵ ئەمری واقیعی دەوڵەتی كوردستاندا، ئەوا بە ئاشكرا ئەو راستییە رەنگی داوەتەوە كە تەنیا پێگەیەكی جوگرافی لە تەواوی ئەو جوگرافیایەی شەڕی داعشی تێدا بەڕێوەدەچێت و دەشێت بكرێتە وێستگەی یەكەم بۆ بردنەوەی شەڕی دژی داعش بەتەواوەتی، ئەوا ئەو جوگرافیایە تەنیا كوردستانەو پشتگیریی كوردستانە بۆ ئەوەی لەناو گێژاوی مەدی شیعەگەرایی وەك دەوڵەتێكی ئەمری واقیع و ژینگەیەكی سەقامگیر بمێنێتەوە. بۆیە ئەگەر هەر هەوڵێك بدرێت بۆ ئەوەی بگەڕێنەوە بۆ داكۆكیكردن لە سیاسەتی پێشووی یەكپارچەیی عێراق، یان مامەڵەكردن لەچوارچێوەی ئەو سیاسەتەی كە پێی دەگوترێت (سیاسەتی یەك عێراق)، ئەوا جارێكی دیكە شەڕی دژی داعش هەتا ئەگەر لە رووی سەربازییشەوە شەڕێكی براوە بێت، ئەوا لە رووی سیاسییەوە دەبێتە شەڕێكی دۆڕاو، خۆ ئەگەر ئەمریكاو هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی ئەمجارە شەڕی داعش بدۆڕێنن، ئەوا قۆناخێك لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەست پێدەكات كە دەبێت جاڕی كۆتایی ئەمریكا و رۆژئاوا و ناتۆ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بدرێت.


گرنگیی دەوڵەتی كوردستان
لە روانگەی ستراتیژیەتی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعشەوە


هەموو ئەو كێشانەی كە ئێستا بۆ ئەمریكا و رۆژئاوا بوونەتە پاشاگەردانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەرهەمی ئەو ستراتیژیەتە بوو كە ئیدارەی ئۆباما لەگەڵ كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست مامەڵەی پێكرد و بە ستراتیژیەتی خۆتێوەنەگلاندن (disengagement strategies) ناسراوە. ئەم ستراتیژیەتە لە عێراقدا بە كشانەوەی بەپەلەی هێزەكانی ئەمریكا دەستی پێكرد. بەپێی توێژینەوەیەكی ئامۆژگای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق و چاوپۆشیكردن لە سیاسەتە هەڵەكانی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق، هەموو ئەو دەستكەوتانەی ئیدارەی جۆرج بوش لەماوەی ساڵانی 2006-2008 بۆ گێڕانەوەی سەقامگیری لە عێراقدا بەدەستی هێنابوو، نوری مالیكی لەماوەی ساڵانی 2012- 2014 هەمووی پێچەوانە كردەوەو بووە هۆكاری ئەوەی رێكخراوی تیرۆریستیی داعش سەرهەڵبدات.
باراك ئۆباما دوای كەوتنی موسڵ و راگەیاندنی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی داعش لە سووریا و عێراق، ئەو راستییەی بۆ دەركەوت كە ئاكامی سەرهەڵدانی داعش و راگەیاندنی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی، بەرهەمی ئەو ستراتیژیەتی خۆتێوەنەگلاندنە بوو كە بەپێی ئەوە لەگەڵ عێراق و تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست مامەڵەی كردووە، بۆیە مەرجی پێشوەختی بۆ شەڕی دژی داعش كردە ئەوەی كە نابێت جارێكی دیكە نوری مالیكی پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق وەربگرێتەوە، لەمەش زیاتر لە ستراتیژیەتی خۆتیوەنەگلاندن پەشیمان بووەوەو ستراتیژیەتی بوونی شوێن پێیەك (light footprint) پیادەكرد، ئەمەشی لە پێناوی ئەوە بوو، ئەگەر ئەمریكا خۆی لە كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەدوور بگرێت، ئەوا كێشەكان دەگەنە ئەو ئاستەی كە پاشان زۆر زەحمەت دەبێت جڵەوگیر بكرێن.


بە هاتنی ئیدارەی دۆناڵد، جارێكی دیكە جەخت لەسەر ئەوە كرایەوە كە پێویستە بوونی ئەمریكا لە ناوچەكە و عێراق هەموو كات بە ئاستێك بێت كە توانای ئەوەی هەبێت هەم بەرژەوەندییە ژیارییەكەی ئەمریكا بپارێزێت، هەمیش بوونی ئەمریكا پاڵپشتێك بێت بۆ بەهێزبوونی هاوپەیمانەكانی ئەمریكا لە ناوچەكەدا، بۆیە ئیدارە ترەمپ لەگەڵ ئەوەی هەتا ئێستا بەتەواوەتی ئەو سیاسەتەی رانەگەیاندووە كە چۆن لەگەڵ تەواوی كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق و هەژموون و باڵادەستیی ئێران مامەڵە دەكات، بەڵام وەك پسپۆڕان جەختی لەسەر دەكەنەوە، درێژەی داوە بە ستراتیژیەتی كۆتایی ساڵی 2014ی ئیدارەی ئۆباما و ناوی لێناوە ستراتیژیەتی شوێن پێیەك و زیاتر ( light footprint plus).


بە وردبوونەوە لەو چەمكەی بۆ ستراتیژیەتی شوێن پێیەك داڕێژدراوە، دەگەینە ئەو راستییەی كە ئەمریكا و رۆژئاوا لە داڕشتنەوەی سیاسەتی خۆیان بەرامبەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، پێویستیان بە هاوپەیمانێكی پشت پێبەستراوی راستەقینە هەیە لەناوچەكەدا كە تا رادەیەك لە هاوپەیمانە تەقلیدییەكانی دیكە لەسەر ئاستی ناوچەكە جیاواز بێت، راشكاوانەتر هاوپەیمانێك كە گەل و حكومەتەكەی هاوپەیمانی ئەمریكا و رۆژئاوا بێت، نەك تەنیا وەك سعودیە و دەوڵەتانی كەنداو و ئوردن و میسر، كە تەنیا هاوپەیمانیەتەكەیان لەگەڵ حكومەتەكانیانە و گەلەكانیان خۆیان بە دژی ئەمریكا و بوونی ئەمریكا لەناوچەكە دەزانن.
لەم چوارچێوەیەدا لەسەر ئاستی هەر سێ نەتەوەی (تورك و عەرەب و فارس) تەنیا شوێنێك كە حكومەت و گەلەكەی خۆی بە هاوپەیمانی ئەمریكا و رۆژئاوا بزانێت، تەنیاو تەنیا گەل و حكومەتی كوردستانە، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر خوێندنەوەیەك بۆ پێگەی حكومەت و گەلی كوردستان بكەین لەناو ستراتیژیەتی تازەی ئەمریكا و رۆژئاوا بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەوا بێجگە لە كوردستان شوێنێكی دیكە نییە كە بتوانرێت بكرێتە بنكەیەك بۆ ئەوەی بەرژەوەندییە هاوبەشەكانی ئەمریكا و رۆژئاواو و كوردستان پێكەوە گرێبداتەوە.


كاتێك باسی هاوپەیمانە بەهێزەكانی ئەمریكا بە چەمكی ستراتیژیەتی تەقلیدی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكرێت، یەكسەر ئاماژەكان دەچنە سەر هەر دوو دەوڵەتی (ئیسرائیل و سعودیە)، بەڵێ راستە لەچوارچێوەی چەمكی ستراتیژیەتی تەقلیدی ئەمریكا ئیسرائیل و سعودیە و دەوڵەتانی كەنداو توركیا و میسریش دەكەونە چوارچێوەی هاوپەیمانیی نزیكی ئەمریكا و رۆژئاواوە، بەڵام هەموو ئەو دەوڵەتە هاوپەیمانانەی ناوچەكە بۆ ئەمریكا و رۆژئاوا لە چوارچێوەی ستراتیژیەتی تازەدا، نابنە هاوپەیمانی راستەقینە و پشت پێبەستوو، لەبەر ئەوەی هەموو كات ئەمریكا و رۆژئاوا دەبێت لەگەڵ ئەو دەوڵەتانە بەهەستیاری مامەڵە بكەن و هاوسەنگییەك لەنێوان هاودژیی حكومەت و گەلەكانیان رابگرن، ئەمە بۆ مامەڵەی ئەمریكا و رۆژئاوا لەگەڵ ئیسرائیلیش راستە، لەبەر ئەوەی گەلی ئیسرائیلیش بە هەموو شتێك رازی نابێت، ئەگەر حكومەتەكەی لەبەر خاتری هاوپەیمانیی رۆژئاوا و ئەمریكا هەنگاوی بۆ هەڵبگرێت، هەروەك چۆن لەدوای رێككەوتنی ئاشتیی ئۆسلۆ، ئیسحاق رابین سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بەدەستی جوویەك تیرۆر كرا. بەڵام كوردستان كە ماوەی نزیكەی 25 ساڵە لەگەڵ ئەمریكا و رۆژئاوا راستەوخۆ مامەڵە دەكات، هەموو كات گەلی كوردستان بە هاوشێوەی حكومەتی كوردستان خۆی بە دۆست و هاوپەیمانی حكومەت و گەلی ئەمریكا زانیوەو هەتا ئێستا سەربازێك، یان فەرمانبەرێكی ئەمریكی، یان رۆژئاوایی تەنانەت كارمەندێكی UNیش لە كوردستان زیانی پێنەگەیشتووە و لەدوای ساڵی 2003شەوە كە عێراق بووە خراپترین شوێن بۆ كوشتنی هێزەكانی ئەمریكا، بەڵام لە كوردستاندا تەنیا یەك سەربازی ئەمریكیش زیانی پێنەكەوتووە.


مەبەست لەم باكگراوەندە و ئاماژەكردن بۆ ستراتیژیەتی تازەی ئەمریكا و رۆژئاوا بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و كوردستان، ئەوەیە كە ئێستا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پاشاگەردانی و بێ سیستمی جیهانی، بوونی هەیەو ئەركی كۆمەڵگەی نیودەوڵەتی ئەمریكاو رۆژئاوایە نەخشەیەكی رێگەیان هەبێت بۆ ئەوەی وەڵامی ئەو پاشاگەردانییەی پێ بدەنەوە و هەوڵبدەن سیستم و سەقامگیری بۆ تەواوی ناوچەكە بگەڕێتەوە. لەم روانگەیەوە كوردستان دیسان دەبێتە ویستگەی یەكەم بۆ دووبارە گێڕانەوەی سیستمی جیهانی و ئاشتی و سەقامگیری بۆ تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهانیش، بۆیە بوونی دەوڵەتی كوردستان وەك ئەو ئەمری واقیعەی ئێستا هەیە، یان دوای ئەنجامدانی ریفراندۆم و هەنگاوهەڵگرتن بۆ دەوڵەتێكی هاوچەرخی خاوەن سەروەریی، دەبێتە ئامانجی یەكەمی ئەمریكا و رۆژئاوا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و گێڕانەوەی شكۆی ئەمریكا و رۆژئاواو سیستمی جیهانی بۆ تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
سەبارەت بەم خوێندنەوەیە بۆ پێگەی كوردستان لەناو ستراتیژیەتی ئەمریكا و رۆژئاوا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بیگومان ئاراستەی ئەم خوێندنەوەیە لەچوارچێوەی ئەو سیستمە جیهانییە تازەیەدا كە وەك خۆیان دەڵێن (سیستمە كۆنەكە مردووە و سیستمی تازە خەریكە لەدایك دەبێت)، هەر بۆیە كاتێك دەوڵەتانی دراوسێ، یان حكومەتی عێراق بۆ درێژەدانیان بە هەندێك سیاسەت بۆ راگرتنی وەزعی راهین، وەنەبێت ئاگاداری ئەم واقیعە تازەیەی سیاسەتی نێودەوڵەتی نەبن، بەڵكو ئەم راستییانە لە گەلەكانیان دەشارنەوە بۆ ئەوەی ئامانجە سیاسییەكانی خۆیانی پێ پەردەپۆش بكەن.


بەڵام ئەوەی بۆ تەواوی ئایندەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی و بۆ ئایندەی كوردستان بەتایبەتی وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ گرنگە، ئەوەیە كە هەوڵبدرێت تێگەیشتنێكی باش لەسەر ستراتیژیەتی تازەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی و ئەمریكا و رۆژئاوا بەرامبەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و گرنگیی دەوڵەتی كوردستان لەناو ئەم ستراتیژەدا هەبێت و دەبێت هەوڵبدرێت لەوە تێبگەین كە ئەمریكا و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی تەنیا بۆ تێكشكاندن و رووخاندنی خەلافەتی دەوڵەتی ئیسلامی داعش، زیاتر لە یەك ترلیۆن دۆلاریان خەرجكردووەو مەزندەكان بەو ئاراستەیەن هەتا ئەم شەڕە وەك شەڕێكی سەركەوتووش كۆتایی دێت، ئەم تێچووە بگاتە نزیكەی دوو ترلیۆن دۆلار، ئەمە لەكاتێكدا هەموو تیچووی پلانی مارشاڵ بۆ ئاوەدانكردنەوەی 16 دەوڵەتی ئەوروپای دوای شەڕی دووەمی جیهانی تەنیا 4 ترلیۆن دۆلار بووەو لە ئاكامی ئەمەشدا ماوەی زیاتر لە 60 هاوپەیمانی ئەتڵەسی ناتۆی لێ دروست بووە، بۆیە ئەگەر شەڕی دژی داعشیش بە هاوپەیمانیەتێكی هاوشێوەی ناتۆ لەنێوان كوردستان و هاوپەیمانەكانی دیكەی ئەمریكا لەناوچەكە كۆتایی نەیەت، ئەوا مانای ئەوەیە ئەمریكا و رۆژئاوا شەڕەكەیان دۆڕاندووە، هەربۆیە ئەگەر سەرنج لە هەڵوێستەكانی دەوڵەتانی هاوپەیمانی ئەمریكا لە ناوچەكە بدەین، دەبینین تەنیا توركیایە تۆزێك هەڵوێستی بەرامبەر ریفراندۆم و سەربەخۆیی كوردستان لەگەڵ دەوڵەتە هاوپەیمانەكانی دیكەی ناوچەكە جیاوازە، دیارە بۆ توركیا ئەم جیاوازییە ناكاتە ئەوەی وەك هەڵوێستێكی سەیر، سەیربكرێت، بەڵكو ئەمە نیشانەی ئەوەیە توركیاش وەك هاوپەیمانەكانی دیكەی ئەمریكا لە بایەخ و گرنگیی بوونی دەوڵەتی كوردستان تێدەگات، بەڵام لەبەر ئەوەی ماوەی 100 ساڵە توركیا لەسەر بنەمای نكۆڵیكردن لە كورد سیاسەتی خۆی داڕشتووە، ئێستا ناتوانێت هەڵوێستی لەمە باشتر پیشانبدات، بەڵام هاوپەیمانەكانی دیكەی ئەمریكا بەتایبەتی سعودیە كە لەدوای رووخانی رژێمی سەدام حوسێن سەرسەختترین دوژمنی پڕۆژەی فیدڕاڵیزمی عێراق بووە، بەڵام ئێستا بۆ پرۆسەی سەربەخۆیی كوردستان سەری رەزامەندی دەلەقێنێت و میسر و دەوڵەتانی كەنداو و ئوردنیش هەمان هەڵوێستی سعودیە دووبارە دەكەنەوەو لە ئاستی پشتگیریی ئیسرائیلیش بۆ دەوڵەتی كوردستان كاردانەوەیەكی نەرێنییان نییە.


ئەمە مانای ئەوەیە بوونی كوردستان وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ لە ستراتیژیەتی ئەمریكا و رۆژئاوا، پڕۆژەیەكی پەسەندكراوەو پشتگیری سەرخستنی دەكرێت، بۆیە هەرگیز دژی پرۆسەی ئەنجامدانی ریفراندۆمی كوردستان نابن و لە چوارچێوەی جیابوونەوەیەكی ئاشتییانە و دیالۆگی نێوان عێراق و كوردستان پشتگیری لێدەكەن، كاتێكیش پشتگیری پرۆسەی سەربەخۆیی كوردستان گرێدەدەرێتەوە بە لێكتێگەیشتن و دیالۆگ لەگەڵ حكومەتی بەغدا، مەبەست لەو حكومەتەی بەغدایە كە دەبێت دۆست و هاوپەیمانی نزیكی ئەمریكا بێت، بەڵام ئەگەر بارودۆخی سیاسی لەعێراق بەو شێوەیە گۆڕا كە كەسێكی وەك نوری مالیكی بە وەكالەتی ئێران ببێتەوە بە سەرۆك وەزیران لەبەغدا، ئەوا وەك سەرۆك بارزانی راشكاوانە بە جیهانی راگەیاند، ئەو كاتە راستەوخۆ كوردستان سەربەخۆیی رادەگەیەنێت، ئەم قسەیەی بارزانی مانای ئەوەیە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی و ئەمریكا مامەڵە لەگەڵ سەرۆك وەزیرانێكی هاوشێوەی مالیكی ناكەن، پەیوەندی دۆستانە و دراوسێیەتی باشیش لەگەڵ دەوڵەتێك دروست ناكرێت كە كەسێكی وەك نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی بێت، لەم حاڵەتەشدا سیاسەتی ئەمریكا و رۆژئاوا بەرامبەر بە عێراقێكی لەو جۆرە، پشتگیری زیاتری كوردستان دەبێت بۆ جڵەوگیركردنی ئەو حكومەتە، نەك هاوكاری و مامەڵە لەگەڵ كردنی.